Đặc điểm thơ đường luật Quách Tấn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

-------------------------------

CAO HOA PHƯỢNG

ĐẶC ĐIỂM

THƠ ĐƯỜNG LUẬT QUÁCH TẤN

LUẬN VĂN THẠC SĨ

NGÔN NGỮ, VĂN HÓA VÀ VĂN HỌC VIỆT NAM

THÁI NGUYÊN - 2018

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

-------------------------------

CAO HOA PHƯỢNG

ĐẶC ĐIỂM

THƠ ĐƯỜNG LUẬT QUÁCH TẤN

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam.

Mã số: 8220121.

LUẬN VĂN THẠC SĨ

NGÔN NGỮ, VĂN HÓA VÀ VĂN HỌC VIỆT NAM

Người hướng dẫn khoa học: TS. Trần Thị Lệ Thanh

THÁI NGUYÊN - 2018

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu

trích dẫn đều có nguồn gốc rõ ràng. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn

đều trung thực và chưa từng được công bố ở bất kỳ công trình nào khác.

Thái Nguyên, tháng 4 năm 2018

Tác giả luận văn

Cao Hoa Phượng

ii

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn thạc sĩ này, Tôi xin trân trọng cảm ơn

Ban Giám hiệu, Khoa Sau đại học, Văn - Xã hội, Trường Đại học Khoa học,

Đại học Thái Nguyên và các Thầy, Cô giáo đã trực tiếp giảng dạy, giúp đỡ

trong suốt quá trình học tập.

Đặc biệt, tác giả xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới giảng viên

hướng dẫn TS. Trần Thị Lệ Thanh đã luôn tận tình hướng dẫn, chỉ bảo trong

suốt thời gian tôi nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

Cuối cùng, xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, người thân, bạn bè và đồng

nghiệp đã giúp đỡ, động viên, tạo điều kiện để tác giả hoàn thành luận văn.

Thái Nguyên, tháng 4 năm 2018

Tác giả luận văn

Cao Hoa Phượng

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN........................................................................................................... ii

MỤC LỤC................................................................................................................ iii

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài.....................................................................................................1

2. Lịch sử nghiên cứu..................................................................................................2

2.1. Giai đoạn trước 1945............................................................................................2

2.2. Giai đoạn từ 1945-1975. ......................................................................................4

2.3. Giai đoạn từ 1975 đến nay. ..................................................................................6

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu...........................................................................7

4. Mục đích nghiên cứu...............................................................................................8

5. Nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu ...................................................................8

5. 1. Nhiệm vụ nghiên cứu ..........................................................................................8

5. 2. Phương pháp nghiên cứu.....................................................................................8

6. Đóng góp mới của luận văn ....................................................................................9

7. Cấu trúc của luận văn..............................................................................................9

Chương 1: SỰ HIỆN DIỆN CỦA THƠ ĐƯỜNG LUẬT QUÁCH TẤN

TRONG PHONG TRÀO THƠ MỚI............................................................10

1.1. Đôi nét về phong trào “Thơ Mới” ......................................................................10

1.2. Nhà thơ Quách Tấn - cuộc đời và sự nghiệp sáng tác........................................13

1.2.1. Cuộc đời ..........................................................................................................13

1.2.2. Sự nghiệp sáng tác ..........................................................................................14

1.3. Vị trí của thơ Đường luật Quách Tấn trong phong trào thơ Mới.......................18

Chương 2: NHỮNG CẢM HỨNG CHỦ ĐẠO TRONG THƠ QUÁCH TẤN .25

2.1. Cảm hứng về thiên nhiên ...................................................................................25

2.1.1. Hình ảnh mùa thu ............................................................................................27

2.1.2. Hình ảnh ánh trăng .........................................................................................40

2.2. Cảm hứng về Tình yêu Quê hương đất nước .....................................................50

2.2.1. Tình yêu Quê hương đất nước: Những nơi nhà thơ đã đi qua ........................51

iv

2.2.2. Tình yêu Quê hương đất nước: Nơi gia đình đang sinh sống và đoàn tụ ...54

2.3. Nỗi niềm hoài cổ ................................................................................................60

Chương 3: NHỮNG CÁCH TÂN NGHỆ THUẬT TRONG THƠ ĐƯỜNG

LUẬT QUÁCH TẤN......................................................................................68

3.1. Những nét mới trong nghệ thuật sử dụng ngôn từ thơ Quách Tấn ....................68

3.2. Những nét mới trong giọng điệu thơ Quách Tấn ...............................................75

3.1.1. Giọng điệu tao nhã, cổ kính ............................................................................75

3.2.2. Giọng điệu khoan hòa, giản dị ........................................................................77

3.2.3. Giọng điệu u buồn...........................................................................................78

3.3. Những nét mới trong việc tổ chức nhịp điệu trong thơ Đường luật Quách Tấn82

3.4. Nghệ thuật kết cấu..............................................................................................84

KẾT LUẬN..............................................................................................................90

TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................92

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

1.1. Ở nửa đầu thế kỷ XX, khi Thơ Mới ra đời và thắng thế, thơ Đường Luật

đại diện cho thơ cũ từ góc độ thể loại. Trong khi các nhà thơ Cũ chưa thừa

nhận cái Mới trong thơ thì ngược lại các nhà thơ Mới lại thừa nhận sự vương

vấn của mình với cái hồn thơ Cũ. Nhiều người tuy phải đấu tranh trực diện để

tẩy chay thơ cũ, nhưng trong thâm tâm, tự không muốn cự tuyệt hoàn toàn với

thơ Cũ. Tác giả Nguyễn Sĩ Đại có lý khi nhận xét: “Các thi sĩ của phong trào

Thơ Mới, vào những năm 30 của thế kỷ này, bằng những trận bút chiến nẩy

lửa, bằng thực tế sáng tác vẻ vang của mình, ngỡ là đã khâm liệm được một

nền thơ cũ, chủ yếu là đường luật. Nhưng rồi thơ vẫn là thơ, … nhiều người

trong số họ đã tự giác học tập, những thi pháp của thơ cổ điển… Dường như

trong tận cùng của mọi tìm tòi khám phá, họ đã chạm tới cái mà hàng chục

thế kỷ trước, người ta đã làm”[15]. Nghiên cứu để chỉ ra những âm vang của

Luật Đường trong phong trào thơ Mới là một việc làm cần thiết.

1.2. Điểm lại những gương mặt tiêu biểu cho dòng thơ Đường luật Việt Nam

ở nửa đầu thế kỷ XX, đầu tiên phải kể đến nhà thơ Quách Tấn. Vị trí tiêu biểu

này có được không phải chỉ bởi ông là người đại diện cuối cùng cho “Một

trường thơ đang hồi tẻ nhạt” [35 - tr4] như nhận xét của Chế Lan Viên, mà

còn bởi sự kiên định của ông khi chọn thể thơ Đường luật cho hầu hết các

sáng tác của cuộc đời mình. Quách Tấn chính là một trong những nhà thơ có

công lớn trong việc kéo dài sinh mệnh nghệ thuật của thơ Đường Luật Việt

Nam đầu thế kỷ XX. Sau Mùa cổ điển khái niệm thơ Đường luật đã được tách

ra khỏi khái niệm thơ Cũ. Sự lựa chọn những bài Đường luật của Quách Tấn

vào Thi nhân Việt Nam chính là sự thừa nhận khả năng thích ứng của thể thơ

Đường luật với cái hồn thơ Mới. Nghiên cứu thơ Đường luật Quách Tấn

2

ngoài việc chỉ ra những đặc điểm về nội dung và nghệ thuật còn là sự khám

phá đặc điểm thơ Đường luật của Quách Tấn trong phong trào thơ Mới.

1.3. Theo tác giả Trần Thị Lệ Thanh ‘‘Trong bối cảnh những năm 30 đầy biến

động và suốt khoảng thời gian thơ Mới thực hiện cuộc cách mạng trong thi

ca, bằng Đường Luật, Quách Tấn vẫn đem đến cho bạn đọc một tiếng nói

riêng, tuy nhỏ nhẹ, kín đáo nhưng đầy sức hấp dẫn” [48]. Nghiên cứu thơ

Đường luật Quách Tấn vì thế sẽ cho một cái nhìn vừa toàn diện hơn vừa chi

tiết đối với một hiện tượng văn học diễn ra ở nửa đầu thế kỳ XX.

1.4. Mặc dù có nhiều đóng góp cả về số lượng và chất lượng, lại giữ vị trí

quan trọng trong dòng thơ Đường luật Việt Nam ở nửa đầu thế kỷ XX, nhưng

cho tới nay việc nghiên cứu thơ Đường luật Quách Tấn vẫn chưa được quan

tâm tương xứng với những gì nó có. Đề tài được thực hiện với mục đích có

thể cung cấp thêm tài liệu cho công tác nghiên cứu và giảng dạy bậc đại học

sau này.

1.5. Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi chọn đề tài: Đặc điểm thơ Đường

luật Quách Tấn làm nội dung nghiên cứu. Hy vọng đề tài sẽ có những đóng

góp cả trên phương diện lý luận và thực tiễn.

2. Lịch sử nghiên cứu

2.1. Giai đoạn trước 1945

Giữa lúc “thơ Mới” và “thơ Cũ” đang tranh luận trên báo chí thì thơ

Quách Tấn xuất hiện. Một tấm lòng ra đời năm 1939 được Hàn Mặc Tử đề bạt

và Tản Đà đề tựa. Trong lời đề bạt, Hàn Mạc Tử đánh giá rất cao, còn Tản Đà

thì ngợi khen hiếm thấy. Tuy nhiên, chỉ riêng sự ưu ái của Hàn Mặc Tử, trước

Một tấm lòng, và sự im lặng của phái mới trước việc xuất bản một tập thơ Cũ,

chưa đủ sức lôi cuốn bạn đọc trở lại với dòng thơ Đường luật. Phải đợi đến

3

hai năm sau (1941) khi Quách Tấn cho ra tiếp Mùa cổ điển (ban đầu có tên là

Tấm lòng riêng, tại nhà in Thụy Ký - Hà nội) thì nhiều bạn đọc đã không thể

khước từ một giọng thơ “nhẹ nhàng, êm ái, có sức cuốn hút lạ lùng” [36] mà

buộc lòng phải công nhận, thì ra thơ Đường luật vẫn âm ỉ sống và chính nó

chứ không phải ai khác đã kết thúc thời kỳ “phân chia thơ bằng hai chữ mới –

cũ chẳng có ý nghĩa gì” [35]. Thậm chí ngay từ khi đọc bản thảo Mùa cổ điển

có tác giả đã thốt lên: “Chỉ một bài Đêm thu nghe quạ kêu, chừng nấy thôi

cũng đủ cho ta thấy thi sĩ đã vượt lên trên những thi sĩ có tiếng như: Bà

Huyện Thanh Quan, Yên Đổ, Chu Mạnh Trinh...” [37]. Nhà thơ Chế Lan

Viên trong lời tựa cũng ghi nhận những nỗ lực của Quách Tấn trong bối cảnh

lúc đó: “Mùa cổ điển bé bỏng, nhưng quá đầy đủ, trước hết đã giải cho ta một

mối lầm ác nghiệt, là phân chia bờ cõi thơ bằng hai chữ Mới - Cũ chẳng có ý

nghĩa gì ” [36 – tr7]. Thực chất đây là sự nhìn lại khá lý thú, được tổng kết có

lẽ không chỉ đúng với Mùa cổ điển của Quách Tấn mà còn đúng với nhiều

hiện tượng thơ ca khác ở nửa đầu thế kỷ XX, trong đó có thơ Đường luật.

Sau Mùa cổ điển, Quách Tấn còn nhận được nhiều lời khen ngợi công

khai trên báo chí và nhiều lời tán thưởng của bạn bè xa gần qua thư từ. Về

chuyện mới - cũ, không ai còn lên tiếng tranh luận gì thêm. Đến đầu năm

1942, trong Thi nhân Việt nam, Hoài Thanh - Hoài Chân mới nhìn lại cuộc

đấu tranh ấy một cách bình tĩnh hơn và tìm cách xác định lại những cách

hiểu khác nhau của hai phái về các khái niệm thơ Mới - thơ Cũ. Ông

viết:“Hồn thơ Đường vắng đã lâu, nay lại trở về trong thơ Việt...Đêm đã

khuya, tôi ngồi một mình xem thơ Quách Tấn. Tôi lắng lòng để đón một sứ

giả đời Đường, đời Tống.. Quách Tấn đã tìm được những lời thơ rung cảm

chúng ta một cách thấm thía. Người đã thoắt hẳn cái lối chơi chữ nó vẫn là

môn sở trường của nhiều người trong làng thơ cũ...” [42 – tr267].

4

Năm 1943, nhà văn Vũ Ngọc Phan lại dành một vị trí xứng đáng cho

Quách Tấn trong công trình bề thế của mình “Nhà văn hiện đại”. Tác giả

nhận xét:“Ông là nhà thơ rất sở trường về thơ Đường. Tất cả thơ trong

tập thơ Một tấm lòng và Mùa cổ điển của ông đều là thơ tứ tuyệt và bát

cú” [31 – tr665].

Như vậy, có thể thấy trong giai đoạn đầu, tuy chưa được quan tâm

nghiên cứu đầy đủ và hệ thống, nhưng các nhà thơ, nhà văn, nhà phê bình đều

khẳng định nét đẹp, cái mới trong thơ Đường luật của Quách Tấn. Các bài

viết đều trân trọng những đóng góp của thơ Quách Tấn đối với nền văn học

Việt Nam hiện đại.

2.2. Giai đoạn từ 1945-1975.

Từ năm 1946, cả nước tập trung vào cuộc chiến tranh chống thực dân

Pháp, có lẽ vì thế mà không có bài viết nào về thơ Quách Tấn đăng trên báo.

Sang chặng 1955-1975, trong Nam ngoài Bắc đều có nhắc đến Quách Tấn

trong các công trình nghiên cứu, các bộ văn học sử...Chương sách viết về

giai đoạn văn học 1930-1945 trong các bộ văn học sử ở ngoài Bắc như: Lược

thảo lịch sử văn học Việt Nam của nhóm Lê Quý Đôn; Sơ thảo lịch sử văn

học Việt Nam của nhóm Văn Sử Địa; Văn học Việt Nam 1900-1945 của Đại

học Tổng hợp Hà Nội, khi viết về văn học lãng mạn các nhà nghiên cứu đều

nhắc đến Quách Tấn với hai tập thơ Một tấm lòng và Mùa cổ điển. Trong

công trình Thơ ca Việt Nam: Hình thức và thể loại, Bùi Văn Nguyên và Hà

Minh Đức có chỉ ra sự đổi mới, sáng tạo của Quách Tấn qua hình thức thơ cũ

đã đưa ra nhận xét :“Hãy nói những bài thơ thất ngôn bát cú Đường luật của

Quách Tấn trong Mùa cổ điển dù có bị gò bó vào khuôn khổ đối thanh, đối ý,

bằng trắc phân minh, vẫn thoát được, để tạo sự đối mới trong cấu trúc lời

văn. Nói chung, các nhà thơ ta vừa kế thừa, vừa nâng cao các hình thức thơ