Đánh Giá Hiệu Quả Hoạt Động Chi Trả Dịch Vụ Môi Trường Rừng Thông Qua Bộ Chỉ Số Giám Sát Đánh Giá Tại Huyện Đà Bắc Tỉnh Hòa Bình

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP

PHẠM VĂN KHA

ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CHI TRẢ DỊCH VỤ

MÔI TRƯỜNG RỪNG THÔNG QUA BỘ CHỈ SỐ GIÁM SÁT

ĐÁNH GIÁ TẠI HUYỆN ĐÀ BẮC, TỈNH HÒA BÌNH

CHUYÊN NGÀNH: KHOA HỌC MÔI TRƯỜNG

MÃ NGÀNH: 8440301

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC MÔI TRƯỜNG

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

PGS.TS. NGUYỄN HẢI HÒA

HàNội, 2021

i

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

Độc lập - Tự do - Hạnh phúc

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi và được sự

hướng dẫn khoa học của PGS.TS. Nguyễn Hải Hòa. Các nội dung nghiên cứu,

kết quả trong đề tài này là trung thực và chưa công bố dưới bất kỳ hình thức

nào trước đây. Những số liệu trong các bảng biểu phục vụ cho việc phân tích,

nhận xét, đánh giá được chính tác giả thu thập từ các nguồn khác nhau có ghi

rõ trong phần tài liệu tham khảo.

Ngoài ra, trong luận văn còn sử dụng một số nhận xét, đánh giá cũng

như số liệu của một số các tác giả, cơ quan tổ chức khác đều có trích dẫn và

chú thích nguồn gốc.

Nếu phát hiện có bất kỳ sự gian lận nào tôi xin hoàn toàn chịu trách

nhiệm về nội dung luận văn của mình. Trường Đại học Lâm Nghiệp không

liên quan đến những vi phạm tác quyền, bản quyền do tôi gây ra trong quá

trình thực hiện.

Hà Nội, Ngày tháng 10 năm 2021

Tác giả

Phạm Văn Kha

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn, tôi đã nhận được sự

quan tâm, giúp đỡ của Phòng Đào tạo sau đại học cũng như thầy cô giáo

Trường Đại học Lâm Nghiệp, Quỹ Bảo vệ rừng tỉnh Hòa Bình, Hạt Kiểm lâm

huyện Đà Bắc, Ban quản lý Khu bảo tồn thiên nhiên Phu Canh, Ủy ban nhân

dân các xã của huyện Đà Bắc, tỉnh Hòa Bình.

Tôi xin chân thành cảm ơn sâu sắc đến PGS.TS Nguyễn Hải Hòa người

hướng dẫn khoa học, đã hướng dẫn tận tình, chỉ bảo, truyền đạt kinh nghiệm

quý báu, giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này.

Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo Khoa Quản lý Tài nguyên

và Môi trường, Phòng Đào tạo sau đại học, Trường Đại học Lâm nghiệp, Quỹ

Bảo vệ rừng tỉnh Hòa Bình, Hạt Kiểm lâm huyện Đà Bắc, Ban quản lý Khu

bảo tồn thiên nhiên Phu Canh, Ủy ban nhân dân các xã của huyện Đà Bắc

cùng gia đình, bạn bè đã giúp đỡ tôi trong quá trình thu thập, nghiên cứu và

xây dựng luận văn.

Mặc dù đã rất cố gắng nhưng chắc chắn luận văn sẽ còn những hạn chế.

Tôi rất mong nhận được ý kiến đóng góp của các nhà khoa học, các thầy cô

và đồng nghiệp để bài luận văn được hoàn thiện hơn.

Tôi xin chân thành cảm ơn!

Hà Nội, ngày tháng 10 năm 2021

Tác giả

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................i

LỜI CẢM ƠN..................................................................................................ii

MỤC LỤC.......................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT..............................................................vii

DANH MỤC BẢNG BIỂU..........................................................................viii

DANH MỤC CÁC HÌNH..............................................................................ix

ĐẶT VẤN ĐỀ .................................................................................................. 1

Chương 1. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU.................................... 3

1.1. Tổng quan về chi trả dịch vụ môi trường rừng....................................... 3

1.1.1. Các khái niệm về chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng........ 3

1.1.2. Đối tượng được chi trả dịch vụ môi trường rừng............................. 4

1.2. Nguyên lý cơ bản của chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng........ 5

1.2.1. Nguyên tắc người được hưởng lợi phải trả tiền............................... 5

1.2.2. Sự sẵn lòng chi trả (WTP)................................................................ 6

1.3. Chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng........................................... 9

1.3.1. Thành lập, vận hành bộ máy Quỹ Bảo vệ và phát triển rừng .......... 9

1.3.2. Tuyên truyền, tập huấn phổ biến chính sách chi trả dịch vụ môi

trường rừng................................................................................................. 9

1.3.3. Lập kế hoạch thực hiện chính sách ................................................ 10

1.3.4. Giám sát, đánh giá quá trình thực hiện.......................................... 10

1.4. Các nhân tố chính ảnh hưởng đến việc thực hiện chính sách chi trả dịch

vụ môi trường rừng ...................................................................................... 12

1.4.1. Nhận thức của các bên liên quan ................................................... 12

1.4.2. Khung thể chế pháp lý .................................................................... 12

1.4.3. Năng lực đội ngũ thực hiện chính sách chi trả dịch vụ môi trường

rừng........................................................................................................... 13

iv

1.4.4. Nguồn lực tài chính thực hiện chính sách ...................................... 13

1.5. Kinh nghiệm thực hiện chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng.... 14

1.5.1. Trên thế giới.................................................................................... 14

1.5.2. Tại Việt Nam................................................................................... 20

1.6. Những công trình khoa học đã nghiên cứu liên quan đến đề tài .......... 25

Chương 2. MỤC TIÊU, NỘI DUNG, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 28

2.1. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................. 28

2.1.1. Mục tiêu chung ............................................................................... 28

2.1.2. Mục tiêu cụ thể................................................................................ 28

2.2. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ............................................................ 28

2.2.1. Đối tượng nghiên cứu..................................................................... 28

2.2.2. Phạm vi về nội dung ....................................................................... 28

2.2.3. Phạm vi về không gian.................................................................... 28

2.2.4. Phạm vi về thời gian....................................................................... 29

2.3. Nội dung nghiên cứu............................................................................. 29

2.3.1. Nghiên cứu đánh giá thực trạng hoạt động chi trả DVMTR tại

huyện Đà Bắc, tỉnh Hòa Bình................................................................... 29

2.3.2. Đánh giá hiệu quả chi trả DVMTR thông qua bộ chỉ số giám sát và

đánh giá tại huyện Đà Bắc ....................................................................... 29

2.3.3. Xác định các yếu tố thuận lợi, khó khăn trong giám sát, đánh giá

tính chi trả DVMTR khu vực nghiên cứu.................................................. 29

2.3.4. Đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả giám sát và đánh giá hoạt

động chi trả DVMTR tại huyện Đà Bắc, tỉnh Hòa Bình........................... 29

2.4. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................... 29

2.4.1. Phương pháp luận .......................................................................... 29

2.4.2. Phương pháp nghiên cứu chi tiết.................................................... 32

Chương 3. ĐẶC ĐIỂM ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KINH TẾ XÃ HỘI... 41

3.1. Đặc điểm tự nhiên................................................................................. 41

v

3.1.1. Vị trí địa lý ...................................................................................... 41

3.1.2. Vị trí địa lý về quan hệ vùng........................................................... 44

3.1.3. Địa chất, thổ nhưỡng...................................................................... 44

3.1.4. Các nguồn tài nguyên thiên nhiên .................................................. 44

3.1.5. Khí hậu, thủy văn............................................................................ 47

3.2. Đặc điểm kinh tế xã hội ........................................................................ 48

Chương 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN........................ 51

4.1. Thực trạng tài nguyên rừng và công tác bảo vệ, phát triển rừng tại

huyện Đà Bắc............................................................................................... 51

4.1.1. Thực trạng tài nguyên rừng huyện Đà Bắc .................................... 51

4.1.2. Công tác bảo vệ và phát triển rừng................................................ 53

4.1.3. Tình hình triển khai chi trả DVMTR .............................................. 55

4.1.4. Những khó khăn thuận lợi trong thực hiện giao khoán QLBVR.... 59

4.2. Hiệu quả của hoạt động chi trả DVMTR qua bộ chỉ số giám sát và đánh

giá tại huyện Đà Bắc .................................................................................... 61

4.2.1. Kết quả điều tra, đánh giá ảnh hưởng của chính sách chi trả

DVMTR..................................................................................................... 61

4.2.2. Hiệu quả của chính sách chi trả DVMTR đến công tác QLBVR ... 67

4.2.3. Hiệu quả của chính sách chi trả DVMTR đến mặt kinh tế............. 69

4.2.3. Hiệu quả của chính sách chi trả DVMTR đến mặt môi trường ..... 70

4.2.3. Đánh giá hiệu quả chính sách chi trả DVMR thông qua bộ tiêu chí

giám sát, đánh giá..................................................................................... 72

4.3. Thuận lợi, khó khăn, cơ hội thách thức trong hoạt động chi trả DVMTR..75

4.3.1. Thuận lợi, cơ hội............................................................................. 75

4.3.2. Tồn tại, khó khăn ............................................................................ 77

4.4. Giải pháp nâng cao thực hiện chính sách chi trả DVMTR................... 81

4.4.1. Giải pháp tổ chức thực hiện chi trả DVMTR ................................. 81

4.4.2. Giải pháp về tuyên truyền, tập huấn kỹ thuật................................. 82

vi

4.4.3. Giải pháp bảo vệ và phát triển rừng .............................................. 83

4.4.4. Giải pháp về cơ chế chính sách...................................................... 85

4.4.5. Nâng cao năng lực phục vụ giám sát và đánh giá chi trả DVMTR85

KẾT LUẬN - TỒN TẠI - KHUYẾN NGHỊ............................................... 88

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 91

PHỤ LỤC...........................................................................................................

vii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

DVMTR Dịch vụ môi trường rừng

PEES Chi trả dịch môi trường rừng

PES Chi trả dịch vụ hệ sinh thái

HST Hệ sinh thái

CTO Chứng chỉ hấp thụ các bon thương mại

GEF Quỹ Môi trường Toàn cầu

IFAD Quỹ phát triển Nông nghiệp Quốc Tế

ICRAF Trung tâm Nông - Lâm Thế giới

BQL Ban quản lý

CITES Công ước về buôn bán các loài động thực vật quý hiếm

WB Ngân hàng thế giới

FAO Tổ chức nông lương của liên hiệp quốc

KFW4 Dự án trồng rừng hợp tác Việt Nam và Đức

GTZ Tổ chức hợp tác phát triển Việt Nam và Đức

NN & PTNT Nông nghiệp và phát triển nông thôn

PAM Chương trình lương thực thế giới

PCCCR Phòng cháỹ chữa cháy rừng

QLRBV Quản lý rừng bền vững

UBND Uỷ ban nhân dân

WTO Tổ chức thương mại quốc tế

ĐHLN Đại học lâm nghiệp

GÐGR Giao đất, giao rừng

HGÐ Hộ gia đình

KNTS Khoanh nuôi tái sinh

NLKH Nông lâm kết hợp

viii

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 2.1. Chỉ số giám sát và đánh giá tính minh bạch của chi trả DVMTR.. 35

Bảng 2.2. Các cấp đánh giá mức độ minh bạch chi trả DVMTR. .................. 36

Bảng 2.3. Chỉ số giám sát và đánh giá tính công bằng của chi trả DVMTR.. 36

Bảng 2.4. Các mức đánh giá tính công bằng của chi trả DVMTR. ................ 37

Bảng 2.5. Chỉ số giám sát và đánh giá tính hiệu quả của chi trả DVMTR..... 37

Bảng 2.6. Tiêu chuẩn đánh giá tính hiệu quả của chi trả DVMTR. ............... 39

Bảng 3. 1 Diện tích quy hoạch 3 loại rừng huyện Đà Bắc, tỉnh Hòa Bình..... 45

Bảng 3.1a. Hiện trạng tài nguyên rừng và đất lâm nghiệp huyện Đà Bắc...... 51

Bảng 4. 1 Tổng hợp kết quả chi trả DVMTR năm 2018-2020....................... 63

Bảng 4. 2 Mức chi trả DVMTR/1ha. .............................................................. 69

Bảng 4.3. Kết quả đánh giá tính minh bạch của hoạch động chi trả DVMTR. .....72

Bảng 4.4. Kết quả đánh giá tính công bằng của hoạt động chi trả DVMTR.. 73

Bảng 4.5. Kết quả đánh giá tính hiệu quả của hoạt động chi trả DVMTR..... 74

Bảng 4.6. Tổng hợp điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức đổi của hoạt

động chi trả DVMTR tại khu vực nghiên cứu (SWOT). ................................ 79

ix

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 1.1 Ảnh hưởng lợi ích lẫn nhau của hai bên tham gia ............................. 7

Hình 1. 2 Mô hình xác định mức chi trả dịch vụ môi trường ........................... 8

Hình 1.3. Sơ đồ chi trả Dịch vụ môi trường rừng........................................... 11

Hình 3.1. Vị trí địa lý huyện Đà Bắc, tỉnh Hòa Bình...................................... 43

Hình 4.1. Sơ đồ hoạt động chi trả tiền DVMTR tại huyện Đà Bắc ................ 59

Hình 4.2 Loại rừng giao khoán bảo vệ............................................................ 64

Hình 4.3 Tỷ lệ hộ được chi trả DVMTR......................................................... 64

Hình 4.4 Đánh giá từ việc được hưởng lợi từ chính sách chi trả dịch vụ môi

trường rừng...................................................................................................... 65

Hình 4. 5 Tham gia các hoạt động liên quan đến quản lý, bảo vệ rừng ......... 65

Hình 4.6 Hình thức giao khoán nào là phù hợp nhất ...................................... 66

1

ĐẶT VẤN ĐỀ

Ở nước ta rừng được xem là tài nguyên quý giá của đất nước và chúng

ta tự hào có được “Rừng vàng, biển bạc“ với nguồn tài nguyên phong phú và

đa dạng, có giá trị kinh tế cao. Tuy nhiên, do sự phát triển quá nhanh của xã

hội mà chưa có chiến lược bảo vệ rừng phù hợp với từng giai đoạn khiến

nguồn tài nguyên này đang bị suy giảm một cách nghiêm trọng. Đây là một

trong số những nguyên nhân chính dẫn đến suy thoái môi trường và biến đổi

khí hậu toàn cầu. Trong những năm qua chính sách chi trả dịch vụ môi trường

rừng (DVMTR) mang lại những hiệu quả thực tế và quan trọng cho việc bảo

vệ rừng. Hơn 5.226.025 triệu đồng được thu từ DVMTR trong 05 năm qua.

Đây là nguồn lực to lớn góp phần bảo vệ 5.299.795,41 ha rừng và cải thiện

thu nhập cho 506.298 hộ dân sống trong vùng rừng tăng thu nhập cho những

người dân sống trong vùng rừng, góp phần cung ứng nguồn nước cho sản xuất

thủy điện và nước sạch, cảnh quan thiên nhiên cho du lịch, bảo vệ môi trường

và ứng phó với biến đổi khí hậu.

Trong những năm qua chính sách chi trả DVMTR đã mang lại hiệu quả

tích cực như đã góp phần vào hạn chế xói mòn, lũ lụt, duy trì nguồn nước, hấp

thụ và lưu giữ lượng khí thải các bon, giảm phát thải khí gây hiệu ứng nhà

kính, bảo về cảnh quan đa dạng sinh học, cung cấp bãi đẻ cho các loài thủy

sản, nguồn thức ăn, sử dụng nguồn nước từ rừng... và quan trọng nhất là có

thể đem lại nguồn thu nhập cho người dân quanh khu vực bảo vệ khu rừng đó.

Việc triển khai Chính sách và đánh giá hiệu quả chi trả DVMTR cho thấy sự

hiệu quả của chính sách mang lại, khẳng định hướng đi đúng đắn, từng bước

đi vào cuộc sống, tạo nên một nguồn lực tài chính mới ngoài ngân sách, mang

tính ổn định, bền vững, phục vụ công tác quản lý, bảo vệ và phát triển rừng,

góp phần tạo ra nhiều việc làm, cải thiện sinh kế, tăng thu nhập, nâng cao đời

sống của người làm nghề rừng.