Biện pháp bảo lĩnh: nghiên cứu so sánh pháp luật tố tụng hình sự Anh và kinh nghiệm cho Viêt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN SƠN PHƯỚC

BIỆN PHÁP BẢO LĨNH: NGHIÊN CỨU

SO SÁNH PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ

ANH VÀ KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – THÁNG 01 NĂM 2018

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

BIỆN PHÁP BẢO LĨNH: NGHIÊN CỨU

SO SÁNH PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ

ANH VÀ KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM

Chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự

Mã số: 60380104

Người hướng dẫn khoa học: Pgs.Ts. Nguyễn Thị Phương Hoa

Học viên: Nguyễn Sơn Phước

Lớp: Cao học Luật, khóa 24

Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 01 năm 2018

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi, dưới sự

hướng dẫn và giúp đỡ của Phó giáo sư Tiến sĩ Nguyễn Thị Phương Hoa. Các trích

dẫn trong luận văn đảm bảo độ tin cậy, chính xác và trung thực. Những tài liệu tham

khảo sử dụng trong luận văn đều được liệt kê đầy đủ, cụ thể. Những kết luận khoa

học của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

TÁC GIẢ CỦA LUẬN VĂN

Nguyễn Sơn Phước

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BLHS : Bộ luật hình sự

BLTTHS : Bộ luật tố tụng hình sự

BPNC : Biện pháp ngăn chặn

CQĐT : Cơ quan điều tra

CQTTHS : Cơ quan tố tụng hình sự

TNHS : Trách nhiệm hình sự

TTHS : Tố tụng hình sự

VKS : Viện kiểm sát

VKSND : Viện kiểm sát nhân dân

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................................1

Chương I. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ BIỆN PHÁP BẢO LĨNH TRONG

TỐ TỤNG HÌNH SỰ ................................................................................................9

1.1. Khái niệm biện pháp bảo lĩnh.......................................................................9

1.1.1 Khái niệm biện pháp bảo lĩnh ở Việt Nam ................................................9

1.1.2. Khái niệm biện pháp bảo lĩnh ở Anh......................................................13

1.2. Đặc điểm của biện pháp bảo lĩnh ...............................................................17

1.2.1. Đặc điểm của biện pháp bảo lĩnh ở Việt Nam .......................................17

1.2.2. Đặc điểm của biện pháp bảo lĩnh ở Anh ................................................21

1.3. Vị trí, vai trò, ý nghĩa của biện pháp bảo lĩnh ..........................................23

1.3.1. Vị trí, vai trò, ý nghĩa của biện pháp bảo lĩnh ở Việt Nam ....................23

1.3.2. Vị trí, vai trò, ý nghĩa của biện pháp bảo lĩnh ở Anh.............................26

Chương 2. SO SÁNH QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ

VIỆT NAM VÀ PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ ANH VỀ BIỆN PHÁP

BẢO LĨNH ..............................................................................................................30

2.1. Căn cứ áp dụng, hủy bỏ hoặc thay thế biện pháp bảo lĩnh......................30

2.1.1. Căn cứ áp dụng, hủy bỏ hoặc thay thế biện pháp bảo lĩnh theo quy định

của Việt Nam ....................................................................................................30

2.1.2. Căn cứ áp dụng, hủy bỏ hoặc thay thế biện pháp bảo lĩnh theo quy định

của Anh.............................................................................................................36

2.1.3. Đánh giá quy định về căn cứ áp dụng, hủy bỏ hoặc thay thế biện pháp

bảo lĩnh của Việt Nam và Anh..........................................................................40

2.2. Đối tượng áp dụng biện pháp bảo lĩnh và những trường hợp không

được áp dụng.......................................................................................................40

2.2.1. Đối tượng áp dụng biện pháp bảo lĩnh và những trường hợp không

được áp dụng theo quy định của Việt Nam ......................................................40

2.2.2. Đối tượng áp dụng biện pháp bảo lĩnh và những trường hợp không

được áp dụng theo quy định của Anh...............................................................41

2.2.3. Đánh giá quy định về đối tượng áp dụng biện pháp bảo lĩnh và những

trường hợp không được áp dụng của Việt Nam và Anh...................................42

2.3. Thẩm quyền và thời hạn áp dụng biện pháp bảo lĩnh .............................43

2.3.1. Thẩm quyền và thời hạn áp dụng biện pháp bảo lĩnh theo quy định của

Việt Nam ...........................................................................................................43

2.3.2. Thẩm quyền và thời hạn áp dụng biện pháp bảo lĩnh theo quy định của

Anh....................................................................................................................47

2.3.3. Đánh giá quy định về thẩm quyền và thời hạn áp dụng biện pháp bảo

lĩnh của Việt Nam và Anh.................................................................................49

2.4. Thủ tục áp dụng biện pháp bảo lĩnh ..........................................................50

2.4.1. Thủ tục áp dụng biện pháp bảo lĩnh theo quy định của Việt Nam .........50

2.4.2. Thủ tục áp dụng biện pháp bảo lĩnh theo quy định của Anh..................51

2.4.3. Đánh giá quy định về thủ tục áp dụng biện pháp bảo lĩnh của Việt Nam

và Anh...............................................................................................................53

2.5. Chủ thể nhận bảo lĩnh và trách nhiệm pháp lý của các chủ thể .............56

2.5.1. Chủ thể nhận bảo lĩnh và trách nhiệm pháp lý của các chủ thể theo quy

định của Việt Nam ............................................................................................56

2.5.2. Chủ thể nhận bảo lĩnh và trách nhiệm pháp lý của các chủ thể theo quy

định của Anh.....................................................................................................57

2.5.3. Đánh giá quy định về chủ thể nhận bảo lĩnh và trách nhiệm pháp lý của

các chủ thể của Việt Nam và Anh.....................................................................59

Chương 3. KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN QUY ĐỊNH VỀ BIỆN PHÁP BẢO

LĨNH TRONG LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM TRÊN CƠ SỞ SO

SÁNH VỚI PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ CỦA ANH..............................62

3.1. Những ưu điểm trong pháp luật tố tụng hình sự của Anh về biện pháp

bảo lĩnh.................................................................................................................62

3.2. Kiến nghị hoàn thiện quy định về biện pháp bảo lĩnh trong Bộ luật Tố

tụng Hình sự Việt Nam.......................................................................................67

KẾT LUẬN..............................................................................................................80

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Pháp luật Tố tụng hình sự Việt Nam quy định biện pháp ngăn chặn gồm có:

bắt, tạm giữ, tạm giam, cấm đi khỏi nơi cư trú, bảo lĩnh, đặt tiền hoặc tài sản có giá

trị để bảo đảm. Trong các biện pháp này, bảo lĩnh được xem là một biện pháp có

tính ít nghiêm khắc và được các cơ quan tiến hành tố tụng áp dụng khi không cần

thiết phải tạm giam. Khi áp dụng biện pháp bảo lĩnh, các bị can, bị cáo không bị hạn

chế một số quyền như quyền tự do đi lại, quyền tự do cư trú, mà vẫn đảm bảo mục

đích phòng ngừa và ngăn chặn kịp thời các hành vi phạm tội, các hành vi cản trở

điều tra, truy tố, xét xử.

Mặc dù là một biện pháp ưu việt, song thực tiễn áp dụng pháp luật của các cơ

quan tiến hành tố tụng trong nhiều năm qua cho thấy, chế định bảo lĩnh ít được sử

dụng bởi hiện nay những quy định về việc áp dụng biện pháp ngăn chặn này vẫn

còn nhiều bất cập, hạn chế. Một số nội dung chưa được quy định rõ ràng và còn

thiếu nhiều quy phạm hướng dẫn cụ thể, khiến cho việc áp dụng biện pháp bảo lĩnh

trong thực tế gặp nhiều khó khăn, vướng mắc. Điều đó làm ảnh hưởng rất lớn đến

hiệu quả áp dụng biện pháp ngăn chặn này, cũng như có thể làm ảnh hưởng đến

quyền và lợi ích hợp pháp của những người bị áp dụng.

Trong khi đó, ở nhiều nước trên thế giới, đặc biệt là Anh, hoạt động xây dựng

và áp dụng pháp luật tố tụng hình sự về biện pháp bảo lĩnh đã khá phát triển và đạt

được nhiều bước tiến đáng kể. Là một quốc gia thuộc hệ thống thông luật (common

law), nước Anh đã trải qua một tiến trình lịch sử rất dài để hoàn thiện những quy

định về bảo lĩnh, đặc biệt thể hiện rõ trong Đạo luật về Bảo lĩnh năm 1976. Những

quy định này tiếp tục được sửa chữa và bổ sung qua các Đạo luật về Cảnh sát và

chứng cứ Hình sự năm 1984, Đạo luật về Tư pháp hình sự năm 2003. Quốc gia này

quy định rất chi tiết căn cứ áp dụng, chủ thể áp dụng, những trường hợp không được

áp dụng bảo lĩnh, cũng như trách nhiệm pháp lý của các chủ thể… Do đó, có thể

xem Anh là một quốc gia điển hình và tiên phong trong việc quy định về bảo lĩnh.

Việc nghiên cứu, so sánh quy định về biện pháp bảo lĩnh trong Bộ luật tố tụng

hình sự Việt Nam với quy định của pháp luật tố tụng hình sự Anh, từ đó đưa ra các

đề xuất cụ thể để hoàn thiện quy định của Bộ luật tố tụng hình sự Việt Nam về biện

pháp bảo lĩnh là rất cần thiết. Cần phải nghiên cứu, tìm hiểu và làm sáng tỏ các

vướng mắc còn tồn tại của biện pháp bảo lĩnh để từ đó làm rõ hơn về mặt khoa học

2

pháp lý cũng như về mặt thực tiễn áp dụng biện pháp bảo lĩnh, đáp ứng được yêu

cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới, hướng tới sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện hơn

nữa pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam. Đây cũng là tinh thần của Nghị quyết số 08

ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp

trong thời gian tới; Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 25/04/2005 của Bộ Chính trị về

Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010,

định hướng đến năm 2020; và Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/06/2005 của Bộ

Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp năm 2020 hướng tới việc hạn chế áp dụng

các biện pháp ngăn chặn có tính nghiêm khắc nói chung và hạn chế, thay thế áp

dụng biện pháp tạm giam nói riêng, nhằm bảo đảm yêu cầu đấu tranh phòng, chống

tội phạm gắn với việc bảo vệ quyền con người, quyền tự do, dân chủ của công dân.

Vì lý do đó, tác giả đã lựa chọn nghiên cứu đề tài “Biện pháp bảo lĩnh:

Nghiên cứu so sánh pháp luật tố tụng hình sự Anh và kinh nghiệm cho Việt

Nam” làm luận văn thạc sĩ của mình, với mong muốn góp phần nhỏ bé vào việc

hoàn thiện các quy định của Bộ luật tố tụng hình sự Việt Nam về biện pháp bảo lĩnh

- một vấn đề mang tính cấp bách, thiết thực không những về mặt lý luận mà cả về

mặt thực tiễn trong giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp quyền hiện nay.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

2.1. Tình hình nghiên cứu trong nước

Trước khi lựa chọn đề tài và trong quá trình nghiên cứu, tìm tài liệu tham khảo

để thực hiện đề tài của mình, tác giả đã tìm hiểu và được biết đến nhiều bài viết,

sách báo, các công trình nghiên cứu khoa học, khóa luận, luận văn đề cập đến biện

pháp ngăn chặn nói chung và biện pháp bảo lĩnh nói riêng.

Về giáo trình, sách chuyên khảo, bình luận có các công trình sau:

- Nguyễn Mai Bộ (1997), Công trình Những biện pháp ngăn chặn trong tố

tụng hình sự, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. Đây là công trình nghiên cứu một

cách toàn diện về các biện pháp ngăn chặn trong tố tụng hình sự Việt Nam. Công

trình này là tài liệu hữu ích góp phần làm rõ những lý luận chung về biện pháp ngăn

chặn bảo lĩnh cũng như vai trò, vị trí của biện pháp này trong tố tụng hình sự Việt

Nam.

- Nguyễn Ngọc Chí (chủ biên) (2014), Giáo trình Luật tố tụng hình sự Việt

Nam, Nxb Đại học Quốc gia, Hà Nội. Đây là nguồn tài liệu hữu ích góp phần làm rõ

những vấn đề lý luận về các biện pháp ngăn chặn nói chung cũng như biện pháp

ngăn chặn bảo lĩnh nói riêng.

3

Ngoài ra một số tác giả cũng đã công bố những bài báo khoa học có đề cập

đến các biện pháp ngăn chặn như:

- Nguyễn Văn Dũng (2002), “Biện pháp bảo lĩnh trong tố tụng hình sự và

những bất cập”, Tạp chí Dân chủ pháp luật, (12). Bài viết đã phát hiện và chỉ rõ

những bất cập trong việc quy định về biện pháp bảo lĩnh trong tố tụng hình sự.

- Trần Quang Tiệp (2005), “Một số vấn đề lý luận về biện pháp ngăn chặn

trong tố tụng hình sự”, Tạp chí Kiểm sát. Viện kiểm sát Nhân dân tối cao tối cao,

(07). Bài viết đã nêu được những vấn đề lý luận chung về biện pháp ngăn chặn

trong tố tụng hình sự, trong đó có đề cập đến biện pháp bảo lĩnh.

- Trần Quang Tiệp (2006), “Một số vấn đề về biện pháp bảo lĩnh quy định

trong Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003”, Tạp chí Kiểm sát. Viện kiểm sát Nhân

dân tối cao tối cao, (15). Bài viết đã nêu được những nội dung cơ bản về biện pháp

bảo lĩnh được quy định trong Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 và thể hiện quan

điểm của mình về những vấn đề còn thiếu sót.

- Nguyễn Đình Bình (2008), “Một số ý kiến về việc hoàn thiện các quy định

về các biện pháp ngăn chặn trong tố tụng hình sự”, Tạp chí Kiểm sát. Viện kiểm sát

Nhân dân tối cao, (05). Tác giả đã có cái nhìn tổng quan về các biện pháp ngăn chặn

nói chung, cũng như đưa ra được những giải pháp nhăm nâng cao hiệu quả áp dụng

các biện pháp ngăn chặn trong thực tế.

- Trịnh Tiến Việt (2010), “Pháp luật về biện pháp ngăn chặn bảo lĩnh và

hướng sửa đổi, bổ sung”, Tạp chí nghiên cứu lập pháp. Văn phòng Quốc hội, (02).

Bài viết đã thể hiện được những nội dung còn thiếu sót về việc quy định biện pháp

bảo lĩnh. Từ đó, bài viết nêu ra những hướng sửa đổi, bổ sung nhằm hoàn thiện các

quy định về biện pháp ngăn chặn này.

- Nguyễn Ngọc Ánh (2012), “Một số vướng mắc bất cập khi áp dụng điều 92

Bộ luật Tố tụng hình sự”, Tạp chí Tòa án Nhân dân, Tòa án Nhân dân tối cao, (08).

Tác giả đã đi sâu vào tìm hiểu những quy định của về biện pháp bảo lĩnh tại điều 92

Bộ luật tố tụng hình sự, từ đó phát hiện được những vướng mắc, bất cập khi áp

dụng những quy định này trong thực tế.

Ở cấp độ luận văn thạc sĩ, có các đề tài của các tác giả:

- Nguyễn Văn Điệp (1996), Các biện pháp ngăn chặn trong tố tụng hình sự

Việt Nam, Trường Đại học Luật Hà Nội. Tác giả đã nêu được những vấn đề lý luận

chung về các biện pháp ngăn chặn trong tố tụng hình sự Việt Nam, tuy nhiên chưa

đi sâu làm rõ về biện pháp ngăn chặn bảo lĩnh. Hơn nữa, đề tài này chưa cập nhật