Ảnh hưởng của từng nguồn thu nhập đến bất bình đẳng thu nhập hộ gia đình khu vực đồng bằng sông Cửu Long - Phương pháp phân tách hệ số Gini

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

CHÂU THỊ KIM NGÂN

ẢNH HƯỞNG CỦA TỪNG NGUỒN THU NHẬP ĐẾN BẤT BÌNH ĐẲNG

THU NHẬP HỘ GIA ĐÌNH KHU VỰC ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG

PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÁCH HỆ SỐ GINI

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ HỌC

TP.Hồ Chí Minh-Năm 2015

iii

TÓM TẮT

Nghiên cứu lựa chọn khu vực ĐBSCL là một vùng kinh tế trọng điểm của phía

Nam để nghiên cứu vấn đề bất bình đẳng thu nhập do các nguồn thu nhập gây ra, tìm

hiểu mối quan hệ giữa các nguồn thu nhập và bất bình đẳng thu nhập và đánh giá tác

động của từng nguồn thu nhập đến bất bình đ ẳng thu nhập của khu vực này. Nghiên

cứu sử dụng phương pháp phân tách hệ số Gini (Decomposition) và sử dụng dữ liệu

điều tra mức sống hộ gia đình năm 2012 của Tổng cục thống kê để tiến hành phân tách

hệ số Gini và đánh giá tác động của từng nguồn thu nhập đến bất bình đẳng thu nhập

và phúc lợi xã hội của người dân vùng ĐBSCL. Tuy nhiên nghiên cứu vẫn còn nhiều

thiếu sót và hạn chế là chưa đánh giá tác động của các nguồn thu nhập đến bất bình

đẳng thu nhập một cách chi tiết hơn do hạn chế về dữ liệu. Dựa trên nền tảng của

nghiên cứu này thì cần có những nghiên cứu về các yếu tố tác động đến nguồn thu

nhập không làm gia tăng bất bình đ ẳng và lượng hóa những yếu tố đó để có những

chính sách gia tăng nguồn thu nhập mà không làm cho bất bình đẳng tiêu cực hơn và

đây cũng là hướng nghiên cứu mới mà đề tài muốn đề cập.

iv

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN........................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii

TÓM TẮT .................................................................................................................... iii

MỤC LỤC .................................................................................................................... iv

DANH MỤC CÁC BẢNG.......................................................................................... vii

DANH MỤC CÁC HÌNH .............................................................................................x

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT......................................................................... xi

Chương 1 GIỚI THIỆU................................................................................................1

1. 1. Đặt vấn đề và lý do nghiên cứu...........................................................................1

1.2. Mục tiêu nghiên cứu.............................................................................................3

1.4. Phương pháp nghiên cứu......................................................................................4

1.5. Đối tượng nghiên cứu ..........................................................................................5

1.8. Kết cấu dự kiến của luận văn ...............................................................................5

Chương 2 CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................7

2.1. Một số khái niệm và lý thuyết..............................................................................7

2.1.1. Bất bình đẳng thu nhập .....................................................................................7

2.1.2. Khái niệm về thu nhập ......................................................................................8

2.1.2.1.Thu nhập hộ gia đình ......................................................................................8

2.1.2.2.Thu nhập theo 5 nhóm ngũ phân vị...............................................................10

2.1.2.3. Lý thuyết về phân phối thu nhập..................................................................10

2.2. Chỉ số phúc lợi Sen ............................................................................................11

2.3. Đo lường bất bình đẳng thu nhập.......................................................................12

2.3.1. Đường cong Lorenz ........................................................................................12

2.3.2. Hệ số Gini .......................................................................................................14

2.3.3. Tiêu chuẩn 40..................................................................................................15

2.3.4. Mối quan hệ giữa tăng trưởng và bất bình đẳng .............................................15

2.4. Bất bình đẳng thu nhập khu vực thành thị-nông thôn........................................15

2.5. Các nghiên cứu thực nghiệm..............................................................................16

2.6. Phương pháp phân tách hệ số Gini ....................................................................19

v

2.6.1. Phương pháp phân tách hệ số Gini theo nguồn thu nhập (Decomposition) ...19

2.7. Khung phân tích .................................................................................................23

2.8. Tính thích hợp của phương pháp nghiên cứu. ...................................................23

2.9. Giới thiệu dữ liệu nghiên cứu ............................................................................23

2.11. Số liệu nghiên cứu............................................................................................24

Chương 3 TỔNG QUAN VỀ ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG VÀ BẤT BÌNH

ĐẲNG THU NHẬP .....................................................................................................26

3.1. Tổng quan về tình hình tăng trưởng kinh tế, nghèo đói, thu nhập và bất bình

đẳng thu nhập của khu vực ĐBSCL..........................................................................26

3.1.1. Tăng trưởng kinh tế.........................................................................................26

3.1.2. Kinh tế nông nghiệp vùng ĐBSCL.................................................................28

3.1.3. Dân cư - xã hội................................................................................................32

3.1.4. Nghèo đói và mức sống dân cư.......................................................................33

3.1.5. Bất bình đẳng thu nhập ...................................................................................35

Chương 4 ẢNH HƯỞNG CỦA TỪNG NGUỒN THU NHẬP ĐẾN BẤT BÌNH

ĐẲNG THU NHẬP .....................................................................................................37

4.1. Đặc điểm của dữ liệu nghiên cứu.......................................................................37

4.2. Đo lường bất bình đẳng thu nhập khu vực ĐBSCL...........................................41

4.2.1. Đường cong Lorenz ........................................................................................41

4.2.2. Hệ số Gini .......................................................................................................43

4.2.3. Tiêu chuẩn 40 của World bank .......................................................................44

4.3. Cơ cấu thu nhập của khu vực Đồng Bằng Sông Cửu Long...............................44

4.4. Bất bình đẳng thu nhập khu vực nông thôn - thành thị vùng ĐBSCL...............46

4.6. Kết quả nghiên cứu ............................................................................................50

4.6.1. Ảnh hưởng của các nguồn thu nhập đến bất bình đẳng thu nhập tại khu vực

ĐBSCL......................................................................................................................50

4.6.1.1. Đóng góp của các nguồn thu nhập đến bất bình đẳng thu nhập ..................50

4.6.2. Tác động gia tăng nguồn thu nhập đến bất bình đẳng thu nhập hộ gia đình khu

vực ĐBSCL...............................................................................................................53

4.6.2.1. Phân tách hệ số Gini theo nguồn thu nhập cho nhóm nhận thu nhập. .........53

4.6.4. Phân tách bất bình đẳng trong thu nhập tại nông thôn của khu vực ĐBSCL .60

vi

4.6.4.1. Đóng góp của từng nguồn thu nhập đến bất bình đẳng thu nhập khu vực

thành thị-nông thôn. ..................................................................................................60

4.6.4.2. Tác động của việc thay đổi nguồn thu nhập đến bất bình đẳng thu nhập và

phúc lợi xã hội ở khu vực nông thôn vùng ĐBSCL..................................................66

4.7. Gợi ý một số chính sách để tăng thu nhập các nguồn thu mà không làm gia tăng

bất bình đẳng thu nhập. .............................................Error! Bookmark not defined.

Chương 5 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ...................................................................69

5.1. Kết luận .............................................................................................................69

5.2. Kiến nghị............................................................................................................70

5.2.1. Hạn chế của nghiên cứu ..................................................................................70

5.2.2. Hướng nghiên cứu tiếp theo............................................................................71

TÀI LIỆU THAM KHẢO...........................................................................................72

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 3.1. Tốc độ tăng GDP khu vực Đồng Bằng Sông Cửu Long năm 2005-201228

Bảng 3.2. Diện tích đất chia theo mục đích sử dụng của khu vực ĐBSCL..............29

Bảng 3.3. Diện tích mặt nước gieo trồng và sản lượng lúa giai đoạn 2000-2013 khu

vực ĐBSCL...............................................................................................................29

Bảng 3.4. Dự kiến gieo trồng lúa cả năm vùng ĐBSCL giai đoạn 2015-2020 ........30

Bảng 3.5. Diện tích mặt nước nuôi trồng và sản lượng thủy sản giai đoạn 2000-2013

của khu vực ĐBSCL .................................................................................................31

Bảng 3.6. Cơ cấu dân tộc thiểu số của vùng ĐBSCL ...............................................33

Bảng 3.7. Các chỉ tiêu về dân số vùng ĐBSCL giai đoạn 2000-2012......................33

Bảng 3.8. Tỷ lệ nghèo đói đa chiều của 6 vùng kinh tế, %.......................................34

Bảng 3.9. Tỷ lệ phần trăm dân số vùng ĐBSCL bị thiếu hụt về y tế, giáo dục và

điều kiện sinh sống năm 2008, % .............................................................................35

Bảng 4.1. Số thành viên trong hộ của khu vực ĐBSCL ...........................................38

Bảng 4.2. Dân số vùng ĐBSCL chia theo dân tộc, % ..............................................39

Bảng 4.3. Trình độ học vấn của người dân vùng ĐBSCL........................................39

Bảng 4.4. Độ tuổi của người dân vùng ĐBSCL, % ..................................................40

Bảng 4.5. Tỷ lệ nam nữ của vùng ĐBSCL, %..........................................................40

Bảng 4.6. Tỷ lệ di cư việc làm của khu vực ĐBSCL, % ..........................................41

Bảng 4.7. Tỷ lệ người dân có việc làm của khu vực ĐBSCL, % .............................41

Bảng 4.8. Phân phối thu nhập của vùng ĐBSCL, khu vực thành thị-nông thôn ......42

Bảng 4.9. Đo lường bất bình đẳng thu nhập theo tiêu chuẩn 40 của World bank của

khu vực ĐBSCL........................................................................................................44

Bảng 4.10. Tỷ lệ hộ gia đình nhận thu nhập theo nguồn thu khu vực ĐBSCL ........45

Bảng 4.11. Cơ cấu thu nhập chia theo ngũ phân vị và nguồn thu nhập khu vực

ĐBSCL, %.................................................................................................................46

Bảng4.12. Hệ số TNBQ đầu người của thành thị so với nông thôn khu vực ĐBSCL,

nghìn đồng.................................................................................................................46

Bảng 4.13. Thu nhập trung bình phân theo nguồn thu khu vực ĐBSCL, nghìn đồng

...................................................................................................................................47

viii

Bảng 4.14. Thu nhập bình quân đầu người theo 5 nhóm ngũ phân vị chia theo thành

thị - nông thôn khu vực ĐBSCL, nghìn đồng ...........................................................47

Bảng 4.15. Cơ cấu thu nhập theo 5 nhóm ngũ phân vị phân theo thành thị-nông thôn

khu vực ĐBSCL........................................................................................................48

Bảng 4.16. Hệ số Gini chia theo thành thị-nông thôn của khu vực ĐBSCL ............49

Bảng 4.17. Thu nhập trung bình theo nguồn thu nhập của hộ gia đình khu vực

ĐBSCL, nghìn đồng..................................................................................................50

Bảng 4.18. Đóng góp của nguồn thu nhập đến bất bình đẳng thu nhập của khu vực

ĐBSCL......................................................................................................................51

Bảng 4.19. Kết quả phân tách hệ số Gini cho nhóm nhận nguồn thu nhập của khu

vực ĐBSCL...............................................................................................................54

Bảng4.20. Tác động phân phối của nhóm nhận nguồn thu nhập của khu vực ĐBSCL

...................................................................................................................................55

Bảng 4.21. Tác động của từng nguồn thu nhập đến bất bình đẳng thu nhập của khu

vực ĐBSCL...............................................................................................................56

Bảng 4.22. Tác động khi gia tăng 1% các nguồn thu nhập đến bất bình đẳng thu

nhập của hộ gia đình khu vực ĐBSCL .....................................................................57

Bảng 4.23.Tác động khi gia tăng 1% các nguồn thu nhập đến phúc lợi xã hội của hộ

gia đình khu vực ĐBSCL..........................................................................................58

Bảng 4.24. Tác động khi hệ số α thay đổi bất kỳ đến phúc lợi xã hội của hộ gia đình

khu vực ĐBSCL........................................................................................................59

Bảng 4.25. Thu nhập bình quân khu vực thành thị-nông thôn vùng ĐBSCL...........60

Bảng 4.26. Thu nhập trung bình theo nguồn thu nhập phân theo thành thị-nông thôn

vùng ĐBSCL.............................................................................................................61

Bảng 4.27. Đóng góp của nguồn thu nhập đến bất bình đẳng thu nhập khu vực thành

thị vùng ĐBSCL........................................................................................................61

Bảng 4.28. Cơ cấu thu nhập nông nghiệp vùng ĐBSCL .........................................62

Bảng 4.29. Đóng góp của nguồn thu nhập đến bất bình đẳng thu nhập khu vực nông

thôn vùng ĐBSCL.....................................................................................................63

Bảng 4.30. Phân tách hệ số Gini theo nguồn thu nhập khu vực thành thị - nông thôn

vùng ĐBSCL.............................................................................................................65

ix

Bảng 4.31. Tác động đến bất bình đẳng thu nhập khi nguồn thu nhập thay đổi 1% ở

khu vực nông thôn vùng ĐBSCL..............................................................................66

Bảng 4.32.Thay đổi của phúc lợi xã hội khi thu nhập gia tăng 1% ở khu vực nông

thôn vùng ĐBSCL.....................................................................................................67

x

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 2.1. Đường cong Lorenz.......................................................................................13

Sơ đồ 2.1. Khung phân tích ...........................................................................................24

Hình 4.1. Đường cong Lorenz của Khu vực ĐBSCL-khu vực thành thị-nông thôn ....43

Hình 4.2. Đồ thị về hệ số Gini của khu vực ĐBSCL, khu vực thành thị nông thôn vùng

ĐBSC.............................................................................................................................43