Xây dựng và phát triển văn hóa doanh nghiệp của các công ty du lịch Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƢƠNG

LUẬN ÁN TIẾN SĨ

XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN VĂN HÓA DOANH NGHIỆP

CỦA CÁC CÔNG TY DU LỊCH VIỆT NAM

Ngành: Quản trị Kinh doanh

HOÀNG ANH DUY

Hà Nội - 2020

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƢƠNG

LUẬN ÁN TIẾN SĨ

XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN VĂN HÓA DOANH NGHIỆP

CỦA CÁC CÔNG TY DU LỊCH VIỆT NAM

Ngành: Quản trị Kinh doanh

Mã số: 9340101

Nghiên cứu sinh: Hoàng Anh Duy

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. BÙI ANH TUẤN

Hà Nội - 2020

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của tôi. Các số liệu,

kết quả nghiên cứu trong luận án này là trung thực và chưa được ai khác công bố

trong bất cứ công trình nào khác.

Tác giả

Hoàng Anh Duy

LỜI CẢM ƠN

Trước tiên, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy hướng dẫn PGS.TS Bùi

Anh Tuấn, người đã giúp tôi tháo gỡ được những khó khăn trong quá trình nghiên

cứu. Thầy luôn động viên, nhắc nhở kịp thời và tận tình giúp đỡ tôi để hoàn thành

nghiên cứu này.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới các thầy cô giáo PGS. TS. Lê Thị

Thu Thủy, PGS. TS. Tăng Văn Nghĩa, PGS. TS. Lê Thái Phong đã luôn khuyến

khích động viên và hướng dẫn tôi trong suốt quá trình thực hiện luận án.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới Ban lãnh đạo nhà trường, quý Thầy Cô giáo và

các đồng nghiệp ở Khoa Quản trị Kinh doanh, Khoa Sau đại học và các đơn vị tại

trường Đại học Ngoại thương nơi tôi đang công tác, học tập và nghiên cứu, đã chỉ

dạy, giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt khóa học.

Tôi xin chân thành cảm ơn ban lãnh đạo và cán bộ nhân viên của các công ty

du lịch Việt Nam đã hỗ trợ, giúp đỡ và cung cấp thông tin cho tôi trong suốt quá

trình tìm hiểu và nghiên cứu thực tế.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới những người thân trong gia đình đã luôn

ủng hộ, động viên kịp thời, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi và bạn bè, đồng nghiệp

và những người bạn thân, các em sinh viên đã luôn khích lệ, hỗ trợ tôi trong suốt

quá trình học tập và nghiên cứu.

Tác giả

Hoàng Anh Duy

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

MỤC LỤC

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

DANH MỤC BẢNG

DANH MỤC HÌNH

LỜI MỞ ĐẦU............................................................................................................1

CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN VĂN

HÓA DOANH NGHIỆP.........................................................................................14

1.1. Những nội dung cơ bản về văn hóa doanh nghiệp ....................................14

1.1.1. Khái niệm văn hóa doanh nghiệp.............................................................14

1.1.2. Vai trò của văn hóa doanh nghiệp............................................................15

1.1.3. Các yếu tố cấu thành văn hóa doanh nghiệp............................................19

1.1.3.1. Các biểu trưng trực quan ..................................................................19

1.1.3.2. Các biểu trưng phi trực quan ............................................................22

1.1.4. Một số mô hình về văn hóa doanh nghiệp ...............................................26

1.1.4.1. Mô hình văn hóa doanh nghiệp của Edgar Schein............................26

1.1.4.2. Mô hình văn hóa doanh nghiệp của Geert Hofstede.........................27

1.1.4.3. Mô hình về văn hóa doanh nghiệp của Daniel Denison ...................28

1.1.5. Phân loại văn hóa doanh nghiệp ..............................................................31

1.1.5.1. Văn hóa gia đình................................................................................32

1.1.5.2. Văn hóa tháp Eiffel ............................................................................33

1.1.5.3. Văn hóa tên lửa dẫn đường ...............................................................34

1.1.5.4. Văn hóa lò ấp trứng...........................................................................35

1.2. Những nội dung cơ bản về xây dựng và phát triển văn hoá doanh nghiệp...35

1.2.1. Khái niệm xây dựng và phát triển văn hoá doanh nghiệp........................35

1.2.2. Vai trò của công tác xây dựng và phát triển văn hoá doanh nghiệp ........36

1.2.3. Nội dung và quy trình xây dựng và phát triển văn hoá doanh nghiệp .....39

1.2.3.1. Nội dung xây dựng và phát triển văn hoá doanh nghiệp ..................39

1.2.3.2. Quy trình xây dựng và phát triển văn hoá doanh nghiệp..................40

1.2.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác xây dựng và phát triển văn hóa doanh

nghiệp.................................................................................................................42

1.2.4.1. Những yếu tố chủ quan ......................................................................43

1.2.4.2. Những yếu tố khách quan ..................................................................45

KẾT LUẬN CHƢƠNG 1........................................................................................49

CHƢƠNG 2: GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN

CỨU..........................................................................................................................50

2.1. Quy trình thực hiện nghiên cứu ..................................................................50

2.2. Giả thuyết nghiên cứu ..................................................................................51

2.2.1. Văn hóa dân tộc có ảnh hưởng tích cực đến công tác xây dựng và phát

triển văn hóa doanh nghiệp ................................................................................51

2.2.2. Văn hóa du nhập có ảnh hưởng tích cực đến công tác xây dựng và phát

triển văn hóa doanh nghiệp ................................................................................53

2.2.3. Đặc điểm của ngành du lịch có ảnh hưởng tích cực đến công tác xây

dựng và phát triển văn hóa doanh nghiệp ..........................................................54

2.2.4. Nhà sáng lập có ảnh hưởng tích cực đến công tác xây dựng và phát triển

văn hóa doanh nghiệp.........................................................................................55

2.2.5. Nhà lãnh đạo có ảnh hưởng tích cực đến công tác xây dựng và phát triển

văn hóa doanh nghiệp.........................................................................................56

2.2.6. Sự truyền đạt nội bộ có ảnh hưởng tích cực đến công tác xây dựng và

phát triển văn hóa doanh nghiệp ........................................................................58

2.2.7. Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (CSR) có ảnh hưởng tích cực đến

công tác xây dựng và phát triển văn hóa doanh nghiệp .....................................59

2.3. Mô hình nghiên cứu......................................................................................60

2.4. Phƣơng pháp nghiên cứu .............................................................................62

2.4.1. Phương pháp nghiên cứu định tính ..........................................................62

2.4.1.1. Mô tả phương pháp nghiên cứu.........................................................62

2.4.1.2. Đối tượng khảo sát ............................................................................63

2.4.1.3. Thiết kế bảng khảo sát .......................................................................64

2.4.2. Phương pháp nghiên cứu định lượng .......................................................64

2.4.2.1. Thiết kế nghiên cứu............................................................................67

2.4.2.2. Quy trình xây dựng bảng khảo sát.....................................................70

2.4.2.3. Phương pháp thu thập và phân tích dữ liệu ......................................70

KẾT LUẬN CHƢƠNG 2........................................................................................75

CHƢƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VỀ CÔNG TÁC XÂY DỰNG VÀ

PHÁT TRIỂN VĂN HÓA DOANH NGHIỆP CỦA CÁC CÔNG TY DU LỊCH

VIỆT NAM ..............................................................................................................76

3.1. Thực trạng công tác xây dựng và phát triển văn hóa doanh nghiệp của

các công ty du lịch Việt Nam ..............................................................................76

3.1.1. Tổng quan về ngành du lịch Việt Nam và các công ty du lịch Việt Nam76

3.1.1.1. Tổng quan về ngành du lịch Việt Nam ..............................................76

3.1.1.2. Tổng quan về các công ty du lịch Việt Nam ......................................79

3.1.1.3. Các công ty du lịch Việt Nam tham gia khảo sát ..............................85

3.1.1.4. Mô tả đối tượng khảo sát...................................................................86

3.1.2. Phân tích kết quả khảo sát về thực trạng xây dựng văn hoá doanh nghiệp

của các công ty du lịch Việt Nam ......................................................................88

3.1.2.1. Mức độ hiểu biết về xây dựng và phát triển văn hoá doanh nghiệp và

tầm quan trọng của công tác này ...................................................................88

3.1.2.2. Thời điểm và ngân sách cho xây dựng và phát triển văn hoá doanh

nghiệp .............................................................................................................90

3.1.2.3. Mức độ đổi mới, bổ sung các giá trị trong quá trình xây dựng và phát

triển văn hoá doanh nghiệp ............................................................................91

3.1.2.4. Kết quả xây dựng và phát triển văn hóa doanh nghiệp.....................92

3.1.2.5. Các hoạt động xây dựng và phát triển văn hoá doanh nghiệp của các

công ty du lịch Việt Nam.................................................................................96

3.1.2.6. Các thuận lợi và khó khăn trong quá trình xây dựng và phát triển văn

hoá doanh nghiệp của các công ty du lịch Việt Nam .....................................98

3.1.3. Nhận xét về công tác xây dựng và phát triển văn hóa doanh nghiệp của

các công ty du lịch Việt Nam...........................................................................101

3.1.3.1. Ưu điểm............................................................................................101

3.1.3.2. Hạn chế và nguyên nhân .................................................................102

3.2. Thực trạng các yếu tố ảnh hƣởng đến công tác xây dựng và phát triển

văn hóa doanh nghiệp của các công ty du lịch Việt Nam ..............................104

3.2.1. Mô tả mẫu nghiên cứu............................................................................104

3.2.2. Kết quả khảo sát văn hóa doanh nghiệp của các công ty du lịch Việt Nam...105

3.2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác xây dựng và phát triển văn hóa doanh

nghiệp của các công ty du lịch Việt Nam ........................................................107

3.2.3.1. Thống kê mô tả cho các biến quan sát.............................................107

3.2.3.2. iểm định độ tin cậy ........................................................................108

3.2.3.3. Phân tích nhân tố khám phá (EFA).................................................110

3.2.3.4. Phân tích tương quan ......................................................................113

3.2.3.5. Phân tích hồi quy đa biến ................................................................114

3.2.4. Thảo luận kết quả nghiên cứu ................................................................117

3.2.4.1. Nhân tố “Văn hoá dân tộc”.............................................................118

3.2.4.2. Nhân tố “Văn hoá du nhập”............................................................119

3.2.4.3. Nhân tố “Đặc điểm của ngành du lịch”..........................................120

3.2.4.4. Nhân tố “Nhà sáng lập”..................................................................121

3.2.4.5. Nhân tố “Nhà lãnh đạo” .................................................................122

3.2.4.6. Nhân tố “Sự truyền đạt nội bộ” ......................................................124

3.2.4.7. Nhân tố “Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp”..........................124

KẾT LUẬN CHƢƠNG 3......................................................................................126

CHƢƠNG 4: GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ NHẰM HOÀN THIỆN CÔNG

TÁC XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN VĂN HÓA DOANH NGHIỆP CỦA

CÁC CÔNG TY DU LỊCH VIỆT NAM .............................................................127

4.1. Phƣơng hƣớng phát triển ngành du lịch Việt Nam trong thời gian tới.127

4.2. Đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác xây dựng và phát triển văn hóa

doanh nghiệp của các công ty du lịch tại Việt Nam........................................127

4.2.1. Chủ động nâng cao nhận thức và hiểu biết về xây dựng và phát triển văn

hóa doanh nghiệp .............................................................................................128

4.2.1.1. Mục tiêu của giải pháp ....................................................................128

4.2.1.2. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp.....................................128

4.2.2. Phát huy sức mạnh của vai trò lãnh đạo.................................................130

4.2.2.1. Mục tiêu của giải pháp ....................................................................130

4.2.2.2. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp.....................................130

4.2.3. Cần lập kế hoạch cụ thể, dài hơi cho công tác xây dựng và phát triển văn

hóa doanh nghiệp .............................................................................................132

4.2.3.1. Mục tiêu của giải pháp ....................................................................132

4.2.3.2. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp.....................................133

4.2.4. Thúc đẩy trách nhiệm xã hội trong công ty ...........................................135

4.2.4.1. Mục tiêu của giải pháp ....................................................................135

4.2.4.2. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp.....................................135

4.2.5. Tận dụng các đặc điểm của ngành du lịch trong xây dựng và phát triển

văn hóa doanh nghiệp.......................................................................................137

4.2.5.1. Mục tiêu của giải pháp ....................................................................137

4.2.5.2. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp.....................................137

4.2.6. Tạo điều kiện phát huy điểm mạnh của văn hoá dân tộc .......................139

4.2.6.1. Mục tiêu của giải pháp ....................................................................139

4.2.6.2. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp.....................................139

4.2.7. Kết hợp truyền thống và hiện đại trong xây dựng và phát triển văn hóa

doanh nghiệp ....................................................................................................141

4.2.7.1. Mục tiêu của giải pháp ....................................................................141

4.2.7.2. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp.....................................141

4.2.8. Chủ động tiếp thu các giá trị mới và phù hợp từ văn hoá du nhập ........142

4.2.8.1. Mục tiêu của giải pháp ....................................................................142

4.2.8.2. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp.....................................142

4.3. Một số kiến nghị đối với Nhà nƣớc để hỗ trợ công tác xây dựng và phát

triển văn hóa doanh nghiệp của các công ty du lịch Việt Nam .....................143

4.3.1. Tạo môi trường pháp lý thuận lợi hơn nữa cho các công ty du lịch ......144

4.3.2. Hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao nhận thức về văn hóa doanh nghiệp cũng

như xây dựng và phát triển văn hóa doanh nghiệp ..........................................146

4.3.3. Xây dựng các trung tâm tư vấn quản lý, xây dựng và phát triển văn hóa

doanh nghiệp ....................................................................................................147

KẾT LUẬN CHƢƠNG 4 ..................................................................................148

KẾT LUẬN............................................................................................................149

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN

LUẬN ÁN...............................................................................................................151

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................152

PHỤ LỤC...............................................................................................................165

Phụ lục 1: Bảng hỏi phiếu khảo sát thực trạng xây dựng và phát triển văn hoá

doanh nghiệp tại các công ty du lịch Việt Nam ..................................................165

Phụ lục 2: Phiếu khảo sát thực trạng văn hóa doanh nghiệp và các yếu tố

ảnh hƣởng đến xây dựng và phát triển văn hóa doanh nghiệp của các công ty

du lịch Việt Nam....................................................................................................171

Phụ lục 3: Mô tả mẫu nghiên cứu........................................................................177

Phụ lục 4: Kết quả kiểm định độ tin cậy của các yếu tố văn hóa doanh nghiệp

theo mô hình Denison............................................................................................178

Phụ lục 5: Ma trận xoay nhân tố .........................................................................179

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Từ đầy đủ

CP Cổ phần

DN Doanh nghiệp

DT Dân tộc

HDV Hướng dẫn viên

LĐ Lãnh đạo

MTV Một thành viên

TM & DV Thương mại và dịch vụ

TNXH Trách nhiệm xã hội

TNXHHH Trách nhiệm hữu hạn

VHDN Văn hoá doanh nghiệp

DANH MỤC BẢNG

Bảng 1.1: Các loại hình Nghi lễ của tổ chức.............................................................20

Bảng 2.1: Các giả thuyết nghiên cứu nhân tố tác động tới xây dựng và phát triển

văn hóa doanh nghiệp................................................................................................61

Bảng 2.2: Thang đo nhân tố tác động tới xây dựng và phát triển văn hóa doanh

nghiệp........................................................................................................................68

Bảng 3.1: Số lượng doanh nghiệp du lịch ở Việt Nam giai đoạn 2005-2018..........80

Bảng 3.2: Quy định về quy mô doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa ........................81

Bảng 3.3: Tổng thu từ khách du lịch giai đoạn 2008-2019.......................................83

Bảng 3.4: Quy mô của các công ty du lịch Việt Nam được khảo sát .......................86

Bảng 3.5: Số năm hoạt động của công ty khảo sát ...................................................86

Bảng 3.6: Đặc điểm nhân khẩu học của lãnh đạo công ty tham gia khảo sát...........87

Bảng 3.7: Thâm niên công tác của lãnh đạo công ty tham gia khảo sát ...................88

Bảng 3.8: Đánh giá tầm quan trọng và vai trò của xây dựng và phát triển văn hoá

doanh nghiệp .............................................................................................................89

Bảng 3.9: Đánh giá mức độ hiểu biết về xây dựng và phát triển văn hoá doanh

nghiệp........................................................................................................................89

Bảng 3.10: Ngân sách đầu tư cho xây dựng và phát triển văn hoá doanh nghiệp ....91

Bảng 3.11: Mức độ đổi mới bổ sung trong quá trình xây dựng và phát triển văn hoá

doanh nghiệp .............................................................................................................91

Bảng 3.12: Thực trạng xây dựng và phát triển thực thể hữu hình trong các công ty

du lịch Việt Nam .......................................................................................................92

Bảng 3.13: Thực trạng xây dựng và phát triển những giá trị được tuyên bố của công

ty du lịch Việt Nam...................................................................................................93

Bảng 3.14: Thực trạng xây dựng và phát triển những quan niệm nền tảng của các

công ty du lịch Việt Nam ..........................................................................................95

Bảng 3.15: Các bước cụ thể để xây dựng và phát triển văn hóa doanh nghiệp đã

được các công ty du lịch Việt Nam thực hiện...........................................................97

Bảng 3.16: Kết quả khảo sát thực trạng văn hóa doanh nghiệp của các công ty du

lịch Việt Nam ..........................................................................................................105

Bảng 3.17: Thống kê mô tả các biến nhân tố tác động tới công tác xây dựng và phát

triển văn hóa doanh nghiệp của các công ty du lịch Việt Nam...............................107

Bảng 3.18: Kết quả kiểm định độ tin cậy của nhân tố tác động đến công tác xây

dựng và phát triển văn hóa doanh nghiệp của các công ty du lịch Việt Nam.........109

Bảng 3.19: Hệ số KMO và Bartlett's Test nhân tố tác động tới công tác xây dựng và

phát triển văn hóa doanh nghiệp .............................................................................110

Bảng 3.20: Tổng phương sai trích...........................................................................111

Bảng 3.21: Tương quan giữa nhân tố độc lập và biến phụ thuộc ...........................113

Bảng 3.22: Tóm tắt mô hình hồi quy ......................................................................114

Bảng 3.23: ANOVA................................................................................................115

Bảng 3.24: Kết quả hệ số hồi quy tương quan Beta................................................115

DANH MỤC HÌNH

Hình 1.1: Mô hình Văn hóa doanh nghiệp của Schein .............................................26

Hình 1.2: Mô hình văn hoá doanh nghiệp của Hofstede...........................................28

Hình 1.3: Mô hình văn hóa doanh nghiệp của Denison............................................28

Hình 1.4: Các loại hình văn hoá doanh nghiệp của Trompenaars ............................31

Hình 2.1: Quy trình thực hiện nghiên cứu ................................................................50

Hình 2.2: Mô hình nghiên cứu ..................................................................................60

Hình 2.3: Quy tắc kiểm định d của Durbin-Watson .................................................74

Hình 3.1: Tỷ lệ các thực thể hữu hình được xây dựng và phát triển của các công ty

du lịch Việt Nam .......................................................................................................92

1

LỜI MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Khái niệm VHDN ra đời từ những năm 70 của thế kỷ XX, và trong vòng ba

mươi năm trở lại đây, VHDN trở thành một đề tài nóng với rất nhiều các nghiên

cứu được công bố, tuy nhiên vẫn để lại nhiều tranh cãi. Song, với một tổ chức, có

thể hiểu rằng VHDN là những giá trị, quan niệm, nguyên tắc hay hành vi được chia

sẻ bên trong tổ chức ấy, từ đó ảnh hưởng đến suy nghĩ và hành động của các thành

viên trong tổ chức. Nếu như nói các quy trình, cơ cấu, hệ thống của tổ chức là phần

cứng thì VHDN chính là phần mềm, thổi hồn cho tổ chức đó, làm cho tổ chức đó

trở nên khác biệt. Về mặt lý luận, đã có nhiều nghiên cứu chỉ ra tầm quan trọng và

sự cần thiết phải xây dựng và phát triển VHDN bởi nó giúp doanh nghiệp điều phối

và kiểm soát hành vi của mỗi thành viên tốt hơn, hình thành một hệ thống kiểm soát

nội bộ vô hình; Văn hóa thúc đẩy sự thống nhất trong nhận thức, biểu hiện trong

truyền thống của tổ chức, tạo khuôn mẫu ứng xử cho tổ chức, được các thành viên

chấp nhận và tuân thủ. Khi có một nền văn hoá mạnh và tích cực, mọi người sẽ

hành động theo một quy tắc nhất định. Thêm vào đó, nhờ tình cảm và sự gắn kết với

công ty khi xung đột xảy ra họ sẽ giải quyết theo cách hợp tác nhất VHDN giúp tạo

ra tính thống nhất cho doanh nghiệp (Goffee & John, 1996); giúp thu hút và giữ

chân các thành viên của doanh nghiệp (Greger, 1999). Vì vậy, VHDN còn giúp tạo

ra bản sắc riêng cho doanh nghiệp và giúp nâng cao lợi thế cạnh tranh cho doanh

nghiệp và tăng hiệu quả kinh doanh (Kanter, 1983; Gordon, 1985; Schein, 1985;

Barney, 1986; Denison, 1990, Calori & Samil, 1991; Kotter & Heskett, 1992;

Gordon & DiTomaso, 1992; Denison & Neale, 1996). Tuy nhiên, chưa có nghiên

cứu nào đề cập đến công tác xây dựng và phát triển VHDN của các công ty du lịch

cũng như các công ty du lịch Việt Nam, cũng chưa có nghiên cứu nào tổng hợp

được các yếu tố tác động đến công tác xây dựng và phát triển VHDN của các công

ty du lịch.

Về mặt thực tiễn, trong thời đại ngày nay khi mà xu hướng toàn cầu hoá ngày

một lan rộng, cạnh tranh ngày một khốc liệt và nền kinh tế tri thức đang tiến dần

đến một tầm cao mới thì văn hoá trong tổ chức được quan tâm hơn bao giờ hết.

VHDN đem lại lợi thế cạnh tranh cho doanh nghiệp cũng như nâng cao hiệu quả

hoạt động, hướng tới sự phát triển bền vững. Do đó, VHDN được coi là một trong