Xây dưng môi trường học tập thân thiện ở trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

VŨ XUÂN HẬU

XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP THÂN THIỆN

Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG DÂN TỘC BÁN TRÚ TIỂU HỌC

HUYỆN NẬM PỒ, TỈNH ĐIỆN BIÊN

Ngành: Quản lý giáo dục

Mã số: 8 14 01 14

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Đinh Đức Hợi

TS. Lò Văn Pấng

THÁI NGUYÊN - 2018

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu độc lập của cá nhân tôi,

chưa được công bố trong bất kì công trình nghiên cứu nào. Các số liệu, kết quả, nội

dung nêu trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng và trung thực.

Tôi xin chịu trách nhiệm về đề tài nghiên cứu của mình.

Tác giả luận văn

Vũ Xuân Hậu

ii

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành đề tài luận văn và kết thúc khóa học, với tình cảm chân thành,

tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới lãnh đạo Trường ĐHSP Thái Nguyên, các thầy

giáo, cô giáo đã giảng dạy và giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình học tập và nghiên

cứu đề tài.

Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo, TS. Đinh Đức Hợi, TS.

Lò Văn Pấng người đã trực tiếp hướng dẫn em thực hiện luận văn này.

Xin chân thành cảm ơn các vị lãnh đạo và cán bộ chuyên môn phòng Giáo

dục và Đào tạo huyện Nậm Pồ đã tạo điều kiện cho tôi trong quá trình nghiên cứu.

Cảm ơn các đồng chí lãnh đạo Đảng ủy, Chính quyền, các Đoàn thể của 08

xã đặc biệt khó khăn trên địa bàn huyện Nậm Pồ và cán bộ, giáo viên, học sinh, cha

mẹ học sinh của 08 đơn vị trường mà tôi đã điều tra khảo sát, cảm ơn các đồng

nghiệp, các bạn bè và gia đình đã tạo điều kiện, động viên và giúp đỡ tôi hoàn thành

luận văn này.

Thái Nguyên, ngày 15 tháng 8 năm 2018

Tác giả

Vũ Xuân Hậu

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN..................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN.......................................................................................................... ii

MỤC LỤC ..............................................................................................................iii

BẢNG KÍ HIỆU VIẾT TẮT .................................................................................. iv

DANH MỤC CÁC BẢNG...................................................................................... v

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ................................................................................ vi

MỞ ĐẦU................................................................................................................. 1

1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................. 1

2. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................... 3

3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu..................................................................... 3

4. Nhiệm vụ nghiên cứu........................................................................................... 3

5. Giả thuyết khoa học ............................................................................................. 4

6. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................. 4

7. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 4

8. Cấu trúc luận văn ................................................................................................. 6

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG HỌC

TẬP THÂN THIỆN Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG DÂN TỘC BÁN TRÚ

TIỂU HỌC.............................................................................................................. 7

1.1. Vài nét về lịch sử nghiên cứu ........................................................................... 7

1.1.1.Trên thế giới.................................................................................................... 7

1.1.2. Ở Việt Nam.................................................................................................... 9

1.2. Các khái niệm công cụ.................................................................................... 11

1.2.1. Khái niệm thân thiện.................................................................................... 11

1.2.2. Khái niệm môi trường học tập..................................................................... 11

1.2.3. Khái niệm môi trường học tập thân thiện.................................................... 14

1.2.4. Khái niệm xây dựng môi trường học tập thân thiện.................................... 15

1.2.5. Khái niệm môi trường học tập thân thiện ở trường phổ thông dân tộc

bán trú tiểu học............................................................................................ 15

iv

1.3. Các vấn đề cơ bản về môi trường học tập ở trường tiểu học.......................... 16

1.3.1. Đặc điểm môi trường học tập của học sinh ở trường tiểu học .................... 16

1.3.2. Các yếu tố cấu thành môi trường học tập ở trường tiểu học ....................... 21

1.4. Những vấn đề cơ bản về việc xây dựng môi trường học tập thân thiện ở

cấp tiểu học.................................................................................................. 25

1.4.1. Mục tiêu, ý nghĩa của xây dựng môi trường học tập thân thiện ở trường

tiểu học ........................................................................................................ 25

1.4.2. Nội dung xây dựng môi trường học tập thân thiện...................................... 29

1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến xây dựng môi trường học tập thân thiện ở

trường tiểu học ............................................................................................ 37

1.5.1. Yếu tố chủ quan ........................................................................................... 37

1.5.2. Yếu tố khách quan ....................................................................................... 39

Kết luận chương 1.................................................................................................. 40

Chương 2: THỰC TRẠNG XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP

THÂN THIỆN Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG DÂN TỘC BÁN TRÚ TIỂU

HỌC TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN NẬM PỒ, TỈNH ĐIỆN BIÊN ..................... 42

2.1. Tình hình phát triển giáo dục của huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên................. 42

2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng giáo dục tiểu học huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên.... 44

2.2.1. Mục tiêu khảo sát......................................................................................... 44

2.2.2. Phạm vi và đối tượng khảo sát..................................................................... 44

2.2.3. Nội dung khảo sát ........................................................................................ 44

2.2.4. Phương pháp khảo sát.................................................................................. 44

2.3. Thực trạng xây dựng môi trường học tập thân thiện ở các trường phổ thông

dân tộc bán trú cấp tiểu học trên địa bàn huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên .... 45

2.3.1. Thực trạng xây dựng không gian, cơ sở vật chất thân thiện trong nhà trường........ 45

2.3.2 Thực trạng của xây dựng quan hệ xã hội thân thiện, chia sẻ........................ 50

2.3.3. Thực trạng xây dựng nề nếp học tập tự chủ ................................................ 53

2.3.4. Thực trạng của việc dạy và học ................................................................... 54

2.3.5. Thực trạng tổ chức các hoạt động giáo dục thân thiện................................ 60

v

2.5. Đánh giá chung thực trạng xây dựng môi trường học tập thân thiện ở

trường PTDTBT tiểu học huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên.......................... 67

2.5.1. Ưu điểm ....................................................................................................... 67

2.5.2. Hạn chế ........................................................................................................ 68

2.5.3. Nguyên nhân của hạn chế............................................................................ 69

Kết luận chương 2.................................................................................................. 70

Chương 3: BIỆN PHÁP XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP THÂN

THIỆN Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG DÂN TỘC BÁN TRÚ TIỂU HỌC

HUYỆN NẬM PỒ, TỈNH ĐIỆN BIÊN.............................................................. 71

3.1. Các nguyên tắc xây dựng biện pháp............................................................... 71

3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo thực hiện mục tiêu giáo dục tiểu học......................... 71

3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn.............................................................. 71

3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa ................................................................ 71

3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống .............................................................. 72

3.1.5. Đảm bảo tính khả thi.................................................................................... 72

3.1.6. Đảm bảo tính pháp chế ................................................................................ 72

3.1.7. Phù hợp với đặc điểm tâm lý học sinh tiểu học vùng khó khăn.................. 73

3.2. Hệ thống các biện pháp xây dựng môi trường học tập thân thiện ở trường

phổ thông dân tộc bán trú tiểu học tỉnh Điện Biên ..................................... 73

3.2.1. Nâng cao nhận thức cho cán bộ, giáo viên, phụ huynh học sinh về xây

dựng môi trường học tập thân thiện ............................................................ 73

3.2.2. Nâng cao năng lực chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm cho giáo viên; đổi

mới phương pháp dạy học nhằm phát huy vai trò tích cực của học sinh

trong học tập................................................................................................ 76

3.2.3. Tăng cường kiểm tra đánh giá hoạt động học tập của học sinh, xây dựng

nề nếp học tập.............................................................................................. 79

3.2.4. Tăng cường cơ sở vật chất phục vụ cho hoạt động xây dựng môi trường

học tập thân thiện ........................................................................................ 81

3.2.5. Xây dựng môi trường thân thiện ngoài nhà trường ..................................... 84

vi

3.2.6. Xây dựng các mối quan hệ trong nhà trường .............................................. 87

3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ..................................................................... 91

3.4. Khảo nghiệm các biện pháp............................................................................ 93

3.4.1. Mục đích khảo nghiệm ................................................................................ 93

3.4.2. Đối tượng khảo nghiệm............................................................................... 93

3.4.3. Phương pháp khảo nghiệm .......................................................................... 93

3.4.4. Kết quả khảo nghiệm................................................................................... 93

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ..................................................................... 97

TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................. 100

PHỤ LỤC..................................................................................................................

iv

BẢNG KÍ HIỆU VIẾT TẮT

Viết tắt Viết đầy đủ

CBQL Cán bộ quản lý

CNH Công nghiệp hóa

CNTT Công nghệ thông tin

CSVC Cơ sở vật chất

GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo

GV Giáo viên

GVCN Giáo viên chủ nhiệm

HĐH Hiện đại hóa

HĐNGLL Hoạt động ngoài giờ lên lớp

HS Học sinh

MTHTTT Môi trường học tập thân thiện

NV Nhân viên

NXB Nhà xuất bản

PPDH Phương pháp dạy học

PTCS Phổ thông cơ sở

PTDTBT Phổ thông dân tộc bán trú

TH Tiểu học

THCS Trung học cơ sở

THPT Trung học phổ thông

TW Trung ương

UBND Ủy ban nhân dân

UNESCO Tổ chức văn hóa thế giới

UNICEF Quỹ Nhi đổng Liên hợp quốc

XHCN Xã hội chủ nghĩa

v

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1. Thực trạng của việc xây dựng không gian, cơ sở vật chất, quan

hệ xã hội thân thiện trong nhà trường ...........................................45

Bảng 2.2. Cơ sở vật chất trang thiết bị ..........................................................47

Bảng 2.3. Cảnh quan không gian trường lớp.................................................49

Bảng 2.4. Kết quả của xây dựng quan hệ xã hội thân thiện, chia sẻ giữa

giáo viên và học sinh.....................................................................51

Bảng 2.5. Kết quả thực hiện nề nếp học tập tự chủ.......................................53

Bảng 2.6. Kết quả việc sử dụng các phương pháp giảng dạy........................54

Bảng 2.7. Thời gian tự học của học sinh .......................................................56

Bảng 2.8. Kết quả học tập của học sinh từ năm học 2015 - 2016 đến nay ...57

Bảng 2.9. Kết quả về ý nghĩa của môi trường học tập thân thiện .................58

Bảng 2.10. Kết quả tổ chức các hoạt động giáo dục thân thiện tác động đến

giáo viên ........................................................................................61

Bảng 2.11. Kết quả về xây dựng môi trường học tập thân thiên tác động

đến học sinh...................................................................................62

Bảng 2.12. Mức độ tổ chức thực hiện việc xây dựng môi trường học tập

thân thiện của nhà trường..............................................................65

Bảng 3.1. Kết quả khảo nghiệm của nhóm đối tượng trong nhà trường .......94

Bảng 3.2. Kết quả khảo nghiệm của nhóm đối tượng ngoài nhà trường.......95

vi

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 2.1: Cơ sở vật chất phục vụ cho hoạt động học tập .........................50

Biểu đồ 2.2: Kết quả xây dựng quan hệ xã hội thân thiện, chia sẻ giữa

học sinh và học sinh ................................................................52

Biểu đồ 2.3: Kết quả về tầm quan trọng của môi trường học tập thân thiện........58

Biểu đồ 2.4: Kết quả của yếu tố ảnh hưởng trong việc xây dựng môi

trường học tập thân thiện .........................................................64

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Để đào tạo nguồn nhân lực có chất lượng đáp ứng yêu cầu phát triển của xã

hội cần tiến hành đồng bộ nhiều giải pháp như nâng cao chất lượng đội ngũ giáo

viên; cải tiến nội dung, chương trình và sách giáo khoa; đầu tư cơ sở vật chất, trang

thiết bị dạy học; huy động mọi nguồn lực từ nhà trường, gia đình, xã hội quan tâm

và đầu tư cho giáo dục, xây dựng môi trường giáo dục an toàn, thân thiện phát huy

tính tích cực học tập của học sinh,… Xây dựng môi trường học tập tốt cho học sinh

có ý nghĩa quan trọng và quyết định việc nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo

trong giai đoạn hiện nay.

Trong những quy luật chung nhất của giáo dục, quy luật giáo dục có mối liên

hệ quy luật và phù hợp với các điều kiện môi trường là quan trọng. Môi trường học

tập có các tác động to lớn đến việc hình thành và phát triển nhân cách của học sinh,

đặc biệt là học sinh tiểu học. Môi trường học tập tốt, lành mạnh, thân thiện làm cho

học sinh có thái độ động cơ học tập tích cực; môi trường học tập thân thiện tạo điều

kiện cho việc hình thành nhân cách của học sinh toàn diện hơn, năng động hơn, sáng

tạo hơn.

Trong giai đoạn hiện nay, khi mà kinh tế thế giới đã và đang bước vào nền kinh

tế tri thức, trình độ khoa học kỹ thuật phát triển mạnh mẽ, khối lượng tri thức khoa

học ngày càng lớn đòi hỏi người học phải được trang bị khối lượng kiến thức, kỹ

năng ngày càng nhiều thì việc xây dựng môi trường học tập thân thiện, tích cực là hết

sức cần thiết tạo điều kiện cho việc đổi mới phương pháp dạy và học tạo điều kiện

cho học sinh tiếp cận nhiều hơn với tri thức, khoa học của nhân loại.

Đặc biệt trong nền kinh tế hội nhập, mở cửa của nước ta hiện nay và sự bùng

nổ của công nghệ thông tin có nhiều luồng tư tưởng, văn hoá tràn vào với những

diễn biến phức tạp. Học sinh ở mọi lứa tuổi trong đó có học sinh tiểu học, lứa tuổi

nhậy cảm với những tác động của ngoại cảnh, có thể lây nhiễm nhanh với những

thói hư tật xấu, đi lệch chuẩn mực đạo đức, những thuần phong, mỹ tục làm ảnh

hưởng nghiêm trọng tới quá trình tu dưỡng và học tập của học sinh. Đây chính là

2

những băn khoăn, trăn trở không chỉ đặt ra cho ngành giáo dục mà là vấn đề của

toàn xã hội. Chính vì vậy xây dựng môi trường học tập lành mạnh thân thiện với

bầu không khí ấm áp ở đó các em được chia sẻ suy nghĩ, quan điểm, chính kiến của

mình, được tranh luận tìm ra tri thức mới, được vui chơi trong vòng tay ấm áp của

thầy cô, bạn bè sẽ là tấm lá chắn hữu hiệu cho các em ươm mầm, nuôi dưỡng ước

mơ của mình.

Môi trường học tập thân thiện, an toàn, lành mạnh là môi trường nơi học sinh

được học tập trong điều kiện đảm bảo an toàn về cơ sở vật chất; tài liệu, học liệu sử

dụng để giảng dạy phù hợp với mục tiêu, nội dung chương trình giáo dục, bảo đảm

tính khoa học, chính xác, tính sư phạm, tính nhân văn và tính thẩm mỹ. Trong đó,

học sinh được tham gia các hoạt động vui chơi, giải trí, văn hóa, nghệ thuật, thể dục,

thể thao phù hợp với độ tuổi, đặc điểm sinh lý, tâm lý đối với các thành viên trong

cơ sở giáo dục. Đặc biệt, học sinh được trang bị kiến thức, kỹ năng về phòng, chống

xâm hại trẻ em, bạo lực học đường, cơ sở giáo dục không bị ảnh hưởng xấu của các

loại hình kinh doanh, dịch vụ xung quanh…

Phát động phong trào “Xây dựng môi trường học thân thiện, học sinh tích cực”,

Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng yêu cầu các trường tập trung nguồn lực nhằm khắc

phục những hạn chế về cơ sở vật chất, thiết bị trường học, tạo điều kiện cho học

sinh khi đến trường được an toàn, thân thiện, vui vẻ. Tăng cường sự tham gia một

cách hứng thú của học sinh trong các hoạt động giáo dục trong nhà trường và tại

cộng đồng, với thái độ tự giác, chủ động và ý thức sáng tạo. Bên cạnh đó, các trường

học phải tăng cường rèn luyện kỹ năng sống cho học sinh, tổ chức các hoạt động

tập thể vui tươi, lành mạnh, tổ chức cho học sinh tham gia tìm hiểu, chăm sóc và

phát huy giá trị các di tích lịch sử, văn hóa, cách mạng ở địa phương.

Thực trạng giáo dục huyện Nậm Pồ hiện nay là chất lượng giáo dục thấp so

với mặt bằng chung của cả nước và khu vực miền núi phía tây Bắc, nguyên nhân cơ

bản do Giáo dục nói chung và giáo dục huyện Nậm Pồ nói riêng về cơ bản vẫn hoạt

động theo cơ chế cũ, môi trường học tập chậm được cải thiện; cơ sở vật chất trường

lớp nghèo nàn, lạc hậu, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học chưa phát huy được

3

vai trò của học sinh, tầm nhìn, sứ mạng của nhà trường chưa được quan tâm, học

sinh chưa hứng thú học tập. Do đó có sự không phù hợp giữa môi trường học tập

với yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng nhu cầu xã hội. Mâu thuẫn này không

được giải quyết thì chất lượng giáo dục sẽ không được nâng lên. Chính vì vậy mà

năm học 2008 - 2009, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã phát động phong trào thi đua “Xây

dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực” trong các trường phổ thông giai đoạn

2008 - 2013.

Xuất phát từ những lý do trên, tôi chọn đề tài: “Xây dựng môi trường học tập

thân thiện ở trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện

Biên” làm đề tài nghiên cứu.

2. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở nghiên cứu lý luận, tìm hiểu thực trạng xây dựng môi trường học

tập thân thiện ở trường PTDTBT tiểu học huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên, đề tài đề

xuất một số biện pháp xây dựng môi trường học tập thân thiện ở trường PTDTBT

tiểu học, nhằm góp phần đảm bảo chất lượng học tập, chất lượng giáo dục học sinh

ở các trường PTDTBT tiểu học huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên.

3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu

- Đối tượng nghiên cứu: Biện pháp xây dựng môi trường học tập thân thiện ở

trường PTDTBT cấp tiểu học.

- Khách thể nghiên cứu: Xây dựng môi trường học tập thân thiện ở các trường

PTDTBT cấp tiểu học.

4. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Nghiên cứu cơ sở lý luận về xây dựng môi trường học tập thân thiện ở trường

PTDTBT tiểu học.

- Khảo sát và đánh giá thực trạng môi trường học tập ở trường PTDTBT tiểu

học huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên.

- Đề xuất các biện pháp xây dựng môi trường học tập thân thiện ở trường

PTDTBT tiểu học huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên.