Ảnh hưởng của trách nhiệm xã hội đến hiệu quả tài chính và rủi ro kiệt quệ tài chính: nghiên cứu thực nghiệm đối với các doanh nghiệp niêm yết tại Việt Nam: Khóa luận tốt nghiệp đại học / Lê Minh Hiếu ; Trần Kim Long người hướng dẫn khoa học

NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH

-------------------------------------------

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

ẢNH HƯỞNG CỦA TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI ĐẾN

HIỆU QUẢ TÀI CHÍNH VÀ RỦI RO KIỆT QUỆ

TÀI CHÍNH: NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM ĐỐI

VỚI CÁC DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT TẠI

VIỆT NAM

Sinh viên thực hiện: LÊ MINH HIẾU

Lớp: DH35NH01

Khóa học: Đại học khóa K35

Giảng viên hướng dẫn: Ths. TRẦN KIM LONG

Tp. Hồ Chí Minh, tháng 08 – 2022.

NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH

-------------------------------------------

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

ẢNH HƯỞNG CỦA TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI ĐẾN

HIỆU QUẢ TÀI CHÍNH VÀ RỦI RO KIỆT QUỆ

TÀI CHÍNH: NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM ĐỐI

VỚI CÁC DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT TẠI

VIỆT NAM

Sinh viên thực hiện: LÊ MINH HIẾU

Lớp: DH35NH01

Khóa học: Đại học khóa K35

Giảng viên hướng dẫn: Ths. TRẦN KIM LONG

Tp. Hồ Chí Minh, tháng 08 – 2022.

i

TÓM TẮT ĐỀ TÀI

Bài nghiên cứu này nhằm tìm ra mối quan hệ của trách nhiệm xã hội, hiệu quả

tài chính và rủi ro kiệt quệ tài chính của doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng

khoán Việt Nam giai đoạn 2018 – 2021. Bài nghiên cứu sử dụng dữ liệu thứ cấp từ

59 công ty niêm yết trên sàn chứng khoán Việt Nam và đã sử dụng mô hình hồi quy

FEM, REM và OLS. Tác giả đề xuất ba mô hình cần kiểm định bao gồm ba biến phụ

thuộc (hiệu quả tài chính, trách nhiệm xã hội và rủi ro kiệt quệ tài chính), trong đó

trách nhiệm xã hội có tác động đến hiệu quả tài chính, rủi ro kiệt quệ tài chính của

công ty. Bên cạnh đó, tác giả giả cũng đưa ra những kiến nghị, giải pháp cho những

doanh nghiệp trên sàn và Chính phủ trong việc nâng cao thực hiện trách nhiệm xã hội

ở Việt Nam

ii

ABSTRACT

The aim of this study is to determine the relationship between corporate social

responsibility, financial performance, and financial distress for the companies on the

Ho Chi Minh Stock Exchange in the period from 2018-2021. The paper used data

from 59 listed firms on the Viet Nam Stock Exchange, combined with applying the

FEM, REM and OLS. The author's proposed three models with three dependent

variables (Financial performance, Corporate Social responsibility, and financial

distress). In this study, the author focuses on the effect of CSR on FCP and financial

distress. In addition, the author also gives advice on enterprise and the government

and the solution in the enhancement of corporate social responsibility in Viet Nam.

iii

LỜI CAM ĐOAN

Tác giả xin cam đoan khóa luận tốt nghiệp với tên đề tài “ẢNH HƯỞNG CỦA

TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI ĐẾN HIỆU QUẢ TÀI CHÍNH VÀ RỦI RO KIỆT QUỆ

TÀI CHÍNH: NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM ĐỐI VỚI CÁC DOANH NGHIỆP

NIÊM YẾT TẠI VIỆT NAM” là công trình nghiên cứu riêng của tác giả dưới sự giúp

đỡ của Thạc sĩ Trần Kim Long – Giảng viên khoa Ngân Hàng trường Đại học Ngân

hàng Thành phố Hồ Chí Minh. Nguồn dữ liệu và nội dung tham khảo trong nghiên

cứu đều được tác giả trích dẫn nguồn gốc rõ ràng, thống nhất trong danh mục tài liệu

tham khảo. Kết quả nghiên cứu là trung thực, tác giả xin chịu trách nhiệm hoàn toàn

với những cam đoan của mình

TP.HCM, ngày 07 tháng 08 năm 2022.

TÁC GIẢ

Lê Minh Hiếu

iv

LỜI CÁM ƠN

Tác giả xin gửi lời cám ơn quý Thầy/Cô, đặc biệt là quý Thầy/Cô Khoa Ngân

Hàng, Trường Đại học Ngân hàng Thành Phố Hồ Chí Minh. Những người đã trực

tiếp giảng dạy, tận tình truyền đạt kiến thức cho tôi trong những năm học tập tại

trường, cũng như đã tạo cơ hội cho tôi được thực hiện nghiên cứu này.

Tiếp theo tôi xin gửi lòng biết ơn sâu sắc nhất đến Ths. Trần Kim Long – người

đã hướng dẫn tôi một cách tận tình, chu đáo trong suốt quá trình thực hiện khóa luận

tốt nghiệp vừa qua.

Cuối cùng, tôi xin gửi lời cám ơn đến tất cả những người đã ủng hộ tôi để tôi

hoàn thành bài nghiên cứu này.

v

MỤC LỤC

TÓM TẮT ĐỀ TÀI ...........................................................................................i

ABSTRACT.....................................................................................................ii

LỜI CAM ĐOAN........................................................................................... iii

LỜI CÁM ƠN .................................................................................................iv

MỤC LỤC........................................................................................................v

DANH MỤC BẢNG.......................................................................................xi

DANH MỤC HÌNH .......................................................................................xii

DANH MỤC BIỂU ĐỒ.................................................................................xii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT....................................................................... xiii

CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU....................................1

1.1 XÁC ĐỊNH VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU: .....................................................1

1.2 MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU VÀ CÂU HỎI NGHIÊN CỨU ....................2

1.2.1 Câu hỏi nghiên cứu .............................................................................2

1.2.2 Mục tiêu nghiên cứu: ..........................................................................2

1.3 ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU ...................................................................3

1.4 PHẠM VI NGHIÊN CỨU.........................................................................3

1.5 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU..............................................................3

1.6 Ý NGHĨA VÀ GIỚI HẠN CỦA NGHIÊN CỨU......................................3

CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT ................................................................5

2.1 GIỚI THIỆU ..............................................................................................5

2.2 HIỆU QUẢ TÀI CHÍNH CÔNG TY.........................................................5

2.2.1 Định nghĩa hiệu quả tài chính.............................................................5

2.2.2 Cách thức đo lường hiệu quả tài chính ...............................................6

2.3 TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI (CORPORATE SOCIAL RESPONSIBILITY

– CSR)..............................................................................................................8

vi

2.3.1 Trách nhiệm xã hội (CSR)..................................................................8

2.3.1.1 Định nghĩa .....................................................................................8

2.3.1.2 Các cách tiếp cận trách xã nhiệm xã hội .......................................9

2.3.2 Đo lường trách nhiệm xã hội (CSR).................................................10

2.3.3 Lý do công ty nên đầu tư vào trách nhiệm xã hội ............................12

2.3.3.1 Áp lực từ người lao động.............................................................14

2.3.3.2 Áp lực từ người tiêu dùng............................................................14

2.3.3.3 Áp lực từ cộng đồng ....................................................................15

2.3.3.4 Áp lực từ môi trường ...................................................................16

2.3.4 Lợi ích đem lại từ việc thực hiện trách nhiệm xã hội .......................16

2.3.5 Các quan điểm lý thuyết nghiên cứu về trách nhiệm xã hội trước đây.

....................................................................................................................17

2.3.5.1 Lý thuyết cổ đông (Shareholder Theory) ....................................17

2.3.5.2 Lý thuyết người đại diện..............................................................17

2.3.5.3 Lý thuyết các bên liên quan (Stakeholder Theory) .....................18

2.3.5.4 Lý thuyết tính chính đáng............................................................19

2.4 MỐI QUAN HỆ GIỮA TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI VÀ HIỆU QUẢ TÀI

CHÍNH ...........................................................................................................21

2.4.1 Tác động của trách nhiệm xã hội đến hiệu quả tài chính .................21

2.4.2 Tác động của các biến đại diện công ty đến hiệu quả tài chính. ......21

2.5 MỐI QUAN HỆ HIỆU QUẢ TÀI CHÍNH TỚI VIỆC THỰC HIỆN

TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI .............................................................................22

2.5.1 Tác động của hiệu quả tài chính tới thực hành trách nhiệm xã hội. .22

2.5.2 Tác động của các biến đại diện đặc điểm công ty đến tình hình thực

hiện trách nhiệm xã hội..............................................................................23

2.6 RỦI RO KIỆT QUỆ TÀI CHÍNH............................................................24

2.6.1 Định nghĩa rủi ro kiệt quệ tài chính ..................................................24

vii

2.6.2 Các lý thuyết liên quan đến rủi ro kiệt quệ tài chính........................24

2.6.2.1 Lý thuyết đánh đổi.......................................................................24

2.6.2.2 Lý thuyết trật tự phân hạng..........................................................25

2.7 MỐI QUAN HỆ GIỮA TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI, HIỆU QUẢ TÀI

CHÍNH VÀ RỦI RO KIỆT QUỆ TÀI CHÍNH .............................................25

2.7.1 Tác động của trách nhiệm xã hội làm giảm rủi ro kiệt quệ tài chính25

2.7.2 Tác động của hiệu quả tài chính đến rủi ro kiệt quệ tài chính..........25

2.7.3 Tác động của các biến đại diện công ty đến rủi ro kiệt quệ tài chính.

....................................................................................................................26

2.8 CÁC NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM TRƯỚC ĐÂY LIÊN QUAN ĐẾN

TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI VÀ HIỆU QUẢ TÀI CHÍNH.............................27

2.8.1 Các nghiên cứu thực nghiệm về mối quan hệ giữa trách nhiệm xã hội

và hiệu qủa tài chính trên thế giới..............................................................27

2.8.2 Các nghiên cứu thực nghiệm về mối quan hệ giữa trách nhiệm xã hội

và hiệu qủa tài chính ở các nước đang phát triển.......................................27

2.8.3 Các nghiên cứu thực nghiệm về mối quan hệ giữa trách nhiệm xã hội

và hiệu quả tài chính ở Việt Nam. .............................................................28

2.9 CÁC NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM VỀ HIỆU QUẢ TÀI CHÍNH TÁC

ĐỘNG ĐẾN THỰC HIỆN TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI.................................29

2.10 CÁC NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM VỀ TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI,

HIỆU QUẢ TÀI CHÍNH ĐẾN RỦI RO KIỆT QUỆ TÀI CHÍNH...............29

2.11 XÁC ĐỊNH CÁC KHOẢNG TRỐNG NGHIÊN CỨU........................30

CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ THU THẬP DỮ LIỆU

...................................................................................................................................32

3.1 GIỚI THIỆU ............................................................................................32

3.2 KHUNG NGHIÊN CỨU .........................................................................32

3.3 THIẾT KẾ MẪU NGHIÊN CỨU VÀ THU THẬP DỮ LIỆU...............33

3.3.1 Dữ liệu thu thập: ...............................................................................33

viii

3.3.2 Xử lý dữ liệu .....................................................................................34

3.4 PHƯƠNG PHÁP ĐO LƯỜNG TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI (CSR).........35

3.4.1 Bước một – Lựa chọn thành phần trách nhiệm xã hội......................36

3.4.1.1 Phân tích dữ liệu thứ cấp từ báo cáo thường niên .......................36

3.4.1.2 Quy trình phân tích báo cáo thường niên ....................................37

3.4.1.3 Lựa chọn chủ đề nghiên cứu trong báo cáo thường niên.............37

3.4.2 Bước hai – Xây dựng bảng câu hỏi cho các tiêu chí trách nhiệm xã hội

thành phần..................................................................................................37

3.4.3 Bước ba – Tính toán chỉ số trách nhiệm xã hội................................38

3.4.3.1 Quy trình......................................................................................38

3.4.3.2 Phương pháp không trọng số.......................................................38

3.5 HIỆU QUẢ TÀI CHÍNH, RỦI RO KIỆT QUỆ TÀI CHÍNH VÀ BIẾN

KIỂM SOÁT ..................................................................................................39

3.5.1 Đo lường hiệu quả tài chính..............................................................39

3.5.1.1 Tỷ số lợi nhuận/tổng tài sản (ROA) ............................................40

3.5.1.2 Tobin’q (TBQ).............................................................................40

3.5.2 Đo lường rủi ro kiệt quệ tài chính (FD)............................................41

3.5.3 Các biến kiểm soát............................................................................42

3.5.3.1 Quy mô công ty (Size).................................................................42

3.5.3.2 Đòn bẩy tài chính (Lev)...............................................................43

3.5.3.3 Ngành (Industry)..........................................................................43

3.5.3.4 Yếu tố dịch bệnh (Covid-19).......................................................44

3.5.3.5 Số năm hoạt động (Act)...............................................................44

3.5.3.6 Hệ số khả năng thanh toán nhanh (QUICK) ...............................44

3.5.3.7 Tỷ trọng tiền mặt trên tổng tài sản (CASH) ................................45

3.5.3.8 Chu kì ngành (Life Cycle)...........................................................45

ix

3.6 PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH DỮ LIỆU ..............................................46

3.6.1 Mô hình hồi quy................................................................................46

3.6.2 Các kiểm tra kỹ thuật........................................................................47

3.7 MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU ......................................................................47

CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU......................................................50

4.1 GIỚI THIỆU ............................................................................................50

4.2 THỐNG KÊ MÔ TẢ................................................................................50

4.3 PHÂN TÍCH TƯƠNG QUAN.................................................................58

4.4 KIỂM TRA KỸ THUẬT MÔ HÌNH (1) VÀ (2).....................................59

4.4.1 Kiểm tra đa cộng tuyến với các biến độc lập....................................59

4.4.2 Kiểm tra hiện tượng phương sai thay đổi .........................................61

4.4.3 Kiểm tra hiện tượng tự tương quan. .................................................62

4.5 PHÂN TÍCH MÔ HÌNH HỒI QUY MÔ HÌNH (1) VÀ (2)....................62

4.6 MỐI QUAN HỆ TÁC ĐỘNG CỦA TRACH NHIỆM XÃ HỘI TỔNG

DẾN HIỆU QUẢ TAI CHINH. .....................................................................64

4.7 MỐI QUAN HỆ TÁC ĐỘNG CỦA HIỆU QUẢ TÀI CHÍNH TỚI THỰC

HÀNH TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI.................................................................66

4.8 KIỂM TRA KỸ THUẬT MÔ HÌNH (3). ................................................68

4.8.1 Kiểm tra hiện tượng đa cộng tuyến trong mô hình nghiên cứu........68

4.8.2 Kiểm tra hiện tượng phương sai thay đổi. ........................................69

4.8.3 Kiểm tra hiện tượng tự tương quan...................................................69

4.9 PHÂN TÍCH MÔ HÌNH HỒI QUY MÔ HÌNH (3) ................................70

4.10 TÁC ĐỘNG CỦA TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI VÀ HIỆU QUẢ TÀI

CHÍNH ĐẾN RỦI RO KIỆT QUỆ TÀI CHÍNH CỦA DOANH NGHIỆP..71

4.11 KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC TRONG NGHIÊN CỨU................................73

4.11.1 Thảo luận việc thực hiện trách nhiệm xã hội ở Việt Nam..............74

4.11.2 Mối quan hệ giữa trách nhiệm xã hội và hiệu quả tài chính...........74

x

4.11.3 Mối quan hệ hiệu quả tài chính đến thực hiện trách nhiệm xã hội. 76

4.11.4 Mối quan hệ của thực hiện trách nhiệm xã hội và hiệu quả tài chính

đến rủi ro kiệt quệ tài chính .......................................................................77

CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN..............................................................................79

5.1 GIỚI THIỆU ............................................................................................79

5.2 GIẢI PHÁP ..............................................................................................79

5.2.1 Gợi ý cho các doanh nghiệp..............................................................79

5.2.2 Gợi ý cho Chính phủ.........................................................................81

5.3 GỢI Ý HƯỚNG NGHIÊN CỨU TRONG TƯƠNG LAI .......................82

TÀI LIỆU THAM KHẢO..............................................................................84

Tài liệu trong nước:........................................................................................84

Tài liệu nghiên cứu nước ngoài......................................................................84

PHỤ LỤC.......................................................................................................95

xi

DANH MỤC BẢNG

Bảng 2.1:Mối quan hệ giữa chiến lược hợp pháp của Lindblom (1994) và hành động

hợp pháp của Dowling and Pfeffer (1975)................................................................20

Bảng 3.1: Khung nghiên cứu lý thuyết.....................................................................33

Bảng 4.1: Các biến độc lập và phụ thuộc trong mô hình. ........................................50

Bảng 4.2: Bảng thống kê mô tả các biến nghiên cứu ...............................................55

Bảng 4.3: Bảng thống kê mô tả các khía cạnh thành phần trách nhiệm xã hội 2018-

2021...........................................................................................................................56

Bảng 4.4: Bảng phân tích tương quan giữa các biến trong mô hình (1) (2) và (3). .58

Bảng 4.5: Kiểm tra đa cộng tuyến bằng việc sử dụng VIF của mô hình (1) và mô hình

(2). .............................................................................................................................60

Bảng 4.6: Kết quả kiểm định phương sai thay đổi trong mô hình (1) và mô hình (2)

...................................................................................................................................61

Bảng 4.7: Kiểm tra hiện tượng tự tương quan trong mô hình (1) và (2)..................62

Bảng 4.8: Kiểm định Hausman mô hình (1) và (2)..................................................63

Bảng 4.9 Mối quan hệ tác động giữa hiệu quả tài chính và trách nhiệm xã hội ......65

Bảng 4.10: Mối quan hệ tác động của hiệu quả tài chính tới trách nhiệm xã hội. ...67

Bảng 4.11: Kiểm tra hiện tượng đa cộng tuyến trong mô hình (3) ..........................69

Bảng 4.12: Kiểm tra hiện tượng phương sai thay đổi...............................................69

Bảng 4.13: Kiểm tra hiện tượng tự tương quan mô hình (3)....................................70

Bảng 4.14: Kiểm định Hausman mô hình (3) ..........................................................70

Bảng 4.15: Tác động của trách nhiệm xã hội đến rủi ro kiệt quệ tài chính..............72

Bảng 4.16: Kết quả kiểm định mô hình (1)..............................................................75

Bảng 4.17: Kết quả kiểm định của mô hình (2) .......................................................76

Bảng 4.18: Kết quả kiểm định của mô hình (3) .......................................................77