Các biện pháp giám sát, giáo dục áp dụng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội: Nghiên cứu so sánh và kinh nghiệm cho Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

ĐÀO THỊ ÁNH LOAN

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

Chuyên ngành: Luật hình sự và Tố tụng hình sự

Định hướng nghiên cứu

Mã số cn: 8380104

Người hướng dẫn khoa học : TS. Hoàng Thị Tuệ Phương

Học viên : Đào Thị Ánh Loan

lớp : Cao học luật, Khóa 29

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022

LỜI CAM ĐOAN

Tác giả cam đoan luận văn “Các biện pháp giám sát, giáo dục áp dụng đối

với người dưới 18 tuổi phạm tội: nghiên cứu so sánh và kinh nghiệm cho Việt

Nam” là công trình nghiên cứu của riêng tác giả, dưới sự giúp đỡ và hướng dẫn

của Ts. Hoàng Thị Tuệ Phương.

Không có sản phẩm/nghiên cứu nào của người khác được sử dụng trong luận

văn này mà không được trích dẫn theo đúng quy định.

Tôi xin chịu trách nhiệm tính xác thực, khách quan thông tin trích dẫn, các

số liệu có nguồn gốc rõ ràng, kết quả nghiên cứu là trung thực.

Tác giả

Đào Thị Ánh Loan

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU...................................................................................................... 1

CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TƯ PHÁP ĐỐI VỚI NGƯỜI

DƯỚI 18 TUỔI PHẠM TỘI .................................................................................. 9

1.1. Quan điểm và mô hình tư pháp người dưới 18 tuổi trên thế giới ......... 9

1.1.1. Quan điểm pháp luật quốc tế về tư pháp hình sự người dưới 18 tuổi.. 9

1.1.2. Các mô hình tư pháp người dưới 18 tuổi trên thế giới....................... 15

1.2. Mô hình tư pháp người chưa thành niên ở Vương Quốc Anh ............ 16

1.2.1. Hệ thống tài phán ở Anh và Xứ Wales ............................................... 16

1.2.2. Hệ thống tư pháp thanh thiếu niên ở của Anh và Xứ Wales .............. 17

1.3. Hệ thống tư pháp người dưới 18 tuổi ở Việt Nam ................................ 21

Tiểu kết chương 1.................................................................................................. 28

CHƯƠNG 2. SO SÁNH QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT CỦA VƯƠNG QUỐC

ANH VÀ VIỆT NAM VỀ CÁC BIỆN PHÁP GIÁM SÁT GIÁO DỤC ĐỐI

VỚI NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI PHẠM TỘI......................................................... 29

2.1. Quy định pháp luật Vương Quốc Anh về các biện pháp giám sát, giáo

dục đối với người dưới 18 tuổi phạm tội....................................................... 29

2.1.1. Phạt cảnh cáo ..................................................................................... 29

2.1.2. Phạt tài chính...................................................................................... 32

2.1.3. Phạt điều chuyển................................................................................. 32

2.1.4. Phạt cải tạo (hoặc Điều trị phục hồi)................................................. 33

2.2. Quy định pháp luật Việt Nam về các biện pháp giám sát, giáo dục đối

với người dưới 18 tuổi phạm tội .................................................................... 42

2.2.1.Nguyên tắc, điều kiện áp và thẩm quyền áp dụng các biện pháp giám

sát giáo dục đối với người dưới 18 tuổi phạm tội ........................................ 42

2.2.2. Các biện pháp giám sát, giáo dục ...................................................... 43

2.3. So sánh quy định pháp luật Vương quốc Anh và Việt Nam về các biện

pháp giám sát, giáo dục đối với người dưới 18 tuổi phạm tội .................... 49

2.3.1. Những điểm tương đồng ..................................................................... 49

Tiểu kết chương 2.................................................................................................. 52

CHƯƠNG 3. MỘT SỐ ĐỀ XUẤT, KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN CÁC QUY

ĐỊNH LIÊN QUAN ĐẾN CÁC BIỆN PHÁP GIÁM SÁT GIÁO DỤC ĐỐI

VỚI NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI PHẠM TỘI......................................................... 53

3.1. Bài học kinh nghiệm từ Vương Quốc Anh về các biện pháp giám sát

giáo dục đối với người dưới 18 tuổi phạm tội............................................... 53

3.2. Một số đề xuất, kiến nghị giải pháp hoàn thiện quy định liên quan đến

các biện pháp giám sát giáo dục đối với người dưới 18 tuổi phạm tội và

nâng cao hiệu quả áp dụng những quy định này......................................... 55

3.2.1. Một số giải pháp hoàn thiện pháp luật hình sự về các biện pháp giám

sát, giáo dục đối với người dưới 18 tuổi phạm tội ....................................... 55

3.2.2. Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng các biện pháp

giám sát, giáo dục đối với người dưới 18 tuổi phạm tội .............................. 58

Tiểu kết chương 3.................................................................................................. 65

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Quyền trẻ em là một trong những vấn đề được nhiều quốc gia trên thế giới

đề cập, quy định trong hệ thống pháp luật đặc biệt là trong pháp luật hình sự.

Ngoài ra, tại các văn kiện quốc tế có liên quan đến quyền trẻ em đều nhất quán tư

tưởng chủ đạo mang tính chất định hướng, chi phối toàn bộ quá trình xử lý người

dưới 18 tuổi đó là vì lợi ích tốt nhất của họ phải được đặt lên hàng đầu. Công ước

của Liên hợp quốc về quyền dân sự, chính trị năm 1966 khẳng định rằng mọi trẻ

em trên thế giới, không phân biệt chủng tộc, màu da, giới tính, ngôn ngữ, tôn giáo,

nguồn gốc dân tộc hoặc xã hội, tài sản hoặc dòng dõi, đều có quyền được hưởng

những biện pháp bảo hộ cần thiết cho người chưa thành niên.1 Từ cơ sở này, Công

ước quốc tế về quyền trẻ em năm 19892 đã cụ thể hóa những chuẩn mực trong

công ước liên hợp quốc về quyền dân sự, chính trị 1966. Trong đó, có thể kể đến

một số quy định mang tính chuẩn mực như: “Không trẻ em nào bị tước quyền tự

do một cách bất hợp pháp hoặc tùy tiện. Việc bắt, giam giữ hoặc bỏ tù trẻ em phải

được tiến hành phù hợp với pháp luật và chỉ được coi là biện pháp cuối cùng và áp

dụng trong thời hạn thích hợp ngắn nhất”.3 Hay “Các quốc gia thành viên công

nhận quyền của mọi trẻ em bị coi là, bị tố cáo hay bị công nhận là đã vi phạm

pháp luật hình sự, được đối xử theo cách thức phù hợp với việc cổ vũ ý thức của

trẻ về phẩm cách và phẩm giá nhằm làm tăng lòng tôn trọng của trẻ em đối với

những quyền con người và tự do cơ bản của người khác và cũng phải tính đến lứa

tuổi của trẻ em và hướng tới thúc đẩy sự tái hoà nhập và việc đảm đương một vai

trò xây dựng của trẻ em trong xã hội”.4

Ở Việt Nam, quyền trẻ em là một trong những vấn đề được Đảng và Nhà

nước quan tâm, chú trọng thông qua hàng loạt các chính sách nhằm mục đích bảo

vệ tốt nhất cho sự phát triển của họ. Trong lĩnh vực tư pháp, Việt Nam là một trong

những quốc gia đầu tiên trên thế giới phê chuẩn và tham gia Công ước quốc tế về

trẻ em, Bộ luật hình sự 2015, sửa đổi bổ sung 2017 đã có những cách thức quy

định, tiếp cận vấn đề theo định hướng rất tiến bộ, trong đó quy định về trách nhiệm

1 Xem khoản 1, điều 24 Công ước Liên hợp quốc về quyền dân sự, kinh tế, chính trị năm 1966

2 Công ước Quốc tế về Quyền trẻ em có tên tiếng Anh là: Committee on the Right of the Child (viết tắt: CRC) là

một công ước quốc tế do Đại Hội đồng Liên Hiệp Quốc thông qua ngày 20 tháng 11 năm 1989 và có hiệu lực từ

ngày 02 tháng 09 năm 1990, quy định các quyền dân sự, chính trị, kinh tế, xã hội và văn hóa của trẻ em.

3 Article 37, Committee on the Right of the Child (CRC)

4 Article 40, Committee on the Right of the Child (CRC)

2

hình sự liên quan đến người dưới 18 tuổi phạm tội được chú trọng rất nhiều. Tuy

nhiên, nhìn nhận từ thực tiễn thấy rằng tình trạng người dưới 18 tuổi phạm tội

trong những năm gần đây xu hướng không giảm, việc áp dụng hình phạt tù vẫn

chiếm đa số, các biện pháp giám sát giáo dục chưa tương xứng để mang lại hiệu

quả như mong muốn.

Đồng thời, xuất phát từ điểm chung giữa Việt Nam và Vương Quốc Anh như

đều là thành viên của Công ước quốc tế về quyền trẻ em 1989, tình hình người

dưới 18 tuổi phạm tội của hai nước còn diễn biến nhiều và phức tạp; trong khi đó

pháp luật về các biện pháp giám sát, giáo dục người dưới 18 tuổi phạm tội của

Vương Quốc anh có nhiều điểm tiến bộ mà Việt Nam có thể tiếp thu, học hỏi kinh

nghiệm trong quá trình cải cách tư pháp ở nước ta hiện nay.

Tình hình nghiên cứu dưới góc độ luật học so sánh về các biện pháp giám sát

giáo dục người dưới 18 tuổi nói riêng và các biện pháp thay thế hình phạt nói

chung ở Việt Nam hiện nay chưa có nhiều. Vì vậy, cần có những nghiên cứu tổng

thể, phân tích, đánh giá những quy định hiện hành về việc giám sát, giáo dục đối

với người dưới 18 tuổi phạm tội trong mối quan hệ tương quan với pháp luật quốc

tế. Trên cơ sở đó có những kiến nghị, giải pháp nhằm hoàn thiện quy định pháp

luật, nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật trên thực tiễn.

Xuất phát từ những lý do trên, tác giả lựa chọn đề tài: “Các biện pháp giám

sát, giáo dục áp dụng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội: nghiên cứu so sánh

và kinh nghiệm cho Việt Nam” để nghiên cứu.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Liên quan đến các biện pháp giám sát, giáo dục đối với người dưới 18 tuổi

phạm tội được nghiên cứu qua các công trình như sau:

2.1. Hệ thống giáo trình, sách

- Các giáo trình: Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam - Phần chung của Đại

học Luật TP. Hồ Chí Minh;5 Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam – phần chung của

Đại học Luật Hà Nội;6 Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam (Phần chung) của Khoa

Luật Đại học Quốc gia Hà Nội do GS.TSKH Lê Văn Cảm (chủ biên).7 Giáo trình

Luật Hình sự Việt Nam - Phần chung của Trường Đại học Luật, Đại học Huế do

5 Trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh (2019), Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam – Phần chung, NXB Hồng

Đức, Hà Nội.

6 Trường Đại học Luật Hà Nội (2019), Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam – Phần chung, NXB Công an nhân

Dân, Hà Nội.

7 Lê Văn Cảm (2021), Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam – Phần chung, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội