Đặc điểm thơ haiku nhật bản

DAC DIEM THO HAIKU NHAT BAN

NGUYiN THI MAI LI^N'

¥"Taiku la thi tha ddc dao ciia Nhat

X - £ Ban. Ve qua trinh hinh thanh tha

haiku, cd gia thiei cho rang tien than ciia nd

la thi doan ca (tanka). Doan ca la the tho

ngan mdi bai cd 31 am tiei chia lam 5 ddng:

5-7-5-7-7. The tha nay chiem uu the trong

Van diep tap- mot thi tuyen dd so ciia van

hgc Nhat Ban tap hgp nhirng bai tho dugc

sang tac khoang tir the ky IV den the ky

VIII. Ve sau, chiing bj ngat lam hai de tao ra

nhirng cau tha 5-7-5 va 7-7 am tiei. Nhirng

cau nay dugc kei hgp dan xen vdi nhau tao

thanh chudi dai gdm 36, 100, cd khi nhieu

hon nira nhung mat xich, ggi la the lien ca

hai hudc (haikai no renga). Chung cd the do

mot nhdm thi sT hoac mot thi si sang tac vdi

tu each nhdm, de tai la thien nhien qua bdn

miia. The lien ca thjnh hanh d Nhat Ban vao

the ky XIV va XV. Sau dd, cac nha tha sang

tac nhii'ng bai tho 5-7-5 am tiei ddc lap,

khdng diing trong chudi. Den giira thdi Edo

(1600- 1868), thi phap cua loai tho 17 am

nay da dugc djnh hinh virng chac va dugc ggi

la haiku. Trong the ky XVII, the tha nay phat

trien tdi dinh cao va trd nen lirng lay tren thi

dan van hgc the gidi vdi nhirng ten tudi nhu

Basho, Buson, Issa, Shiki... Day dugc xem

la the tho cd dung lugng nhd nhai trong nen

tha ca the gidi. Ndi dung, thi phap tho haiku

vd ciing tham dieu, phong phii, tham dugm

huong vj cua Phat giao Thien tdng ndi rieng

va tinh than cua van hoa phuong Ddng ndi

chung.

* Giang vien Khoa NgfJ Van, Dai hpc Sir pham Ha Npi

1. Tho haiku hdm chua triet ly nhdn

sinh sdu sdc, gdn gui, tinh thdn tic di vd lgc

quan cim cua Phdt gido Thien tdng

De tai chii yeu trong tho haiku la thien

nhien, dugc ggi la quy de (kidai). Thien

nhien trong tha haiku thudng la nhirng phong

cdnh binh di, nhung con vdt nhd be: mot con

qua, mot con ech, mot con de, mot tieng ve,

mot bdng hoa dai nd ben bd dau... Qua viec

chgn de tai dd, cac thi sT haiku thi hien tinh

yeu vcri thien nhien, quay lung lai vdi nhii'ng

gia trj ma ngudi ddi hang theo dudi nhu

quyen lire, cua cai, danh vgng... Canh vat

trong tho haiku bao gid cung la ciia mot

khodnh khdc thuc tgi chert hien ra trudc mat

nha tha. Thdi diem trong tha dugc xac djnh

theo miia nen trong tha hai ku bao gid cung

cd tir chi mua nhu xuan, ha, thu, ddng...

(quy ngu" true tiep) hoac hinh anh tugng

trung cho miia chang han hoa dao, hoa mai,

con ech... tugng trung cho miia xuan; tieng

ve, con rudi ... cho miia ha; tieng de, trang,

suong... cho miia thu ... (quy ngir gian tiep).

Day cung la mot dau a'n cua Thien tdng. Bdi

vi Thien de cao vai trd ciia khoanh khac thuc

tai ddi vdi viec tu tap, giac ngd. Hanh gia cd

thi giac ngd trong mot khoanh khdc (ddn

ngd). Khoanh khac thuc tai la tai san quy gia

nhai ma mdi ngudi chiing ta cd dugc. VI the,

chung ta khdng nen phan tam, xao lang vi

qua khii hay tuang lai ma danh mai giay phiit

thuc tai quy gia.

Chii de cLia tho haiku vd cimg phong phii.

Thdng qua de tai thien nhien. cac thi .sT haiku

thudng de cap den mot sd van de nhu:

NGHIEN Cdru DdNG BflC fl, sd 2(108) 2-2010 69