Biện pháp tổ chức hoạt động nhận thức trong mạch kiến thức hình học cho học sinh lớp 1 đáp ứng chương trình giáo dục phổ thông năm 2018

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC

KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP NĂM 2021

Tên đề tài

BIỆN PHÁP TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NHẬN THỨC

TRONG MẠCH KIẾN THỨC HÌNH HỌC CHO HỌC SINH LỚP 1

ĐÁP ỨNG CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG NĂM 2018

Sinh viên thực hiện: Võ Thị Tường Vân - 17STH

Người hướng dẫn : TS. Hoàng Nam Hải

Đà Nẵng, tháng 12 năm 2020

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC

Tên đề tài

BIỆN PHÁP TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NHẬN THỨC

TRONG MẠCH KIẾN THỨC HÌNH HỌC CHO HỌC SINH LỚP 1

ĐÁP ỨNG CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG NĂM 2018

Sinh viên thực hiện: Võ Thị Tường Vân - 17STH

Người hướng dẫn : TS. Hoàng Nam Hải

Đà Nẵng, tháng 12 năm 2020

LỜI CẢM ƠN

Lời đầu tiên, em xin chân thành cảm ơn tới TS. Hoàng Nam Hải, người đã định hướng,

tận tình hướng dẫn, chỉ bảo và giúp đỡ em trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn

thành tốt khóa luận tốt nghiệp. Em cũng xin được gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến toàn

thể các giảng viên Khoa Giáo dục Tiểu học đã trang bị cho em những kiến thức bổ ích

và thiết thực để em có thêm tư liệu trong quá trình nghiên cứu. Đặc biệt, em xin gửi lời

tri ân tới Ban giám hiệu, toàn thể GV và HS của trường TH Nguyễn Văn Trỗi đã luôn

tạo mọi điều kiện, chỉ dẫn, cộng tác với em trong suốt thời gian thực hiện đề tài.

Mặc dù đã có nhiều cố gắng, nhưng mới chỉ là bước đầu tập dượt nghiên cứu khoa

học nên đề tài này khó tránh khỏi những sai sót. Rất mong nhận được sự đóng góp của

quý thầy cô cũng như quý bạn đọc để đề tài được hoàn thiện hơn.

Em xin chân thành cảm ơn!

Đà Nẵng, ngày 1 tháng 1 năm 2021

MỤC LỤC

LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................3

MỤC LỤC ......................................................................................................................4

MỤC LỤC ......................................................................................................................7

DANH MỤC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT .....................................................................7

DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................................8

MỞ ĐẦU.........................................................................................................................1

1. Lí do chọn đề tài ..................................................................................................1

2. Mục đích nghiên cứu...........................................................................................2

3. Nhiệm vụ nghiên cứu ..........................................................................................2

4. Giả thuyết khoa học ............................................................................................2

5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu......................................................................2

5.1. Đối tượng nghiên cứu: .................................................................................2

5.2. Phạm vi nghiên cứu: ....................................................................................2

6. Phương pháp nghiên cứu....................................................................................2

7. Cấu trúc đề tài .....................................................................................................3

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU...............................................4

1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề..................................................................................4

1.1.1. Trên thế giới....................................................................................................4

1.1.2. Ở Việt Nam.....................................................................................................5

1.2. Tiểu kết chương 1................................................................................................6

CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ..............................7

2.1. Một số khó khăn về tâm lí nhận thức của học sinh tiểu học (giai đoạn lớp

1) 7

2.2. Cấu trúc nội dung hình học lớp 1 năm 2018 ...............................................10

2.3. Dạy học phát triển năng lực và phẩm chất môn Toán ở tiểu học .............11

2.3.1. Năng lực chung của học sinh tiểu học.......................................................11

2.3.2. Các năng lực toán học đặc thù cần phát triển cho học sinh ...................11

2.3.3. Các phẩm chất cần phát triển cho học sinh tiểu học...............................15

2.4. Quan niệm về hoạt động nhận thức trong dạy học toán lớp 1...................16

2.4.1. Khái niệm hoạt động nhận thức .................................................................16

2.4.2. Các giai đoạn của hoạt động nhận thức.....................................................16

2.4.2.1. Hoạt động nhận thức cảm tính ..................................................................16

2.4.2.2. Hoạt động nhận thức lý tính (tư duy trừu tượng)......................................18

2.4.2.3. Hoạt động nhận thức trở về thực tiễn........................................................19

2.5. Các quá trình nhận thức ...............................................................................19

2.5.1. Quá trình tri giác .........................................................................................19

2.5.2. Quá trình chú ý ............................................................................................21

2.5.3. Quá trình trí nhớ..........................................................................................21

2.5.4. Quá trình tư duy...........................................................................................22

2.6. Đặc điểm hoạt động nhận thức của học sinh...............................................22

2.7. Đặc điểm của thiết kế và tổ chức hoạt động nhận thức trong môn Toán

lớp 1 23

2.7.1. Nội dung của hoạt động nhận thức mang tính tích hợp................................23

2.7.2. Học qua nhận thức là quá trình học tập tích cực ..........................................24

2.8. Mục tiêu của hoạt động nhận thức môn Toán lớp 1 trong CT GDPT mới

…................................................................................................................................24

2.9. Điều kiện tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh...................................25

2.10. Tiểu kết chương 2...........................................................................................26

CHƯƠNG 3: KHẢO SÁT THỰC TRẠNG TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NHẬN

THỨC TRONG MẠCH KIẾN THỨC HÌNH HỌC Ở LỚP 1................................28

3.1. Mục đích khảo sát .............................................................................................28

3.2. Nội dung khảo sát..............................................................................................28

3.2.1. Nội dung khảo sát giáo viên.........................................................................28

3.2.2. Nội dung khảo sát học sinh..........................................................................28

3.2.3. Nội dung nghiên cứu sách toán lớp 1: “Kết nối tri thức với cuộc sống”.....28

3.3. Đối tượng khảo sát.........................................................................................28

3.4. Tiến hành khảo sát.........................................................................................28

3.5. Phương pháp khảo sát ......................................................................................28

3.6. Phân tích kết quả khảo sát ...............................................................................28

3.6.1. Mức độ phát triển nhận thức của học sinh qua các hoạt động dạy học môn

toán của giáo viên lớp 1..........................................................................................29

3.6.2. Những đặc điểm tâm lí của học sinh gây khó khăn cho quá trình phát triển

hoạt động nhận thức................................................................................................34

3.6.3. Quá trình tri giác hình ảnh trực quan của học sinh ......................................35

3.6.4. Khảo sát nội dung phát triển nhận thức về hình học của sách toán lớp 1 theo

CTGDPT 2018 “Kết nối tri thức với cuộc sống” ...................................................37

3.7. Tiểu kết chương 3..............................................................................................39

CHƯƠNG 4: MỘT SỐ BIỆN PHÁP TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NHẬN THỨC

TRONG MẠCH KIẾN THỨC HÌNH HỌC CHO HỌC SINH LỚP 1 ĐÁP ỨNG

CHƯƠNG TRÌNH GDPT 2018..................................................................................41

4.1. Nguyên tắc thiết kế hoạt động nhận thức trong môn Toán lớp 1.................41

4.1.1. Nguyên tắc dựa trên đặc điểm phát triển tâm lí của học sinh ......................41

4.1.2. Nguyên tắc hoạt động nhận thức gắn liền với thực tiễn ..............................41

4.1.3. Nguyên tắc đảm bảo mục tiêu, nội dung bài học..........................................42

4.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống ..............................................................42

4.1.5. Nguyên tắc phối hợp tổ chức giữa giáo viên với các tổ chức trong và ngoài

nhà trường...............................................................................................................43

4.2. Một số biện pháp tổ chức hoạt động nhận thức trong mạch kiến thức

hình học cho học sinh lớp 1 đáp ứng Chương trình GDPT 2018 ........................43

4.2.1. Biện pháp 1: Tiếp nhận mô hình vật thật, phân tích mô hình vật thật

dẫn đến sự hình thành biểu tượng toán học nhằm hỗ trợ quá trình nhận thức

cho học sinh ...........................................................................................................43

4.2.1.1. Mục đích của biện pháp.............................................................................43

4.2.1.2. Cơ sở khoa học của biện pháp...................................................................44

4.2.1.3. Nội dung và cách thức thực hiện biện pháp ..............................................44

4.2.2. Biện pháp 2: Sử dụng hệ thống câu hỏi “mở” kích thích trí nhớ, đặt học

sinh vào tình huống có vấn đề, phát triển khả năng suy luận, nhận thức.......51

4.2.2.1. Mục đích của biện pháp.............................................................................51

4.2.2.2. Cơ sở khoa học của biện pháp..................................................................51

4.2.2.3. Nội dung và cách thực hiện biện pháp....................................................52

4.2.3. Biện pháp 3: Sử dụng sơ đồ tư duy giúp học sinh hệ thống những đặc

điểm đã tri giác từ sự vật hình học......................................................................54

4.2.3.1. Mục đích của biện pháp.............................................................................54

4.2.3.2. Cơ sở khoa học của biện pháp...................................................................54

4.2.3.3. Nội dung và cách thức thực hiện biện pháp ..............................................54

CHƯƠNG 5: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM..............................................................58

5.1. Mục đích thực nghiệm ......................................................................................58

5.2. Yêu cầu thực nghiệm ........................................................................................58

5.3. Đối tượng, phạm vi, thời gian thực nghiệm....................................................58

5.4.1. Hình thức thực nghiệm.................................................................................58

5.4.2. Phương pháp thực nghiệm............................................................................59

5.5. Phân tích kết quả thực nghiệm ........................................................................59

5.6.Tiểu kết chương 5...............................................................................................61

KẾT LUẬN ..................................................................................................................62

TÀI LIỆU THAM KHẢO...........................................................................................63

MỤC LỤC

DANH MỤC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT

STT Từ, cụm từ Viết tắt

1 Học sinh HS

2 Giáo viên GV

3 Học sinh tiểu học HSTH

4 Hoạt động nhận thức HĐNT

5 Hoạt động giáo dục HĐGD

6 Năng lực NL

7 Giải quyết vấn đề GQVĐ

8 Phương pháp dạy học PPDH

9 Sách giáo khoa SGK