Xây dựng và sử dụng bản đồ khái niệm trong tự học chương “Cơ chế di truyền và biến dị” (Sinh học 12)

Nguyễn Phúc Chỉnh và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 95(07): 163 - 166

163

XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG BẢN ĐỒ KHÁI NIỆM TRONG TỰ HỌC CHƯƠNG

“CƠ CHẾ DI TRUYỀN VÀ BIẾN DỊ” (SINH HỌC 12)

Nguyễn Phúc Chỉnh1*, Phạm Thị Hồng Tú2

1

Trường Đại học Sư phạm – ĐH Thái Nguyên,

2

Trường phổ thông Vùng Cao Việt Bắc

TÓM TẮT

Tự học (TH) là một hoạt động tâm lý đặc trưng của con người. Hoạt động TH là hoạt động tự giác,

tích cực, tự chiếm lĩnh tri thức khoa học bằng hành động của cá nhân hướng tới những mục tiêu nhất

định. TH là hoạt động không thể thiếu trong quá trình học tập, nó ảnh hưởng tích cực đến kết quả học

tập của học sinh (HS). Có nhiều biện pháp để nâng cao chất lượng quá trình TH, trong đó sử dụng

bản đồ khái niệm (BĐKN) là một hướng ứng dụng đem lại hiệu quả cao. BĐKN là những công cụ

đồ thị, dùng để sắp xếp và trình bày kiến thức, chúng bao gồm các khái niệm (KN) và mối quan hệ

giữa các KN. Giáo viên (GV) có thể sử dụng BĐKN trong tổ chức hoạt động TH của HS hoặc HS

có thể tự xây dựng và khai thác BĐKN. Thông qua việc tự học bằng BĐKN, HS sẽ hiểu; ghi nhớ

và vận dụng kiến thức được tốt hơn.

Từ khóa: bản đồ khái niệm, tự học

ĐẶT VẤN ĐỀ*

Nâng cao chất lượng dạy học là một trong

những nhiệm vụ quan trọng của ngành giáo

dục trong giai đoạn hiện nay. Để nâng cao

chất lượng dạy học cần tìm tòi, đề xuất các

phương pháp dạy học nhằm phát huy tính độc

lập, tích cực và sáng tạo của học sinh.

Trong chương trình Di truyền học ở trường

trung học phổ thông có nhiều khái niệm trừu

tượng khó học đối với học sinh. Vì vậy,

chúng tôi đã nghiên cứu sử dụng bản đồ khái

niệm (BĐKN) để giúp học sinh tự học hiệu

quả hơn.

ƯU ĐIỂM CỦA BĐKN TRONG HỌC TẬP

Các BĐKN (Concept maps) là những công cụ

đồ thị, dùng để sắp xếp và trình bày kiến thức.

Chúng bao gồm các KN và mối quan hệ giữa

các KN. Các thuật ngữ trên đường nối là các

từ hay cụm từ chỉ rõ mối quan hệ giữa hai KN

tạo ra mệnh đề. Nói cách khác BĐKN là công

cụ phản ánh vị trí và mối quan hệ giữa các

KN trong một chủ đề khoa học nhất định.

Trong quá trình học tập, việc sử dụng BĐKN

có một số ưu điểm sau:

BĐKN giúp người học ghi tóm tắt bài có hiệu

quả, tăng khả năng nhớ bài, dễ tái hiện và

giúp hiểu bài tốt hơn. Thay vì việc nhớ cả

trang sách HS chỉ việc nhớ những KN then

*

Tel: 0982 116208

chốt do vậy tiết kiệm được nhiều thời gian và

năng lượng cho việc ghi nhớ. Vì bộ não của

chúng ta có khả năng thu nhận và lưu giữ

thông tin ở dạng biểu tượng hoặc hình ảnh

trực quan tốt hơn so với việc ghi nhớ các

thông tin dưới dạng chữ và số do vậy khi thiết

lập các mối quan hệ giữa các KN bằng các

mũi tên và hình ảnh thì việc ghi nhớ sẽ thuận

lợi hơn. Đối với việc vận dụng tri thức, HS

chỉ cần thực hiện một thao tác tư duy là

chuyển từ “ngôn ngữ bản đồ” sang ngôn ngữ

“ngữ nghĩa” việc làm này giúp cho HS vận

dụng kiến thức chính xác và hiệu quả hơn.

BĐKN là công cụ hữu ích để hệ thống hoá

nội dung của tài liệu giáo khoa. Việc tổ chức

tài liệu học tập thành một hệ thống kiến thức

cho phép tạo nên kiến thức tổng hợp cho HS

từ đó có tác dụng rèn luyện cho HS năng lực

tư duy khái quát (tư duy hệ thống), phát triển

tư duy sáng tạo. Đồng thời, qua sự chiếm lĩnh

hệ thống kiến thức ấy mà HS tự bồi dưỡng

được phương pháp tự học, tự nghiên cứu -

đây là một hoạt động có hiệu quả lâu dài, ảnh

hưởng tích cực đến khả năng tư duy và hoạt

động trong suốt cuộc đời của mỗi HS.

Khi BĐKN được thiết lập trên phần mềm

Cmap Tools cho phép liên kết với các tài

nguyên thông tin (các hình ảnh, biểu tượng,

video, âm thanh, các bảng biểu hay những

bản đồ và tài liệu khác) tạo nên một sự tích

hợp giữa BĐKN với công nghệ mới làm cho

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn