Xây dựng tài liệu và tổ chức hướng dẫn tự học theo môđun phần “động lực học chất điểm” thuộc môn vật lí đại cương ở trường sĩ quan lục quân 1

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYỄN THỊ NHUNG

XÂY DỰNG TÀI LIỆU VÀ TỔ CHỨC HƯỚNG DẪN TỰ HỌC THEO

MÔĐUN PHẦN “ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT ĐIỂM” THUỘC MÔN

VẬT LÍ ĐẠI CƯƠNG Ở TRƯỜNG SĨ QUAN LỤC QUÂN 1

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM VẬT LÍ

CHUYÊN NGHÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP

DẠY HỌC BỘ MÔN VẬT LÍ

Mã số: 60 14 0111

Người hướng dẫn khoa học: TS Ngô Diệu Nga

HÀ NỘI – 2015

i

LỜI CẢM ƠN

Sau một thời gian nghiên cứu và thực hiện, tôi đã hoàn thành đề tài

nghiên cứu của mình. Để có được kết quả này, ngoài sự nỗ lực, tìm tòi, học

hỏi, nghiên cứu của bản thân, tôi luôn nhận được sự ủng hộ, giúp đỡ nhiệt tình

từ các thầy cô, gia đình bạn bè và đồng nghiệp.

Tôi xin cảm ơn Ban giám hiệu trường Đại học Giáo dục- Đại học quốc gia

Hà Nội đã tạo mọi điều kiện tốt nhất để tôi được học tập nghiên cứu trong suốt

khóa học. Tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy cô giáo trong nhà trường đã truyền

thụ cho tôi vốn kiến thức vô cùng quý báu để tôi có thể hoàn thành tốt đề tài và

làm giàu thêm hành trang kiến thức trên con đường sự nghiệp của mình.

Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới giáo viên hướng dẫn

khoa học TS Ngô Diệu Nga - người đã tận tình chỉ bảo và hướng dẫn tôi trong

suốt quá trình thực hiện đề tài này.

Tôi cũng chân thành cảm ơn tập thể giảng viên Bộ môn Vật lí - Khoa Khoa

học Tự nhiên và học viên các đơn vị b1c4d2 và b5c5d2 khóa 83 Trường Sĩ quan

lục quân 1 đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình thực nghiệm sư phạm.

Hà Nội, ngày 25 tháng 10 năm 2015

Tác giả

Nguyễn Thị Nhung

ii

DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT

Viết tắt Kí hiệu và chữ

ĐC Đối chứng

ĐHSP Đại học Sư phạm

ĐHGD Đại học Giáo dục

ĐHGQ Đại học Quốc gia

GS- TSKH Giáo sư - Tiến sĩ khoa học

GS Giáo sư

GV Giảng viên

HV Học viên

LLDH Lí luận dạy học

NXB Nhà xuất bản

PPDH Phương pháp dạy học

TH Tự học

TN Thực nghiệm

TNSP Thực nghiệm sư phạm

SQLQ1 Sĩ quan Lục quân 1

SV Sinh viên

VLĐC Vật lí đại cương

iii

MỤC LỤC

Lời cảm ơn …………………………………………………………. i

Danh mục các kí hiệu, các chữ viết tắt……………………………… ii

Mục lục………………………………………………………………. iii

Danh mục các bảng……………………………………………………. v

Danh mục các biểu đồ………………………………………………….. vi

MỞ ĐẦU …………………………………………………………… 1

CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC

BIÊN SOẠN TÀI LIỆU VÀ TỔ CHỨC HƯỚNG DẪN TỰ HỌC

THEO MÔĐUN ……………………………… ……………………. 6

1.1. Cơ sở lí luận của quá trình tự học ………………………………… 6

1.1.1. Khái niệm tự học………………………………………………… 6

1.1.2. Vai trò của tự học ………………………………………… 7

1.1.3. Các hình thức tự học ……………………………………… 9

1.1.4. Năng lực tự học…………………………………………………. 11

1.1.5. Chu trình tự học của người học ………………………………… 12

1.1.6. Chu trình dạy- tự học …………………………………..……… 13

1.2. Tài liệu hướng dẫn tự học theo môđun ............................................ 14

1.2.1. Thế nào là tài liệu tự học có hướng dẫn theo môđun ................... 14

1.2.2. Nguyên tắc biên soạn tài liệu hướng dẫn tự học theo môđun ..... 18

1.2.3. Phương pháp tự học có hướng dẫn theo môđun ........................... 19

1.3. Thực tiễn về hoạt động tự học Vật lí của sinh viên và việc hướng

dẫn tự học của giảng viên ở Trường Sĩ quan Lục quân 1. .................... 21

Kết luận chương 1 ………………………………………………… 27

CHƯƠNG 2. BIÊN SOẠN TÀI LIỆU VÀ TỔ CHỨC HƯỚNG

DẪN TỰ HỌC THEO MÔĐUN PHẦN “ĐỘNG LỰC HỌC

CHẤT ĐIỂM” THUỘC MÔN VẬT LÍ ĐẠI CƯƠNG Ở TRƯỜNG

28

iv

SĨ QUAN LỤC QUÂN 1........................................................................

2.1. Tầm quan trọng của môn Vật lí đại cương trong công tác đào tạo

ở trường Sĩ quan Lục quân 1 ……………………………………… 28

2.2. Nội dung chương trình Vật lí đại cương ở trường Sĩ quan Lục

quân 1……………………………………………………………….. 29

2.3. Nội dung kiến thức phần “Động lực học chất điểm” thuộc chương

trình Vật lí đại cương ở trường Sĩ quan Lục quân 1................................ 30

2.4. Biên soạn tài liệu và hướng dẫn sinh viên tự học theo môđun phần

“Động lực học chất điểm” thuộc chương trình Vật lí đại cương ở

trường Sĩ quan Lục quân 1…………………………………………… 34

2.4.1. Quy trình thiết kế và biên soạn môđun phần “Động lực học chất

điểm” thuộc chương trình Vật lí đại cương ở trường Sĩ quan Lục quân

1 ……………………………………………………………………. 34

2.4.2. Thiết kế một môđun của học phần Vật lí đại cương...................... 35

2.4.3. Hệ thống các môđun.. ……………………………………… 37

2.4.4. Tổ chức hướng dẫn tự học theo môđun phần “Động lực học chất

điểm” thuộc chương trình Vật lí đại cương ở trường Sĩ quan Lục quân 1.. 71

Kết luận chương 2 …………………………………………………… 74

CHƯƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ……………………… 78

3.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm................................................. 78

3.2. Đối tượng thực nghiệm sư phạm ...................................................... 78

3.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm................................................. 79

3.4. Các bước tiến hành thực nghiệm .............................................. 80

3.5. Kết quả thực nghiệm và nhận xét..................................................... 82

Kết luận chương 3……………………………………………………. 86

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ………………………………… 87

TÀI LIỆU THAM KHẢO ………………………………………….. 89

PHỤ LỤC……………………………………………………………. 90

v

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1. Bảng mô tả mối liên hệ giữa nội dung kiến thức và cấp độ

nhận thức………………………………………………………………. 31

Bảng 3.1. Bảng thống kê điểm số……………………………………. 80

Bảng 3.2. Phân loại kết quả học tập của SV (%) bài kiểm tra ………. 81

Bảng 3.4. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm

tra …………………………………………………………………….. 81

Bảng 3.6. Thông số xem xét sự khác biệt giá trị trung bình của 2

nhóm khác nhau ( nhóm TN- ĐC) ……………………………….…… 82

Bảng 3.7. Bảng kết quả đánh giá tài liệu hướng dẫn SV tự học theo

môđun…………………………………………………………………. 84

vi

DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, HÌNH

Sơ đồ 1.1. Chu trình tự học,………………………………………… 12

Sơ đồ 1.2. Chu trình dạy - tự học…………………………………… 13

Hình 1.1. Cấu trúc môđun dạy học…………………………………… 14

Sơ đồ 1.3. Quy trình tự học có hướng dẫn theo môđun …………… 20

Sơ đồ 2.1. Quy trình thiết kế và biên soạn môđun phần “Động lực

học chất điểm” thuộc môn VLĐC ở trường Sĩ quan lục quân 1……. 35

Sơ đồ 2.2. Tổng kết phần động lực học chất điểm…………………… 68

Hình 3.3. Đồ thị cột biểu diễn kết quả kiểm tra…………………… 81

Hình 3.5. Đường lũy tích biểu diễn kết quả bài kiểm tra ………………….. 82

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Trong xã hội hiện đại ngày nay, tri thức nhân loại ngày càng được

mở rộng, các phát minh mới không ngừng được công bố. Là những trí thức

trẻ đi đầu, SV trong các trường đại học không chỉ luôn phải nắm bắt kiến

thức mới mà còn phải biết tự học, tự nghiên cứu. Với SV, việc tự học, tự

nghiên cứu là vô cùng quan trọng nhưng tự học như thế nào cho hiệu quả

và sử dụng công cụ nào để hỗ trợ cho quá trình tự học là vấn đề mà các SV

luôn gặp khó khăn.

Bên cạnh đó sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin đã và

đang cung cấp cho quá trình tự học của SV những tài liệu học tập rất đa

dạng, phong phú. Nhưng cũng chính điều này lại gây ra nhiều khó khăn

cho SV trong việc lựa chọn tài liệu học tập cho phù hợp với năng lực của

từng cá nhân. Trong khi việc lựa chọn được tài liệu học tập phù hợp lại là

yếu tố quyết định đến kết quả tự học của họ. Một tài liệu học tập vừa sức,

phù hợp với năng lực và còn phải giúp SV tự kiểm tra, đánh giá được kết

quả học tập cũng như sự tiến bộ của bản thân trong quá trình học tập - đó là

những điều mà SV cần.

Một trong những vấn đề đổi mới phương pháp dạy học ở bậc đại học

là nâng cao tính tự học, tự nghiên cứu cho SV nhằm phát huy nội lực của

người học, nâng cao hiệu quả học tập, giúp SV học cách học, giúp sinh

viên tiếp cận nghiên cứu khoa học. Qua tự học, tự nghiên cứu và qua hoạt

động hợp tác, SV rèn luyện được nhiều năng lực, phẩm chất giúp họ có thể

tiếp tục tự học, tự nghiên cứu về sau và tự học suốt đời.

Định hướng đổi mới chương trình giáo dục ở nước ta đặc biệt coi

trọng phương pháp dạy học. Bộ Giáo dục và Đào tạo đã có quy chế tạm

thời ban hành kèm theo Quyết định 2091 ngày 07 tháng 10 năm 1993 về tổ

chức đào tạo đại học theo hình thức tự học có hướng dẫn: “áp dụng thật sự

công nghệ môđun hoá kiến thức và quản lý theo hệ thống học phần”, đồng

2

thời “Đổi mới phương pháp giảng dạy trong các trường đại học theo hướng

thực nghiệm những phương pháp sư phạm tích cực”.

Tổ chức được cho SV trường Sĩ quan lục quân 1 học tập học phần

Vật lí đại cương bằng phương pháp tự học có hướng dẫn theo môđun thì có

khả năng nâng cao chất lượng học tập học phần này và tăng cường khả

năng tự học, tự nghiên cứu của SV.

Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi lựa chọn và tiến hành

nghiên cứu đề tài Xây dựng tài liệu và tổ chức hướng dẫn tự học theo

môđun phần “Động lực học chất điểm” thuộc môn Vật lí đại cương ở

trường Sĩ quan lục quân 1.

2. Lịch sử nghiên cứu của vấn đề

Trong lĩnh vực nghiên cứu về phương pháp dạy học môn Vật lí tiếp

cận môđun tự học đã có một số công trình nghiên cứu như:

Luận văn Thạc sĩ của tác giả Nguyễn Thị Tân: Hướng dẫn học sinh tự

học trong dạy học chương “Động học chất điểm” Vật lí 10 nâng cao, bảo

vệ năm 2011 tại trường ĐHSP Hà Nội 2.

Luận văn Thạc sĩ của tác giả Nguyễn Thị Kim Cương: Hướng dẫn học

sinh tự học trong dạy học chương “Dòng điện xoay chiều” Vật lí 12 nâng

cao, bảo vệ năm 2010 tại trường ĐHSP Hà Nội.

Luận văn Thạc sĩ của tác giả Đoàn Thanh Hà: Xây dựng tài liệu và tổ

chức hướng dẫn học sinh tự học theo môđun trong dạy học chương “Hạt

nhân nguyên tử” Vật lí lớp 12, bảo vệ năm 2012 tại trường ĐHGD- ĐHQG

Hà Nội.

Luận án Phó tiến sĩ khoa học sư phạm của tác giả Phạm Văn Lâm (1995),

Nâng cao chất lượng thực tập Vật lí đại cương ở trường Đại học kỹ thuật bằng

phương pháp tự học có hướng dẫn theo môđun.

Ngoài ra còn có nhiều công trình nghiên cứu khác là các luận văn thạc

sĩ, các khóa luận tốt nghiệp trong các môn học Vật lí vận dụng tiếp cận

môđun cho SV các khối trường sư phạm, học sinh các trường phổ thông.

3

Trong chuyên ngành Lý luận và PPDH Vật lí cho đến nay chưa có ai vận

dụng tiếp cận môđun để biên soạn tài liệu tự học có hướng dẫn cho SV

khối nhà trường quân đội, vì vậy tôi đã chọn đề tài này áp dụng cho SV

trường Sĩ quan Lục quân 1.

3. Mục đích nghiên cứu của đề tài

Xây dựng được tài liệu và tổ chức hướng dẫn tự học theo môđun phần

“Động lực học chất điểm” thuộc môn VLĐC ở trường SQLQ1, nhằm phát

huy tính tích cực, tự lực và đồng thời từng bước hình thành năng lực tự học

cho SV.

4. Nhiệm vụ nghiên cứu

4.1. Nghiên cứu những cơ sở lý luận và thực tiễn của việc áp dụng

phương pháp tự học có hướng dẫn theo môđun đối với lĩnh vực VLĐC ở

trường SQLQ 1.

- Tìm hiểu quá trình tự học có hướng dẫn và phương pháp dạy học ở

trường cao đẳng, đại học.

- Ứng dụng phương pháp tự học có hướng dẫn theo môđun trong dạy

học Vật lí ở trường cao đẳng, đại học.

4.2. Xây dựng tài liệu và tổ chức hướng dẫn sinh viên tự học phần

“Động lực học chất điểm” thuộc môn VLĐC ở trường SQLQ1 theo

môđun.

- Nghiên cứu chương trình dạy học VLĐC ở trường SQLQ1.

- Nghiên cứu, đánh giá chất lượng học tập của SV trường SQLQ1.

- Xây dựng tài liệu hướng dẫn SV tự học phần “Động lực học chất

điểm” theo hệ thống môđun chính và hệ thống môđun phụ đạo phù hợp với

chương trình hiện hành của trường SQLQ1.

- Tổ chức hướng dẫn SV tự học phần “Động lực học chất điểm”

thuộc môn VLĐC ở trường SQLQ1.

4.3. Đề xuất các điều kiện thực hiện phương pháp tự học có hướng dẫn

theo môđun trong lĩnh vực VLĐC ở trường SQLQ1

4

- Điều kiện về sinh viên.

- Điều kiện về giảng viên.

- Điều kiện về thời gian, tài liệu học tập.

4.4. Thực nghiệm sư phạm

- Tổ chức thực nghiệm sư phạm.

- Xử lý thống kê các số liệu và rút ra kết luận.

5. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu

5.1. Khách thể nghiên cứu

Quá trình dạy và học môn VLĐC ở trường SQLQ1.

5.2. Đối tượng nghiên cứu

- Cơ sở lí luận về tự học và hướng dẫn tự học theo môđun

- Nội dung kiến thức phần “Động lực học chất điểm” ở môn VLĐC ở

trường SQLQ1

5.3. Phạm vi nghiên cứu

- Nội dung kiến thức phần “Động lực học chất điểm” ở môn VLĐC ở

trường SQLQ1

- Xây dựng tài liệu và tổ chức hướng dẫn SV tự học theo môđun

phần “Động lực học chất điểm” thuộc môn VLĐC ở trường SQLQ1

6. Giả thuyết khoa học

Nếu biên soạn được tài liệu hướng dẫn tự học theo môđun nội dung kiến

thức “Động lực học chất điểm” thuộc môn VLĐC ở trường SQLQ1 bám sát

mục tiêu dạy học, đồng thời tổ chức sử dụng hợp lí các hình thức hướng dẫn

SV tự học theo tài liệu đã biên soạn thì có tác dụng giúp SV tự lực chiếm lĩnh

kiến thức và hình thành năng lực tự học cho họ.

7. Các phương pháp nghiên cứu

7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận

- Nghiên cứu các tài liệu về cơ sở lí luận hướng dẫn tự học.

- Nghiên cứu chương trình VLĐC ở trường SQLQ1, chú ý phần “Động

lực học chất điểm”.