bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu hàng hóa ở việt nam

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài

Cùng với sự phát triển xã hội loài người theo quy luật "Quan hệ sản

xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất…" mà C. Mác đã

khẳng định, kinh tế thị trường, sản xuất hàng hóa đã bao trùm nền kinh tế của

các nước…, thì hàm lượng chất xám, trí tuệ trong mỗi sản phẩm ngày càng

chiếm tỷ trọng cao, đặc biệt là có những sản phẩm thuần túy là trí tuệ được

lưu thông trong thị trường với giá trị không nhỏ. Cách đây hàng thế kỷ, nhiều

nước đã có luật sở hữu công nghiệp. Với các nỗ lực chung của các quốc gia

có nền kinh tế thị trường, ngay từ thế kỷ XIX đã ra đời Liên minh quốc tế bảo

hộ quyền sở hữu công nghiệp - đó là Công ước Paris năm 1883.

Ngày nay, nền kinh thị trường cạnh tranh gay gắt, việc bảo hộ quyền

sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu hàng hóa không những bảo vệ quyền,

lợi ích chính đáng của chủ sở hữu nhãn hiệu hàng hóa với những sản phẩm

chất lượng, mẫu mã tương ứng…, mà điều quan trọng hơn là bảo vệ lợi ích

chính đáng của người tiêu dùng được các quốc gia, các tập đoàn kinh tế, các

doanh nghiệp… rất quan tâm, vì nó tạo ra sự khuyến khích, bảo đảm cho đầu

tư trong, ngoài nước và cũng là động lực tăng trưởng kinh tế.

Bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp, trong đó có nhãn hiệu hàng hóa đã

trở thành vấn đề mang tính toàn cầu. Một trong số 16 cơ quan chuyên môn

của Liên hợp quốc là Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) có trụ sở ở

Géneve, Thụy Sĩ, được thành lập năm 1967 với Hiệp định về các khía cạnh

liên quan tới thương mại của quyền sở hữu trí tuệ (Hiệp định TRIPS) nhằm

thúc đẩy tiến trình bảo hộ sở hữu trí tuệ trên toàn thế giới, thúc đẩy hợp tác

giữa các quốc gia và các tổ chức quốc tế trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ, khuyến

khích việc ký kết các điều ước quốc tế về sở hữu trí tuệ, hiện đại hóa pháp

1

luật quốc gia các nước thành viên, quản lý các điều ước quốc tế về sở hữu trí

tuệ…

Từ tầm quan trọng đặc biệt đó, vấn đề bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ nói

chung và bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu hàng hóa nói riêng

trở thành vấn đề thách thức đối với nhiều quốc gia, đã trở thành một trong

những điều kiện bắt buộc để một nước trở thành thành viên của Tổ chức thương

mại thế giới (WTO). Đối với nước ta, thách thức đó trở nên cấp bách hơn bao

giờ hết, khi mà việc đàm phán, thương lượng song phương hay đa phương để

được trở thành thành viên chính thức của WTO đã ở giai đoạn sắp kết thúc.

Bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu hàng hóa ở nước

ta trong thời gian qua cũng đã có được bước chuyển biến khả quan kể cả

trong lĩnh vực xây dựng và hoàn thiện pháp luật đến cơ chế thực thi, cũng như

xử lý các vi phạm…, tuy nhiên trong lĩnh vực này vẫn còn nhiều bất cập, đó

là:

- Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật bảo hộ quyền sở hữu công

nghiệp nói chung và bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu hàng

hóa nói riêng còn thiếu, chưa đạt đủ các tiêu chí của Hiệp định TRIPS/WTO;

- Hoạt động thực thi bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp còn chưa hạn

chế, chưa đẩy lùi được tình trạng xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp và

xâm phạm nhãn hiệu hàng hóa đang diễn biến phức tạp và ngày càng gia tăng;

- Việc xử lý các hành vi xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp và xâm

phạm nhãn hiệu hàng hóa vẫn còn thiên về xu hướng "hành chính hóa", "hình

sự hóa", mà chưa chú ý xử lý vi phạm bằng biện pháp, chế tài dân sự…

Tình trạng này đã gây nản lòng các nhà đầu tư trong và ngoài nước.

2

Xuất phát từ tình hình đó, việc nghiên cứu đề tài: "Bảo hộ quyền sở

hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu hàng hóa ở Việt Nam" sẽ góp phần lý

giải nhiều vấn đề cả về lý luận và thực tiễn trong việc hoàn thiện pháp luật,

bảo đảm cơ chế và nâng cao năng lực của các cơ quan chức năng trong lĩnh

vực bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu hàng hóa.

2. Tình hình nghiên cứu

Ở nước ngoài đã có nhiều công trình nghiên cứu về bảo hộ quyền sở hữu

công nghiệp đối với nhãn hiệu hàng hóa như: Quyền sở hữu công nghiệp của

các giáo sư Albert Chavane và Jean Jacques Burst (Cộng hòa Pháp, 1993);

Nhãn hiệu hàng hóa - sự sáng tạo, giá trị và sự bảo hộ của Francis Le FEBVRE

(Cộng hòa Pháp, 1994); Nhãn hiệu hàng hóa của giáo sư Andrea Semprini Đại

học Montpellier III (Cộng hòa Pháp, 1995); Bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp

của Tiến sĩ Gordian N. Hasselblatt (Cộng hòa Liên bang Đức, Beck

Mỹnchen, 2001)… Các công trình nêu trên chủ yếu đề cập đến vấn đề luật

nhãn hiệu hàng hóa của các nước đó.

Ở nước ta, một số nhà khoa học, luật gia đã có những công trình khoa

học liên quan đến bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu hàng

hóa như: "Nâng cao vai trò và năng lực của Tòa án trong việc thực thi quyền

sở hữu trí tuệ ở Việt Nam - Những vấn đề lý luận và thực tiễn" (TS. Đinh

Ngọc Hiện - Đề tài khoa học cấp Bộ, Tòa án nhân dân tối cao, 1999); "Ý

nghĩa của Nghị định số 12/1999/NĐ-CP về xử phạt hành chính trong lĩnh vực sở

hữu công nghiệp và vấn đề tổ chức thực hiện" (PGS.TS Đoàn Năng); "Pháp

luật về sở hữu trí tuệ - Thực trạng và hướng phát triển trong những năm đầu

thế kỷ XXI" (PGS.TS Lê Hồng Hạnh - đề tài khoa học cấp Bộ, Bộ Tư pháp,

2000); "Nhãn hiệu hàng hóa trong pháp luật dân sự" (PGS.TS Đinh Văn Thanh,

luật gia Đinh Thị Hằng) ...; trong các hội thảo khoa học, nhiều nhà khoa học

cũng đề cấp đến vấn đề này, như: "Xử lý xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp

và thực hiện Nghị định 12/CP/1999 của Chính phủ" (PGS.TS Đoàn Năng), "Vai

3

trò của Tòa án nhân dân trong việc bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp tại Việt

Nam" (TS. Đinh Ngọc Hiện), "Tình hình đăng ký sở hữu công nghiệp và thực

trạng xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp tại Việt Nam"; "Tầm quan trọng

của bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa trong kỷ nguyên hội nhập kinh tế nhằm tăng

cường tính cạnh tranh toàn cầu" (Trần Việt Hùng). Đặc biệt, trong hội thảo

tại Thành phố Hồ Chí Minh năm 2001, nhiều bài viết đã đề cập trực tiếp đến

vấn đề nghiên cứu, như: "Bảo hộ quốc tế nhãn hiệu hàng hóa" (Trần Việt

Hùng); trong Tạp chí Nhà nước và Pháp luật cũng có bài nghiên cứu, như: "Về

thực trạng và phương hướng tiếp tục hoàn thiện pháp luật về bảo hộ quyền sở

hữu công nghiệp ở nước ta hiện nay" (PGS.TS Đoàn Năng)... ; trong Tạp chí Luật

học cũng có một số bài như: "Thương hiệu hay nhãn hiệu hàng hóa" (PGS.TS Lê

Hồng Hạnh)... "Giáo trình Luật dân sự Việt Nam" của Trường Đại học Luật Hà

Nội cũng có mục về sở hữu trí tuệ...

Các công trình của các tác giả Việt Nam đề cập vấn đề bảo hộ quyền sở

hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu hàng hóa trong mối quan hệ chung với các

đối tượng khác của sở hữu trí tuệ, có nêu lên thực trạng xâm phạm, có kiến nghị

giải pháp khắc phục... Nhưng, nhìn chung chưa có công trình nào nghiên cứu

chuyên sâu, toàn diện và có hệ thống về bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với

nhãn hiệu hàng hóa.

3. Mục đích, nhiệm vụ của việc nghiên cứu đề tài

Mục đích nghiên cứu đề tài là làm sáng tỏ về mặt lý luận, cơ sở pháp

lý, cơ chế thực thi của việc bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn

hiệu hàng hóa ở nước ta và trên cơ sở đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu

quả thực thi bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu hàng hóa.

Với mục đích trên, trong luận án tập trung giải quyết các nhiệm vụ

chủ yếu sau đây:

- Nghiên cứu nhãn hiệu hàng hóa là một đối tượng của quyền sở hữu

công nghiệp trong mối quan hệ chung của việc bảo hộ sở hữu công nghiệp; xây

4

dựng một số khái niệm khoa học có liên quan đến nhãn hiệu hàng hóa, bảo hộ

quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu hàng hóa… nhằm tạo ra hệ quan

điểm, quan niệm và cách nhìn đúng đắn về bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối

với nhãn hiệu hàng hóa trong thời đại hiện nay;

- Nghiên cứu sự hình thành và phát triển của pháp luật về bảo hộ

quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu hàng hóa ở Việt Nam, đánh giá

hiệu quả điều chỉnh của pháp luật hiện hành; chỉ ra những hạn chế cần khắc

phục trong việc xây dựng, sửa đổi, bổ sung các quy định về bảo hộ quyền sở

hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu trong hệ thống pháp luật về sở hữu trí tuệ;

- Nghiên cứu thực trạng hoạt động thực thi bảo hộ quyền sở hữu công

nghiệp đối với nhãn hiệu hàng hóa của các cơ quan nhà nước và của Tòa án

nhân dân, từ đó đề xuất các biện pháp đồng bộ nhằm bảo hộ có hiệu quả

quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu hàng hóa;

- Nghiên cứu pháp luật quốc tế và pháp luật nước ngoài về bảo hộ

quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu hàng hóa, bộ máy và biện pháp

thực thi bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa của các nước, so sánh và tham khảo kinh

nghiệm của nước ngoài, nhất là mô hình Tòa án về sở hữu công nghiệp;

- Đề xuất các biện pháp nâng cao chất lượng thực thi bảo hộ quyền sở

hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu hàng hóa.

4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận án

Luận án được hoàn thành trên cơ sở quan điểm của chủ nghĩa Mác -

Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật, đường lối, chính sách

của Đảng, pháp luật của Nhà nước về sở hữu công nghiệp nói chung.

Trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử

quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận án, các phương pháp nghiên cứu

khoa học chuyên ngành như: Tổng kết thực tiễn, phân tích, tổng hợp, so sánh,

thống kê, hệ thống hóa… cũng được sử dụng triệt để nhằm làm rõ các vấn đề

5

liên quan đến quyền sở hữu công nghiệp nói chung và bảo hộ quyền sở hữu

công nghiệp đối với nhãn hiệu hàng hóa nói riêng.

5. Những đóng góp mới của luận án

Là công trình khoa học đầu tiên đi chuyên sâu nghiên cứu một cách

toàn diện và có hệ thống từ chế định pháp luật, cơ chế thực thi và thực trạng

bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu hàng hóa ở Việt Nam, trong

nội dung của luận án đã có được một số đóng góp mới, cụ thể như:

5.1. Nêu rõ mọi khía cạnh của bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối

với nhãn hiệu hàng hóa trong thời kỳ hội nhập kinh tế quốc tế và từ việc

nghiên cứu pháp luật Việt Nam, chỉ rõ hiệu quả và những nguyên nhân, hạn

chế trong lĩnh vực bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu hàng hóa

ở nước ta.

5.2. So sánh, đối chiếu các quy định pháp luật Việt Nam về bảo hộ

quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu hàng hóa với quy định về bảo hộ

nhãn hiệu hàng hóa trong một số điều ước quốc tế và pháp luật của một số

nước khác trên thế giới, từ đó chỉ rõ "tính đầy đủ" và "tính hiệu quả" của pháp

luật Việt nam và mục tiêu cụ thể cần đạt tới.

5.3. Xây dựng được một số khái niệm khoa học có liên quan đến lĩnh

vực nghiên cứu như:

- Nhãn hiệu hàng hóa - đối tượng bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp;

- Quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu hàng hóa;

- Bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu hàng hóa;

- Hàng xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu hàng hóa;

- Hành vi sản xuất hàng giả và hàng giả...

5.4. Nêu ra các khuyến nghị và giải pháp đồng bộ nhằm góp phần

nâng cao hiệu quả điều chỉnh pháp luật, tăng cường hiệu quả các hoạt động

6

thực thi bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu hàng hóa theo

các tiêu chí "đầy đủ" và "hiệu quả" để các cơ quan có thẩm quyền tham khảo

trong việc hoàn thiện pháp luật về sở hữu trí tuệ.

6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án

Kết quả đạt được của luận án góp phần làm sáng tỏ về phương diện lý

luận trong khoa học chuyên ngành pháp luật dân sự, thống nhất chung về khái

niệm nhãn hiệu hàng hóa; bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu

hàng hóa… và tầm quan trong của việc bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối

với nhãn hiệu hàng hóa trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ

nghĩa ở Việt Nam.

Những kết quả nghiên cứu và các kiến nghị trong luận án phần nào đã

được các cơ quan có thẩm quyền tham khảo trong quá trình soạn thảo văn bản

quy phạm pháp luật, cụ thể là đã được thể hiện trong nội dung sửa đổi, bổ

sung Bộ luật dân sự năm 2005 và dự án Luật sở hữu trí tuệ được Quốc hội

thông qua tại kỳ họp thứ 8 khóa XI (năm 2005).

Nhiều kiến giải trong luận án có ý nghĩa thực tiễn góp phần hoàn thiện

cơ chế thực thi bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu hàng hóa,

phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và quá trình hội

nhập kinh tế quốc tế.

Những giải pháp được nêu trong luận án có tác dụng thiết thực đối với

các doanh nghiệp trong việc xây dựng chương trình bảo vệ nhãn hiệu hàng

hóa của mình.

Những kiến nghị có liên quan đến hoạt động của Tòa án nhân dân sẽ

góp phần nâng cao chất lượng xét xử của Tòa án trong việc đấu tranh chống các

hành vi vi phạm đối với nhãn hiệu hàng hoá nói riêng và bảo vệ quyền sở hữu

công nghiệp nói chung. Đề xuất thành lập Tòa chuyên trách về sở hữu công

7

nghiệp có thể được thực hiện trong quá trình triển khai chiến lược cải cách tư

pháp đến năm 2010.

Những luận cứ khoa học và thực tiễn được trình bầy trong luận án có

thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo trong nghiên cứu, giảng dạy khối

kiến thức về sở hữu trí tuệ; những kết luận, khuyến nghị trong luận án có thể

được tham khảo trong hướng dẫn thi hành và áp dụng pháp luật ở Việt Nam.

7. Kết cấu của luận án

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục,

luận án gồm có 3 chương, 10 mục.

8

Chương 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC BẢO HỘ NHÃN HIỆU HÀNG HÓA

1.1. KHÁI NIỆM NHÃN HIỆU HÀNG HÓA

Nhãn hiệu hàng hóa được sử dụng vô cùng rộng rãi trong nền kinh tế

thị trường, nó gắn liền với quá trình sản xuất, kinh doanh hàng hóa và dịch

vụ… từ thời cổ xưa, khi mà nền kinh tế tự cung, tự cấp bị phá vỡ, sản xuất và

trao đổi hàng hóa được hình thành và chiếm vị trí quan trọng trong tiến trình

phát triển của nhân loại.

Từ hình thức giản đơn chỉ là tên gọi một sản phẩm, một thương nhân

nào đó..., nhãn hiệu hàng hóa đã dần dần được cấu trúc bởi các yếu tố hay hàng

loạt các yếu tố đặc trưng cho một sản phẩm hàng hóa, một loại hình dịch vụ cụ

thể, để khi nó đến tay người tiêu dùng có được những bảo đảm cần thiết về tính

năng sử dụng, chất lượng sản phẩm, độ an toàn và kể cả những cam kết bảo

hành...

Trong thời đại ngày nay, với sự phát triển như vũ bão của nền sản xuất

hàng hóa, thương mại toàn cầu phát triển…, nhiều chủng loại hàng hóa, dịch

vụ, kèm theo đó là chiến lược quảng cáo, tiếp thị của các nhà sản xuất, kinh

doanh…, thì việc phân biệt các loại hàng hóa, dịch vụ đã làm cho người tiêu

dùng "chóng mặt". Người tiêu dùng không những bị "chóng mặt" từ các nhà

sản xuất, kinh doanh chân chính, với những sản phẩm hàng hóa, dịch vụ bảo

đảm chất lượng, uy tín, nhưng muôn hình, muôn vẻ của họ, mà còn bị "mất

mật" vì hàng nhái, hàng giả, hàng kém chất lượng… Khi người tiêu dùng

"mất mật" thì nhà sản xuất, kinh doanh chân chính cũng khó sống và kéo theo

là những tổn hại lớn về kinh tế - xã hội của một nền kinh tế nói chung.

Như vậy, nhãn hiệu hàng hóa không chỉ còn là thông điệp và sự bảo

đảm của nhà sản xuất, kinh doanh đối với người tiêu dùng mà đã trở thành giá

trị kết cấu của nền kinh tế, vì thế sự bảo hộ của Nhà nước và rộng hơn là của

9

pháp luật quốc tế đối với hàng hóa và nhãn hiệu hàng hóa luôn là vấn đề thời

sự quan trọng. Bảo hộ đối với một đối tượng nào đó là vấn đề cần phải làm rõ

nó là gì, nghĩa là phải xác định được những đặc trưng hay các dấu hiệu của

đối tượng. Nói khía cạnh khoa học thì đó là khái niệm về đối tượng bảo hộ và

ở đây chính là khái niệm nhãn hiệu hàng hóa.

Trong khoa học cũng như trong điều chỉnh pháp luật hay trong quản

lý, khái niệm về nhãn hiệu hàng hóa đã được các học giả, các nhà lập pháp

hay các nhà quản lý, các nhà sản xuất, kinh doanh… xác định khá nhiều và

cũng rất khác nhau. Tuy không thể nêu và phân tích hết được, song những

khái niệm nhãn hiệu hàng hóa được giới thiệu và phân tích dưới đây sẽ góp

phần làm sáng tỏ hơn vấn đề nghiên cứu.

1.1.1. Khái niệm nhãn hiệu hàng hóa theo quan niệm của Tổ chức

sở hữu trí tuệ thế giới

Tổ chức sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) là một trong số 16 cơ quan

chuyên môn của Liên hợp quốc. WIPO có trụ sở ở Géneve, Thụy Sĩ, được

thành lập năm 1967 với các mục là: Thúc đẩy bảo hộ sở hữu trí tuệ trên toàn

thế giới; thúc đẩy hợp tác giữa các quốc gia và các tổ chức quốc tế trong lĩnh

vực sở hữu trí tuệ; khuyến khích việc ký kết các điều ước quốc tế về sở hữu

trí tuệ; giúp cho việc hiện đại hóa pháp luật quốc gia các nước thành viên;

quản lý các điều ước quốc tế về sở hữu trí tuệ [69, tr. 7].

Theo định nghĩa của WIPO, nhãn hiệu hàng hóa là: Dấu hiệu dùng để

phân biệt hàng hóa hoặc dịch vụ của doanh nghiệp công nghiệp hoặc thương

mại hoặc của một nhóm các doanh nghiệp đó. Dấu hiệu này có thể là một

hoặc nhiều từ ngữ, chữ, số, hình, hình ảnh, biểu tượng, màu sắc hoặc sự kết

hợp các màu sắc, hình thức hoặc sự trình bày đặc biệt trên bao bì, bao gói

sản phẩm. Dấu hiệu này có thể là sự kết hợp của nhiều yếu tố nói trên. Nhãn

hiệu hàng hóa chỉ được chấp nhận bảo hộ nếu nó chưa được cá nhân hoặc

doanh nghiệp nào khác ngoài chủ sở hữu nhãn hiệu đó sử dụng hoặc nhãn

10

hiệu đó không được trùng hoặc tương tự đến mức gây nhầm lẫn với một nhãn

hiệu khác được đăng ký trước đó cho cùng loại sản phẩm.

Định nghĩa nhãn hiệu hàng hóa trên đây của WIPO xác định các yếu tố và

bản chất của nhãn hiệu hàng hóa. Định nghĩa này đã được WTO tiếp thu, kế

thừa và thể hiện trong Hiệp định về các khía cạnh liên quan tới thương mại

của quyền sở hữu trí tuệ (Hiệp định TRIPS/WTO). Cụ thể, tại khoản 1 Điều

15 của Hiệp định TRIPS có quy định:

Bất kỳ một dấu hiệu hoặc tổ hợp các dấu hiệu nào có khả

năng phân biệt hàng hóa hoặc dịch vụ của một doanh nghiệp với

hàng hóa hoặc dịch vụ của các doanh nghiệp khác, đều có thể làm

nhãn hiệu hàng hóa. Các dấu hiệu đó, đặc biệt là các từ, kể cả tên

riêng, các chữ cái, chữ số, các yếu tố hình họa và tổ hợp các màu

sắc cũng như tổ hợp bất kỳ của các dấu hiệu đó, phải có khả năng

được đăng ký là nhãn hiệu hàng hóa. Trường hợp bản thân các dấu

hiệu không có khả năng phân biệt hàng hóa hoặc dịch vụ tương

ứng, các thành viên có thể quy định rằng khả năng được đăng ký

phụ thuộc vào tính phân biệt đạt được thông qua việc sử dụng. Các

thành viên có thể quy định rằng điều kiện để được đăng ký là các

dấu hiệu phải nhìn thấy được [8, tr. 17].

Phân tích khái niệm trên của Hiệp định TRIPS/WTO thì nhãn hiệu

hàng hóa có các yếu tố như:

- Một dấu hiệu hoặc tổ hợp các dấu hiệu nào đó có khả năng phân biệt

hàng hóa hoặc dịch vụ của một doanh nghiệp với hàng hóa hoặc dịch vụ của các

doanh nghiệp khác;

- Các dấu hiệu đó có thể là các từ, kể cả tên riêng, các chữ cái, chữ số,

các yếu tố hình họa và tổ hợp các màu sắc cũng như tổ hợp bất kỳ của các dấu

hiệu đó…;

- Các dấu hiệu đó phải có khả năng được đăng ký là nhãn hiệu hàng hóa.

11

Khái niệm nhãn hiệu hàng hóa trong pháp luật quốc tế thường được

quy định một cách khái quát, chung chung, mang tầm vĩ mô. Việc xác định

một đối tượng nào đó bất kỳ có phải là nhãn hiệu hàng hóa hay không thì

người ta sẽ căn cứ vào mục đích sử dụng của nó và bất kỳ dấu hiệu nào có

khả năng phân biệt hàng hóa này với hàng hóa khác thì đều có thể xem là yếu

tố cấu tạo nên một nhãn hiệu hàng hóa [56, tr. 22].

Hiệp định TRIPS/WTO xuất phát từ cách tiếp cận mục đích sử dụng

của dấu hiệu đó để phân biệt "hàng hóa, dịch vụ của một doanh nghiệp với

hàng hóa dịch vụ của các doanh nghiệp khác". Đây là phương pháp tiếp cận

chung nhất của các nước thành viên Hiệp định TRIPS về nhãn hiệu hàng hóa.

Tuy nhiên, Hiệp định này vẫn dành cho các nước thành viên được quyền có

cách tiếp cận riêng liên quan đến các yếu tố có khả năng phân biệt hàng hóa

hoặc dịch vụ của các doanh nghiệp.

1.1.2. Khái niệm nhãn hiệu hàng hóa theo pháp luật của Cộng đồng

Châu Âu

Theo bản Quy định số 40/94 của Hội đồng Châu Âu ngày 20-12-1993 về

nhãn hiệu cộng đồng, thì nhãn hiệu hàng hóa được định nghĩa tại Điều 4 như

sau:

Được công nhận là nhãn hiệu cộng đồng bất kỳ dấu hiệu nào

có khả năng hiện hữu dưới dạng đồ họa, các chữ cái, tên riêng, các

phác họa hình ảnh, từ ngữ, các chữ số, hình dáng của hàng hóa hoặc

của bao gói của hàng hóa mà các dấu hiệu đó có khả năng phân biệt

hàng hóa, dịch vụ của chủ thể kinh doanh này với hàng hóa, dịch vụ

của một chủ thể kinh doanh khác [68].

Quy định trên có hiệu lực chung cho cả Cộng đồng Châu Âu, bao gồm

25 nước có chủ quyền.

Nhãn hiệu Cộng đồng có thể là bất kỳ dấu hiệu nào nhưng dấu hiệu đó

phải có khả năng thể hiện dưới dạng đồ họa, các chữ cái, tên riêng, các phác

12

họa hình ảnh, từ ngữ, các chữ số… và các dấu hiệu đó phải có khả năng phân

biệt hàng hóa, dịch vụ của các chủ thể kinh doanh khác nhau. Về cơ bản các

điều kiện bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa theo quy định của Cộng đồng Châu Âu

phù hợp với quy định của WIPO và Hiệp định TRIPS/WTO. Chức năng phân

biệt của nhãn hiệu hàng hóa không giới hạn ở sự phân biệt hàng hóa (dịch vụ)

cùng loại của các chủ thể kinh doanh khác nhau.

1.1.3. Khái niệm nhãn hiệu hàng hóa theo pháp luật nhãn hiệu

hàng hóa của một số nước

Để bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp cho các nhà sản xuất, kinh doanh,

mỗi nước đều ban hành luật nhãn hiệu.

Khái niệm nhãn hiệu hàng hóa trong luật của các nước đều dựa trên cơ

sở khái niệm nhãn hiệu hàng hóa của Công ước Paris về bảo hộ sở hữu công

nghiệp (năm 1883), của WIPO và của Hiệp định TRIPS/WTO.

a) Khái niệm nhãn hiệu hàng hóa trong luật nhãn hiệu của Cộng

hòa Liên bang Đức

Luật nhãn hiệu của Cộng hòa Liên bang Đức có hiệu lực từ ngày

01-01-1995 thay thế luật nhãn hiệu năm 1894 [78, tr. 990].

Khoản 1 Điều 3 của Luật quy định nhãn hiệu hàng hóa:

Các từ ngữ (bao gồm cả tên riêng), hình ảnh, chữ cái, chữ

số, dấu hiệu âm thanh, hình ảnh không gian ba chiều (bao gồm cả

hình dáng của hàng hóa và bao bì của hàng hóa) cũng như các

màu sắc và sự kết hợp của các màu sắc đó. Các dấu hiệu có liên

quan phải có khả năng phân biệt hàng hóa hoặc dịch vụ của doanh

nghiệp này với hàng hóa hoặc dịch vụ của doanh nghiệp khác.

Khái niệm nhãn hiệu nêu trên tuy được quy định khái quát chung nhưng

cũng đã thể hiện được các điều kiện cơ bản của nhãn hiệu. Các dấu hiệu được

quy định trong luật không chỉ bao gồm các dấu hiệu truyền thống được quy định

13

trong các điều ước quốc tế mà còn bao gồm cả các dấu hiệu hiện đại như dấu

hiệu âm thanh, hình ảnh không gian ba chiều...; phạm vi bảo hộ được mở rộng

cho phù hợp với sự phát triển của khoa học, công nghệ và của nền kinh tế.

b) Khái niệm nhãn hiệu hàng hóa trong luật nhãn hiệu của Hoa Kỳ

Ở Hoa Kỳ, luật nhãn hiệu hàng hóa được ban hành năm 1946 (Luật

Lanham). Theo Luật này thì: "Nhãn hiệu hàng hóa là từ hoặc một số từ, chữ

số hoặc ký tự, hình ảnh hoặc ký hiệu hoặc thiết kế đồ họa hoặc âm thanh

hoặc sự kết hợp các yếu tố đó mà một doanh nghiệp sử dụng để nhận biết hàng

hóa hoặc dịch vụ của mình và phân biệt chúng với hàng hóa hoặc dịch vụ của

người khác" [50, tr. 3].

Theo quy định nêu trên, về cơ bản nhãn hiệu hàng hóa ở Hoa Kỳ là

các dấu hiệu vừa truyền thống vừa hiện đại tương tự như quy định về nhãn

hiệu trong Luật nhãn hiệu của Cộng hòa Liên bang Đức. Doanh nghiệp sử

dụng nhãn hiệu nhằm mục đích nhận biết hàng hóa hoặc dịch vụ của mình và

phân biệt chúng với hàng hóa hoặc dịch vụ của người khác.

c) Khái niệm nhãn hiệu hàng hóa theo pháp luật của Australia

Theo pháp luật về nhãn hiệu hàng hóa của Australia, "âm thanh, mùi

vị có thể được đăng ký. Thêm vào đó, nhãn hiệu hàng hóa được đăng ký ngay

cả khi chúng không có sẵn tính phân biệt với điều kiện là nhãn hiệu hàng hóa

đó đã đạt được tính phân biệt thông qua sử dụng" [42, tr. 16].

Nhãn hiệu hàng hóa được bảo hộ theo quy định nêu trên có những nết

đặc thù so với các quy định về nhãn hiệu trong luật của Cộng hòa Liên bang

Đức và Hoa Kỳ đó là: ngoài dấu hiệu âm thanh thì mùi vị cũng có thể được

đăng ký bảo hộ là nhãn hiệu hàng hóa. Nhãn hiệu hàng hóa được đăng ký bảo

hộ thông qua việc sử dụng của các nhà sản xuất, kinh doanh; nếu nhãn hiệu

đó đã đạt được tính phân biệt thông qua sử dụng mặc dù trước khi sử dụng

nhãn hiệu không có sẵn tính phân biệt.

14

Tóm lại, qua khái niệm nhãn hiệu hàng hóa theo pháp luật nhãn hiệu

hàng hóa của các tổ chức quốc tế và của các nước như Đức, Hoa Kỳ, Australia

nêu trên, thì thấy rằng: Luật pháp quốc tế và luật pháp của các nước này đều

xác định rõ nhãn hiệu phải có những dấu hiệu thể hiện khả năng nhận biết và

phân biệt. Dấu hiệu nhận biết và phân biệt được coi là yếu tố định lượng rất

quan trọng khi phân biệt nhãn hiệu hàng hóa này với nhãn hiệu hàng hóa

khác. Nhãn hiệu hàng hóa có các chức năng phân biệt và nhận biết hàng hóa,

dịch vụ (không bắt buộc phải là hàng hóa, dịch vụ cùng loại) của chủ thể kinh

doanh này với hàng hóa, dịch vụ của chủ thể kinh doanh khác (doanh nghiệp

này với doanh nghiệp khác). Đây là điều kiện quan trọng nhất bảo đảm cho

nhãn hiệu hàng hóa thực hiện chức năng của mình, tạo dựng bản sắc riêng cho

từng chủ thể kinh doanh và tránh sự nhầm lẫn khi hàng hóa được đưa vào lưu

thông trên thị trường.

Các yếu tố cấu thành nhãn hiệu hàng hóa được quy định rõ, cụ thể dễ

vận dụng cho doanh nghiệp tìm các dấu hiệu để đăng ký nhãn hiệu hàng hóa

và cho cả cơ quan có thẩm quyền cấp văn bằng bảo hộ.

Ngoài các yếu tố truyền thống được quy định như từ ngữ, chữ cái, tên

riêng, chữ số, hình ảnh, các yếu tố "hiện đại" phát sinh trong điều kiện mới đã

được pháp luật của các nước quy định trong phạm vi bảo hộ như dấu hiệu âm

thanh, hình ảnh không gian ba chiều (ở Đức, Hoa Kỳ, Australia), mùi vị (ở

Australia), đáp ứng yêu cầu bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa ngày càng cao trong

điều kiện hội nhập quốc tế, phát triển khoa học và công nghệ.

Tuy nhiên, việc xác định và bảo hộ các dấu hiệu âm thanh, mùi vị là

nhãn hiệu hàng hóa cũng sẽ đặt ra cho các cơ quan có thẩm quyền những khó

khăn nhất định trong quá trình tiến hành xét nghiệm điều kiện bảo hộ về khả

năng phân biệt và nhận biết.

15