Chế độ pháp lý về hợp đồng lao động theo pháp luật lao động Việt Nam

Ch ¬ng I

ChÕ ®é ph¸p lý vÒ hîp ®ång lao ®éng theo ph¸p luËt

lao ®éng ViÖt Nam

I. Quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ tuyÓn dông lao ®éng tríc khi

cã Bé LuËt lao ®éng

1. ChÕ ®é tuyÓn dông vµ cho th«i viÖc ®èi víi ngêi lao ®éng trong thêi

kú kÕ ho¹ch ho¸

Trong thêi kú ®Çu x©y dùng c¬ së vËt chÊt - kü thuËt cho chñ nghÜa x· héi,

ph¸p luËt níc ta cha cã chÕ ®Þnh Hîp ®ång lao ®éng. ViÖc thu hót søc lao ®éng

vµo c¸c xÝ nghiÖp, c¬ quan Nhµ níc ®îc ®iÒu chØnh b»ng chÕ ®é tuyÓn dông vµ

cho th«i viÖc ®èi víi c«ng nh©n viªn chøc Nhµ níc. ChÕ ®é nµy lµ mét chÕ ®é

ph¸p lý trong ph¹m vi LuËt lao ®éng, ®iÒu chØnh mèi quan hÖ trong viÖc thu hót

søc lao ®éng vµo lµm viÖc l©u dµi trong c¸c xÝ nghiÖp, c¬ quan Nhµ níc. Vµo

thêi kú kÕ ho¸ch ho¸, ®©y lµ mét chÕ ®é ®· ®¸p øng ®îc nh÷ng nhu cÇu rÊt lín

vÒ søc lao ®éng cho c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë níc ta, phï hîp víi

nguyÖn väng chÝnh ®¸ng cña ngêi lao ®éng, b¶o ®¶m quyÒn cã viÖc lµm cña ng￾êi lao ®éng.

Néi dung cô thÓ cña chÕ ®é nµy ®îc thÓ hiÖn qua nh÷ng ®iÓm sau:

1.1. Néi dung c¬ b¶n cña chÕ ®é tuyÓn dông lao ®éng

a) C¨n cø tuyÓn dông

ViÖc tuyÓn dông lao ®éng vµo lµm viÖc l©u dµi trong c¸c xÝ nghiÖp c¬ quan

Nhµ níc ph¶i dùa vµo nh÷ng c¨n cø sau ®©y:

- Tæng quü tiÒn l¬ng vµ chi tiªu ng©n s¸ch cho lao ®éng ®· ®îc Nhµ níc

phª duyÖt trong kÕ ho¹ch.

- Nhu cÇu lao ®éng thùc tÕ, ph¸t triÓn c«ng t¸c vµ chØ tiªu biªn chÕ.

- ViÖc tuyÓn dông thªm lao ®éng míi chØ ®îc tiÕn hµnh sau khi c¸c xÝ

nghiÖp ®· tiÕp nhËn sè ngêi ®ñ tiªu chuÈn do cÊp trªn hoÆc do c¬ quan lao ®éng

®iÒu chØnh ®Õn mµ kh«ng ®ñ. C¸c thñ trëng ®¬n vÞ, Gi¸m ®èc xÝ nghiÖp lµ ngêi

1

quyÕt ®Þnh tuyÓn dông thªm ngêi míi vµ hoµn toµn chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc

tuyÓn dông ngêi lao ®éng vµo lµm viÖc ®¸p øng yªu cÇu s¶n xuÊt vµ c«ng t¸c

trªn c¬ së ®¶m b¶o chÝnh s¸ch, chÕ ®é tiªu chuÈn cña Nhµ níc vµ do c¬ quan

®Þa ph¬ng thèng nhÊt qu¶n lý.

b) §iÒu kiÖn vµ ®èi tîng tuyÓn dông

* ViÖc tuyÓn dông lao ®éng vµo biªn chÕ Nhµ níc ph¶i tu©n thñ c¸c

®iÒu kiÖn sau ®©y:

- Ngêi ®îc tuyÓn dông ph¶i lµ ngêi cã ®ñ quyÒn cña mét c«ng d©n, ph¶i cã

lý lÞch râ rµng, tù nguyÖn phôc vô.

- Ngêi ®îc tuyÓn dông ph¶i cã tr×nh ®é chuyªn m«n thÝch hîp víi c«ng

viÖc ph¶i lµm.

- Cã ®ñ søc khoÎ vµ ®¹t ®ñ 18 tuæi trë lªn.

Ngoµi ra, cßn cã ®iÒu kiÖn kh¸c tuú thuéc vµo tõng lo¹i c«ng viÖc cã tÝnh

chÊt phøc t¹p, ®Æc biÖt kh¸c nhau.

* §èi tîng tuyÓn dông: Trªn c¬ së ®iÒu kiÖn tuyÓn dông, ®èi tîng tuyÓn

dông ph¶i thùc hiÖn theo thø tù sau ®©y:

- Th¬ng binh cã kh¶ n¨ng lao ®éng, qu©n nh©n xuÊt ngò

- Thanh niªn xung phong, thanh niªn t×nh nguyÖn ®· ®îc rÌn luyÖn trong

lao ®éng s¶n xuÊt.

- Nh÷ng ngêi cã tr×nh ®é, chuyªn m«n, nghÖp vô ®· ®îc ®µo t¹o cha cã

viÖc lµm.

- §èi víi nh÷ng c«ng viÖc thuéc danh môc dµnh riªng cho th¬ng binh, phô

n÷ hoÆc lao ®éng díi 18 tuæi th× ph¶i u tiªn tuyÓn dông nh÷ng ®èi tîng nµy tríc.

c) Tr×nh tù thñ tôc tuyÓn dông

Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ngêi lao ®éng khi xin dù tuyÓn ph¶i nép cho

c¬ quan, xÝ nghiÖp nh÷ng giÊy tê sau:

- §¬n xin tuyÓn dông.

- B¶n khai lý lÞch cã chøng thùc cña UBND x· - phêng - thÞ trÊn.

2

- Cã giÊy chøng nhËn tr×nh ®é v¨n ho¸, nghiÖp vô... nÕu c«ng viÖc ®ßi hái.

- Cã giÊy kh¸m søc khoÎ cña B¸c sü.

- Vµ c¸c giÊy tê kh¸c tuú thuéc vµo tõng c«ng viÖc cô thÓ.

§èi víi häc sinh tèt nghiÖp t¹i c¸c trêng, líp ®µo t¹o cña Nhµ níc, chØ cÇn

nép ®ñ giÊy tê cña trêng, líp chuyÓn ®Õn.

d) TËp sù vµ viÖc lµm thö:

§Ó ®îc tuyÓn dông chÝnh thøc ngêi xin tuyÓn ph¶i tr¶i qua mét thêi gian

tËp sù hoÆc lµm thö.

- Thêi gian tËp sù ®îc ¸p dông ®èi víi häc sinh ®· tèt nghiÖp ë c¸c trêng

líp ®µo t¹o cña Nhµ níc, nh»m gióp hä ®em kiÕn thøc, n©ng cao tr×nh ®é,

chuyªn m«n nghiÖp vô vµ kinh nghiÖp lµm viÖc, còng nh th¸i ®é lµm viÖc, ý

thøc tæ chøc kû luËt, t¸c phong c«ng t¸c.

§©y còng lµ thêi gian ®Ó c¸c xÝ nghiÖp, c¬ quan xem xÐt thªm c¸c ®iÒu

kiÖn ®Ó quyÕt ®Þnh tuyÓn dông chÝnh thøc, råi qua ®ã s¾p xÕp cho hä c«ng viÖc

phï hîp nhÊt. Trong thêi gian nµy ngêi tËp sù ®îc hëng 50% møc l¬ng khëi

®iÓm cña chøc vô hoÆc c«ng viÖc ®îc giao.

- Thêi gian lµm thö ®îc ¸p dông ®èi víi nh÷ng ngêi lao ®éng kh«ng ®îc

®µo t¹o qua c¸c trêng, líp, nh»m kiÓm tra n¨ng lùc, th¸i ®é lµm viÖc, ý thøc tæ

chøc kû luËt... cña ngêi xin tuyÓn. Thêi gian lµm thö kh«ng qu¸ 30 ngµy vµ

trong thêi gian nµy ngêi lao ®éng ®îc hëng 100% tiÒn l¬ng cña cÊp bËc c«ng

viÖc lµm thö.

Khi hÕt thêi gian tËp sù hoÆc lµm thö nÕu ngêi xin tuyÓn ®¸p øng ®îc yªu

cÇu s¶n xuÊt, c«ng t¸c th× thñ trëng c¬ quan xÝ nghiÖp quyÕt ®Þnh tuyÓn dông

chÝnh thøc, quyÕt ®Þnh ®îc tuyÓn dông chÝnh thøc ®îc tÝnh liÒn sau thêi gian tËp

sù hoÆc lµm thö.

1.2. Néi dung chÕ ®é th«i viÖc

a) Th«i viÖc do ý muèn cña ngêi lao ®éng

3

Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn nghÜa vô lao ®éng, ngêi lao ®éng cã thÓ xin th«i

viÖc v× mét lý do nµo ®ã. Ngêi ®îc ph¸p luËt thõa nhËn lµ th«i viÖc cã lý do

chÝnh ®¸ng lµ:

- Xin th«i viÖc ®Ó theo häc t¹i c¸c trêng líp cña Nhµ níc.

- Xin th«i viÖc khi gÆp khã kh¨n riªng mµ b¶n th©n ®· cè g¾ng kh¾c phôc

vµ ®· ®îc xÝ nghiÖp, c¬ quan hÕt søc gióp ®ì nhng kh«ng gi¶i quyÕt ®îc.

Trong hai trêng hîp trªn ngêi xin th«i viÖc ph¶i b¸o cho ngêi sö dông lao

®éng biÕt tríc 30 ngµy ®Ó t×m ngêi thay thÕ. Trong kho¶ng thêi gian ®ã ngêi sö

dông lao ®éng ph¶i xem xÐt, trao ®æi, thèng nhÊt víi Ban chÊp hµnh c«ng ®oµn

®Ó gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng cho ngêi lao ®éng. NÕu qu¸ 30 ngµy mµ ngêi sö dông

lao ®éng kh«ng tr¶ lêi th× ngêi lao ®éng cã quyÒn th«i viÖc. XÝ nghiÖp, c¬ quan

cã nghÜa vô gi¶i quyÕt c¸c chÕ ®é, quyÒn lîi cho ngêi lao ®éng khi hä th«i viÖc.

b) Th«i viÖc do ®iÒu kiÖn cña xÝ nghiÖp hoÆc do quyÕt ®Þnh cña Gi¸m

®èc, Thñ trëng ®¬n vÞ

C¨n cø vµo tÝnh chÊt cña sù viÖc th× h×nh thøc th«i viÖc nµy gåm 3 trêng

hîp sau:

* Khi xÝ nghiÖp, c¬ quan gi¶i thÓ, thu hÑp s¶n xuÊt hoÆc gi¶m biªn chÕ

mµ kh«ng thÓ ®iÒu chØnh ®i n¬i kh¸c hay lµm viÖc kh¸c ®îc.

Trong trêng hîp nµy Gi¸m ®èc, Thñ trëng ®¬n vÞ cÇn bµn b¹c víi Ban chÊp

hµnh C«ng ®oµn kÞp thêi b¸o c¸o víi UBND tØnh, thµnh phè hoÆc Bé, Tæng Côc

qu¶n lý ®Ó gi¶i quyÕt theo c¸c híng nh:

- §iÒu chØnh trong ®Þa ph¬ng hoÆc trong ngµnh

- Cho ®i häc nÕu ®ñ tiªu chuÈn.

- S¾p xÕp lµm c«ng viÖc phô.

NÕu kh«ng gi¶i quyÕt ®îc theo 3 híng trªn, th× cho th«i viÖc vµ ngêi ®îc

gi¶i quyÕt th«i viÖc sÏ ®îc b¸o tríc 30 ngµy, khi ®ã hä sÏ ®îc gi¶i quyÕt c¸c chÕ

®é, quyÒn lîi cña ngêi lao ®éng.

* Khi ngêi lao ®éng vi ph¹m kû luËt nghiªm träng hoÆc khi hä vi

ph¹m néi quy lao ®éng nh:

4

- Bá viÖc nhiÒu lÇn kh«ng cã lý do.

- Thêng xuyªn kh«ng hoµn thµnh nhiÖm vô ®îc giao.

- Kh«ng thi hµnh quyÕt ®Þnh ®iÒu ®éng c«ng t¸c.

- Khai man lý lÞch, gi¶ m¹o giÊy tê cã tÝnh chÊt nghiªm träng.

Ngoµi ra, ngêi lao ®éng cßn cã thÓ bÞ th«i viÖc khi hä ph¹m téi h×nh sù, bÞ

truy tè h×nh sù mµ khi toµ ¸n kÕt ¸n ph¹t tï.

* Ph¸p luËt còng quy ®Þnh nh÷ng trêng hîp kh«ng ®îc cho ngêi lao

®éng th«i viÖc ®ã lµ:

- Khi ngêi lao ®éng ®ang nghØ phÐp.

- Ngêi lao ®éng n÷ ®ang mang thai ®· hÕt th¸ng thø 7 hoÆc ®ang nghØ theo

chÕ ®é nu«i con s¬ sinh.

- Ngêi lao ®éng èm ®au ®ang ®iÒu trÞ, ®iÒu dìng.

c) VÊn ®Ò trî cÊp th«i viÖc

Nh»m gi¶i quyÕt mét phÇn khã kh¨n ban ®Çu khi th«i viÖc, t¹o ®iÒu kiÖn

thuËn lîi nhanh chãng æn ®Þnh ®êi sèng, ph¸p luËt lao ®éng còng quy ®Þnh c¸c

trêng hîp ®îc hëng trî cÊp nh sau

- Th«i viÖc do nguyÖn väng cña ngêi lao ®éng víi lý do chÝnh ®¸ng, hoÆc

phï hîp víi yªu cÇu cña xÝ nghiÖp trong viÖc kiÖn toµn tæ chøc tinh gi¶m biªn

chÕ.

- Th«i viÖc ®Ó hëng øng c¸c cuéc v©n ®éng lín cña Nhµ níc nh ®i khai

hoang, x©y dùng vïng kinh tÕ míi... víi møc trî cÊp th«i viÖc ®îc tÝnh theo sè

n¨m ngêi lao ®éng ®· lµm viÖc liªn tôc ®Õn ngµy xin th«i viÖc.

2. NhËn xÐt ®¸nh gi¸ chÕ ®é tuyÓn dông lao ®éng thêi kú kÕ ho¹ch ho¸

ChÕ ®é tuyÓn dông vµ th«i viÖc ®èi víi ngêi lao ®éng trong thêi kú kÕ

ho¹ch ho¸ lµ mét h×nh thøc ph¸p lý chñ yÕu ®îc ¸p dông kh¸ phæ biÕn ë níc ta.

Vµo thêi kú kÕ ho¹ch ho¸, viÖc qui ®Þnh chÕ ®é tuyÓn dông lao ®éng vµo biªn

chÕ Nhµ níc gÇn nh lµ c¸ch thøc duy nhÊt ®Ó huy ®éng lao ®éng nh»m ®¶m b¶o

nhu cÇu lao ®éng kh«ng chØ cho c¬ quan, xÝ nghiÖp, c«ng - n«ng - l©m trêng cña

Nhµ níc mµ cßn gi¶i quyÕt nh©n sù cho c¸c tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi kh¸c.

5

Néi dung cña chÕ ®é tuyÓn dông vµo biªn chÕ Nhµ níc nh ®· nãi ë trªn

ph¶i c¨n cø vµo chØ tiªu tuyÓn dông vµ nhu cÇu lao ®éng trong s¶n xuÊt kinh

doanh, c«ng t¸c, sau ®ã lµ quyÕt ®Þnh cña c¬ quan Nhµ níc cã thÈm quyÒn vÒ

quy ho¹ch c¸n bé, c«ng nh©n viªn.

Nh vËy, qu¸ tr×nh nµy ®îc thùc hiÖn trªn c¬ së mét kÕ ho¹ch vÒ nh©n sù ®·

®îc c¬ quan Nhµ níc cã thÈm quyÒn x¸c ®Þnh tríc cho ®¬n vÞ tuyÓn dông lao

®éng vµ sau ®ã lµ ho¹t ®éng tiÕp nhËn, nghiªn cøu hå s¬ cña ngêi cã nhu cÇu

tuyÓn dông lao ®éng.

Qua viÖc t×m hiÓu néi dung cña chÕ ®é tuyÓn dông vµ th«i viÖc ë trªn, ta cã

thÓ thÊy h×nh thøc tuyÓn dông lao ®éng trong thêi kú kÕ ho¹ch ho¸ cã c¸c ®Æc

trng riªng cã cña nã, ®ã lµ:

- ChÕ ®é tuyÓn dông lao ®éng vµo biªn chÕ Nhµ níc lµ c¸ch thøc tuyÓn

dông theo kÕ ho¹ch trùc tiÕp, mang nÆng yÕu tè mÖnh lÖnh hµnh chÝnh.

- Ngêi lao ®éng ®îc s¾p xÕp vµo nh÷ng vÞ trÝ c«ng viÖc cã tÝnh chÊt æn

®Þnh, ®îc sö dông l©u dµi vµ ®îc Nhµ níc ®¶m b¶o vÒ quyÒn lîi, c¸c chÕ ®é ®îc

hëng sau khi vÒ nghØ hu.

Sau khi ®îc tuyÓn dông vµo lµm viÖc trong c¸c c¬ quan xÝ nghiÖp ngêi lao

®éng ®îc bè trÝ c«ng viÖc theo nh÷ng chøc danh nhÊt ®Þnh c¨n cø vµo tiªu

chuÈn tr×nh ®é, chuyªn m«n nghiÖp vô, tÝnh chÊt cña tõng c«ng viÖc cô thÓ. Vµ

®iÒu ®¸ng nãi ë ®©y n÷a lµ chÕ ®é tuyÓn dông vµo biªn chÕ Nhµ níc mang nÆng

tÝnh chÊt hµnh chÝnh do LuËt hµnh chÝnh ®iÒu chØnh, nhng néi dung viÖc thùc

hiÖn c¸c chÕ ®é lao ®éng, quyÒn vµ nghÜa vô cña ngêi lao ®éng còng nh c¸c chÕ

®é hëng thô... lai do LuËt lao ®éng quy ®Þnh. Dï vËy, chóng ta kh«ng thÓ phñ

nhËn u ®iÓm cña chÕ ®é tuyÓn dông nµy lµ mang tÝnh chÊt æn ®Þnh, l©u dµi vµ

bÒn v÷ng, quyÒn lîi vµ c¸c chÕ ®é kh¸c cña ngêi lao ®éng ®îc Nhµ níc b¶o

®¶m, bao cÊp tuyÖt ®èi tõ tiÒn l¬ng, thëng, BHXH... t¹o cho ngêi lao ®éng thÕ

æn ®Þnh vÒ c«ng viÖc vµ yªn t©m lµm viÖc, trau dåi kiÕn thøc, tr×nh ®é, nghiÖp

vô. Tuy nhiªn, còng kh«ng thÓ kh«ng ®¸nh gi¸ ®Õn h¹n chÕ cña chÕ ®é nµy lµ

t¹o ra t©m lý û l¹i, tr× trÖ, kÐm n¨ng ®éng s¸ng t¹o, kh«ng ph¸t huy kÕt kh¶ n¨ng

tiÒm lùc trÝ tuÖ còng nh tr×nh ®é tay nghÒ, chuyªn m«n nghiÖp vô cña ngêi lao

®éng ®Æc biÖt lµ tÖ quan liÖu trong c«ng t¸c.

6