Xây dựng tài liệu hướng dẫn tư học chương "điện tích - điện trường" vật lý 11 nâng cao.

i

ĐẠI HỌC QUÔC GIA HÀ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYỄN THỊ CÚC

XÂY DỰNG TÀI LIỆU HƯỚNG DẪN TỰ HỌC

CHƯƠNG “ĐIỆN TÍCH - ĐIỆN TRƯỜNG”

VẬT LÍ LỚP 11 NÂNG CAO

Chuyên ngành: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC

( BỘ MÔN VẬT LÍ)

Mã số: 60 14 10

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM VẬT LÍ

HÀ NỘI – 2013

ii

ĐẠI HỌC QUÔC GIA HÀ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYỄN THỊ CÚC

XÂY DỰNG TÀI LIỆU HƯỚNG DẪN TỰ HỌC

CHƯƠNG “ĐIỆN TÍCH - ĐIỆN TRƯỜNG”

VẬT LÍ 11 NÂNG CAO

Chuyên ngành: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC

( BỘ MÔN VẬT LÍ )

Mã số: 60 14 10

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM VẬT LÍ

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. ĐINH VĂN DŨNG

HÀ NỘI – 2013

iii

LỜI CẢM ƠN

Luận văn của tôi hoàn thành tại Trường Đại học Giáo Dục - Đại học

Quốc gia Hà Nội.

Để hoàn thành luận văn này, tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu, Cán

bộ quản lý và các thầy cô giáo trong Trường Đại Giáo Dục - Đại học Quốc gia

Hà Nội đã tham gia giảng dạy và tạo điều kiện để tôi hoàn thành khóa học. Đặc

biệt tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tận tình hướng dẫn chỉ bảo, giúp đỡ

của PGS.TS. Đinh Văn Dũng đối với tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn

thành luận văn này.

Tôi xin cảm ơn Ban giám hiệu Trường THPT Hàn Thuyên - Bắc Ninh và

các thầy cô giáo đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt quá trình làm luận văn.

Mặc dù đã có nhiều cố gắng song chắc chắn luận văn vẫn còn nhiều thiếu

sót, tôi rất mong nhận được sự quan tâm và đóng góp ý kiến, bổ sung của tất cả

những ai quan tâm đến vấn đề này.

Trân trọng cảm ơn !

Hà Nội,ngày 08 tháng 12 năm 2013

Học viên

Nguyễn Thị Cúc

iv

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

ĐC Đối chứng

GS Giáo sư

GV Giáo viên

HD Hướng dẫn

HS Học sinh

KT Kiến thức

PGS Phó giáo sư

NXB Nhà xuất bản

SGK Sách giáo khoa

TB Trung bình

THPT Trung học phổ thông

TS Tiến sĩ

TN Thực nghiệm

YC Yêu cầu

v

MỤC LỤC

Lời cảm ơn..............................................................................................................i

Danh mục các chữ viết tắt....................................................................................iv

Mục lục.................................................................................................................iii

Danh mục các bảng biểu ....................................................................................viii

MỞ ĐẦU............................................................................................................... 1

Chương 1:CƠ SỞ LÍ LUẬN............................................................................... 5

1.1. Dạy học và xu hướng đổi mới phương pháp dạy học .................................... 5

1.1.1. Những quan điểm về dạy học...................................................................... 5

1.1.2. Xu hướng đổi mới phương pháp dạy học ................................................... 5

1.2. Bản chất hoạt động nhận thức vật lý.............................................................. 7

1.2.1. Con đường nhận thức vật lí......................................................................... 7

1.2.2. Bản chất hoạt động nhận thức vật lí ở trường phổ thông............................ 7

1.3. Tính tích cực của học sinh trong học tập ....................................................... 8

1.3.1. Tính tích cực của học sinh trong học tập vật lý .......................................... 9

1.3. 2. Các biểu hiện của tính tích cực học tập...................................................... 9

1.3.3. Các cấp độ của tính tích cực học tập.........................................................11

1.3.4. Mức độ tích cực của học sinh....................................................................11

1.3.5. Nguyên nhân của tính tích cực trong nhận thức. ......................................11

1.3.6. Các biện pháp phát huy tính tích cực nhận thức. ......................................12

1.4. Tính tự lực học tập .......................................................................................13

1.4.1. Bản chất của tính tự lực.............................................................................13

1.4.2. Vai trò của tính tự lực trong việc hình thành nhân cách...........................15

1.4.3. Những biểu hiện của tính tự lực của học sinh THPT................................18

1.5. Cơ sở lí luận của tự học................................................................................18

1.5.1. Khái niệm tự học .......................................................................................18

1.5.2. Các hình thức tự học .................................................................................19

1.5.3. Vai trò của tự học ......................................................................................20

1.5.4. Các kĩ năng tự học cần rèn luyện ở học sinh...............................................21

vi

1.6. Cơ sở lí luận của việc xây dựng tài liệu hướng dẫn tự học ............................23

1.6.1. Tác dụng của tài liệu hướng dẫn đối với người tự học...............................23

1.6.2. Cơ sở của việc xây dựng tài liệu hướng dẫn tự học ...................................23

1.7. Cơ sở của việc tổ chức hướng dẫn tự học ......................................................24

1.7.1. Đặc điểm hoạt động của tổ chức dạy học tự học.........................................24

1.7.2. Nguyên tắc tổ chức hướng dẫn học sinh tự học ..........................................25

1.8. Thực tiễn về hoạt động tự học vật lý của học sinh và việc hướng dẫn học

sinh tự học của giáo viên ở một số trường trung học phổ thông.........................26

1.8.1. Mục đích của việc điều tra ........................................................................26

1.8.2. Phương pháp điều tra.................................................................................26

1.8.3. Kết quả của việc điều tra ...........................................................................26

Chương 2: XÂY DỰNG TÀI LIỆU HƯỚNG DẪN HỌC SINH TỰ HỌC

TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG “ ĐIỆN TÍCH - ĐIỆN TRƯỜNG ” VẬT LÍ

11 NÂNG CAO ..................................................................................................30

2.1.Phân tích nội dung chương “Điện tích. Điện trường”...................................30

2.1.1.Vị trí chương “Điện tích. Điện trường” trong chương trình Vật lí phổ

thông....................................................................................................................30

2.1.2. Chuẩn kiến thức kĩ năng chương “Điện tích. Điện trường”Vật lí 11 nâng

cao........................................................................................................................30

2.1.3 Sơ đồ cấu trúc nội dung của chương “ Điện tích. Điện trường”............33

2.2. Nguyên tắc của việc xây dựng tài liệu hướng dẫn học sinh tự học..............34

2.3. Tài liệu hướng dẫn cho giáo viên trong tổ chức tự học chương ..................34

Kết luận chương 2 ...............................................................................................65

Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM..........................................................66

3.1. Mục đích thực nghiệm ...................................................................................66

3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm...................................................................................66

3.3. Đối tượng thực nghiệm sư phạm..................................................................66

3.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm.............................................................66

3.5. Tiến trình thực nghiệm sư phạm. .................................................................67

vii

3.6. Kết quả thực nghiệm sư phạm......................................................................68

3.6.1. Cơ sở để đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm. ....................................68

3.6.2. Đánh giá định tính kết quả thực nghiệm sư phạm . ..................................68

3.7. Kết quả thực nghiệm sư phạm......................................................................69

3.7.1. Bài kiểm tra 10 phút và bảng đánh giá kết quả từng câu của từng nội dung

.............................................................................................................................69

3.7.2. Đánh giá so sánh kết quả bài kiểm tra 10 phút hai lớp thực nghiệm và đối

chứng. ..................................................................................................................85

3.8. Kiểm tra, đánh giá chất lượng kiến thức của học sinh................................86

Kết luận chương 3 ...............................................................................................95

KẾT LUẬN CHUNG ........................................................................................97

TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................97

PHỤ LỤC .........................................................................................................101

viii

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU

Bảng 2.1. Thiết kế nội dung hướng dẫn tự học nội dung 1……… 35

Bảng 2.2. Thiết kế nội dung hướng dẫn tự học nội dung 2………... 41

Bảng 2.3. Thiết kế nội dung hướng dẫn tự học nội dung 3……….. 47

Bảng 2.4. Thiết kế nội dung hướng dẫn tự học nội dung 4……… 54

Bảng 2.5. Thiết kế nội dung hướng dẫn tự học nội dung 5……… 59

Bảng 3.1. Kết quả kiểm tra 10 phút số 2............................................... 73

Bảng 3.2. Kết quả kiểm tra 10 phút số 3.............................................. 77

Bảng 3.3. Kết quả kiểm tra 10 phút số 4............................................... 81

Bảng 3.4. Kết quả kiểm tra 10 phút số 5............................................... 84

Bảng 3.5. Thống kê điểm các bài kiểm tr 10 phút hai lớp thực nghiệm

và đối chứng............................................... .......................................... 85

Bảng 3.6. Ma trận đề............................................... ............................. 87

Bảng 3.7. Đáp án bài kiểm tra 45 phút.................................................. 88

Bảng 3.8. Thống kê điểm bài kiểm tra 45 phút..................................... 89

Bảng 3.9. Xử lí kết quả để tính các tham số ........................................ 89

Bảng 3.10.Tổng hợp các tham số x , S2

, S, V........................................ 90

Bảng 3.11.Tính tần suất wi và tần suất luỹ tích hội tụ lùi åi

i ……… 90

Sơ đồ 2.1 sơ đồ cấu trúc nội dung chương............................................ 33

Sơ đò 3.1. Đồ thị phân bố tần suất....................................................... 92

Sơ đò 3.2. Đồ thị phân bố tần số tích lũy.............................................. 92

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

- Chúng ta đang sống ở thế kỷ XXI, thế kỷ của tri thức khoa học và công

nghệ cao là động lực mạnh mẽ cho sự phát triển kinh tế xã hội. Đầu tư vào con

người, cho con người để từ đó phát triển kinh tế, phát triển xã hội là vấn đề

chiến lược của nhiều quốc gia trong đó có đất nước ta, tình hình đó đòi hỏi nền

giáo dục nước nhà phải đổi mới mạnh mẽ và sâu sắc, toàn diện. Hội nghị ban

chấp hành trung ương cũng đã khẳng định: “ Đổi mới phương pháp dạy và học ở tất cả

các cấp học, các bậc học, áp dụng những phương pháp giáo dục hiện đại, bồi dưỡng

học sinh năng lực tư duy sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề.” và nhấn mạnh một lần

nữa: “ Đổi mới phương pháp giáo dục và đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều,

rèn luyện nếp tư duy sáng tạo của người học, từng bước áp dụng các phương pháp tiên

tiến và phương pháp dạy học hiện đại vào quá trình học....”

- Trong những năm gần đây quan niệm của thầy và việc học của trò đã theo

hướng nhằm phát huy tính tích cực, tự lực của học sinh. Thầy giáo chủ thể của

quá trình dạy đóng vai trò chủ đạo, thể hiện ở chỗ người thầy xác định mục tiêu,

nội dung dạy học, thiết kế và tổ chức hoạt động, dự kiến tình huống có thể xảy

ra, dự kiến phương hướng và cách giải quyết tương ứng và là trọng tài khoa học

trước học sinh... Học sinh, chủ thể nhận thức, chủ thể của hoạt động học phải

đưa ra được vấn đề, suy đoán giải pháp thực hiện và thực hiện tìm ra kết quả

bằng hành động của chính mình dưới sự hướng dẫn của thầy.

- Ngày nay trong xã hội bùng nổ thông tin, kiến thức học sinh học trong

trường phổ thông không thể học hết kiến thức mới mà nhân loại tạo ra. Chính vì

vậy, hướng dẫn học sinh tự học không những phát huy khả năng tích cực tự lực

của học sinh trong học tập, giúp học sinh nắm kiến thức một cách bền vững hơn

mà còn tạo điều kiện cho học sinh có khả năng học tập suốt đời. Học sinh có khả

năng tự học thì sẽ tự biết tìm kiếm thông tin, vận dụng kiến thức đã có vào trong

hoàn cảnh mới của xã hội.

2

- Chương “ Điện tích. Điện trường” là chương có nhiều kiến thức mới và

vân dụng nhiều trong thực tiễn. Vì vậy, giáo viên có thể hướng dẫn học sinh tự

học ở trên lớp cùng như ở nhà.

Từ những có sở trên, tôi lựa chọn đề tài: Xây dựng tài liệu hướng dẫn tự học

chương “Điện tích - Điện trường” vật lí 11 nâng cao.

2. Lịch sử nghiên cứu

Cải tiến nội dung chương trình, cải tiến phương pháp dạy học là việc làm

cần thiết để nâng cao chất lượng dạy học. Hướng dẫn HS tự học, tự nghiên cứu

là một trong những giải pháp đưa ra nhằm cải tiến phương pháp dạy học. Ở Việt

Nam, đề cập đến vấn đề này có thể kể đến các công trình:

- “Tuyển tập tác phẩm tự giáo dục tự học tự nghiên cứu”, tập 2 . Nguyễn

Cảnh Toàn (2001).

- “Quá trình dạy - tự học” Nguyễn Cảnh Toàn - Nguyễn Kỳ - Vũ Văn Tảo

- Bùi Tường (1997).

Về những nghiên cứu theo hướng tăng cường hoạt động tự học của học

sinh trong dạy học Vật lí có các công trình nghiên cứu sau :

- Luận văn thạc sĩ “Thiết kế sách điện tử (ebook) chương “Dao động cơ ”

chương “Sóng cơ và sóng âm” (Chương trình Vật lí 12 Trung học phổ thông)

theo hướng tăng cường năng lực tự học của học sinh ” Lê Thị Phương Dung

(2009).

- Luận văn thạc sĩ “Bồi dưỡng năng lực tự học và liên hệ thực tế của học

sinh trong dạy học chương dòng điện xoay chiều” Nguyễn Thị Trà My (2009).

- Luận văn thạc sĩ “Tổ chức dạy học phần “Các định luật bảo toàn ”Vật lí

lớp 10 theo hướng tăng cường hoạt động tự học của học sinh ” Nguyễn Thị

Thuý Nga (2009).

- Luận văn thạc sĩ “Hướng dẫn học sinh tự học khi dạy chương “ Dòng

điện xoay chiều” vật lí 12 nâng cao” Nguyễn Thị Kim Cương (2010).

3

- Luận văn thạc sĩ “Xây dựng tài liệu và hướng dẫn học sinh tự học trong

dạy học chương “ Động lực học chất điểm” vật lí 10 nâng cao” Bùi Hoàng Hà

(2012).

- Luận văn thạc sĩ “Xây dựng tài liệu và hướng dẫn học sinh tự học theo

modun trong dạy học chương “ Hạt nhân nguyên tử” vật lí 12 ” Đoàn Thanh Hà

(2012).

Nhìn chung, hiện nay các tài liệu về hướng dẫn học sinh tự học rất ít và

chưa phủ khắp chương trình vật lí. Để góp phần xây dựng bộ tài liệu hướng dẫn

học sinh tự học môn vật lí THPT. Chúng tôi xây dựng tài liệu hướng dẫn học

sinh tự học chương “ Điện tích. Điện trường” vật lí 11 nâng cao nhằm phát huy

tính tích cực, tự lực của học sinh.

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Mục đích nghiên cứu

Xây dựng tài liệu và tổ chức hướng dẫn học sinh tự học khi dạy học

chương” Điện tích- điện trường” nhằm phát huy tính tích cực, tự lực của học

sinh.

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Nghiên cứu cơ sở lý luận về hướng dẫn học sinh tự học trong dạy học.

- Nghiên cứu nội dung chương “ Điện tích. Điện trường ” vật lí 11 nâng cao

- Thiết kế tài liệu hướng dẫn học sinh tự học chương “ Điện tích. Điện trường ”

vật lí 11 nâng cao .

- Điều tra khảo sát thực trạng việc học sinh tự học ở trung học phổ thông Hàn

Thuyên Bắc Ninh.

- Thực nghiệm sư phạm để đánh giá hiệu quả của tài liệu hướng dẫn học sinh tự

học nhằm nâng cao chất lượng dạy và học.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

4

4.1. Đối tượng nghiên cứu

Tài liệu hướng dẫn học sinh tự học chương “ Điện tích. Điện trường” vật

lí 11 nâng cao.

4.2. Phạm vi nghiên cứu

Xây dựng tài liệu và tổ chức hướng dẫn học sinh tự học khi dạy học

chương “ Điện tích. Điện trường” vật lí 11 tại trường THPT Hàn Thuyên – Tỉnh

Bắc Ninh

5. Phương pháp nghiên cứu

-Phương pháp nghiên cứu lý luận.

-Phương pháp nghiên cứu thực tiễn.

- Phương pháp nghiên cứu qua thực nghiệm sư phạm

- Phương pháp thống kê toán.

6. Giả thuyết khoa học

Nếu xây dựng được bộ tài liệu hướng dẫn học sinh tự học bám sát nội

dung kiến thức, mục tiêu dạy học và đồng thời sử dụng một cách hợp lý các hình

thức tổ chức hướng dẫn học sinh tự học thì sẽ làm cho học sinh tích cực, tự lực

chiếm lĩnh kiến thức một cách hệ thống sâu sắc và bền vững góp phần nâng cao

hiệu quả dạy học.

7. Cấu trúc của luận văn

Ngoài phần mở đầu và kết luận chung, luận văn gồm:

Chương 1. Cơ sở lý luận

Chương 2. Xây dựng tài liệu hướng dẫn học sinh tự học trong dạy học chương

“Điện tích - Điện trường” vật lí 11 nâng cao.

Chương 3. Thực nghiệm sư phạm

Tài liệu tham khảo