Xác định và phân chia tài sản chung là quyền sử dụng đất nông nghiệp của vợ chồng sau khi ly hôn

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

THỊ GẤM

XÁC ĐỊNH VÀ PHÂN CHIA TÀI SẢN CHUNG

LÀ QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT NÔNG NGHIỆP

CỦA VỢ CHỒNG KHI LY HÔN

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT DÂN SỰ VÀ TỐ TỤNG DÂN SỰ

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

XÁC ĐỊNH VÀ PHÂN CHIA TÀI SẢN CHUNG

LÀ QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT NÔNG NGHIỆP

CỦA VỢ CHỒNG KHI LY HÔN

Chuyên ngành: Luật Dân sự và Tố tụng Dân sự

Định hướng ứng dụng

Mã số 60380103

Người hướng dẫn khoa học : TS. Lê Vĩnh Châu

Học viên : Thị Gấm

Lớp : Cao học Luật, Kiên Giang Khóa 2

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu khoa học thực sự của

cá nhân, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Lê Vĩnh Châu.

Những kết luận nghiên cứu được trình bày trong luận văn này trung thực và chưa

từng được công bố dưới bất kỳ hình thức nào.

Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình.

Tác giả

THỊ GẤM

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

STT Từ viết tắt Từ được viết tắt

1 BLDS Bộ luật Dân sự

2 BLTTDS Bộ luật Tố tụng Dân sự

3 Luật HN&GĐ Luật Hôn nhân và gia đình

4 QSDĐ Quyền sử dụng đất

5 TAND Tòa án nhân dân

6 TTLT 01/2016

Thông tư liên tịch số 01/2016/TTLT-TANDTC￾VKSNDTC-BTP ngày 06/01/2016 của Tòa án nhân

dân tối cao – Viện Kiểm sát nhân dân tối cao – Bộ Tư

pháp hướng dẫn thi hành một số quy định của Luật

Hôn nhân và gia đình.

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................................1

CHƯƠNG 1. XÁC ĐỊNH QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT NÔNG NGHIỆP LÀ TÀI

SẢN CHUNG CỦA VỢ CHỒNG............................................................................8

1.1. Căn cứ vào thời kỳ hôn nhân..........................................................................9

1.2. Căn cứ vào ý chí của vợ, chồng.....................................................................13

1.3. Căn cứ vào nguồn gốc của tài sản.................................................................21

Kết luận Chương 1 ..................................................................................................25

CHƯƠNG 2. PHÂN CHIA TÀI SẢN CHUNG LÀ QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT

NÔNG NGHIỆP KHI VỢ CHỒNG LY HÔN .....................................................26

2.1. Chia theo sự thoả thuận của vợ chồng.........................................................26

2.2. Chia theo quyết định của Toà án..................................................................29

Kết luận Chương 2 ..................................................................................................41

KẾT LUẬN..............................................................................................................42

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Đời sống hôn nhân của vợ chồng vô cùng phong phú và đa dạng, ở đó

không chỉ phát sinh quan hệ nhân thân mà còn tồn tại quan hệ tài sản giữa vợ và

chồng. Ly hôn là việc chấm dứt quan hệ vợ chồng theo bản án, quyết định của Tòa

án có hiệu lực pháp luật. Ly hôn là mặt trái của kết hôn, việc giải quyết ly hôn và

hậu quả của việc ly hôn luôn mang đến những hệ lụy nhất định. Vấn đề được các

bên quan tâm và thường xảy ra tranh chấp khi ly hôn chính là giải quyết quyền lợi

của vợ, chồng.

Hiện nay, dưới sự tác động mạnh mẽ của nền kinh tế thị trường, tính chất mối

quan hệ tài sản giữa các thành viên trong gia đình cũng có nhiều thay đổi. Vì vậy,

các quy định điều chỉnh chế độ tài sản của vợ chồng luôn được các nhà làm luật

quan tâm và xây dựng để trở thành một trong những chế định quan trọng nhất của

pháp luật hôn nhân và gia đình. Trong xã hội hiện đại, để bảo bảm đời sống chung

của gia đình và lợi ích thiết thực của bản thân mỗi thành viên trong gia đình, vợ

chồng có nhu cầu tham gia vào các quan hệ xã hội được pháp luật điều chỉnh và có

quyền, nghĩa vụ tài sản phát sinh từ các quan hệ đó. Lúc gia đình hạnh phúc, ranh

giới giữa tài sản chung và tài sản riêng ít người để ý và quan tâm. Khi tình cảm vợ

chồng rạn nứt, đổ vỡ, vợ chồng có quyền tự thỏa thuận việc chia tài sản của họ,

nhưng khi họ không thỏa thuận được thì việc vận dụng những quy định của pháp

luật hôn nhân và gia đình để giải quyết tranh chấp tài sản của vợ chồng là điều cần

thiết để bảo đảm quyền và lợi ích của vợ hoặc chồng.

Xác định và phân chia tài sản chung của vợ chồng là vấn đề rất phức tạp khi

ly hôn, nhất là các tranh chấp liên quan đến quyền sử dụng đất nói chung và quyền

sử dụng đất nông nghiệp nói riêng của vợ chồng. Trong thực tiễn giải quyết, nảy

sinh nhiều bất cập, như:

Thứ nhất, việc xác định quyền sử dụng đất nông nghiệp khi ly hôn là tài sản

chung hay tài sản riêng của vợ, chồng.

Thứ hai, tranh chấp về quyền sử dụng đất nông nghiệp của vợ chồng khi ly

hôn có liên quan đến người thứ ba; vợ chồng có thỏa thuận về việc quyền sử dụng

đất nông nghiệp được tặng cho riêng là tài sản riêng, quyền sử dụng đất nông

nghiệp được tặng cho chung là tài sản chung nhưng ý chí của bên tặng cho không

thể hiện cụ thể trước thời điểm các bên tiến hành ly hôn.

2

Thứ ba, tranh chấp về việc xác định phần quyền sử dụng đất nông nghiệp của

vợ chồng trong trong khối tài sản chung của gia đình khi vợ chồng ly hôn; khó khăn

trong thu thập chứng cứ trong giải quyết tranh chấp về chia tài sản chung là quyền

sử dụng đất nông nghiệp.

Thứ tư, xác định có nhu cầu và có điều kiện trực tiếp sử dụng đất đối với đất

nông nghiệp trồng cây hàng năm, nuôi trồng thủy sản của vợ, chồng khi ly hôn…

Thực tế, đã có một số công trình khoa học nghiên cứu chuyên sâu về phần

tài sản của vợ chồng, trong đó bao gồm các nghiên cứu về chia tài sản chung của

vợ chồng khi ly hôn. Tuy nhiên, số lượng công trình nghiên cứu chuyên sâu về

xác định, phân chia quyền sử dụng đất nông nghiệp là tài sản chung của vợ chồng

khi ly hôn chưa nhiều. Vì vậy, việc nghiên cứu phân tích để làm sáng tỏ những

quy định của pháp luật hôn nhân và gia đình về xác định và chia tài sản chung là

quyền sử dụng đất nông nghiệp của vợ chồng khi ly hôn là một việc làm cần thiết,

có ý nghĩa lý luận và thực tiễn sâu sắc, giúp quá trình xác định và phân chia tài sản

của vợ chồng khi ly hôn được minh bạch, công tâm và khách quan, bảo vệ hài hòa

quyền và lợi ích hợp pháp giữa vợ, chồng và bên thứ ba liên quan (nếu có). Mặt

khác, điều này còn góp phần hoàn thiện các quy định của pháp luật tạo ra cách

hiểu thống nhất, đảm bảo quy định của pháp luật đi vào cuộc sống, giúp hệ thống

Tòa án nói chung, trong đó có Tòa án nhân dân tỉnh Kiên Giang giải quyết một

cách kip thời và hiệu quả các tranh chấp phát sinh khi giải quyết yêu cầu chia tài

sản chung của vợ chồng khi ly hôn.

Từ những lý do nêu trên tác giả chọn đề tài “Xác định và phân chia tài sản

chung là quyền sử dụng đất nông nghiệp của vợ chồng khi ly hôn” để thực hiện

Luận văn Thạc sĩ Luật học.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Hiện nay, trước những đòi hỏi khách quan của đời sống xã hội và đời sống vợ

chồng nói riêng đã có nhiều công trình nghiên cứu, bài viết ở cấp độ khác nhau đề

cập đến vấn đề tranh chấp quyền sử dụng đất nói chung của vợ chồng khi ly hôn.

Cụ thể:

Giáo trình, sách chuyên khảo:

Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh (2016), “Giáo trình Luật hôn

nhân gia đình Việt Nam”, Nxb Hồng Đức, Hội Luật gia Việt Nam. Các quy định

của pháp luật về chia tài sản chung của vợ chồng khi ly hôn nói chung, chia quyền

sử dụng đất khi ly hôn nói riêng được phân tích, luận giải khá chi tiết, cụ thể trong

3

chương chấm dứt hôn nhân. Đây là nguồn tài liệu quan trọng giúp tác giả tham khảo

khi triển khai các vấn đề lý luận của đề tài. Tuy nhiên vì công trình được biên soạn

nhằm phục vụ việc giảng dạy trong các cơ sở đào tạo luật, do đó nhóm tác giả chỉ

tập trung nghiên cứu những vấn đề mang tính lý luận, không đánh giá thực tiễn, vì

vậy chưa chỉ ra bất cập, vướng mắc cũng như giải pháp hoàn thiện pháp luật. Với

việc nghiên cứu cả về lý luận và thực tiễn áp dụng pháp luật về xác định, phân chia

tài sản chung của vợ chồng là quyền sử dụng đất nông nghiệp khi ly hôn, nên tác

giả cần thiết phải nghiên cứu cụ thể về thực tiễn áp dụng pháp luật, chỉ ra bất cập,

vướng mắc, đồng thời đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật về vấn đề này.

Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh (2018), “Sách tình huống

(bình luận bản án) Luật Hôn nhân và gia đình, Nxb Hồng Đức, Hội Luật gia Việt

Nam. Trong các công trình này, nhóm tác giả đã phân tích, bình luận, nêu quan

điểm cá nhân về các vụ việc xảy ra trên thực tế, đã có phán quyết của Toà án. Đây

là nguồn tài liệu tham khảo rất giá trị, giúp tác giả trong việc đánh giá thực tiễn

cũng như định hướng đề xuất giải pháp, kiến nghị của mình.

Luận án, luận văn:

Nguyễn Văn Cừ (2005), “Chế độ tài sản của vợ chồng theo Luật Hôn nhân gia

đình Việt Nam”, Luận án Tiến sĩ Luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội. Công trình

này tập trung vào phân tích cơ sở lý luận và thực tiễn về chế độ tài sản của vợ chồng,

chỉ ra những vấn đề phát sinh trong các quy định về vấn đề này trong thực tế để từ đó

đề xuất các phương hướng quan trọng trong hoạt động áp dụng quy định của pháp

luật về chế độ tài sản của vợ chồng theo pháp luật. Tuy nhiên, công trình được thực

hiện dựa trên quy định của Luật HN&GĐ 2000, nay không còn hiệu lực, vì vậy tác

giả tiếp tục triển khai nghiên cứu đề tài của mình dựa trên Luật HN&GĐ 2014.

Nguyễn Thị Thanh Xuân (2011), “Pháp luật về giải quyết tranh chấp nhà ở và

quyền sử dụng đất khi ly hôn”. Công trình này tập trung vào các quy định pháp luật

về giải quyết tranh chấp nhà ở và quyền sử dụng đất khi ly hôn và thực tiễn áp dụng

trong thực tế. Đồng thời, chỉ rõ những điểm hạn chế về quá trình áp dụng trong thực

tiễn và phương hướng hoàn thiện nhằm áp dụng có hiệu quả pháp luật về giải quyết

tranh chấp nhà ở và quyền sử dụng đất khi ly hôn.

Lương Hải Anh (2016), Giải quyết tranh chấp tài sản chung của vợ, chồng

khi ly hôn từ thực tiễn xét xử của Tòa án nhân dân quận ba đình, thành phố Hà Nội,

Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam - Học viện Khoa học xã hội, Luận văn

thạc sĩ Luật học. Công trình này đã nghiên cứu các quy định của luật thực định về