Xác định nguyên nhân, xây dựng biện pháp phòng chống nhiễm độc hàng loạt. Nhánh 6: Nghiên cứu biện pháp xử lý nhiễm độc hàng loạt do các chất độc quân sự, khủng bố và sự cố

Bé quèc phßng

häc viÖn qu©n y

B¸o c¸o tæng kÕt §Ò tµi nh¸nh kc.10-13.03

Nghiªn cøu x©y dùng biÖn ph¸p xö lý

nhiÔm ®éc hµng lo¹t do c¸c chÊt ®éc

qu©n sù, khñng bè vµ sù cè

Chñ nhiÖm §TN: PGS. TS. NguyÔn LiÔu

thuéc ®Ò tµi cÊp nhµ n−íc. M∙ sè kc 10.13

“ x¸c ®Þnh nguyªn nh©n, x©y dùng biÖn ph¸p dù phßng

vµ xö trÝ nhiÔm ®éc hµng lo¹t “

6466-6

Hµ néi 10-2004

Tµi liÖu lµ kÕt qu¶ thùc hiÖn nh¸nh nghiªn cøu cña §Ò tµi cÊp Nhµ n−íc

KC10.13 (2001-2004)

1

§Æt vÊn ®Ò

Trong ®¹i chiÕn thÕ giíi lÇn thø nhÊt, lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö chiÕn tranh,

qu©n §øc ®· tËp kÝch hãa häc víi quy m« lín vµo qu©n ®éi Anh- Ph¸p ë mÆt trËn

phÝa t©y n−íc §øc b»ng 180 tÊn Clo, ®· lµm cho 15.000 ng−êi bÞ nhiÔm ®éc,

trong ®ã 5000 ng−êi bÞ chÕt t¹i trËn. ChØ tÝnh trong n¨m 1918 ®· cã tíi 1,3 triÖu

ng−êi bÞ th−¬ng nÆng do vò khi hãa häc. Tr−íc nguy c¬ ®ã, n¨m 1925 c«ng −íc

Quèc tÕ ®· ra ®êi cÊm c¸c n−íc s¶n xuÊt, tµng tr÷ vò khÝ hãa häc. Tuy nhiªn, tõ

®ã ®Õn nay nhiÒu lo¹i chÊt ®éc hãa häc cã kh¶ n¨ng hñy diÖt lín h¬n ®−îc c¸c

n−íc, ®Æc biÖt lµ Mü vÉn nghiªn cøu s¶n xuÊt. §ã thùc sù lµ mèi nguy c¬ lín ®e

däa nh©n lo¹i.

Vò khi hãa häc lµ mét trong c¸c lo¹i vò khÝ s¸t th−¬ng lín, cã kh¶ n¨ng

giÕt ng−êi hµng lo¹t b»ng chÊt ®éc, hoÆc lµm mÊt søc chiÕn ®Êu t¹m thêi, hoÆc

g©y trë ng¹i cho hµnh ®éng t¸c chiÕn vµ phßng thñ cña ®èi ph−¬ng. Vò khÝ hãa

häc cã hai thµnh phÇn chÝnh: chÊt ®éc hãa häc vµ ph−¬ng tiÖn sö dông chÊt ®éc

hãa häc, trong ®ã chÊt ®éc hãa häc lµ yÕu tè s¸t th−¬ng chÝnh.

Theo quan ®iÓm sö dông vò khi hãa häc cña Mü th×:

- Vò khÝ hãa häc ®−îc sö dông trong chiÕn tranh th«ng th−êng còng nh−

chiÕn tranh d−íi ®iÒu kiÖn h¹t nh©n

- Vò khÝ hãa häc ®−îc sö dông trong chiÕn tranh lín còng nh− trong chiÕn

tranh côc bé

- Vò khÝ hãa häc ®−îc sö dông trong mäi h×nh thøc chiÕn ®Êu vµo môc

®Ých chiÕn thuËt, chiÕn dÞch vµ c¶ chiÕn l−îc nh− lµm tª liÖt c¬ së hËu ph−¬ng,

ph¸ ho¹i kinh tÕ cña ®èi ph−¬ng ...

Nh÷ng chÊt ®−îc chän sö dông vµo môc ®Ých qu©n sù gäi lµ chÊt ®éc qu©n

sù. Nh− vËy, chÊt ®éc qu©n sù lµ thµnh phÇn c¬ b¶n cña vò khÝ hãa häc dïng

trong chiÕn tranh, ngoµi ra còng cã thÓ sö dông chóng vµo môc ®Ých kh¸c tïy

thuéc vµo ng−êi sö dông.

Theo quan ®iÓm cña c¸c chuyªn gia qu©n sù n−íc ngoµi, chÊt ®éc qu©n sù

cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu lµ: cã ®éc tÝnh cao, cã kh¶ n¨ng x©m nhËp vµo c¬ thÓ

qua nhiÒu ®−êng (h« hÊp, da, tiªu hãa), cã thÓ g©y nhiÔm ®éc hµng lo¹t, dÔ s¶n

xuÊt, gi¸ thµnh h¹ vµ cã thÓ sö dông d−íi nhiÒu h×nh thøc nh−: nhåi vµo bom,

®¹n, lùu ®¹n, hoÆc b×nh phun... ®ång thêi cã thÓ g©y « nhiÔm ngo¹i c¶nh trong

mét thêi gian nhÊt ®Þnh.

C¸c chÊt ®éc qu©n sù ®−îc sö dông trong chiÕn tranh do nh÷ng ®Æc ®iÓm

v−ît tréi cña chóng so víi c¸c chÊt ®éc th«ng th−êng, nªn chóng ®Òu cã thÓ ®−îc

dïng vµo môc ®Ých khñng bè hoÆc ®Çu ®éc.

VÝ dô: chÊt ®éc Sarin ®−îc gi¸o ph¸i Aum sö dông t¹i ga tµu ®iÖn ngÇm ë

NhËt B¶n (n¨m 1995) lµm n¨m ngµn ng−êi bÞ nhiÔm ®éc vµ m−êi hai ng−êi chÕt.

2

Nh÷ng chÊt ®éc cã ®éc tÝnh cao th−êng ®−îc sö dông kh«ng nh÷ng vµo

môc ®Ých qu©n sù mµ cßn sö dông vµo môc ®Ých kh¸c g©y rèi lo¹n chÝnh trÞ, x·

héi, kinh tÕ, ®Çu ®éc c¸ nh©n hoÆc tËp thÓ mang tÝnh chÊt khñng bè...

HiÖn nay, nh÷ng cuéc chiÕn tranh côc bé hoÆc khu vùc vÉn th−êng xuyªn

xÈy ra trªn thÕ giíi ë n¬i nµy hoÆc n¬i kh¸c nh− cuéc chiÕn tranh ë Nam T−,

Afganistan; Ir¾c...

NhiÒu n−íc, ®øng ®Çu lµ Mü vÉn kh«ng ngõng nghiªn cøu vµ s¶n xuÊt c¸c

lo¹i chÊt ®éc qu©n sù cã søc hñy diÖt lín h¬n. NhiÒu lo¹i chÊt ®éc ®−îc trang bÞ

chÝnh thøc hoÆc dù bÞ cho qu©n ®éi lµm vò khÝ hãa häc sö dông trong chiÕn

tranh. Bªn c¹nh ®ã, chñ nghÜa khñng bè ®ang ngµy cµng lan réng, ph¹m vi ho¹t

®éng kh«ng cßn giíi h¹n ë tõng khu vùc mµ lan réng kh¾p thÕ giíi. Bëi vËy nguy

c¬ ®e däa nh©n lo¹i bëi c¸c chÊt ®éc hãa häc lµ mét thùc tÕ hiÖn h÷u mµ gÇn ®©y

nhÊt lµ viÖc sö dông h¬i ®éc Sarin t¹i ga tµu ®iÖn ngÇm ë Tokyo NhËt B¶n.

ChÝnh v× vËy viÖc nghiªn cøu x©y dùng c¸c biÖn ph¸p xö trÝ nhiÔm ®éc

hµng lo¹t do c¸c chÊt ®éc qu©n sù, khñng bè vµ sù cè lµ tÊt yÕu, cÊp b¸ch vµ

mang tÝnh thêi sù nãng hæi...

* Than ho¹t tÝnh:

Trong y häc, than ho¹t tÝnh ®−îc sö dông kh¸ phæ biÕn trong mét sè bÖnh

lý kh¸c nhau: ngé ®éc cÊp qua ®−êng tiªu ho¸, Øa ch¶y kÐo dµi, nhiÔm khuÈn

nhiÔm ®éc thøc ¨n...NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu cho thÊy r»ng: than ho¹t tÝnh cã

kh¶ n¨ng hÊp phô, cè ®Þnh mét sè ho¸- chÊt ®éc vµ nhiÒu ho¸ d−îc sö dông trong

l©m sµng. Trong ®iÒu trÞ ngé ®éc cÊp qua ®−êng tiªu ho¸, th× sö dông than ho¹t

tÝnh lµ mét biÖn ph¸p can thiÖp cÇn thiÕt nh»m lµm gi¶m vµ chËm sù hÊp thu chÊt

®éc vµo m¸u. Ph©n viÖn phßng chèng vò khÝ NBC ®· s¶n xuÊt ®−îc mét lo¹i than

ho¹t tÝnh (d¹ng bét vµ d¹ng huyÒn phï) víi gi¸ thµnh h¹ vµ nguyªn liÖu hoµn

toµn ë trong n−íc. Tr−íc lóc cã thÓ ®−a lo¹i than ho¹t tÝnh nµy vµo øng dông

trong thùc tÕ, viÖc ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng hÊp phô vµ ®éc tÝnh cña s¶n phÈm nµy lµ

hÕt cÇn thiÕt cã tÝnh nguyªn t¾c. Khi lo¹i s¶n phÈm nµy ®¹t chÊt l−îng, chóng ta

sÏ cã thªm mét lo¹i thuèc ®Ó sö dông rÊt cã hiÖu qu¶ trong cÊp cøu nhiÔm ®éc

qua ®−êng tiªu ho¸.

Tõ nh÷ng vÊn ®Ò nªn trªn, ®Ò tµi ®Æt ra 2 môc tiªu sau ®©y:

- X©y dùng ph¸c ®å xö trÝ cÊp cøu nhiÔm ®éc cÊp c¸c chÊt ®éc qu©n sù,

khñng bè

- §¸nh gi¸ ®éc tÝnh vµ kh¶ n¨ng hÊp phô cña than ho¹t tÝnh do Ph©n

viÖn phßng chèng vò khÝ NBC s¶n xuÊt.

3

Ch−¬ng mét

Tæng quan tµi liÖu

1.1- Mét sè kh¸i niÖm vÒ vò khÝ hãa häc vµ chÊt ®éc qu©n sù

Tr−íc chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, n−íc §øc ®−îc coi lµ thñ phñ "hãa

häc" cña Ch©u ©u vµ thÕ giíi, lµ n−íc ®· chÕ t¹o vµ tµng tr÷ nhiÒu lo¹i vò khÝ hãa

häc. Ngµy 22- 4-1915, t¹i chiÕn tr−êng ë triÒn s«ng Ipr¬ qu©n §øc ®· sö dông vò

khÝ hãa häc (chÊt ®éc clo) tËp kÕt vµo qu©n ®éi Ph¸p. ChØ trong mét ngµy ®· lµm

bÞ th−¬ng 15 ngµn ng−êi, trong ®ã 5 ngµn ng−êi tö vong [17],[30] Trong thêi

gian tõ 1914 ®Õn 1918 tæng céng c¸c n−íc ®· s¶n xuÊt ®−îc 150 ngµn tÊn chÊt

®éc hãa häc, trong ®ã §øc chiÕm 45,5%, Ph¸p 24,6%, Anh 17,2%, c¸c n−íc

kh¸c 12,8% [14]. Do kh¶ n¨ng hñy diÖt lín cña vò khÝ hãa häc, nªn n¨m 1925 ®·

cã c«ng −íc Quèc tÕ cÊm c¸c n−íc s¶n xuÊt, tµng tr÷ vµ sö dông lo¹i vò khÝ nµy.

Tuy nhiªn, trong thùc tÕ, nhiÒu n−íc ®Õ quèc vµ mét sè n−íc kh¸c vÉn bÝ mËt

nghiªn cøu, s¶n xuÊt vµ trang bÞ vò khÝ hãa häc cho qu©n ®éi ®Ó cã thÓ sö dông

trong chiÕn tranh. HiÖn nay cïng víi sù ph¸t triÓn cña vò khÝ h¹t nh©n, vò khÝ hãa

häc vÉn kh«ng ngõng ®−îc hoµn thiÖn vµ n©ng cao. NhiÒu lo¹i chÊt ®éc míi cã

®éc tÝnh cao, rÊt cao hoÆc nh÷ng lo¹i cã t¸c dông ®Æc biÖt ®−îc nghiªn cøu vµ s¶n

xuÊt nh−: chÊt ®éc thÇn kinh lo¹i V, chÊt ®éc t©m thÇn, chÊt ®éc hñy diÖt c©y cèi

vµ ph¸ ho¹i mïa mµng...N¨m 1987, Mü ®· quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt víi quy m« lín

vò khÝ hãa häc hai thµnh phÇn. Trong chiÕn tranh ë ViÖt Nam (tõ 1961-1971) ®Õ

quèc Mü ®· sö dông vò khÝ hãa häc víi mét khèi l−îng khæng lå chÊt ®éc mµu

da cam (2,4.D vµ 2,4,5.T), chÊt ®éc kÝch thÝch trªn quy m« réng lín ®· lµm h¬n 2

triÖu ng−êi bÞ nhiÔm ®éc, ®Õn nay ®· cã nhiÒu chÕt v× c¸c lo¹i chÊt ®éc nµy.

Theo quan ®iÓm cña Mü, vò khÝ hãa häc ®−îc sö dông trong chiÕn tranh

th«ng th−êng còng nh− trong chiÕn tranh h¹t nh©n, chiÕn tranh cã quy m« lín

còng nh− quy m« nhá, trong c¸c h×nh thøc chiÕn ®Êu víi môc ®Ých chiÕn thuËt,

chiÕn dÞch hoÆc chiÕn l−îc. ChÝnh v× vËy, vò khÝ hãa häc cho ®Õn nay vÉn cßn lµ

mèi nguy c¬ ®e däa nh©n lo¹i, mÆc dï n¨m 1991 ®· cã c«ng −íc míi vÒ cÊm s¶n

xuÊt, tµng tr÷ vò khÝ hãa häc vµ ®−îc c¶ thÕ giíi hoan nghªnh.

* Vò khÝ hãa häc:

Vò khÝ hãa häc lµ mét trong c¸c lo¹i vò khÝ s¸t th−¬ng lín (s¸t th−¬ng

hµng lo¹t) mµ t¸c nh©n s¸t th−¬ng chÝnh lµ chÊt ®éc hãa häc .

Vò khÝ hãa häc bao gåm 2 thµnh phÇn chÝnh, ®ã lµ:

- ChÊt ®éc hãa häc

- Ph−¬ng tiÖn sö dông

Vò khÝ hãa häc cã ®Æc ®iÓm: cã kh¶ n¨ng g©y s¸t th−¬ng rÊt lín mµ ®èi

t−îng s¸t th−¬ng chñ yÕu lµ con ng−êi; Ýt hoÆc kh«ng g©y tæn h¹i ®Õn c¬ së, vËt

chÊt, kü thuËt cña ®èi ph−¬ng; t¹o ra ®−îc mét khu vùc nhiÔm ®éc réng lín vµ

4

tån t¹i trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh; cã thÓ sö dông vµo c¸c môc ®Ých chiÕn

thuËt kh¸c nhau; vµo c¸c lo¹i chiÕn tranh víi quy m« kh¸c nhau; cã thÓ sö dông

®Ó hñy diÖt m«i tr−êng sèng, ph¸ ho¹i ph−¬ng tiÖn cña ®èi ph−¬ng...

* ChÊt ®éc qu©n sù:

- ChÊt ®éc qu©n sù lµ nh÷ng chÊt ®éc hãa häc cã nh÷ng ®Æc tÝnh nhÊt ®Þnh

®−îc chän ®Ó sö dông vµo môc ®Ých qu©n sù. ChÊt ®éc qu©n sù lµ yÕu tè s¸t

th−¬ng chÝnh cña vò khÝ hãa häc [17], [18].

- §Æc ®iÓm cña chÊt ®éc qu©n sù [7], [12], [14], [16].

+ Cã ®éc tÝnh cao (chØ víi mét liÒu nhá còng g©y ra ®−îc t×nh tr¹ng

nhiÔm ®éc).

+ Cã thÓ x©m nhËp vµo c¬ thÓ qua nhiÒu ®−êng.

+ Tån t¹i bÒn v÷ng ë ngo¹i c¶nh trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh

+ ChÞu ®ùng ®−îc nhiÖt ®é cao khi vò khÝ næ mµ kh«ng bÞ thay ®æi ®Æc

tÝnh.

+ Cã thÓ sö dông ®Çu ®éc nguån n−íc, l−¬ng thùc, thùc phÈm.

+ Cã thÓ s¶n xuÊt hµng lo¹t b»ng ph−¬ng ph¸p c«ng nghiÖp, gi¸ thµnh

t−¬ng ®èi rÎ, b¶o qu¶n vµ tµng tr÷ t−¬ng ®èi thuËn lîi.

- Ph©n lo¹i chÊt ®éc qu©n sù [30], [31].

Cã nh÷ng c¸ch ph©n lo¹i kh¸c nhau tïy thuéc vµo môc ®Ých:vÝ dô: ph©n

lo¹i theo t¸c dông chÝnh, theo thêi gian tån t¹i ë ngo¹i c¶nh (khu vùc sö dông),

theo môc ®Ých chiÕn thuËt, theo t¸c dông sinh lý...

Ph©n lo¹i theo y häc (theo t¸c dông sinh lý) nh»m môc ®Ých phôc vô cho

c«ng t¸c chuÈn ®o¸n, cÊp cøu vµ ®iÒu trÞ ®−îc c¸c nhµ y häc quan t©m. Theo

ph©n lo¹i nµy, chÊt ®éc hãa häc gåm cã mÊy nhãm chÝnh sau:

+ ChÊt ®éc thÇn kinh: Tabun, sarin, soman, Vx

+ ChÊt ®éc loÐt n¸t: yperit, yperit- nit¬, lewisit

+ ChÊt ®éc g©y ng¹t: phosgen, diphosgen

+ ChÊt ®éc toµn th©n: ®¹i diÖn lµ: acid cyanhydric (HCN)

+ ChÊt ®éc t©m thÇn: ®¹i diÖn: BZ.

+ ChÊt ®éc kÝch thÝch: ®¹i diÖn: CS

Ngoµi ra mét sè hîp chÊt nh−: 2,4.D; 2,4,5.T, chÊt ®Çu ®éc còng ®−îc

quan t©m.

1.2- ChÊt ®éc khñng bè

HiÖn nay vÊn ®Ò khñng bè kh«ng chØ cßn giíi h¹n ë mét quèc gia, mét khu

vùc, mµ lan réng kh¾p thÕ giíi. C¸c lùc l−îng khñng bè còng v× thÕ kh«ng chØ lµ

mét nhãm ng−êi, mét t«n gi¸o mµ ®· trë thµnh nh÷ng tæ chøc khñng bè ngµy

cµng lan táa, ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi vµ cã xu thÕ liªn kÕt víi nhau. Môc tiªu

khñng bè kh«ng dõng l¹i ë viÖc s¸t h¹i nh÷ng ®èi t−îng cô thÓ lµ con ng−êi, ®èi

víi c¸c c¬ së kinh tÕ, ®êi sèng v¨n hãa ®Òu cã thÓ lµ ®Ých chän cña lùc l−îng

khñng bè. Chñ nghÜa khñng bè ®· trë thµnh mét th¸ch thøc ®èi víi tÊt c¶ c¸c

5

quèc gia trªn thÕ giíi. Nh÷ng tæn thÊt vÒ ng−êi vµ kinh tÕ do lùc l−îng khñng bè

g©y ra ngµy cµng to lín. §iÓn h×nh nhÊt lµ vô 11-9- 2002 t¹i n−íc Mü ®· lµm trªn

3000 ng−êi chÕt vµ trë thµnh nçi kinh hoµng cña nh©n lo¹i ®Çu thÕ kû XXI. Víi

môc tiªu cô thÓ kh¸c nhau, lùc l−îng khñng bè sö dông nh÷ng ph−¬ng tiÖn kh¸c

nhau tõ th« s¬ ®Õn phøc t¹p lµm vò khÝ ®Ó thùc hiÖn khñng bè, trong ®ã chÊt ®éc

qu©n sù ®−îc bän khñng bè ®Æc biÖt quan t©m. GÇn ®©y nhÊt lµ viÖc sö dông chÊt

®éc thÇn kinh (Sarin) t¹i ga tµu ®iÖn ngÇm ë NhËt B¶n n¨m 1995 lµm n¨m ngµn

ng−êi bÞ nhiÔm ®éc vµ m−êi hai ng−êi tö vong.

ChÊt ®éc khñng bè lµ nh÷ng hîp chÊt hãa häc cã nguån gèc kh¸c nhau: cã

thÓ tõ ph−¬ng ph¸p tæng hîp hãa häc, chiÕt suÊt tõ thùc vËt hoÆc ®éng vËt ®−îc

sö dông vµo môc ®Ých khñng bè.

Tïy theo môc ®Ých mµ bän khñng bè lùa chän nh÷ng chÊt ®éc rÊt kh¸c

nhau. Tuy nhiªn tÊt c¸c chÊt ®éc qu©n sù ( do cã ®éc tÝnh cao, cã kh¶ n¨ng g©y

s¸t th−¬ng hµng lo¹t) ®Òu lµ môc tiªu muèn chiÕm gi÷ cña c¸c lùc l−îng khñng

bè. Mét sè thñ lÜnh cña bän khñng bè nãi r»ng: "chóng t«i sÏ thùc hiÖn trõng

ph¹t víi sù trî gióp cña vò khÝ hãa häc".

1.4- Than ho¹t tÝnh

Than ho¹t tÝnh (Activated charcoal), ®−îc t¹o ra bëi sù nhiÖt ph©n cña

nhiÒu hîp chÊt h÷u c¬. Sau khi c¸c bon ®−îc t¹o ra, ph¶i cã qu¸ tr×nh lµm s¹ch

(lo¹i bá c¸c t¹p chÊt) h¬i n−íc. Qu¸ tr×nh kÝch ho¹t nµy sÏ t¹o ra nhiÒu lç bªn

trong c¸c h¹t c¸c bon, do ®ã lµm t¨ng diÖn tÝch bÒ mÆt tíi 1000-3500m2

/gam.

Nh− vËy sÏ nh©n kh¶ n¨ng b¸m hót (hÊp phô) lªn hÖ sè 2-3

* §Æc ®iÓm cña than ho¹t tÝnh.

- Than ho¹t tÝnh lµ bét mµu ®en, kh«ng tan trong n−íc, kh«ng mïi, kh«ng

vÞ

- Do cã nhiÒu lç nhá ë bªn trong, nªn than ho¹t cã diÖn tÝch bÒ mÆt lín,

−íc tÝnh 1000-3500m

2

/gam

- Cã kh¶ n¨ng hÊp phô kh«ng ®Æc hiÖu ®èi víi c¸c lo¹i hãa ho¸ chÊt, chÊt

®éc, ®éc tè vi khuÈn, vi rót vµ c¸c chÊt chuyÓn hãa cña c¬ thÓ th¶i ra trong èng

tiªu hãa khi than ho¹t ®−îc sö dông b»ng ®−êng tiªu hãa. Tuy nhiªn mét sè chÊt

nh−: cyanua, cån, mét sè kim lo¹i (s¾t, lithi) th× kh¶ n¨ng hÊp phô cña than ho¹t

bÞ h¹n chÕ rÊt nhiÒu.

* Sö dông than ho¹t:

Than ho¹t ®−îc sö dông t−¬ng ®èi réng r·i trong nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau

- Trong y häc, than ho¹t th−êng ®−îc sö dông lµm chÊt hÊp phô ®èi víi c¸c

tr−êng hîp nhiÔm ®éc cÊp tÝnh c¸c ho¸ chÊt, chÊt ®éc, thuèc ®iÒu trÞ nhiÔm

khuÈn- nhiÔm ®éc ¨n uèng [29], [44], [47], [61].

Trong cÊp cøu nhiÔm ®éc ®−êng tiªu hãa, than ho¹t cÇn ®−îc sö dông sím

míi cã hiÖu qu¶. Tuy nhiªn sau khi hÊp phô c¸c ®éc chÊt, cÇn ph¶i lo¹i bá than

6

ho¹t khái èng tiªu hãa, ®Ó h¹n chÕ sù x©m nhËp trë l¹i cña c¸c chÊt ®éc ®· uèng

vµo. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy, nhiÒu t¸c gi¶ cho r»ng:sau khi b¬m hoÆc uèng than

ho¹t, nªn sö dông thuèc tÈy muèi nh−: natrisulfat hoÆc magnesiesulfat víi liÒu

20-30 gam ®Ó lo¹i bá than ho¹t (®· hÊp phô chÊt ®éc ) ra khái èng tiªu hãa [73],

[76] .

Còng cã nh÷ng biÖn ph¸p kh¸c ®Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých nµy b»ng c¸ch uèng

hoÆc b¬m hçn hîp than ho¹t víi sorbitol (lo¹i thuèc ®· ®−îc ®iÒu chÕ s½n dïng

®Ó cÊp cøu nhiÔm ®éc). C¸ch nµy rÊt tiÖn lîi cho c«ng t¸c cÊp cøu trong thùc

hµnh l©m sµng [67], [85] .

- LiÒu sö dông:

LiÒu l−îng than ho¹t ®−îc sö dông t−¬ng ®èi linh ho¹t. LiÒu khuyÕn c¸o

th−êng lµ 50g cho ng−êi lín, 1g/kg thÓ träng ®èi víi trÎ em.

LiÒu chung cã thÓ tõ 1g-1,5g/kg thÓ träng.

Cã thÓ dïng liÒu lËp l¹i trong nh÷ng tr−êng hîp cÇn thiÕt nh−: ngé ®éc

thuèc an thÇn liÒu cao, kÐo dµi g©y h«n mª, ngé ®éc c¸c thuèc chèng trÇm c¶m.

Khi sö dông liÒu lËp l¹i, th× liÒu cho ng−êi lín ®−îc khuyªn lµ: 25g cho ng−êi lín

vµ 0,5g/kg thÓ träng ®èi víi trÎ em.

- C¸ch sö dông:

+ Nªn uèng tõ tõ ®Ó tr¸nh ph¶n x¹ n«n g©y nguy hiÓm cho ®−êng h« hÊp.

+ Nh÷ng ng−êi bÞ tiªu ch¶y hoÆc t¸o bãn, th× ph¶i theo dâi nh÷ng rèi

lo¹n sau khi dïng than ho¹t.

- Chèng chØ ®Þnh dïng than ho¹t : kh«ng dïng trong c¸c tr−êng hîp sau:

+ §èi víi nh÷ng chÊt ¨n mßn.

+ Nh÷ng chÊt g©y n«n m¹nh.

+ Nh÷ng chÊt mµ than ho¹t Ýt hÊp phô nh−: cyanua, r−îu, glycol, kim

lo¹i (s¾t, lithi...).

* Nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ ®éc tÝnh vµ hÊp phô than ho¹t

- §¸nh gi¸ ®éc tÝnh:

Than ho¹t tÝnh ®−îc sö dông trong y häc, tr−íc khi dïng cho ng−êi ®Òu

®−îc kiÓm ®Þnh chÆt chÏ, ®¶m b¶o kh«ng cã ®éc tÝnh, kh«ng hÊp phô vµo c¬ thÓ.

Ngoµi quy tr×nh lµm s¹ch nh−: khö t¹p chÊt, lo¹i bá kim lo¹i, cßn ph¶i ®−îc thùc

nghiÖm trªn ®éng vËt vµ ng−êi. LiÒu l−îng thö nghiÖm b¾t ®Çu th−êng tõ 0,5g/kg

thÓ träng vµ t¨ng lªn tíi 1g/kg, 1,5g/kg vµ 2g/kg [71], [73]. Nh÷ng th«ng sè theo

dâi trªn ng−êi vµ ®éng vËt lµ: nh÷ng biÓu hiÖn vÒ l©m sµng (trªn hÖ thÇn kinh, hÖ

tiªu hãa, hÖ tiÕt niÖu, h« hÊp...). V× than ho¹t kh«ng tån l−u l©u trong èng tiªu

hãa vµ sö dông chØ trong mét thêi gian ng¾n nªn th−êng chØ ®¸nh gi¸ ®éc tÝnh

cÊp lµ ®ñ [100], [103] ...Khi than ho¹t kh«ng dïng vµo môc ®Ých trªn, ng−êi ta

kh«ng ®¸nh gi¸ ®éc tÝnh cña nã [100]. Con ®−êng ®−a than ho¹t vµo c¬ thÓ ®Ó

®¸nh gi¸ ®éc tÝnh duy nhÊt chØ b»ng ®−êng tiªu hãa.

- §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng hÊp phô cña than ho¹t.

7

Cã hai c¸ch c¬ b¶n ®Ó ®¸nh gi¸ hÊp phô cña than ho¹t: hÊp phô trªn invitro

vµ invivo.

- Trªn invitro: b»ng c¸ch cho than ho¹t tÝnh vµo trong dung dÞch chøa mét

lo¹i ho¸ chÊt nµo ®ã ®· ®−îc x¸c ®Þnh s½n. Sau khi cho than ho¹t tÝch vµo dung

dÞch trªn, khuÊy ®Òu, ®Ó mét thêi gian nhÊt ®Þnh, sau ®ã ®Þnh l−îng l¹i nång ®é

ho¸ chÊt cña dung dÞch. HiÖu sè cña nång ®é ho¸ chÊt ban ®Çu vµ nång ®é ho¸

chÊt Êy sau khi cho than ho¹t tÝnh vµo chÝnh lµ l−îng ho¸ chÊt mµ than ho¹t tÝnh

®· hÊp phô [29], [44].

- Trªn ®éng vËt vµ trªn ng−êi t×nh nguyÖn:

Cho ®éng vËt hoÆc ng−êi uèng mét lo¹i ho¸ chÊt nµo ®ã (kh«ng ®éc), sau

®ã uèng than ho¹t, so s¸nh víi nhãm chøng chØ uèng cïng lo¹i ho¸ chÊt cïng

liÒu l−îng nh−ng kh«ng uèng than ho¹t tÝnh. §Þnh l−îng ho¸ chÊt ®−îc hÊp thu

vµo m¸u theo thêi gian. Sù kh¸c nhau gi÷a nång ®é ho¸ chÊt ë 2 nhãm sÏ cho

phÐp ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng hÊp phô cña than ho¹t tÝnh. §©y lµ ph−¬ng ph¸p rÊt c¬

b¶n [29].

* Than ho¹t tÝnh y häc TY- 01

Than ho¹t tÝnh y häc do Ph©n viÖn phßng chèng vò khÝ NBC s¶n xuÊt lµ

lo¹i cã chØ tiªu kü thuËt sau:

- D¹ng bét: bét mÞn, mµu ®en

- Cì h¹t: ≤ 0,080mm

- §é Èm: ≤ 3%.

- §é pH (dung dÞch n−íc 1%): 8,5-9,0

- §é hÊp phô Benzen trong dßng khÝ: 700mg/gam than ho¹t tÝnh.

- §é hÊp phô metylen xanh trong dung dÞch n−íc 0,15%: 250mg/gam than

ho¹t

- Th«ng sè cÊu tróc xèp:

+ BÒ mÆt riªng: 850m2

/gam

+ ThÓ tÝch lç nhá: 0,48cm3

/gam.

+ ThÓ tÝch lç trung: 0,31cm3

/gam.