Ảnh hưởng của đặc điểm hội đồng quản trị đến quản trị lợi nhuận các công ty niêm yết trên sàn chứng khoán Hồ Chí Minh

1

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

VÕ THỊ KIM HƯỜNG

ẢNH HƯỞNG CỦA ĐẶC ĐIỂM HỘI ĐỒNG QUẢN TRỊ

ĐẾN QUẢN TRỊ LỢI NHUẬN CÁC CÔNG TY NIÊM YẾT

TRÊN SÀN CHỨNG KHOÁN TP. HCM

Chuyên ngành: Tài chính – ngân hàng

Mã chuyên ngành: 60.34.02.01

Người hướng dẫn khoa học:

PGS. TS VÕ THỊ QUÝ

TPHCM - Năm 2016

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan rằng luận văn “Ảnh hưởng của đặc điểm hội đồng quản trị đến

quản trị lợi nhuận của các công ty niêm yết trên sàn chứng khoán HOSE” là công

trình nghiên cứu của tôi

Luận văn được thực hiện dựa trên cơ sở lý thuyết quản trị, các nghiên cứu trước

về đặc điểm của hội đồng quản trị và quản trị lợi nhuận của nhiều tác giả trong và

ngoài nước.

Dữ liệu, phương pháp ước lượng và kết quả hồi quy của đề tài là trung thực và

đáng tin cậy.

Không có nghiên cứu của tác giả nào trong luận văn không được trính dẫn đúng

quy định.

TPHCM, ngày tháng năm

Võ Thị Kim Hường

LỜI CẢM ƠN

Nghiên cứu được thực hiện dưới sự hướng dẫn, giúp đỡ, hổ trợ và động

viên của giáo viên hướng dẫn, người thân và bạn bè. Tôi xin gởi đến tất cả lời

cảm ơn chân thành nhất.

Lời đầu tiên, tôi xin chân thành gởi lời cảm ơn đến quý thầy cô Trường

Đại học Mở TP HCM, những người đã truyền đạt kiến thức chuyên môn về

ngành Tài chính – ngân hàng. Đó là kiến thức nền tảng giúp tôi hoàn thành

nghiên cứu này.

Tôi xin chân thành gởi lời cảm ơn sâu sắc đến PGS. TS Võ Thị Quý –

người hướng dẫn khoa học giúp tôi hoàn thành luận văn này. Nhờ sự chỉ dẫn

tận tình của cô trong suốt thời gian qua đã giúp tôi củng cố kiến thức, hướng

nghiên cứu và hỗ trợ về dữ liệu để tôi hoàn thành luận văn này.

Bên cạnh đó, tôi cũng xin chân thành cảm ơn đến PGS. TS Vũ Hữu Đức

– thầy đã đóng góp nhiều ý kiến chuyên môn liên quan đến đề tài nghiên cứu

của tôi.

Sau cùng, tôi xin chân thành cảm ơn tập thể các thành viên lớp MFB7 đã

hổ trợ, đồng hành và động viên tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu.

TPHCM, ngày tháng năm

Võ Thị Kim Hường

TÓM TẮT

Sự sụp đổ của nhiều công ty lớn xuất phát từ quản trị lợi nhuận của ban giám

đốc như Enron, Lehman Brothers…làm vai trò giám sát và định hướng chiến lược

của HĐQT trong công ty bị nghi ngờ. Vì vậy, nghiên cứu về ảnh hưởng của HĐQT

đến quản trị lợi nhuận của công ty luôn là vấn đề được nhiều sự quan tâm của cổ đông

và nhà đầu tư.

Quản trị lợi nhuận trong nghiên cứu được xem xét theo 2 góc độ là quản trị lợi

nhuận dồn tích và quản trị lợi nhuận thực. Quản trị lợi nhuận trong nghiên cứu được

hiểu là việc ban giám đốc lựa chọn các chính sách kế toán để làm đẹp cho báo cáo tài

chính (Dechow và Skinnern, 2000; Zang, 2012) và quản trị lợi nhuận được đo lường

bằng sự chênh lệch của các ước lượng kế toán điều chỉnh được với các khoảng ước

lượng không điều chỉnh được.

Bên cạnh đó, đặc điểm của HĐQT được xem xét gồm: quy mô của HĐQT, tỷ

lệ sở hữu, thành viên HĐQT nữ, thành viên HĐQT độc lập, số cuộc họp của HĐQT.

Nghiên cứu sử dụng phương pháp ước lượng FEM và REM để ước lượng hồi

quy cho 192 công ty niêm yết trên sàn HOSE giai đoạn 2010 - 2015. Nghiên cứu cho

kết quả tỷ lệ sỡ hữu, thành viên HĐQT độc lập có mối quan hệ ngược chiều với quản

trị lợi nhuận. Thành viên HĐQT nữ và số cuộc họp của HĐQT có mối quan hệ cùng

chiều với quản trị lợi nhuận. Quy mô HĐQT và quyền kiêm nhiệm không có mối

quan hệ với quản trị lợi nhuận của công ty.

MỤC LỤC

Lời cam đoan.........................................................................................................................i

Lời cảm ơn............................................................................................................................ii

Tóm tắt nghiên cứu.............................................................................................................iii

Mục lục.................................................................................................................................iv

Danh mục bảng .................................................................................................................... v

Danh mục viết tắt................................................................................................................vi

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU

1.1 Vấn đề nghiên cứu ......................................................................................................... 1

1.2 Lý do nghiên cứu............................................................................................................ 2

1.3 Câu hỏi nghiên cứu........................................................................................................ 4

1.4 Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................................... 4

1.5 Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................................... 4

1.6 Phương pháp nghiên cứu .............................................................................................. 5

1.7 Đóng góp của nghiên cứu .............................................................................................. 5

1.8 Kết cấu của nghiên cứu ................................................................................................. 6

CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT NGHIÊN CỨU

2.1 Khái niệm và phương pháp quản trị lợi nhuận .......................................................... 7

2.1.1 Khái niệm quản trị lợi nhuận ................................................................................... 7

2.1.2 Động cơ quản trị lợi nhuận....................................................................................... 8

2.1.3 Phương pháp quản trị lợi nhuận............................................................................. 10

2.2 Các lý thuyết quản trị công ty..................................................................................... 11

2.2.1 Lý thuyết đại diện................................................................................................... 11

2.2.2 Lý thuyết quản trị................................................................................................... 12

2.2.3 Lý thuyết ràng buộc các nguồn lực ........................................................................ 13

2.2.4 Lý thuyết chuyên quyền quản lý............................................................................ 14

2.2.5 Lý thuyết các bên liên quan ................................................................................... 14

2.3 Các nghiên cứu thực nghiệm về ảnh hưởng của đặc điểm HĐQT đến quản trị lợi

nhuận................................................................................................................................... 15

2.3.1 Quy mô của HĐQT................................................................................................ 16

2.3.2 Tỷ lệ sở hữu vốn của HĐQT.................................................................................. 19

2.3.3 Quyền kiêm nhiệm................................................................................................. 20

2.3.4 Thành viên HĐQT nữ ............................................................................................ 22

2.3.5 Thành viên HĐQT độc lập..................................................................................... 23

2.3.6 Số cuộc họp của HĐQT ......................................................................................... 26

2.4 Sự khác biệt của nghiên cứu so với nghiên cứu trước.............................................. 30

CHƯƠNG 3: XÂY DỰNG MÔ HÌNH VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

3.1 Khung tiếp cận nghiên cứu ......................................................................................... 31

3.2 Giả thuyết nghiên cứu ................................................................................................. 32

3.2.1 Quy mô của HĐQT................................................................................................ 32

3.2.2 Tỷ lệ sở hữu vốn của HĐQT.................................................................................. 33

3.2.3 Quyền kiêm nhiệm................................................................................................. 34

3.2.4 Thành viên HĐQT nữ ............................................................................................ 34

3.2.5 Thành viên HĐQT độc lập..................................................................................... 35

3.2.6 Số cuộc họp của HĐQT ......................................................................................... 36

3.3 Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................ 37

3.3.1 Mẫu nghiên cứu...................................................................................................... 37

3.3.2 Đo lường các biến trong nghiên cứu...................................................................... 39

3.3.2.1 Biến phụ thuộc................................................................................................ 39

3.3.2.2 Biến độc lập.................................................................................................... 44

3.3.2.3 Biến kiểm soát ................................................................................................ 45

3.4 Mô hình nghiên cứu..................................................................................................... 48

3.5 Trình tự thực hiện định lượng.................................................................................... 49

3.5.1 Đo lường quản trị lợi nhuận dồn tích và quản trị lợi nhuận thực........................... 49

3.5.1.1 Hồi quy Pooled OLS quản trị lợi nhuận......................................................... 49

3.5.1.2 Kiểm định và khắc phục ................................................................................. 49

3.5.2 Ước lượng hồi quy đặc điểm của HĐQT và quản trị lợi nhuận............................. 49

3.5.2.1 Kiểm định ảnh hưởng của biến giả thời gian................................................. 49

3.5.2.2 Kiểm định sự phù hợp của các biến độc lập trong mô hình........................... 50

3.5.2.3 Mô hình hồi quy đặc điểm của HĐQT và quản trị lợi nhuận......................... 50

3.5.2.4 Các kiểm định và khắc phục........................................................................... 51

CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

4.1 Thống kê mô tả............................................................................................................. 52

4.1.1 Thống kê mô tả quản trị lợi nhuận dồn tích ........................................................... 52

4.1.2 Thống kê mô tả quản trị lợi nhuận thực ................................................................. 54

4.1.3 Thống kê mô tả đặc điểm của HĐQT .................................................................... 56

4.2 Kết quả kiểm định........................................................................................................ 61

4.2.1 Kiểm định biến giả thời gian.................................................................................. 61

4.2.2 Kiểm định sự cần thiết của các biến độc lập trong mô hình .................................. 61

4.2.3 Kiểm định sự phù hợp của mô hình Pooled OLS, FEM, REM.............................. 62

4.2.4 Các kiểm định của mô hình 1 và mô hình 2........................................................... 64

4.3 Kết quả hồi quy............................................................................................................ 65

4.4 Thảo luận kết quả ........................................................................................................ 66

4.4.1 Quy mô của HĐQT................................................................................................ 66

4.4.2 Tỷ lệ sở hữu vốn của HĐQT.................................................................................. 67

4.4.3 Quyền kiêm nhiệm................................................................................................. 67

4.4.4 Thành viên HĐQT nữ ............................................................................................ 68

4.4.5 Thành viên HĐQT độc lập..................................................................................... 68

4.4.6 Số cuộc họp của HĐQT ......................................................................................... 69

CHƯƠNG 5: TỔNG KẾT

5.1 Đặc điểm của nghiên cứu ............................................................................................ 71

5.2 Kết luận kết quả nghiên cứu....................................................................................... 71

5.1.1 Quan hệ cùng chiều................................................................................................ 71

5.1.2 Quan hệ ngược chiều.............................................................................................. 72

5.1.3 Không có mối quan hệ ........................................................................................... 72

5.3 khuyến nghị .................................................................................................................. 73

5.4 Hạn chế và hướng triển của nghiên cứu.................................................................... 73

5.4.1 Hạn chế của nghiên cứu ......................................................................................... 73

5.4.2 Hướng phát triển của nghiên cứu........................................................................... 74

5.5 Kết luận......................................................................................................................... 74

DANH MỤC BẢNG

STT Tên bảng Trang

1 Bảng tóm tắt các nghiên cứu trước 29

2 Bảng tóm tắt giả thuyết và kỳ vọng dấu 37

3 Bảng mô tả các biến trong mô hình nghiên cứu 47

4 Bảng thống kê mô tả mức độ quản trị lợi nhuận dồn tích 52

5 Bảng thống kê mô tả hướng của quản trị lợi nhận dồn tích 53

6 Bảng thống kê mô tả mức độ quản trị lợi nhuận thực 54

7 Bảng thống kê mô tả hướng của quản trị lợi nhận thực 55

8 Bảng tần suất phân bổ của đặc điểm HĐQT 56

9 Bảng thống kê mô tả các biến quan sát 58

10 Bảng ma trận tương quan giữa các biến 60

11 Bảng kiểm định biến giả thời gian 61

12 Bảng kiểm định sự cần thiết của các biến độc lập trong mô hình 61

13 Bảng kiểm định sự phù hợp của mô hình Pooled, FEM, REM cho mô

hình quản trị lợi nhuận dồn tích

62

14 Bảng kiểm định sự phù hợp của mô hình Pooled, FEM, REM cho mô

hình quản trị lợi nhuận thực

63

15 Bảng kết quả kiểm định mô hình 1 và mô hình 2 64

16 Bảng kết quả hồi quy ảnh hưởng của đặc điểm HĐQT đến quản trị lợi

nhuận của công ty

65

17 Bảng tóm tắt kỳ vọng dấu và kết quả 66

DANH MỤC VIẾT TẮT

STT CHỮ VIẾT

TẮT

CHỨ VIẾT ĐẦY ĐỦ

1 HĐQT Hội đồng quản trị

2 HOSE Ho Chi Minh stock exchange

3 FEM Fixed effect Model

4 REM Random effect Model

5 RE Real earning management

6 DA Discretionary accruals

7 NDA Non discretionary accruals

8 FIFO First in first out

9 LIFO Last in first out

10 BS Board size

11 DUA Duality

12 GEN Gender

13 BI Board independence

14 BM Board meeting

15 TA Total accruals

16 EAT Earning after tax

17 CFO Cash flow operating

18 A Asset

19 REV Revenue

20 REC Recivable

21 PPE Property, plant, equipment

22 RCFO Real cash flow operating

23 NCFO Non cash flow operating

24 RProd Real Product

25 NProd Non Product

26 RDicsExp Real discretionary expenses

27 NDicsExp Non discretionary expenses