Biện pháp bảo đảm không được đăng ký theo pháp luật Việt Nam

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN HUỲNH TỨ

BIỆN PHÁP BẢO ĐẢM KHÔNG ĐƢỢC ĐĂNG KÝ

THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH: LUẬT DÂN SỰ VÀ TỐ TỤNG DÂN SỰ

TP. HỒ CHÍ MINH - 2022

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

BIỆN PHÁP BẢO ĐẢM KHÔNG ĐƢỢC ĐĂNG KÝ

THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

CHUYÊN NGÀNH: LUẬT DÂN SỰ VÀ TỐ TỤNG DÂN SỰ

Mã số: 8380103

Ngƣời hƣớng dẫn: Pgs. Ts. Vũ Thị Hồng Yến

Học viên: Nguyễn Huỳnh Tứ

Lớp: Cao học Luật, Phú Yên khóa 1

TP. HỒ CHÍ MINH - 2022

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan: Luận văn là kết quả của quá trình nghiên cứu của riêng tôi

dƣới sự hƣớng dẫn khoa học của Pgs.Ts.Vũ Thị Hồng Yến. Các nội dung bản án

nêu trong luận văn là trung thực. Nội dung của Luận văn có tham khảo và sử dụng

một số thông tin từ các nguồn sách, tạp chí và một số tài liệu đã đƣợc liệt kê trong

danh mục tài liệu tham khảo.

Ngƣời cam đoan

Nguyễn Huỳnh Tứ

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới các thầy cô giáo của Trƣờng Đại học

Luật thành phố Hồ Chí Minh đã giảng dạy, truyền đạt cho tôi những kiến thức cả về

lý luận và thực tiễn trong suốt quá trình học tập và thực hiện Luận văn.

Tôi cũng xin cảm ơn sâu sắc sự tận tình hƣớng dẫn, chỉ bảo của Pgs. Ts. Vũ

Thị Hồng Yến trong suốt quá trình thực hiện và hoàn thành Luận văn thạc sĩ này.

Học viên

Nguyễn Huỳnh Tứ

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BLDS Bộ luật dân sự năm 2015

BPBĐ Biện pháp bảo đảm

HĐXX Hội đồng xét xử

GDBĐ Giao dịch bảo đảm

GCNQSDĐ Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất

TAND Tòa án nhân dân

UBND Ủy ban nhân dân

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU.........................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................1

2. Tình hình nghiên cứu đề tài ................................................................................2

3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài.........................................................5

3.1 Mục đích nghiên cứu của đề tài ...................................................................5

3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ...................................................................5

4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu của đề tài..........................................................5

4.1 Đối tượng nghiên cứu...................................................................................5

4.2 Phạm vi nghiên cứu......................................................................................6

5. Phƣơng pháp nghiên cứu ....................................................................................6

6. Dự kiến kết quả nghiên cứu và ứng dụng kết quả nghiên cứu ...........................7

7. Bố cục của luận văn ............................................................................................7

CHƢƠNG 1 ................................................................................................................8

HIỆU LỰC CỦA BIỆN PHÁP BẢO ĐẢM KHÔNG ĐƢỢC ĐĂNG KÝ................8

1.1 Các trƣờng hợp biện pháp bảo đảm phải đƣợc đăng ký theo quy định của

pháp luật ......................................................................................................................8

1.1.1 Thế chấp quyền sử dụng đất......................................................................9

1.1.2 Thế chấp tài sản gắn liền với đất ............................................................11

1.1.3 Thế chấp tàu bay, tàu biển; cầm cố tàu bay............................................11

1.2 Hệ quả pháp lý về hiệu lực của các biện pháp bảo đảm không đƣợc đăng ký

theo quy định của pháp luật ......................................................................................12

1.2.1 Trường hợp luật quy định cụ thể về thời điểm xác lập hiệu lực của hợp

đồng thế chấp bất động sản ......................................................................................13

1.2.2 Trường hợp luật không quy định về thời điểm có hiệu lực của hợp đồng

thế chấp bất động sản ...............................................................................................14

1.3 Thực trạng và kiến nghị hoàn thiện pháp luật ................................................15

1.3.1 Thực trạng ...............................................................................................15

1.3.2 Kiến nghị:................................................................................................23

KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 .........................................................................................25

CHƢƠNG 2 ..............................................................................................................26

HIỆU LỰC ĐỐI KHÁNG CỦA BIỆN PHÁP BẢO ĐẢM KHÔNG ĐƢỢC ĐĂNG

KÝ THEO QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT ............................................................26

2.1 Quy định của pháp luật về hiệu lực đối kháng của các biện pháp bảo đảm

không đƣợc đăng ký theo quy định của pháp luật ....................................................26

2.1.1 Hiệu lực đối kháng với người thứ ba của các biện pháp bảo đảm .........26

2.1.2 Hệ quả pháp lý về hiệu lực đối kháng khi các biện pháp bảo đảm không

được đăng ký theo quy định của pháp luật ...............................................................30

2.2 Thực trạng và kiến nghị hoàn thiện pháp luật ................................................31

2.2.1 Thực trạng ...............................................................................................31

2.2.2 Kiến nghị:................................................................................................36

KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 .........................................................................................38

KẾT LUẬN CHUNG................................................................................................39

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ là một trong những công cụ pháp lý

quan trọng để các bên thực hiện đúng các cam kết, thỏa thuận, là cơ sở để giải quyết

những tranh chấp phát sinh do hành vi vi phạm nghĩa vụ của các bên. Trong quá

trình xác lập, thực hiện giao dịch thì luôn có những xung đột về lợi ích giữa các chủ

thể không chỉ trong một quan hệ cụ thể mà còn với các chủ thể của các giao dịch

khác. Để có căn cứ xác định thứ tự ƣu tiên về quyền giữa nhiều chủ thể trên một tài

sản thì đăng ký biện pháp bảo đảm đƣợc coi là một giải pháp hữu hiệu mà các nhà

làm luật đã lựa chọn.

Đăng ký biện pháp bảo đảm là việc cơ quan đăng ký ghi vào sổ đăng ký hoặc

nhập vào cơ sở dữ liệu về việc bên bảo đảm dùng tài sản để bảo đảm thực hiện

nghĩa vụ đối với bên nhận bảo đảm. Đăng ký biện pháp bảo đảm là một trong những

cách thức để bảo vệ quyền lợi ích hợp pháp của bên nhận bảo đảm trƣớc bên có

nghĩa vụ và trƣớc bên thứ ba. Đăng ký biện pháp bảo đảm có vai trò trong việc xác

định thông tin về tài sản bảo đảm đƣợc công bố công khai, từ đó các bên nhanh

chóng biết đƣợc tình trạng pháp lý của tài sản bảo đảm trƣớc khi thực hiện các giao

dịch liên quan đến tài sản này, tránh đƣợc tranh chấp. Bộ luật Dân sự và pháp luật

có liên quan quy định đăng ký biện pháp bảo đảm theo một trong hai phƣơng thức

là đăng ký bắt buộc và đăng ký tự nguyện, tùy thuộc vào đối tƣợng của giao dịch

bảo đảm. Ngoài ra, theo pháp luật Việt Nam, đăng ký biện pháp bảo đảm là điều

kiện để giao dịch bảo đảm có hiệu lực chỉ trong trƣờng hợp luật có quy định; trong

trƣờng hợp đƣợc đăng ký thì biện pháp bảo đảm phát sinh hiệu lực đối kháng với

ngƣời thứ ba kể từ thời điểm đăng ký.

Hiện nay, pháp luật chƣa quy định hiệu lực đối với các bên khi biện pháp bảo

đảm phải đăng ký theo quy định pháp luật nhƣng không đăng ký, có đƣơng nhiên

vô hiệu do vi phạm hình thức không, hệ quả pháp lý giữa các bên nhƣ thế nào;

trƣờng hợp không đăng ký biện pháp bảo đảm khi biện pháp bảo đảm bắt buộc đăng

ký theo quy định pháp luật thì hiệu lực đối kháng với ngƣời thứ ba về thứ tự ƣu tiên

thanh toán và quyền truy đòi, vẫn còn nhiều bất cập, nhiều quan điểm và việc áp

dụng pháp luật giải quyết vấn đề này tại Tòa án chƣa thống nhất. Từ những lý do

trên, tác giả nghiên cứu và quyết định chọn đề tài “Biện pháp bảo đảm không

2

đƣợc đăng ký theo pháp luật Việt Nam” làm đề tài luận văn thạc sĩ luật học của

mình.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ là công cụ quan trọng trong giao dịch

dân sự. Tuy nhiên, nghiên cứu chuyên sâu về biện pháp bảo đảm không đƣợc đăng

ký thì công trình nghiên cứu, bài viết vẫn còn ít. Từ những tài liệu mà tác giả tiếp

cận, tìm hiểu đƣợc thì chƣa có công trình nghiên cứu nào về vấn đề này. Việc

nghiên cứu của các tác giả chủ yếu đi vào tìm hiểu việc đăng ký biện pháp bảo đảm

nói chung cũng nhƣ giá trị pháp lý của đăng ký biện pháp bảo đảm, hay chuyên sâu

về một biện pháp bảo đảm, chứ chƣa có công trình nào đi phân tích vấn đề các biện

pháp bảo đảm không đƣợc đăng ký theo quy định của pháp luật.

Tác giả xin liệt kê một số công trình tiêu biểu có liên quan như sau:

Về luận văn thạc sĩ có đề tài “Pháp luật về đăng ký giao dịch bảo đảm” của

tác giả Hồ Quang Huy, năm 2007, Trƣờng đại học Quốc gia Hà Nội. Nội dung luận

văn đã làm rõ một số vấn đề lý luận về đăng ký giao dịch bảo đảm, cụ thể nhƣ: Khái

niệm và các đặc điểm của đăng ký giao dịch bảo đảm; vai trò của đăng ký giao dịch

bảo đảm trong nền kinh tế thị trƣờng; lịch sử hình thành, phát triển của pháp luật

Việt Nam về đăng ký giao dịch bảo đảm; tham khảo pháp luật của một số nƣớc

trong khu vực và trên thế giới về vấn đề này. Phân tích, đánh giá các quy định hiện

hành, trên cơ sở nhìn nhận, đánh giá thực tiễn đăng ký giao dịch bảo đảm ở nƣớc ta

để nhận thấy những ƣu điểm và đặc biệt là những hạn chế của pháp luật Việt Nam.

Trên cơ sở các nội dung nghiên cứu nêu trên, đƣa ra kiến nghị nhằm hoàn thiện

pháp luật, cũng nhƣ các giải pháp tổng thể nhằm tăng cƣờng hiệu quả hoạt động của

hệ thống đăng ký giao dịch bảo đảm ở nƣớc ta.

Đề tài “Thực tiễn thực hiện các biện pháp bảo đảm trong hoạt động của các

ngân hàng thƣơng mại ở Việt Nam” của tác giả Nguyễn Thị Lƣơng, năm 2014,

Trƣờng đại học Quốc gia Hà Nội. Nội dung luận văn đã phân tích những vấn đề

tổng quan nhất về các biện pháp bảo đảm trong hoạt động của các ngân hàng

thƣơng mại (sau đây gọi là NHTM) ở Việt Nam đồng thời phân tích thực tiễn thực

thi các quy định của pháp luật về các biện pháp này trong hoạt động của các NHTM

nhằm thấy rõ những điểm tích cực và đặc biệt là phân tích sâu, làm rõ các điểm còn

hạn chế trong pháp luật cũng nhƣ trong thực thi các quy định này. Trên cơ sở phân

tích đó, luận văn đã đề ra phƣơng hƣớng hoàn thiện và những kiến nghị cụ thể một

3

số giải pháp bƣớc đầu góp phần sửa đổi, hoàn thiện các quy định pháp luật trong

lĩnh vực này, tạo hành lang pháp lý an toàn, thông thoáng, phù hợp với điều kiện

thực tiễn và xây dựng các giải pháp tổng thể khác nhằm đẩy mạnh, nâng cao hiệu

quả quá trình tổ chức, thực thi các biện pháp bảo đảm trong hoạt động của các

NHTM ở Việt Nam từ phía cơ quan có thẩm quyền cũng nhƣ từ phía các NHTM,

bên bảo đảm. Qua đó, bảo đảm an toàn cho hoạt động của nền kinh tế nói chung và

thị trƣờng tài chính – tín dụng nói riêng, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp cho các bên

tham gia giao dịch, đồng thời nâng cao năng lực, hiệu quả quản lý Nhà nƣớc trong

lĩnh vực này.

Đề tài “Pháp luật về giao dịch bảo đảm và thực tiễn áp dụng trong hoạt động

cho vay của Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Á Châu” của tác giả Trần Thu Hƣơng,

năm 2015, Trƣờng đại học Quốc gia Hà Nội. Nội dung luận văn làm rõ đƣợc bản

chất của giao dịch bảo đảm, khái niệm, các đặc trƣng pháp lý về giao dịch bảo đảm;

phân tích thực trạng và những bất cập trong các quy định của pháp luật về giao dịch

bảo đảm; nghiên cứu thực tiễn áp dụng pháp luật và giao dịch bảo đảm trong hoạt

động cho vay thông qua nghiên cứu một số tình huống thực tiễn liên quan đến giao

dịch bảo đảm tại Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Á Châu. Luận văn đƣa ra những

đề xuất nhằm hoàn thiện các quy định của pháp luật hiện hành về giao dịch bảo đảm

trên pháp luật của nƣớc ngoài phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh nền kinh tế của đất

nƣớc trong điều kiện hội nhập thƣơng mại quốc tế hiện nay.

Đề tài “Pháp luật về cho vay và các biện pháp đảm bảo an toàn trong hoạt

động cho vay của ngân hàng thƣơng mại tại Việt nam” của tác giả Hoàng Thị Hải

Yến, năm 2016, Trƣờng đại học Quốc gia Hà Nội. Luận văn đƣợc tác giả chia làm 3

chƣơng. Chƣơng 1: Khái quát chung về hoạt động cho vay, pháp luật về cho vay và

các biện pháp đảm bảo an toàn trong hoạt động cho vay của ngân hàng thƣơng mại.

Chƣơng 2: Thực trạng pháp luật về hoạt động cho vay và các biện pháp đảm bảo an

toàn trong hoạt động cho vay của ngân hàng thƣơng mại ở Việt Nam. Chƣơng 3:

Phƣơng hƣớng và giải pháp hoàn thiện pháp luật cho vay và các biện pháp bảo đảm

an toàn trong hoạt động cho vay của ngân hàng thƣơng mại ở Việt Nam.

- Về sách chuyên khảo: Nổi bật phải kể đến là sách Luật nghĩa vụ dân sự và

đảm bảo thực hiện nghĩa vụ Việt Nam - Bản án và bình luận bản án, tập 1 của tác

giả Đỗ Văn Đại, nhà xuất bản Hồng Đức, xuất bản năm 2017. Ở công trình nghiên

cứu này, tác giả đã tuyển chọn, trích dẫn những bản án của Tòa án ở các cấp có tính

4

điển hình, sau đó tập trung phân tích, bình luận các vấn đề pháp lý liên quan đến

quy định pháp luật về nghĩa vụ dân sự và việc đảm bảo thực hiện nghĩa vụ dân sự

theo quy định pháp luật Việt Nam, đồng thời so sánh với pháp luật nƣớc ngoài, để

từ đó đƣa ra một số đánh giá, kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật Việt Nam. Liên

quan đến lĩnh vực biện pháp bảo đảm không đăng ký, tác giả đã tuyển chọn các bản

án để bình luận nhƣ: Bản án số 126, 127 và 128 (từ trang 812 đến 834). Tuy nhiên,

do phần bình luận, phân tích của tác giả là toàn bộ các quy định về nghĩa vụ dân sự

và đảm bảo thực hiện nghĩa vụ dân sự nên phần đề cập đến biện pháp bảo đảm

không đăng ký khá ít.

- Về đề tài nghiên cứu khoa học có công trình nghiên cứu khoa học cấp cơ

sở, với tên đề tài là: "Đăng ký và cung cấp thông tin về giao dịch bảo đảm của Việt

Nam - Thực trạng và giải pháp" của Cục Đăng ký quốc gia giao dịch bảo đảm, Bộ

Tƣ pháp, năm 2006, nghiên cứu về thực trạng đăng ký, cung cấp thông tin về giao

dịch bảo đảm của Việt Nam. Đây là một công trình nghiên cứu có chất lƣợng, với

sự tham gia của các chuyên gia trong lĩnh vực đăng ký giao dịch bảo đảm của Bộ

Tƣ pháp. Tuy nhiên, do giác độ nghiên cứu đƣợc xác định nên công trình không tập

trung phân tích, đánh giá toàn diện, chi tiết về lý luận, cũng nhƣ các quy định của

pháp luật thực định về đăng ký giao dịch bảo đảm ở Việt Nam.

- Về các bài viết thuộc tạp chí khoa học chuyên ngành Luật gồm có:

Nguyễn Hải An, Các quy định mới về các biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa

vụ trong Bộ luật dân sự năm 2015 và tác động đến lợi ích của các doanh nghiệp,

Tạp chí Khoa học pháp lý 02/2017, trang 60-68, tác giả đã đi sâu phân tích, làm rõ

các điểm mới về các biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ, bảo đảm thực hiện

nghĩa vụ trong tƣơng lai, hiệu lực đối kháng với ngƣời thứ ba, đăng ký biện pháp

bảo đảm, xử lý tài sản bảo đảm trong Bộ luật dân sự năm 2015.

Huỳnh Quang Thuận, Giá trị pháp lý của biện pháp bảo đảm không được đăng

ký, Tạp chí Tòa án nhân dân số 16/2019, trang 16-22, tác giả đã đặt ra vấn đề, nếu biện

pháp bảo đảm không đƣợc đăng ký sẽ có hiệu lực nhƣ thế nào đối với các bên trong

giao dịch bảo đảm và đối với ngƣời thứ ba. Từ đó tác giả đi vào phân tích, làm rõ quy

định của pháp luật Việt Nam về vấn đề nếu biện pháp bảo đảm không đƣợc đăng ký sẽ

có hiệu lực nhƣ thế nào đối với các bên trong giao dịch bảo đảm và đối với ngƣời thứ

ba, đồng thời liên hệ với thực tiễn xét xử để chỉ ra những bất cập tồn tại và đề xuất

những giải pháp hoàn thiện pháp luât.

5

Các công trình nghiên cứu trên đa số đã nêu đƣợc các quy định và thực tế áp

dụng pháp luật đối với các biện pháp bảo đảm; có hai bài viết của tác giả Đỗ Văn

Đại và Huỳnh Quang Thuận nghiên cứu về biện pháp bảo đảm không đăng ký. Đây

là nguồn tài liệu rất quan trọng làm nền tảng giúp tác giả có sự nhìn nhận tổng quan

về nội dung cần nghiên cứu và từ đó khẳng định giá trị pháp lý đối với các bên

trong giao dịch bảo đảm và đối với ngƣời thứ ba theo pháp luật Việt Nam khi biện

pháp bảo đảm phải đăng ký theo quy định pháp luật nhƣng không đƣợc đăng ký,

qua đó góp phần có sự thống nhất trong quy định và thực hiện áp dụng pháp luật

thống nhất trên thực tế.

3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài

3.1 Mục đích nghiên cứu của đề tài

Việc nghiên cứu đề tài nhằm làm sáng tỏ những quy định của pháp luật về

hiệu lực đối với các bên trong giao dịch bảo đảm, hiệu lực đối kháng đối với ngƣời

thứ ba khi các biện pháp bảo đảm phải đăng ký theo quy định pháp luật nhƣng

không đƣợc đăng ký. Thông qua việc tìm hiểu thực tiễn áp dụng các quy định pháp

luật trong giải quyết tranh chấp tại hệ thống Tòa án, đề xuất một số kiến nghị nhằm

để thống nhất trong nhận thức áp dụng pháp luật và hoàn thiện các quy định của

pháp luật về biện pháp bảo đảm phải đăng ký theo quy định pháp luật nhƣng không

đƣợc đăng ký.

3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài

Phân tích, đánh giá quy định của pháp luật hiện hành, thực trạng áp dụng

pháp luật trong thực tiễn xét xử trên cơ sở các bản án của hệ thống Toà án, tác giả

tổng hợp, phân tích, bình luận và đƣa ra kiến nghị nhằm góp phần hoàn thiện quy

định pháp luật, định hƣớng thống nhất về cách hiểu và áp dụng pháp luật trong thực

tiễn xét xử đối với các tranh chấp về biện pháp bảo đảm phải đăng ký theo quy định

pháp luật nhƣng không đƣợc đăng ký về hiệu lực đối với các bên trong giao dịch

bảo đảm và hiệu lực đối kháng với ngƣời thứ ba.

4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu của đề tài

4.1 Đối tƣợng nghiên cứu

Nghiên cứu các vấn đề lý luận, pháp luật thực định và thực tiễn áp dụng pháp

luật về hiệu lực và hiệu lực đối kháng của các biện pháp bảo đảm phải đăng ký theo

quy định pháp luật nhƣng không đƣợc đăng ký theo pháp luật Việt Nam.

6

4.2 Phạm vi nghiên cứu

Luận văn nghiên cứu về biện pháp bảo đảm phải đăng ký theo quy định pháp

luật (đăng ký bắt buộc) nhƣng không đƣợc đăng ký theo pháp luật Việt Nam, các tài

liệu nghiên cứu, các bản án, quyết định của Tòa án từ khi Bộ luật dân sự năm 2005

có hiệu lực pháp luật cho đến nay.

Nội dung cơ bản của Luận văn tập trung nghiên cứu về biện pháp bảo đảm

phải đăng ký theo quy định pháp luật (đăng ký bắt buộc) nhƣng không đƣợc đăng

ký theo pháp luật Việt Nam, thông qua đó làm rõ hiệu lực của các biện pháp bảo

đảm đó; phân tích hiệu lực đối kháng của biện pháp bảo đảm với ngƣời thứ ba khi

biện pháp bảo đảm phải đăng ký theo quy định pháp luật nhƣng không đƣợc đăng

ký theo pháp luật Việt Nam và qua thực tiễn xét xử.

5. Phƣơng pháp nghiên cứu

Tác giả áp dụng các phƣơng pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, bình luận án.

Các phƣơng pháp này đƣợc sử dụng đan xen lẫn nhau để có thể xem xét một cách

toàn diện các vấn đề pháp luật nội dung và thực tiễn xét xử về biện pháp bảo đảm

phải đăng ký theo quy định pháp luật nhƣng không đƣợc đăng ký theo pháp luật

Việt Nam trong cả hai chƣơng của luận văn.

Phƣơng pháp phân tích là phân chia cái toàn thể của đối tƣợng nghiên cứu

thành những bộ phận, những mặt, những yếu tố cấu thành giản đơn hơn để nghiên

cứu, phát hiện ra từng thuộc tính và bản chất của từng yếu tố đó, và từ đó giúp đối

tƣợng nghiên cứu đƣợc thể hiện một cách mạch lạc hơn, hiểu đƣợc cái chung phức

tạp từ những yếu tố bộ phận ấy. Phƣơng pháp tổng hợp là quá trình ngƣợc với quá

trình phân tích, nhƣng lại hỗ trợ cho quá trình phân tích để tìm ra cái chung cái khái

quát. Phƣơng pháp phân tích và phƣơng pháp tổng hợp là hai phƣơng pháp gắn bó

chặt chẽ quy định và bổ sung cho nhau trong nghiên cứu, và có cơ sở khách quan

trong cấu tạo, trong tính quy luật của bản thân sự vật. Tác giả áp dụng phƣơng pháp

phân tích, tổng hợp đan xen trong cả chƣơng 1 và chƣơng 2 của luận văn để làm rõ

vấn đề cần nghiên cứu.

Phƣơng pháp so sánh là so sánh các sự vật, hiện tƣợng để đánh giá toàn diện,

thấy ƣu nhƣợc điểm của vấn đề. Tác giả sử dụng phƣơng pháp này trong cả hai

chƣơng luận văn, cụ thể ở phần quy định của pháp luật về các vấn đề cần giải quyết,

so sánh giữa Bộ luật dân sự năm 2005 và năm 2015.

7

Phƣơng pháp bình luận án đƣợc sử dụng để phân tích các bản án đã đƣợc

Tòa án xét xử về vấn đề pháp lý đang nghiên cứu; để tìm ra những bất cập trong

quy định của pháp luật, cũng nhƣ tìm ra những hạn chế trong áp dụng pháp luật của

Tòa án; từ đó làm cơ sở cho đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật. Tác giả sử

dụng phƣơng pháp này trong cả hai chƣơng luận văn, cụ thể ở phần thực trạng, bình

luận các quan điểm giải quyết của các Tòa án.

6. Dự kiến kết quả nghiên cứu và ứng dụng kết quả nghiên cứu

Qua nghiên cứu đề tài này sẽ cho thấy sự chƣa thống nhất trong quy định

pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật giải quyết tranh chấp về biện pháp bảo đảm

phải đăng ký theo quy định pháp luật nhƣng không đƣợc đăng ký theo pháp luật

Việt Nam. Từ đó, luận văn nêu ra các vấn đề cần phải có sự nhận thức chung trong

giải quyết tranh chấp nhằm đảm bảo quyền lợi chính đáng của các chủ thể tham gia

giao dịch dân sự; hiệu lực đối kháng đối với ngƣời thứ ba.

Kết quả nghiên cứu có thể đƣợc các Tòa án, Viện kiểm sát xem xét sử dụng

để áp dụng trong quá trình xét xử, kiểm sát đối với các vụ án tranh chấp biện pháp

bảo đảm phải đăng ký theo quy định pháp luật nhƣng không đƣợc đăng ký; hoạt

động của Luật sƣ trong bảo vệ quyền lợi thân chủ trong khi phát sinh tranh chấp về

biện pháp bảo đảm phải đăng ký theo quy định pháp luật nhƣng không đƣợc đăng

ký. Đồng thời, các nhà lập pháp, các nhà nghiên cứu luật có thể sử dụng để bổ sung

cơ sở lý luận và hoàn thiện các quy định pháp luật về biện pháp bảo đảm.

7. Bố cục của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của

luận văn có 02 chƣơng, gồm:

Chƣơng 1. Hiệu lực của biện pháp bảo đảm không đƣợc đăng ký theo

quy định của pháp luật

Chƣơng 2. Hiệu lực đối kháng của biện pháp bảo đảm không đƣợc đăng

ký theo quy định pháp luật

8

CHƢƠNG 1

HIỆU LỰC CỦA BIỆN PHÁP BẢO ĐẢM KHÔNG ĐƢỢC ĐĂNG KÝ

THEO QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT

Chúng ta đều biết các bên trong giao dịch dân sự về cơ bản là thiện chí xác

lập để thực hiện quyền và nghĩa vụ đã thỏa thuận với nhau. Tuy nhiên, cũng không

hiếm trƣờng hợp mà sau khi đã xác lập giao dịch, phát sinh quyền và nghĩa vụ thì

một trong các bên không còn thiện chí để tiếp tục thực hiện giao dịch nữa, xuất phát

từ nguyên nhân nội tại của các bên hoặc do tác động từ bên ngoài. Nhƣ vậy, việc

phát sinh thêm những ràng buộc bên ngoài nhằm bảo đảm rằng các bên nên tuân thủ

đúng những gì đã cam kết và xác lập sẽ đảm bảo giao dịch đƣợc diễn ra đúng nhƣ ý

chí ban đầu của các bên, không gây phƣơng hại đến lợi ích của bên thiện chí, tuân

thủ đúng nội dung giao dịch ban đầu. Để tạo đƣợc thế chủ động cho ngƣời có quyền

trong các quan hệ nghĩa vụ đƣợc hƣởng quyền dân sự, pháp luật cho phép các bên

có thể thỏa thuận đặt ra các BPBĐ việc giao kết hợp đồng, cũng nhƣ việc thực hiện

nghĩa vụ. Thông qua các biện pháp này ngƣời có quyền có thể chủ động tiến hành

các hành vi của mình tác động trực tiếp đến tài sản của phía bên kia nhằm làm thỏa

mãn quyền lợi của mình, khi đến thời hạn mà bên có nghĩa vụ không thực hiện hoặc

không thực hiện đầy đủ nghĩa vụ đó.

1.1 Các trƣờng hợp biện pháp bảo đảm phải đƣợc đăng ký theo quy

định của pháp luật

BLDS đƣợc coi là luật chung, luật gốc của hệ thống pháp luật tƣ. Do đó, các

quy định về các BPBĐ trong BLDS là một chế định pháp lý đặt cơ sở nền tảng cho

việc bảo đảm thực hiện nghĩa vụ trong cả lĩnh vực dân sự và thƣơng mại, kinh tế.

Pháp luật về các BPBĐ đƣợc hiểu là bao gồm tất cả các quy định về BPBĐ trong hệ

thống pháp luật, có thể đƣợc quy định trong rất nhiều lĩnh vực nhƣ pháp luật về đất

đai, về nhà ở, về hàng không, hàng hải. Trong đó các quy định về BPBĐ trong

BLDS là các quy định chung và trong mỗi lĩnh vực pháp luật chuyên ngành có thể

có các quy định riêng khác với các quy định chung, nhƣng không đƣợc trái với các

nguyên tắc cơ bản trong BLDS.

Các quy định về BPBĐ trong BLDS đã thể hiện rõ quan điểm là: “Tạo cơ

chế pháp lý hữu hiệu để công nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền dân sự của

các cá nhân, pháp nhân, đặc biệt là trong việc bảo vệ quyền, lợi ích của bên yếu thế,

bên thiện chí trong quan hệ dân sự; hạn chế đến mức tối đa sự can thiệp của cơ quan

9

công quyền vào việc xác lập, thay đổi, chấm dứt các quan hệ dân sự, tạo điều kiện

thuận lợi để thúc đẩy sản xuất, kinh doanh, sử dụng có hiệu quả mọi nguồn lực xã

hội, bảo đảm sự thông thoáng, ổn định trong giao dịch dân sự”.1

BLDS không đƣa ra khái niệm BPBĐ thực hiện nghĩa vụ mà liệt kê các

BPBĐ thực hiện nghĩa vụ. Điều 292 BLDS liệt kê 09 BPBĐ thực hiện nghĩa vụ

gồm: “1. Cầm cố; 2. Thế chấp tài sản; 3. Đặt cọc; 4. Ký cƣợc; 5. Ký quỹ; 6. Bảo lƣu

quyền sở hữu; 7. Bảo lãnh; 8. Tín chấp; 9. Cầm giữ tài sản”. So với Bộ luật dân sự

năm 2005 thì BLDS tăng thêm 02 BPBĐ thực hiện nghĩa vụ.2 Có thể hiểu BPBĐ

thực hiện nghĩa vụ là những biện pháp do các bên thoả thuận hoặc do pháp luật quy

định nhằm đảm bảo cho việc thực hiện hoặc để bảo đảm cho việc giao kết và thực

hiện hợp đồng, thực hiện giao dịch.

Khái niệm đăng ký BPBĐ là một trong những khái niệm trọng tâm và đƣợc

định nghĩa tại khoản 1 Điều 3 Nghị định số 102/2017/NĐ-CP ngày 01/9/2017 của

Chính phủ “Đăng ký biện pháp bảo đảm là việc cơ quan đăng ký ghi vào sổ đăng ký

hoặc nhập vào cơ sở dữ liệu về việc bên bảo đảm dùng tài sản để bảo đảm thực hiện

nghĩa vụ đối với bên nhận bảo đảm”.

Theo khoản 1 Điều 298 BLDS quy định: “Biện pháp bảo đảm đƣợc đăng ký

theo thỏa thuận hoặc theo quy định của luật”. BPBĐ đăng ký theo thỏa thuận có thể

hiểu là đăng ký tự nguyện và theo quy định pháp luật là đăng ký bắt buộc.

Theo quy định tại Điều 4 Nghị định số 102/2017/NĐ-CP thì các BPBĐ phải

đăng ký nhƣ sau: “a. Thế chấp quyền sử dụng đất; b. Thế chấp tài sản gắn liền với

đất trong trƣờng hợp tài sản đó đã đƣợc chứng nhận quyền sở hữu trên Giấy chứng

nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất; c.

Cầm cố tàu bay, thế chấp tàu bay; d. Thế chấp tàu biển”. Khi xem xét đến điều kiện

các tài sản này là đối tƣợng của đăng ký BPBĐ, thấy rằng các tài sản này phải đăng

ký quyền sở hữu nên khi dùng để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ thì các biện pháp bảo

đảm phải đƣợc đăng ký.

1.1.1 Thế chấp quyền sử dụng đất

Theo quy định tại Điều 317 BLDS “Thế chấp tài sản là việc bên thế chấp

dùng tài sản thuộc sở hữu của mình để đảm bảo thực hiện nghĩa vụ; bên thế chấp

1 Bộ Tƣ pháp (2015), Đề cương giới thiệu Bộ luật dân sự 2015, trang 6.

2 Điều 318 Bộ luật dân sự năm 2005 quy định các BPBĐ thực hiện nghĩa vụ dân sự gồm: „a. Cầm cố

tài sản; b. Thế chấp tài sản; c. Đặt cọc; d. Ký cƣợc; đ. Ký quỹ; e. Bảo lãnh; g. Tín chấp”.