Ảnh hưởng của một số yếu tố tới hiệu quả gây rụng trứng nhiều và gây động dục đồng pha để nhân giống bò sữa Holstei Friesian

i

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

---------------------------------------------

TRẦN HỮU HÙNG

Tªn ®Ò tµi:

ẢNH HƢỞNG CỦA MỘT SỐ YẾU TỐ TỚI HIỆU QUẢ

GÂY RỤNG TRỨNG NHIỀU VÀ GÂY ĐỘNG DỤC ĐỒNG PHA

ĐỂ NHÂN GIỐNG BÒ SỮA HOLSTEIN FRIESIAN

Chuyên ngành: Chăn nuôi

Mã số: 60-62-01-05

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Hoàng Toàn Thắng

Thái Nguyên - Năm 2012

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng những số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận

văn này là trung thực và chƣa đƣợc sử dụng để bảo vệ một học vị nào.

Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này

đã đƣợc cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã đƣợc ghi rõ

nguồn gốc.

Thái Nguyên, ngày 30 tháng 9 năm 2012

Tác giả luận văn

Trần Hữu Hùng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ii

LỜI CẢM ƠN

Nhân dịp hoàn thành bản luận văn này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới Ban

Giám Hiệu, Phòng quản lý đào tạo Sau đại học, Ban chủ nhiệm khoa Chăn nuôi -

Thú y Trƣờng Đại học Nông Lâm Thái Nguyên nơi tôi đƣợc đào tạo để trƣởng

thành cũng nhƣ tạo điều kiện thuận lợi tốt nhất cho tôi hoàn thành nhiệm vụ của

mình. Tôi xin cảm ơn các đơn vị sau đây đã giúp đỡ tôi hoàn thành đề tài này.

- Ban lãnh đạo Viện Chăn nuôi, cơ quan chủ trì đề tài,… đã tạo điều kiện

cho cơ quan tôi và bản thân tôi tham gia đề tài nhánh.

- Phòng thí nghiệm trọng điểm - Viện Chăn nuôi, đơn vị thực hiện đề tài đã

giúp đỡ tôi từ những ngày đầu để xây dựng đề cƣơng và cùng tôi thực hiện

các nội dung đề tài, đặc biệt là đội ngũ kỹ thuật viên không quản ngại do cách trở

về giao thông, nhƣng vẫn mang đủ máy móc và trang thiết bị phục vụ đề tài.

- Trung tâm phát triển bò Yên Sơn nơi tôi công tác, đã tạo điều kiện địa bàn

thực hiện thí nghiệm.

Để hoàn thành bản luận văn này tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc

tới PGS.TS. Hoàng Toàn Thắng là ngƣời thầy hƣớng dẫn về khoa học, đã

giúp đỡ tôi tận tình và có trách nhiệm trong quá trình nghiên cứu cũng nhƣ

hoàn thiện bản luận văn này.

Xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của các bạn bè, đồng nghiệp: Th.S

Tăng xuân Lƣu, Th.S Quản Xuân Hữu, KS Trần Sơn Hà trong quá trình xây

dựng và thực hiện bản luận văn này.

Nhân dịp này cho phép tôi đƣợc bày tỏ sự biết ơn sâu sắc tới gia đình

đã tận tình giúp đỡ, động viên khích lệ để tôi vƣợt qua mọi khó khăn hoàn

thành luận văn.

Hà Nội, ngày 30 tháng 9 năm 2012

Tác giả luận văn

Trần Hữu Hùng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN......................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN.............................................................................................ii

MỤC LỤC ................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ............................................................ vii

DANH MỤC CÁC BẢNG ...................................................................... viii

DANH MỤC CÁC HÌNH........................................................................... ix

MỞ ĐẦU ................................................................................................... 1

1.1. Đặt vấn đề ........................................................................................... 1

1.2. Mục tiêu của đề tài .............................................................................. 3

1.3. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề tài................................. 3

1.3.1. Ý nghĩa khoa học .............................................................................. 3

1.3.2. Ý nghĩa thực tiễn .............................................................................. 3

CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU................................................... 4

1.1. Cơ sở khoa học của đề tài ...................................................................... 4

1.1.1. Đặc điểm cấu tạo và chức năng cơ quan sinh dục cái........................... 4

1.1.1.1. Các bộ phận sinh dục bên ngoài .................................................... 4

1.1.1.2. Các bộ phận sinh dục bên trong ..................................................... 5

1.1.2. Hoạt động sinh lý, sinh dục của bò cái................................................. 8

1.1.2.1. Sự thành thục về tính và tuổi phối giống lần đầu ............................... 8

1.1.2.2. Chu kỳ động dục.............................................................................. 9

1.1.2.3. Sự thụ tinh ................................................................................... 12

1.1.2.4. Quá trình mang thai .................................................................... 13

1.1.2.5. Khoảng cách giữa hai lứa đẻ.......................................................... 13

1.1.2.6. Thời gian hồi phục tử cung sau đẻ ............................................... 14

1.1.3. Sự điều tiết thần kinh, thể dịch đến hoạt động sinh sản ............... 15

1.1.4. Cơ sở khoa học của công nghệ cấy truyền phôi bò ......................... 18

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

iv

1.1.4.1. Kích thích noãn bào phát triển đồng loạt bằng sự tác động

hormone để gây rụng trứng nhiều ............................................................ 18

1.1.4.2. Thu hoạch phôi và phân loại phôi ............................................... 26

1.1.4.3. Gây động dục đồng pha ............................................................... 28

1.1.4.4. Cấy phôi cho bò nhận phôi .......................................................... 33

1.2. Các chế phẩm hormone hƣớng sinh dục sử dụng trong công nghệ CTP

và tác dụng sinh lý ................................................................................... 34

1.2.1. Chế phẩm có hoạt tính GnRH (Gonadotropin Releasing hormone)........ 34

1.2.2. Các chế phẩm có hoạt tính gonadotropin ........................................ 35

1.2.2.1. Huyết thanh ngựa chửa (H.T.N.C)............................................... 35

1.2.2.2. HCG kích tố nhau thai người (Human Chorionic Gonadotropin). 35

1.2.3. Các chế phẩm có hoạt tính oestrogen ............................................. 36

1.2.4. Các chế phẩm có hoạt tính progesterone......................................... 36

1.2.5. Các chế phẩm có hoạt tính prosgtaglandineF2α .............................. 37

1.3. Tình hình nghiên cứu trên thế giới và trong nƣớc .............................. 37

1.3.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới ................................................. 37

1.3.1.1. Kết quả nghiên cứu gây rụng trứng nhiều ................................... 38

1.3.1.2. Kết quả nghiên cứu phân loại phôi .............................................. 41

1.3.1.3. Kết quả nghiên cứu gây động dục đồng pha và cấy phôi ............. 42

1.3.2. Nghiên cứu trong nước ................................................................... 44

1.3.2.1. Kết quả nghiên cứu gây rụng trứng nhiều ................................... 44

1.3.2.2. Kết quả nghiên cứu phân loại phôi và bảo quản phôi .................. 46

1.3.2.3. Kết quả nghiên cứu gây động dục đồng pha và cấy phôi ............. 47

CHƢƠNG 2. ĐỐI TƢỢNG - NỘI DUNG - PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN

CỨU..............................................................................................................................51

2.1. Đối tƣợng nghiên cứu........................................................................ 51

2.2. Địa điểm, thời gian nghiên cứu ......................................................... 51

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

v

2.2.1. Địa điểm nghiên cứu ...................................................................... 51

2.2.2. Thời gian nghiên cứu...................................................................... 51

2.3. Vật liệu nghiên cứu ........................................................................... 52

2.3.1. Dụng cụ và hóa chất dùng trong gây rụng trứng nhiều .................. 52

2.3.1.1. Các loại hormone sử dụng........................................................... 52

2.3.1.2. Tinh sử dụng cho phối giống tạo phôi ......................................... 52

2.3.1.3. Dụng cụ và hóa chất dùng trong thu phôi.................................... 52

2.3.1.4. Vật liệu soi tìm và phân loại phôi ................................................ 53

2.3.2. Dụng cụ và hóa chất dùng trong gây động dục đồng pha ............... 53

2.3.2.1. Các loại hormone sử dụng cho gây động dục đồng pha............... 53

2.3.2.2. Dụng cụ cấy truyền phôi.............................................................. 53

2.4. Nội dung nghiên cứu ......................................................................... 54

2.5. Phƣơng pháp nghiên cứu ................................................................... 54

2.5.1. Phương pháp nghiên cứu thí nghiệm 1 ........................................... 54

2.5.1.1. Chọn bò cho phôi, chọn tinh dịch để phối.................................... 54

2.5.1.2. Phương pháp sử dụng hormone ................................................... 55

2.5.1.3. Phương pháp thu hoạch phôi, soi tìm và phân loại phôi .............. 56

2.5.2. Phương pháp nghiên cứu thí nghiệm 2 ........................................... 58

2.5.2.1. Chọn bò nhận phôi, loại phôi để cấy ........................................... 59

2.5.2.2. Phương pháp sử dụng hormone ................................................... 59

2.5.2.3. Phương pháp cấy phôi cho bò nhận............................................. 60

2.6. Các chỉ tiêu theo dõi và Phƣơng pháp theo dõi các chỉ tiêu ............... 61

2.6.1. Các chỉ tiêu theo dõi khi gây rụng trứng nhiều............................... 61

2.6.2. các chỉ tiêu theo dõi khi gây động dục đồng pha cho bò làm con

nhận phôi ................................................................................................. 62

2.7. Phƣơng pháp xử lý số liệu ................................................................. 62

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

vi

CHƢƠNG 3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN .......................................... 63

3.1. Kết quả gây rụng trứng nhiều cho bò sữa cao sản (thí nghiệm 1)....... 63

3.1.1. Thời gian xuất hiện động dục và tỷ lệ bò có biểu hiện động dục ..... 64

3.1.2. Số lượng nang trứng được huy động ở bò gây rụng trứng nhiều...... 66

3.1.3. Số lượng nang trứng rụng ở bò gây rụng trứng nhiều .......................... 69

3.1.4. Kết quả thu phôi và tỷ lệ thu hồi phôi .............................................. 71

3.1.5. Phân loại phôi ................................................................................. 73

3.2. Kết quả gây động dục đồng pha cho bò nhận phôi (thí nghiệm 2)...... 75

3.2.1. Tỷ lệ và thời gian bò xuất hiện động dục ........................................ 76

3.2.2. Kết quả rụng trứng của bò được gây động dục đồng pha bằng các

phương pháp khác nhau ........................................................................... 79

3.2.3. Kết quả cấy truyền phôi cho bò nhận phôi...................................... 82

KẾT LUẬN, ĐỀ NGHỊ .......................................................................... 85

1. Kết luận................................................................................................ 85

1.1. Kết quả gây rụng trứng nhiều............................................................ 85

1.2. Kết quả gây động dục đồng pha ........................................................ 86

2. Đề nghị................................................................................................. 87

TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................... 88

I. Tài liệu trong nƣớc................................................................................ 88

II. Tài liệu nƣớc ngoài.............................................................................. 92

PHỤ LỤC: MỘT SỐ HÌNH ẢNH MINH HỌA CHO ĐỀ TÀI

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

vii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

STT Tên viết tắt Tên đầy đủ

1 CAP : Chlormadion Acetate Progesteron

2 CIDR : Controlled Intravaginnal Drug Releasing

3 Cs : Cộng sự

4 CTP : Cấy truyền phôi

5 Ctv : Cộng tác viên

6 ĐD : Động dục

7 ĐVT : Đơn vị tính

8 E : Estradiol-17 β

9 ECG : Equin Chorionic Gonadotropin

10 FRH : Folliculin Realising Hormone

11 FSH : Follicle Stimulating Hormone

12 GĐDĐP : Gây động dục đồng pha

13 GnRH : Gonadotrophin Releasing Hormone

14 GRTN : Gây rụng trứng nhiều

15 HCG : Human Chorionic Gonadotropin

16 HF : Holstein Friesian

17 HTNC : Huyết thanh ngựa chửa

18 LH : Luteinizing Hormone

19 LRH : Lutein Realeasing Hormone

20 PGF2α : Prostaglandine - F2 anpha

21 PMSG : Pregnant Mare Serum Gonadotropin

22 PP1 : Phƣơng pháp 1

23 PP2 : Phƣơng pháp 2

24 PRH : Prolactin Realeasing Hormone

25 PRID : Progesterone Releasing Intravaginal Device

26 RTN : Rụng trứng nhiều

27 STT : Số thứ tự

28 TSH : Thyromin Stimulin Hormone

29 TTNT : Thụ tinh nhân tạo

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

viii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1: Sơ đồ nghiên cứu gây rụng trứng nhiều ở bò cho phôi .................. 54

Bảng 2.2: Sơ đồ nghiên cứu gây động dục đồng pha ở bò nhận phôi ............ 58

Bảng 3.1: Thời gian xuất hiện động dục của bò gây rụng trứng nhiều ở 2

phƣơng pháp......................................................................................... 64

Bảng 3.2: Thời gian xuất hiện động dục của bò gây rụng trứng nhiều ở 2

phƣơng pháp với yếu tố mùa vụ .......................................................... 66

Bảng 3.3: Kết quả của 2 phƣơng pháp sử dụng hormone tới số lƣợng nang

trứng đƣợc huy động ở bò gây rụng trứng nhiều ................................. 67

Bảng 3.4: Số nang trứng đƣợc huy động phát triển ở bò sữa đƣợc gây rụng

trứng nhiều theo mùa vụ ...................................................................... 68

Bảng 3.5: Số lƣợng nang trứng rụng và tỷ lệ rụng trứng ở bò gây rụng

trứng nhiều ........................................................................................... 69

Bảng 3.6: Kết quả gây rụng trứng nhiều theo mùa vụ .................................... 70

Bảng 3.7: Số phôi thu đƣợc và tỷ lệ thu hồi phôi ở bò đƣợc gây rụng trứng

nhiều..................................................................................................... 71

Bảng 3.8: Số phôi thu đƣợc và tỷ lệ thu hồi phôi ở bò đƣợc gây rụng trứng

nhiều theo mùa vụ ................................................................................ 72

Bảng 3.9: Chất lƣợng phôi thu đƣợc ở bò gây rụng trứng nhiều.................... 73

Bảng 3.10: Chất lƣợng phôi thu đƣợc ở bò gây rụng trứng nhiều theo yếu tố

mùa vụ.................................................................................................. 75

Bảng 3.11: Tỷ lệ bò có biểu hiện động dục khi gây động dục đồng pha........ 76

Bảng 3.12: Ảnh hƣởng của mùa vụ đến tỷ lệ bò có biểu hiện động dục khi

gây động dục đồng pha ........................................................................ 79

Bảng 3.13: Số con rụng trứng và tỷ lệ rụng trứng .......................................... 80

Bảng 3.14: Số con rụng trứng và tỷ lệ rụng trứng theo mùa vụ ..................... 81

Bảng 3.15: Kết quả cấy truyền phôi cho bò nhận phôi................................... 82

Bảng 3.16: Kết quả cấy truyền phôi cho bò nhận phôi theo mùa vụ .............. 83

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ix

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 1.1: Cơ quan sinh dục bò cái.................................................................... 4

Hình 1.2. Đồ thị sóng nang trong chu kỳ ........................................................ 10

Hình 1.3: Sơ đồ điều hoà thần kinh - nội tiết hoạt động sinh sản ở bò cái..... 17

Hình 2.1: Sơ đồ tóm tắt gây rụng trứng nhiều bằng FSH trên nền CIDR, PP1 ...... 55

Hình 2.2: Sơ đồ tóm tắt gây rụng trứng nhiều bằng PMSG trên nền CIDR, PP2....... 56

Hình 2.3: Sơ đồ tóm tắt GĐDĐP, PP1............................................................ 59

Hình 2.4: Sơ đồ tóm tắt GĐDĐP, PP2............................................................ 60

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

1

MỞ ĐẦU

1.1. Đặt vấn đề

Công nghệ cấy truyền phôi (CTP) là lĩnh vực công nghệ sinh học để

điều khiển sinh sản hiện đại, ở đây bao gồm nhiều kỹ thuật có mối quan hệ

chặt chẽ với nhau nhƣ: gây rụng trứng nhiều (GRTN), gây động dục đồng

pha, cấy truyền phôi, xác định giới tính của phôi… Để cấy truyền phôi đạt

kết quả tốt thì trƣớc hết phải có phôi đảm bảo chất lƣợng để cấy truyền.

Phôi dùng trong CTP chủ yếu là từ phƣơng pháp thụ tinh trong ống nghiệm

và GRTN. Trong đó phôi đƣợc tạo ra từ thụ tinh trong ống nghiệm chủ yếu

đƣợc áp dụng đối với con ngƣời, ở vật nuôi loại phôi này chỉ đáp ứng đƣợc

5% nhu cầu phôi, vì thế phần lớn số phôi sử dụng đƣợc tạo ra bằng phƣơng

pháp GRTN. Ở vật nuôi công nghệ cấy truyền phôi đƣợc áp dụng chủ yếu

trên đối tƣợng gia súc đơn thai, có hệ số nhân giống thấp vì sự rụng trứng

luôn bị giới hạn bởi các đặc điểm di truyền của loài, giống, cá thể, đặc biệt

với những cá thể, dòng, giống có năng suất cao. Hiện nay, ở nƣớc ta, việc

áp dụng công nghệ cấy truyền phôi chủ yếu nghiên cứu trên bò sữa.

Để áp dụng công nghệ này, trƣớc hết cần GRTN. Thông qua việc tác

động hormone để kích thích nhiều noãn bào phát triển cùng lúc, nhằm tạo

ra hàng loạt tế bào trứng phát triển, chín và rụng mà lẽ ra chúng bị thoái

hóa trong chu kỳ động dục tự nhiên. Những tế bào trứng này khi đƣợc thụ

tinh sẽ tạo ra phôi, phôi đƣợc thu để sử dụng trong CTP.

Trên thế giới, GRTN đã đƣợc Cole và Hart (1930) nghiên cứu và áp

dụng trên thỏ, đến nay GRTN vẫn tiếp tục đƣợc nghiên cứu mở rộng trên

nhiều đối tƣợng và đã thu đƣợc những thành tựu lớn. Ở Việt Nam, từ đầu

những năm 1990 các tác giả bắt đầu nghiên cứu và đã thu đƣợc các kết quả

có ý nghĩa nhƣ Bùi Xuân Nguyên, Nguyễn Thị Ƣớc, Hoàng Kim Giao, Đỗ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn