Biện pháp tổ chức hoạt động tự học cho Sinh viên khoa Ngoại ngữ - Đại học Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

----------***------------

LÊ THÀNH THẾ

BIỆN PHÁP TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TỰ HỌC

CHO SINH VIÊN KHOA NGOẠI NGỮ - ĐHTN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Thái Nguyên 2009

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

----------***------------

LÊ THÀNH THẾ

BIỆN PHÁP TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TỰ HỌC

CHO SINH VIÊN KHOA NGOẠI NGỮ - ĐHTN

Chuyên ngành: Giáo dục học

Mã số: 60.14.01

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:

GS.TSKH: NGUYỄN VĂN HỘ

Thái Nguyên 2009

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 1 http://www.Lrc-tnu.edu.vn

PHẦN MỘT: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG

1. Tính cấp thiết của đề tài

Để nâng cao chất lượng dạy học, thực hiện phương châm “dạy học lấy

người học làm trung tâm” cần phải tổ chức hoạt động tự học cho sinh viên và

coi đó là một hình thức tổ chức dạy học ở Đại học. Tuy nhiên trong thực tế

việc nâng cao năng lực tự học cho sinh viên chưa được quan tâm đúng mức.

Vì thế việc tìm ra các biện pháp tổ chức hoạt động tự học cho sinh viên đã trở

thành một yêu cầu cấp bách trong các trường đại học nói chung và khoa

Ngoại ngữ nói riêng. Trong những năm qua có nhiều công trình nghiên cứu đã

xác định các phương hướng, những biện pháp đổi mới phương pháp dạy học

khác nhau, các tư tưởng tập trung vào việc phát huy năng lực tự học, tự rèn

luyện của người học, chuyển dần từ hệ phương pháp “tập trung vào người

dạy” sang hệ phương pháp “tập trung vào người học”, chuyển dần từ phương

pháp dạy học sang phương pháp nghiên cứu. Tổ chức hoạt động tự học cho

sinh viên trở thành một nội dung đổi mới trong nhà trường sư phạm, nếu được

thực hiện tốt sẽ góp phần đổi mới phương pháp dạy học ở đại học hiện nay.

Vì vậy, trong quá trình học tập đòi hỏi sinh viên phải tự giác, tích cực, chủ

động, năng động sáng tạo để có thể lĩnh hội được hệ thống những tri thức

khoa học qua đó rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo tương ứng. Để đạt được những yêu

cầu đó đòi hỏi sinh viên phải có khả năng tự học, tự rèn luyện cao.

Thực tế việc dạy học trong các trường sư phạm nói chung và khoa Ngoại

ngữ nói riêng còn nhiều điểm tồn tại, việc dạy học chủ yếu nhằm cung cấp

một khối lượng kiến thức xác định trong các giờ lên lớp, chưa có sự quan tâm

đúng mức đến việc tổ chức hoạt động tự học cho sinh viên, chưa thực sự quan

tâm đến việc rèn luyện hệ thống kĩ năng sư phạm cho sinh viên.

Trong lý luận dạy học, tổ chức hoạt động tự học cho sinh viên được coi là

một hình thức tổ chức dạy học ở đại học, việc tìm kiếm các biện pháp tổ chức

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 2 http://www.Lrc-tnu.edu.vn

hoạt động tự học cho sinh viên đã trở thành một yêu cầu cấp bách trong các

trường đại học nói chung và trường sư phạm nói riêng.

Xuất phát từ những cơ sở lý luận và thực tiễn trên, chúng tôi chọn đề tài

nghiên cứu: “Biện pháp tổ chức hoạt động tự học cho sinh viên khoa Ngoại

Ngữ - ĐHTN”

2. Mục đích nghiên cứu

Xây dựng các biện pháp hướng dẫn, tổ chức hoạt động tự học cho sinh

viên khoa Ngoại Ngữ - ĐHTN, nhằm nâng cao hiệu quả học tập của sinh viên

trong quá trình đào tạo.

3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu

3.1. Khách thể nghiên cứu:

Hoạt động dạy và học của giảng viên và sinh viên khoa Ngoại Ngữ -

ĐHTN.

3.2. Đối tượng nghiên cứu:

Biện pháp tổ chức hoạt động tự học, các yếu tố ảnh hưởng tới hoạt động tự

học của sinh viên khoa Ngoại Ngữ - ĐHTN.

4. Gỉa thuyết khoa học

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến kết quả dạy - học ở các trường sư phạm nói

chung và khoa Ngoại Ngữ nói riêng, một trong những nguyên nhân đó là do

hoạt động tự học của sinh viên chưa được tổ chức một cách hợp lý. Nếu đề ra

được các biện pháp tổ chức hoạt động tự học ở trên lớp, kết hợp với hoạt động

tự học ở nhà và hoạt động ngoại khoá cho sinh viên theo hướng tích cực hoá

hoạt động người học, thì sẽ góp phần vào việc nâng cao hiệu quả tự học cho

sinh viên khoa Ngoại Ngữ nói riêng và chất lượng đào tạo nói chung.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của vấn đề tự học và tổ chức

hoạt động tự học cho sinh viên khoa Ngoại ngữ - ĐHTN.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 3 http://www.Lrc-tnu.edu.vn

5.2. Xây dựng hệ thống các biện pháp tổ chức hoạt động tự học cho sinh viên

khoa Ngoại Ngữ và tiến hành thực nghiệm các biện pháp (áp dụng trên phần

Tâm lý học lứa tuổi và tâm lý học sư phạm).

6. Phƣơng pháp nghiên cứu

6.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn

- Phương pháp quan sát hoạt động tự học của sinh viên khoa Ngoại Ngữ

trong mối quan hệ với hoạt động dạy học.

- Phương pháp điều tra bằng ankét về thực trạng tự học của sinh viên khoa

Ngoại Ngữ trong giai đoạn hiện nay.

- Phương pháp chuyên gia: Xin ý kiến góp ý của các chuyên gia về cách

xử lý kết quả điều tra, các biện pháp tổ chức, cách thực nghiệm…

- Phương pháp thực nghiệm khoa học: Tiến hành thực nghiệm các biện

pháp tổ chức hoạt động tự học môn Tâm lý học ở trên lớp cho sinh viên khoa

Ngoại Ngữ.

6.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận

Phương pháp phân tích, tổng hợp, khái quát hoá, hệ thống hoá các tài liệu

lý luận về tự học.

Phương pháp lịch sử: Nghiên cứu lịch sử của vấn đề nghiên cứu, phát hiện

và khai thác những khía cạnh mà các công trình nghiên cứu trước đây đã đề

cập tới vấn đề về tự học và tổ chức tự học, làm cơ sở cho việc tiến hành các

hoạt động nghiên cứu tiếp theo.

6.3. Phương pháp toán học

Sử dụng phương pháp thống kê toán học nhằm để xử lý số liệu về thực

trạng tự học của sinh viên khoa Ngoại Ngữ.

7. Phạm vi giới hạn của đề tài

Nghiên cứu hoạt động tự học của sinh viên khoa Ngoại Ngữ và tiến hành

thực nghiệm một số biện pháp tổ chức hoạt động tự học (áp dụng trên phần

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 4 http://www.Lrc-tnu.edu.vn

Tâm lý học lứa tuổi và tâm lý học dạy học) cho sinh viên khoa Ngoại Ngữ -

ĐHTN.

8. Những luận điểm mang tính chất phƣơng pháp luận của đề tài

Nghiên cứu vấn đề tự học trong sự hình thành và phát triển nhân cách

sinh viên một cách toàn diện.

Nghiên cứu vấn đề tự học trong mối quan hệ với các hoạt động khác:

hoạt động chính khoá, hoạt động ngoại khoá, các hoạt động ngoài giờ lên lớp.

Nghiên cứu hoạt động tự học trong mối quan hệ thống nhất biện chứng

với hoạt động dạy học.

Nghiên cứu hoạt động tự học theo quan điểm tiếp cận tâm lý học hoạt động.

Nghiên cứu hoạt động tự học trên quan điểm tiếp cận công nghệ dạy học.

Nghiên cứu hoạt động tự học trên quan điểm phát triển dựa vào yếu tố

nội lực là cơ bản (yếu tố người học giữ vai trò quyết định).

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 5 http://www.Lrc-tnu.edu.vn

PHẦN HAI: NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ TỔ CHỨC

HOẠT ĐỘNG TỰ HỌC CHO SINH VIÊN KHOA NGOẠI NGỮ - ĐHTN

1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

1.1.1. Vấn đề tự học và tổ chức tự học trong các nghiên cứu ở nước ngoài.

Tìm hiểu các tư tưởng trên thế giới nghiên cứu về tự học và tổ chức hoạt

động tự học, chúng tôi có một số nhận xét sau: Tự học, tổ chức hoạt động tự

học không phải là mảnh đất mới chưa được “cày xới” mà tự học là một vấn đề

đã được nhiều nhà giáo dục học trên thế giới quan tâm đến dưới các góc độ

khác nhau: phát huy tính tích cực, tính độc lập, tính tự giác, tính sáng tạo của

người học như các nhà khoa học giáo dục Xôcơrat, Khổng Tử, Cômenxki,

Đixtecvec, Usinxki.

Ngay từ những năm công nguyên, XôCơRát (469 – 339 TCN) đã đưa ra

quan niệm rất nổi tiếng: Giáo dục phải giúp con người tự khẳng định chính

mình. Vận dụng quan điểm đó vào dạy học, ông cho rằng cần phải để cho

người học tự suy nghĩ, tự tìm tòi, cần giúp người học tự phát hiện thấy sai lầm

của mình và tự khắc phục những sai lầm đó.

Đến thế kỉ 17 J.A.Cômenxki (1592-1670) đã tìm ra phương pháp cho phép

giáo viên giảng viên giảng ít hơn, học sinh học nhiều hơn. Ông đề ra một số

nguyên tắc dạy học mà cho đến nay vẫn còn nguyên tác dụng nhằm phát huy

tính tích cực học tập của học sinh: Nguyên tắc đảm bảo tính trực quan trong

dạy học, nguyên tắc đi từ cái chung đến cái riêng, nguyên tắc tôn trọng đặc

điểm đối tượng.

Đến thế kỉ thứ XIX Conxtantin Đmitrêvic Usinxki (1824-1870) đã nghiên

cứu về tính tích cực, tính độc lập của học sinh. Theo ông tính tích cực, tính

độc lập là cơ sở duy nhất để cho sự học có hiệu quả. Ông cho rằng cần giáo

dục cho học sinh biết định hướng trong môi trường xung quanh, biết hành

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 6 http://www.Lrc-tnu.edu.vn

động một cách sáng tạo, biết tự mình nâng cao vốn học vấn và tự phát triển

bản thân. Trong dạy học không nên dồn tất cả tính tích cực vào công tác dạy

của người giáo viên, còn học sinh thì lại thụ động mà cần phải làm sao cho

học sinh tích cực ở mức độ cao nhất.

Đầu thế kỉ XX những thành tựu về lý luận dạy học của nhà nước Xô Viết ra

đời gắn liền với tên tuổi của một số nhà giáo dục học nổi tiếng như:

V.V.Đavưdov, L.V.Zankov[41], I.Ia.lecne[47], Iu.K.Babanski[13],

R.A.Nhizamov [51]. Khi nghiên cứu về lý luận dạy học ở đại học, các tác giả

đã vạch rõ sự khác biệt giữa dạy học ở đại học với dạy học ở phổ thông: Các

tác giả cho rằng dạy học ở đại học không phải chỉ trả lời câu hỏi dạy như thế

nào? Mà còn phải trả lời câu hỏi: sinh viên độc lập học tập như thế nào? Độc

lập nghiên cứu khoa học ra sao? Tìm tòi sáng tạo như thế nào?... Có thể nói

ngay từ đầu thế kỉ XX, vấn đề tự học ở đại học đã được rất nhiều các tác giả

quan tâm dưới góc độ phương pháp dạy và phương pháp học. Vấn đề này cho

đến nay vẫn tiếp tục được nghiên cứu.

Còn I.F. Kharlamop đã nghiên cứu tự học dưới góc độ tìm ra những biện

pháp để phát huy tính tích cực học tập của học sinh bằng cách: Tăng cường việc

nghiên cứu làm việc với sách giáo khoa, với tài liệu học tập, dạy học nêu vấn đề,

cải tiến công tác tự lực học tập, đổi mới phương pháp kiểm tra đánh giá…

Cùng với xu thế phát triển của thời đại I.U.K.Babanxki nghiên cứu tự

học gắn liền với việc tìm ra các biện pháp tối ưu hoá việc học theo hai

hướng: Phát huy tính tích cực, tính tự giác của học sinh trong học tập dưới

sự hướng dẫn, điều khiển trực tiếp của thầy, kết hợp với quản lý và tự

quản lý hoạt động học tập của học sinh. Với ý tưởng trên trong dạy học

người ta đã đề ra các phương pháp dạy học mới, đó là phương pháp dạy

học chương trình hoá.

Đáp ứng với xu thế phát triển của thời đại, đáp ứng với những yêu cầu đổi

mới của các quốc gia trên thế giới, các nhà giáo dục học ở các nước phát triển

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 7 http://www.Lrc-tnu.edu.vn

đã đi sâu nghiên cứu để tối ưu hoá việc học, hình thành, phát triển năng lực tự

học để người học có thể học thường xuyên, học suốt đời. Makiguchi [70],

B.P.Exipov [24], khi nghiên cứu bản chất tự học của sinh viên. Các tác giả đã

chỉ ra rằng: bản chất tự học của sinh viên là hoạt động nhận thức bằng hành

động tìm tòi, nghiên cứu, khám phá. Đây chính là cơ sở lý luận của vấn đề tổ

chức hoạt động tự học cho sinh viên.

Cuối thế kỉ XX ảnh hưởng của sự phát triển khoa học kĩ thuật, đặc biệt là

ảnh hưởng của cuộc cách mạng công nghệ, phần lớn các nhà giáo dục học đã

nghiên cứu tự học theo hai hướng chính: Hướng thứ nhất nghiên cứu áp dụng

công nghệ dạy học, nhằm thay đổi vị trí của thầy và trò trong quá trình dạy

học, từ chuyên gia về việc dạy, giáo viên phải chuyển sang chuyên gia về việc

học của người học; Hướng thứ hai là dạy học phân hoá, dạy học tiến hành

theo nhịp độ cá nhân người học để đạt tới năng suất và hiệu quả cao nhất

trong việc học, dạy học cần phải được tổ chức hướng vào người học. Tiêu

biểu cho các hướng nghiên cứu trên là Raja Roy Singh. Ông đã nghiên cứu

vai trò của năng lực tự học trong việc học tập thường xuyên và học tập suốt

đời, đề cao vai trò chuyên gia cố vấn của người thầy trong việc học tập

thường xuyên, học tập suốt đời, trong việc hình thành phát triển năng lực tự

học của người học.

Năm 1986 Sharma và R. Ahmed [63] đã nghiên cứu hoạt động tự học như

là một hình thức tổ chức dạy học bằng cách dạy phương pháp cho người học.

Theo tác giả, người ta có thể dạy phương pháp cho sinh viên bằng nhiều hình

thức khác nhau tuỳ theo điều kiện, hoàn cảnh, tuỳ theo tính chất đặc thù môn

học và nội dung yêu cầu của bài học. Nhưng theo ông dù tuân theo hình thức

nào thì cũng phải thực hiện theo các giai đoạn sau:

- Giai đoạn 1: Giáo viên thiết kế bài tập và cung cấp nguồn tài liệu cần

thiết cho bài tập và chỉ dẫn cụ thể những gì sinh viên phải làm để hoàn thành

bài tập.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 8 http://www.Lrc-tnu.edu.vn

- Giai đoạn 2: Giáo viên tổ chức cho sinh viên tự nghiên cứu, tự làm bài

tập với sự hỗ trợ của những thông tin có sẵn.

- Giai đoạn 3: Giáo viên làm việc với sinh viên trên lớp theo hình thức cá

nhân hay tập thể thông qua những hình thức khác nhau: Thảo luận, xêmina, củng

cố ôn tập, xây dựng bài giảng, kiểm tra đánh giá, tự kiểm tra, tự đánh giá.

Đây là lí thuyết mới về tổ chức tự học dưới góc độ nhìn nhận tự học như là

một phương pháp dạy học.

Tóm lại, qua nghiên cứu các tư tưởng, quan điểm, bàn về dạy học và tự học,

tổ chức hoạt động tự học của các tác giả trên thế giới, chúng tôi có một số nhận

xét sau: Tự học là cần thiết đối với tất cả mọi người, vấn đề tự học của học sinh

nói chung và của sinh viên đại học nói riêng được các tác giả trên thế giới quan

tâm dưới nhiều góc độ khác nhau như phát huy tính tích cực học tập của người

học, tối ưu hoá việc học bằng dạy học chương trình hoá, áp dụng công nghệ

dạy học, tổ chức dạy học phân hoá, dạy học theo nhịp độ cá nhân, dạy phương

pháp học cho người học để đạt được hiệu quả cao nhất ở người học.

1.1.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam về tự học và tổ chức tự học

Thấm nhuần lời dạy của Hồ Chủ Tịch: Học phải suốt đời ngay cả khi đã đi

làm việc [101]. Với phương châm “Về cách học phải lấy tự học làm gốc”;

“Về cách dạy thì phải tránh lối dạy nhồi sọ… Về học tập tránh lối học vẹt”

[33 – tr 444,319]

Đáp ứng yêu cầu cấp bách của công cuộc xây dựng và phát triển đất nước,

các nhà giáo dục học Việt Nam quan tâm đến vấn đề tự học, tổ chức hoạt

động tự học và đã đi sâu nghiên cứu tự học dưới nhiều góc độ. Tự học là một

hoạt động độc lập diễn ra không hoặc ít có sự điều khiển của thầy (Tác gả

Nguyễn Cảnh Toàn [55] và một số nhóm tác giả khác nữa). Tự học là hoạt

động tích cực, chủ động, tự giác của người học dưới vai trò chủ đạo (tổ chức,

hướng dẫn, điều khiển) của thầy (Các tác giả: Nguyễn Ngọc Quang [53] [56]

Đặng Vũ Hoạt [29], Nguyễn Ngọc Bảo [10]. Trịnh Quang Từ [71],…).

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 9 http://www.Lrc-tnu.edu.vn

Hướng thứ ba nghiên cứu tự học như là một hình thức tổ chức ngoài giờ lên

lớp, phối hợp các hình thức tổ chức dạy học khác (Phạm Hồng Quang [57] và

một số luận văn thạc sỹ khác…)

Hầu hết các công trình nghiên cứu đều khẳng định tự học có một ý nghĩa và

vai trò rất quan trọng đối với sự hình thành và phát triển nhân cách của mỗi

người, là nhân tố trọng yếu nâng cao chất lượng dạy và học, là yếu tố cơ bản

để người học lĩnh hội tri thức, kỹ năng, kỹ xảo và hình thành thái độ mới.

Trong một số công trình nghiên cứu về tự học và tổ chức hoạt động tự học

thì tính tích cực, tính độc lập, động cơ học tập của người học giữ một vai trò

rất quan trọng đối với chất lượng và hiệu quả của hoạt động tự học (Nguyễn

Ngọc Bảo, Đặng Vũ Hoạt, Hà Thị Đức). Kiểm tra đánh giá là khâu then chốt

nhằm giúp người thầy điều chỉnh, điều khiển hoạt động dạy của mình, điều

khiển, điều chỉnh hoạt động học của trò, đồng thời giúp người học tự điều

khiển, tự điều chỉnh hoạt động học tập nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả

của hoạt động dạy học. Bên cạnh đó, kiểm tra đánh giá còn là một nhân tố

phát huy tính tích cực của người học trong quá trình tự học và hình thành kĩ

năng tự đánh giá ở sinh viên.

Kĩ năng tự học được các tác giả xem xét như là nhân tố bên trong, rất quan

trọng để người học hoàn thành nhiệm vụ học tập. Kĩ năng tự học của sinh

viên được hình thành thông qua hoạt động học tập, rèn luyện, qua phương

pháp dạy của thày và phương pháp học của trò. Những tư tưởng này được

phản ánh qua các công trình nghiên cứu của các tác giả Trịnh Quang Từ, Trần

Văn Hiếu: Tác giả Trần Văn Hiếu đã nghiên cứu về các kỹ năng đọc sách của

sinh viên và đã xây dựng thành công quy trình đọc sách cho sinh viên.

1.2. Lý luận về tự học

1.2.1. Đặc điểm và bản chất của hoạt động tự học