Ảnh hưởng của xuất khẩu đến năng suất của doanh nghiệp vừa và nhỏ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN THỊ THU

ẢNH HƯỞNG CỦA XUẤT KHẨU

ĐẾN NĂNG SUẤT CỦA DOANH NGHIỆP VỪA VÀ NHỎ

LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ HỌC

Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2016

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan rằng luận văn “Ảnh hưởng của xuất khẩu đến năng suất

của Doanh nghiệp vừa và nhỏ” là bài nghiên cứu của chính tôi.

Ngoài trừ những tài liệu tham khảo được trích dẫn trong luận văn này, tôi

cam đoan rằng toàn phần hay những phần nhỏ của luận văn này chưa từng được

công bố hoặc được sử dụng để nhận bằng cấp ở những nơi khác.

Không có sản phẩm/nghiên cứu nào của người khác được sử dụng trong

luận văn này mà không được trích dẫn theo đúng quy định.

Luận văn này chưa bao giờ được nộp để nhận bất kỳ bằng cấp nào tại các

Trường đại học hoặc Cơ sở đào tạo khác.

Tp. Hồ Chí Minh, năm 2016

Người thực hiện đề tài

Nguyễn Thị Thu

ii

LỜI CẢM ƠN

Lời đầu tiên, tôi xin trân trọng cám ơn TS. Phạm Đình Long đã tận tình

hướng dẫn tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài này. Sự hỗ trợ của thầy ngoài

kiến thức chuyên môn còn có những kinh nghiệm thực tế quí báu, điều này đã góp

phần làm cho đề tài được thực hiện thành công.

Xin chân thành gửi lời cám ơn đến Thư viện của Trường Đại học Mở Tp.

Hồ Chí Minh đã cung cấp những tài liệu tham khảo để tôi có thêm thông tin và kiến

thức để thực hiện đề tài này.

Cuối cùng, xin cám ơn những người cộng sự, những người bạn và gia đình

đã cho tôi những ý kiến, nhận xét quí giá và những lời động viên giúp tôi vượt qua

những khó khăn trong thời gian thực hiện để có thể hòan thành đề tài này.

Tp. Hồ Chí Minh, năm 2016

Người thực hiện đề tài

Nguyễn Thị Thu

iii

TÓM TẮT

Mục tiêu của nghiên cứu là phân tích vai trò và tác động của xuất khẩu đến

năng suất của Doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs). Nghiên cứu sử dụng Lý thuyết học

từ xuất khẩu (Learning-By-Exporting, LBE) và phương pháp Blinder-Oaxaca (B-O,

1973) làm nền tảng phân tích tác động của xuất khẩu đến năng suất lao động giữa 2

nhóm SMEs có hoạt động xuất khẩu và những SMEs chỉ thuần túy sản xuất cho thị

trường nội địa.

Nếu học thuyết tự lựa chọn (Self-Selection, SS) được đề cập như một yêu

cầu tất yếu khi một Doanh nghiệp (DN) muốn tham gia vào thị trường xuất khẩu thì

việc trải qua giai đoạn SS sẽ làm cho DN tốn một khoảng thời gian và chi phí nhất

định để có thể tham gia vào thị trường xuất khẩu và điều đó sẽ làm mất cơ hội phát

triển của DN. Lý thuyết LBE được định nghĩa là: Dù DN đã qua giai đoạn SS và đặt

chân vào thị trường xuất khẩu, DN vẫn phải tự nâng cao khả năng của mình và phải

mở rộng qui mô kinh tế. Dưới tác của thị trường cạnh tranh quốc tế, DN có thể tiếp

cận các công nghệ mới, cải thiện chất lượng và qui trình sản xuất để sản phẩm phù

hợp với nhu cầu của người mua, đáp ứng yêu cầu khách hàng, cạnh tranh với các

DN xuất khẩu…điều đó sẽ giúp DN cải thiện năng suất của mình, làm cho năng

suất lao động của DN tăng lên cao hơn so với những DN chỉ sản xuất phục vụ cho

thị trường nội địa (Bernard và Wagner, 1997; Clerides và ctg, 1998; Bernard và

Jensen, 1999; Aw và ctg, 2000).

Việc tham gia vào xuất khẩu đã tạo ra khoảng cách năng suất lao động giữa

hai nhóm DN có và không có tham gia xuất khẩu, những DN này đều có cùng đặc

điểm về các yếu tố sản xuất như: vốn, qui mô, chi phí nguyên vật liệu, ngành nghề

sản xuất, tuổi đời của DN, loại hình chủ sở hữu. Để phân tích khoảng cách năng

suất lao động giữa 2 nhóm với những đặc điểm sản xuất tương đương nhau, bài

nghiên cứu sử dụng phương pháp phân rã Blinder-Oaxaca (1973) để phân tích mục

tiêu nêu trên.

Dữ liệu được sử dụng để phân tích là dữ liệu khảo sát SMEs được thực hiện

qua 10 năm với 5 cuộc khảo sát vào các năm 2005, 2007, 2009, 2011, 2013.

iv

MỤC LỤC

TÓM TẮT ............................................................................................................... III

MỤC LỤC ............................................................................................................... IV

DANH MỤC BẢNG ............................................................................................... VI

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ...................................................................... VII

CHƯƠNG 1 PHẦN MỞ ĐẦU ................................................................................. 1

1.1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................... 1

1.2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................. 3

1.3. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 3

1.4. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu ........................................................... 3

1.5. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................... 4

1.6. Bố cục luận văn ......................................................................................... 4

1.7. Kết luận chương 1 .................................................................................... 5

CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ THUYẾT ......................................................................... 6

2.1. Cơ sở lý thuyết .......................................................................................... 6

2.1.1. Các lý thuyết cổ điển về Thương mại quốc tế ............................................ 6

2.1.2. Các Lý thuyết Tân cổ điển về Thương mại quốc tế ................................... 9

2.2. Doanh nghiệp có qui mô vừa và nhỏ (SMEs) ...................................... 10

2.3. Lý thuyết Học bằng việc xuất khẩu (Learning-By-Exporting, LBE) 10

2.3.1. Những nghiên cứu ủng hộ Doanh nghiệp trải qua giai đoạn Self-Selection

trước khi tham gia xuất khẩu ..................................................................................... 12

2.3.2. Những nghiên cứu ủng hộ việc Doanh nghiệp tiến thẳng vào thị trường

xuất khẩu 14

2.4. Sự khác biệt giữa những Doanh nghiệp có và không có xuất khẩu .. 20

2.5. Một số nghiên cứu trước ........................................................................ 23

2.5.1. Các nghiên cứu cho rằng xuất khẩu không hiệu quả ............................... 24

2.5.2. Các nghiên cứu ủng hộ việc xuất khẩu mang lại hiệu quả cho năng suất

lao động 26

2.6. Kết luận chương 2 .................................................................................. 31

v

CHƯƠNG 3 PHƯƠNG PHÁP VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU ........................ 42

3.1. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................. 42

3.2. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................... 43

3.3. Phân tích số liệu thu thập ...................................................................... 43

3.4. Phương pháp xác định Năng suất lao động ......................................... 44

3.5. Phương pháp Blinder-Oaxaca (B-O) .................................................... 45

3.6. Mô hình kiểm định tác động LBE ........................................................ 46

3.7. Phương pháp xác định các biến trong mô hình ................................... 47

CHƯƠNG 4 PHÂN TÍCH KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ...................................... 49

4.1. Thu thập và xử lý dữ liệu....................................................................... 49

4.2. Thống kê mô tả đặc điểm dữ liệu khảo sát .......................................... 49

4.3. Mô tả các biến trong mô hình ............................................................... 55

4.4. Phân tích mô hình hồi qui ..................................................................... 56

4.4.1. Kiểm định đa cộng tuyến trong mô hình .................................................. 57

4.4.2. Kiểm định tự tương quan giữa các biến ................................................... 57

4.4.3. Chọn lựa mô hình FEM và REM ............................................................. 57

4.4.4. Phân tích mô hình hồi qui theo phương pháp Blinder-Oaxaca (B-O) ..... 60

CHƯƠNG 5 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ......................................................... 64

5.1. Kết luận ................................................................................................... 64

5.2. Hạn chế .................................................................................................... 65

5.3. Định hướng cho những nghiên cứu sau ............................................... 67

TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 69

vi

DANH MỤC BẢNG

Bảng 3.3.1. Tên các biến thu thập ............................................................................. 43

Bảng 3.6.1. Các biến thu thập cho mô hình phân tích .............................................. 46

Bảng 4.2.1. Thống kê DN được khảo sát tại 3 miền qua 10 năm ............................. 49

Bảng 4.2.2. Nhóm loại hình Chủ sở hữu DN ............................................................ 50

Bảng 4.2.3. Thay đổi loại hình Chủ sở hữu qua các năm ......................................... 51

Bảng 4.2.4. Thống kê ngành, nghề với loại hình CSH ............................................. 52

Bảng 4.2.5. Thống kê những DN có xuất khẩu giữa các loại hình CSH .................. 53

Bảng 4.2.6. Đặc điểm ngành nghề của DN có xuất khẩu ......................................... 53

Bảng 4.2.7. Đặc điểm lao động của DN có xuất khẩu .............................................. 54

Bảng 4.3.1. Mô tả đặc điểm các biến trong mô hình ................................................ 55

Bảng 4.4.1. Kỳ vọng dấu của các biến trong mô hình .............................................. 56

Bảng 4.4.2. Kiểm định đa cộng tuyến ....................................................................... 57

Bảng 4.4.3. Ma trận tương quan các biến trong mô hình .......................................... 57

Bảng 4.4.4. Kiểm định Hausman chọn lựa giữa FEM và REM ............................... 58

Bảng 4.4.5. Kết quả hồi qui mô hình Blinder-Oaxaca .............................................. 60

vii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Tên viết tắt Tên đầy đủ

B-O Phương pháp phân rã Blinder-Oaxca

DN Doanh nghiệp

DNNN Doanh nghiệp nhà nước

FEM Mô hình tác động cố định (Fix effects model)

LBE Học bằng việc xuất khẩu (Learning-By-Exporting)

NSLĐ Năng suất lao động

REM Mô hình tác động ngẫu nhiên (Random effects model)

SMEs Doanh nghiệp vừa và nhỏ

SS Tự lựa chọn (Self-Selection)

TMQT Thương mại quốc tế