Xác định nguyên nhân, xây dựng biện pháp dự phòng và xử trí nhiễm độc hàng loạt.

BKHCN

HVQY

Bé khoa häc c«ng nghÖ

Häc ViÖn Qu©n y

B¸o c¸o tæng kÕt khoa häc vµ kü thuËt §Ò tµi KC.10.13:

X¸c ®Þnh nguyªn nh©n,

x©y dùng biÖn ph¸p dù phßng

vµ xö trÝ nhiÔm ®éc hµng lo¹t

PGS. TS. NguyÔn B»ng QuyÒn

6466

14/8/2007

Hµ néi, 12-2004

B¶n quyÒn 2004 thuéc HVQY

§¬n xin sao chÐp toµn bé hoÆc tõng phÇn tµi liÖu nµy ph¶i göi ®Õn

gi¸m ®èc HVQY trõ tr−êng hîp sö dông víi môc ®Ých nghiªn cøu.

Bé khoa häc c«ng nghÖ

Häc ViÖn Qu©n y

B¸o c¸o tæng kÕt khoa häc vµ kü thuËt §Ò tµi KC.10.13:

X¸c ®Þnh nguyªn nh©n,

x©y dùng biÖn ph¸p dù phßng

vµ xö trÝ nhiÔm ®éc hµng lo¹t

PGS. TS. NguyÔn B»ng QuyÒn

Hµ néi, 12-2004

B¶n th¶o viÕt xong 11-2004

Tµi liÖu nµy ®−îc chuÈn bÞ trªn c¬ së kÕt qu¶ thùc hiÖn §Ò tµi

cÊp Nhµ n−íc, m∙ sè KC .10.13

Danh s¸ch t¸c gi¶ cña ®Ò tµi KH&CN cÊp nhµ n−íc

1. Tªn ®Ò tµi: X¸c ®Þnh nguyªn nh©n, x©y dùng biÖn ph¸p dù phßng vµ xö

trÝ nhiÔm ®éc hµng lo¹t.

M· sè: KC 10-13

2. Thuéc ch−¬ng tr×nh: KC. 10

3. Thêi gian thùc hiÖn: 2001-2004

4. C¬ quan chñ tr×: Häc viÖn Qu©n y

5. Bé chñ qu¶n: Bé Khoa häc & C«ng nghÖ

6. Danh s¸ch t¸c gi¶

TT Häc hµm, häc vÞ, hä vµ tªn C¬ quan

1 PGS.TS NguyÔn B»ng QuyÒn Häc viÖn Qu©n y-Bé Quèc phßng

2 TS Hoµng C«ng Minh Häc viÖn Qu©n y- Bé Quèc phßng

3 PGS. TS NguyÔn ThÞ Dô BÖnh viÖn B¹ch Mai

4 PGS.TS NguyÔn LiÔu Häc viÖn Qu©n y -Bé Quèc phßng

5 TS NguyÔn Hïng Phong Ph©n viÖn Phßng chèng vò khÝ NBC￾TT KHKT& CN qu©n sù- Bé Quèc

phßng

6 TSKH NguyÔn Minh Khëi ViÖn Khoa häc H×nh sù- Bé C«ng an

7 TS BÕ Hång Thu BÖnh viÖn B¹ch Mai- Bé Y tÕ

8 BS Ph¹m DuÖ BÖnh viÖn B¹ch Mai- Bé Y tÕ

9 Th.sÜ Tr−¬ng ThÞ Thu HiÒn Häc viÖn Qu©n y- Bé Quèc phßng

10 TS NguyÔn Hoµng Thanh Häc viÖn Qu©n y- Bé Quèc phßng

Danh s¸ch c¸c ®Ò tµi nh¸nh

TT Tªn ®Ò tµi nh¸nh Chñ nhiÖm ®Ò

tµi nh¸nh

§¬n vÞ thùc hiÖn

1 Nghiªn cøu t×nh h×nh N§HL ë

ViÖt Nam trong 10 n¨m gÇn ®©y

vµ x©y dùng biÖn ph¸p kiÓm

so¸t, tæ chøc cÊp cøu N§HL

§Ò tµi nh¸nh KC.10. 13.01

TS Hoµng C«ng

Minh

Trung t©m Phßng chèng

nhiÔm ®éc -Häc viÖn

Qu©n y -Bé Quèc

phßng.

2 Nghiªn cøu quy tr×nh, ph−¬ng

tiÖn lÊy mÉu vµ ph¸t hiÖn nhanh

chÊt ®éc cã kh¶ n¨ng g©y N§HL

t¹i hiÖn tr−ßng.

§Ò tµi nh¸nh KC.10.10-02

TS NguyÔn Hïng

Phong

Ph©n viÖn Phßng chèng

vò khÝ NBC- ViÖn Ho¸

häc- VËt liÖu- Trung

t©m KHKT &CN qu©n

sù- Bé quèc phßng

3 Nghiªn cøu x©y dùng qui tr×nh

ph¸t hiÖn mét sè chÊt ®éc cã kh¶

n¨ng g©y nhiÔm ®éc hµng lo¹t

trong c¸c mÉu m«i tr−êng trªn

c¸c thiÕt bÞ ph©n tÝch t¹i phßng

thÝ nghiÖm.

§Ò tµi nh¸nh KC.10-13.03

TSKH NguyÔn

Minh Khëi

ViÖn Khoa häc H×nh sù￾Bé C«ng an.

4 Nghiªn cøu x©y dùng qui tr×nh

ph¸t hiÖn mét sè chÊt ®éc cã kh¶

n¨ng g©y nhiÔm ®éc hµng lo¹t

trong c¸c mÉu sinh häc trªn c¸c

thiÕt bÞ ph©n tÝch t¹i phßng thÝ

nghiÖm.

§Ò tµi nh¸nh KC.10. 13.04

PGS.TS NguyÔn

B»ng QuyÒn

Trung t©m Phßng chèng

nhiÔm ®éc Häc viÖn

Qu©n y- Bé Quèc

phßng.

5 Nghiªn cøu x©y dùng m« h×nh hÖ

thèng phßng chèng ®éc ë ViÖt

Nam vµ biÖn ph¸p xö trÝ nhiÔm

®éc cÊp ®èi víi chÊt ®éc cã kh¶

n¨ng g©y N§HL trong c«ng,

n«ng nghiÖp vµ ®êi sèng .

§Ò tµi nh¸nh KC.10. 13.05

PGS.TS NguyÔn

ThÞ Dô

Trung t©m Chèng ®éc -

BÖnh viÖn B¹ch Mai- Bé

Y tÕ.

6 Nghiªn cøu x©y dùng biÖn ph¸p

xö trÝ N§HL do c¸c chÊt ®éc

qu©n sù, khñng bè vµ sù cè .

§Ò tµi nh¸nh KC.10. 13.06

PGS.TS NguyÔn

LiÔu

Bé m«n M¸u- ®éc- X¹

vµ BÖnh nghÒ nghiÖp￾Häc viÖn Qu©n y- Bé

Quèc phßng.

B¸o c¸o tæng kÕt khoa häc vµ kü thuËt §Ò tµi KC .10 .13

Môc lôc

PhÇn chÝnh b¸o C¸o…….…………….…………………………………..1

Lêi Më §Çu……….………………………….……………….……………….1

Ch−¬ng I -Tæng Quan…..…………….……………………….……..……3

1.1. T×nh h×nh nhiÔm ®éc hµng lo¹t trªn thÕ giíi vµ ViÖt Nam…………….3

1.1.1 Nguyªn nh©n cña c¸c vô nhiÔm ®éc hµng lo¹t……………………3

1.1.2 T×nh h×nh nhiÔm ®éc cña ViÖt Nam……………………………..10

1.1.3 Thùc tr¹ng hÖ thèng phßng chèng ®éc ë ViÖt Nam……………..11

1.1.4. §Æc ®iÓm cña nhiÔm ®éc hµng lo¹t. ……………………………13

1.2 BiÖn ph¸p dù phßng vµ xö trÝ N§HL…………………………………...13

1.2.1. Môc ®Ých cña c«ng t¸c phßng chèng N§HL…………………...15

1.2.2. C¸c biÖn ph¸p phßng N§HL……………………………………15

1.3. Ph¸t hiÖn chÊt ®éc trong c¸c vô N§HL……………………………..…18

1.3.1 Ph−¬ng ph¸p ph¸t hiÖn nhanh……………………………………19

1.3.2 Ph−¬ng ph¸p lÊy mÉu ........................…..……………………….22

1.3.3 C¸c ph−¬ng ph¸p xö lý mÉu……..………………………………25

1.4. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®éc chÊt trong phßng thÝ nghiÖm……………..26

1.4.1 Ph−¬ng ph¸p quang ho¸.…………….…………….……………..27

1.4.2 Ph−¬ng ph¸p ®iÖn di …………….…………….…………….……27

1.4.3. Ph−¬ng ph¸p s¾c ký …………….…………….…………….……28

1. 5. Mét sè chÊt ®éc cã ®éc tÝnh cao cã kh¶ n¨ng g©y N§HL…….....……38

1.5.1. Nhãm chÊt ®éc l©n h÷u c¬ …………….…………….………….38

1.5.2. ChÊt ®éc loÐt da ..........................…………….…………………39

1.5.3. ChÊt ®éc toµn th©n- acid cyanhydric (HCN) …………….….…..40

1.5.4. ChÊt ®éc g©y ng¹t …………….........…………….……………..40

1.5.5. ChÊt ®éc chøa asen…………….…………….…………….….…41

1.5.6. KhÝ cacbon monoxyd (CO) …………….…………….…………42

1.5.7. ChÊt ®éc dioxyd nit¬ (NO2). …………….…………….………42

Ch−¬ng II - §èi t−îng vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu……………43

2.1 Thèng kª c¸c vô nhiÔm ®éc hµng lo¹t ë ViÖt Nam…………….…….…43

2.2 X©y dùng quy tr×nh ph¸t hiÖn nhanh chÊt ®éc trong c¸c vô N§HL….....44

2.2.1 §èi t−îng nghiªn cøu…………….…………….…………….…..44

2.2.2 Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu…………….…………….……..………45

B¸o c¸o tæng kÕt khoa häc vµ kü thuËt §Ò tµi KC .10 .13

2.3 XÐt nghiÖm chÊt ®éc trong phßng thÝ nghiÖm…….…………….………47

2.3.1 §èi t−îng nghiªn cøu…….…………….…………….…………..47

2.3.3 Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu…….….………….…………….………51

2.3.4 Thùc nghiÖm…….…..………….…………….…………….…….52

2.3.4.1 ChÊt ®éc B...........................................................................52

2.3.4.1 ChÊt ®éc D..........................................................................56

2.3.4.3 Cyanua..………….…………….…………….…………...59

2.3.4.4 Asen…….…………….…….…………….………………63

2.3.4.5 Ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt…….…………...….….………..71

2.3.4.6 Ph©n tÝch HCBVTV b»ng REMIDi HS……..……………78

2.3.4.7 p- Nitrophenol….……….……………..…………….…...77

2.3.4.8. X¸c ®Þnh ho¹t tÝnh cholinesterase huyÕt thanh…….....….79

2.4. X©y dùng ph−¬ng ¸n triÓn khai, biÖn ph¸p kiÓm so¸t vµ tæ chøc xö trÝ

nhiÔm ®éc hµng lo¹t…….…………….…………….…………….………...79

2.5. X©y dùng m« h×nh hÖ thèng m¹ng l−íi phßng chèng ®éc trong toµn quèc

vµ Trung t©m Chèng ®éc ë ViÖt Nam…….…………….…………………..80

2.6. X©y dùng tiªu chuÈn chÈn ®o¸n vµ ph¸c ®å xö trÝ cÊp cøu vµ ®iÒu trÞ

nhiÔm ®éc c¸c chÊt ®éc cã kh¶ n¨ng g©y N§HL…….…………….……...80

2.7. §¸nh gi¸ ®éc tÝnh vµ kh¶ n¨ng hÊp phô cña than ho¹t tÝnh……....…….82

2.8. X©y dùng phÇn mÒm qu¶n lý bÖnh nh©n nhiÔm ®éc, t¸c nh©n g©y nhiÔm

®éc vµ dÞch tÔ häc nhiÔm ®éc. …….…………….…………….……………84

CH−¬ng III- KÕt qu¶ nghiªn cøu………………..…………………….88

3.1. Thèng kª c¸c vô nhiÔm ®éc hµng lo¹t ë ViÖt Nam trong 10 n¨m gÇn ®©y

(1994 - 2003) …….…………….…………….…………….……….............88

3.2 Nghiªn cøu ph−¬ng tiÖn vµ x©y dùng quy tr×nh lÊy mÉu hãa chÊt ®éc

t¹i hiÖn tr−êng…….…………….…….……….…..…….……….………….93

3.2.1. Nghiªn cøu ph−¬ng tiÖn, dông cô lÊy mÉu d· ngo¹i…….…..…..93

3.2.2 X©y dùng quy tr×nh lÊy mÉu t¹i hiÖn tr−êng…….……………....102

3.2.3. LÊy mÉu sinh häc…….…………….…………….…………….110

3.2.4. Quy tr×nh xö lý vµ chuÈn bÞ mÉu ph©n tÝch…….………...….…113

3.3. X©y dùng quy tr×nh ph¸t hiÖn chÊt ®éc trong c¸c vô N§HL…….……115

3.3.1 C¸c ph−¬ng ph¸p ph¸t hiÖn nhanh…….…………….………......118

3.3.2. Nghiªn cøu chÕ t¹o c¸c ph−ng tiÖn vµ x©y dùng quy tr×nh ph¸t

hiÖn nhanh c¸c chÊt ®éc t¹i hiÖn tr−êng…….......……….……….......121

3.4 C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu trong phßng thÝ nghiÖm…….………………...145

3.4.1. ChÊt ®éc B…….…………….…………….…………….……...145

B¸o c¸o tæng kÕt khoa häc vµ kü thuËt §Ò tµi KC .10 .13

3.4.2. ChÊt ®éc D. …….…………….…………….…………….…….154

3.4.3 ChÊt ®éc cyanua…….…………….…………….……………....164

3.4.4 Asen…….…………….…………….…………….………..........180

3.4.5 Ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt…….…………….…………….………205

3.4.6 Ph©n tÝch HCBVTV b»ng REMIDi HS ....................…….……..226

3.4.7. p – Nitrophenol…….…………….…………….…………….…231

3.4.8 X¸c ®Þnh ho¹t tÝnh cholinesterase (ChE) huyÕt thanh…….……237

3.5. Tæng hîp c¸c ph−¬ng ¸n xÐt nghiÖm khi N§HL…….…………….…241

3.5.1 C¸c b−íc xÐt nghiÖm khi nhiÔm ®éc c¸c chÊt ®éc N§HL……...241

3.5.2 C¸c b−íc xÐt nghiÖm khi nhiÔm ®éc c¸c chÊt ®éc N§HL

HCBVTV..……….…………….…………….………….……………242

3.5.3. C¸c b−íc tiÕn hµnh xÐt nghiÖm khi N§HL c¸c chÊt ®éc cyanua.

………….…………….…………….………….…………….………..243

3.5.4. C¸c b−íc tiÕn hµnh xÐt nghiÖm khi N§HL c¸c lo¹i chÊt ®éc cã

chøa asen. ………….…………….…….……….…………….………244

3.6 Tiªu chuÈn chÈn ®o¸n vµ ph¸c ®å xö trÝ 13 chÊt ®éc cã nguy c¬ g©y

N§HL trong c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp vµ ®êi sèng………….…………..246

3.6.1. Tiªu chuÈn chÈn ®o¸n, ph¸c ®å xö trÝ cÊp cøu & ®iÒu trÞ

nhiÔm ®éc khÝ cacbon monoxid (CO) ………….……...........……......246

3.6.2. Tiªu chuÈn chÈn ®o¸n, Ph¸c ®å xö trÝ cÊp cøu & ®iÒu trÞ nhiÔm

®éc khÝ clo……................…….…………..………….………….........248

3.6.3 Tiªu chuÈn chÈn ®o¸n, ph¸c ®å xö trÝ cÊp cøu nhiÔm ®éc

khÝ ®éc dioxid nit¬ (NO2) ………….…………..……......…….……..250

3.6.4. Tiªu chuÈn chÈn ®o¸n, ph¸c ®å xö trÝ cÊp cøu nhiÔm ®éc

khÝ ®éc oxid nit¬ (NO) ………….…………..……….......…..…….....254

3.6.5. Tiªu chuÈn chÈn ®o¸n, xö trÝ cÊp cøu nhiÔm ®éc asen ...............257

3.6.6. Tiªu chuÈn chÈn ®o¸n, xö trÝ cÊp cøu nhiÔm ®éc

thuû ng©n .....………….………….…………..………….…………...260

3.6.7. Tiªu chuÈn chÈn ®o¸n, ph¸c ®å xö trÝ cÊp cøu vµ ®iÒu trÞ

nhiÔm ®éc hãa chÊt trõ s©u clo h÷u c¬………….………….................262

3. 6.8. Tiªu chuÈn chÈn ®o¸n, ph¸c ®å xö trÝ cÊp cøu vµ ®iÒu

trÞ nhiÔm ®éc hãa chÊt trõ s©u cacbamat………….……....……..........266

3.6.9. Tiªu chuÈn chÈn ®o¸n vµ ph¸c ®å xö trÝ nhiÔm ®éc HCBVTV

l©n h÷u c¬………….…………..………….…………..........................269

3.6.10. Tiªu chuÈn chÈn ®o¸n, thuèc thiÕt yÕu vµ ph¸c ®å chÈn

®o¸n vµ xö trÝ nhiÔm ®éc pyrethroid………….……..………….…….273

B¸o c¸o tæng kÕt khoa häc vµ kü thuËt §Ò tµi KC .10 .13

3.6.11. Tiªu chuÈn chÈn ®o¸n, ph¸c ®å xö trÝ cÊp cøu nhiÔm ®éc

c¸ nãc ………….…………..………….…………..…………....…….277

3.6.12. NhiÔm ®éc nÊm cÊp................………….…………..................280

3.6.13. NhiÔm ®éc cÊp khÝ amonia (NH3) ……................…….……..282

3.7. Nghiªn cøu x©y dùng ph¸c ®å xö trÝ N§HL c¸c chÊt ®éc qu©n sù

vµ chÊt ®éc cã kh¶ n¨ng khñng bè………….…………..………….….......286

3.7.1. KÕt qu¶ thùc nghiÖm trªn ®éng vËt………….…………............286

3.7.2. Ph¸c ®å xö trÝ cÊp cøu vµ ®iÒu trÞ nhiÔm ®éc cÊp tÝnh c¸c

chÊt ®éc qu©n sù vµ khñng bè………….………….…………..............298

3.7.3. KÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ ®éc tÝnh cÊp vµ kh¶ n¨ng hÊp phô

cña than ho¹t tÝnh………….…………..………….………….....…….322

3.8. Ph−¬ng ¸n triÓn khai c¸c biÖn ph¸p kiÓm so¸t vµ tæ chøc

cÊp cøu N§HL………….…………..………….……..…….…………....326

3.8.1 Môc ®Ých cña c«ng t¸c tæ chøc xö trÝ N§HL………….………..326

3.8.2 C¸c b−íc tiÕn hµnh xö trÝ khi x¶y ra c¸c vô N§HL…..…….…..327

3.8.3 Tæ chøc chØ huy viÖc xö trÝ N§HL ………….…………..............328

3.8.4 Ph−¬ng ¸n triÓn khai vµ biÖn ph¸p tæ chøc cÊp cøu khi bÞ

N§HL qua ®−êng h« hÊp vµ qua da…………..……..………….........329

3.8.5 Ph−¬ng ¸n triÓn khai vµ biÖn ph¸p tæ chøc cÊp cøu khi bÞ

N§HL qua ®−êng tiªu ho¸..........………….…………..……...............343

3.8.6. BiÖn ph¸p triÓn khai cô thÓ ë tõng vÞ trÝ ………….…………...345

3.9. X©y dùng m« h×nh Trung t©m chèng ®éc quèc gia (TTC§QG) vµ hÖ

thèng m¹ng l−íi phßng chèng ®éc trong toµn quèc. ………….…………...347

3.9.1 M« h×nh tæ chøc mét TTC§ QG ë n−íc ta......………….………348

3.9.2 X©y dùng hÖ thèng m¹ng l−íi TTC§ toµn quèc………….……..350

3.10. PhÇn mÒm qu¶n lý bÖnh nh©n nhiÔm ®éc vµ dÞch tÔ häc nhiÔm ®éc..353

Ch−¬ng IV - Bµn luËn………….…………..………….….…………….355

4.1. VÒ t×nh h×nh N§HL ë ViÖt nam trong 10 n¨m gÇn ®©y……….….….355

4.2 VÒ vÊn ®Ò x¸c ®Þnh nguyªn nh©n trong c¸c vô N§HL…….…….……357

4.3. VÒ biÖn ph¸p dù phßng vµ xö trÝ N§HL ……….….…………............372

KÕt luËn………….…………..………….…………..………….…………..379

KiÕn nghÞ………….…………..………….…………..………….………….383

1

PhÇn chÝnh b¸o c¸o

Lêi më ®Çu

Loµi ng−êi ®· biÕt ®Õn chÊt ®éc vµ nhiÔm ®éc tõ l©u ®êi. Ngay tõ thêi cæ

®¹i, con ng−êi ®· biÕt sö dông ®éc chÊt tõ c©y cá, näc ®éc c¸c loµi ®éng vËt vµ

kho¸ng chÊt ®Ó sö dông vµo c¸c môc ®Ých kh¸c nhau: s¨n b¾n, lµm vò khÝ chiÕn

®Êu, ®Çu ®éc vµ ch÷a bÖnh. Cïng víi hiÓu biÕt vÒ t¸c h¹i cña chÊt ®éc, con ng−êi

còng t×m ra c¸c ph−¬ng ph¸p cøu ch÷a c¸c tr−êng hîp nhiÔm ®éc.

NÒn c«ng nghiÖp ho¸ chÊt ph¸t triÓn ®· lµm xuÊt hiÖn nhiÒu chÊt ®éc míi

vµ kh¶ n¨ng nhiÔm ®éc míi nh−: Sö dông chÊt ®éc lµm vò khÝ ho¸ häc, lµm ho¸

chÊt b¶o vÖ thùc vËt, g©y ra c¸c sù cè ho¸ häc, « nhiÔm m«i tr−êng…Theo −íc

tÝnh cña Tæ chøc Y tÕ thÕ giíi, mçi n¨m cã kho¶ng nöa triÖu ng−êi chÕt do nhiÔm

®éc.

Khi cã nhiÒu ng−êi bÞ nhiÔm ®éc cïng mét lóc th× gäi lµ N§HL. Trong

lÞch sö y häc thÕ giíi ®· xÈy ra nhiÒu vô N§HL.

N−íc ta lµ mét n−íc n«ng nghiÖp ®ang ph¸t triÓn, tõng b−íc hiÖn ®¹i

ho¸ vµ c«ng nghiÖp ho¸. Cïng víi sù ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ lµ sù bÊt æn cña t×nh

h×nh chÝnh trÞ khu vùc vµ toµn cÇu, nguy c¬ xÈy ra nh÷ng vô N§HL lµ kh«ng thÓ

dù ®o¸n tr−íc.

ViÖc xö trÝ nhiÔm ®éc vµ N§HL ®ßi hái nhiÒu biÖn ph¸p kh¸c nhau, tõ

viÖc dù b¸o ph¸t hiÖn sím nguyªn nh©n ®Õn c«ng t¸c dù phßng vµ xö trÝ. C¸c biÖn

ph¸p ®ã cÇn ®−îc thùc hiÖn theo nh÷ng quy t¾c vµ tr×nh tù nhÊt ®Þnh.

V× thÕ, ®Ò tµi KC.10.13: ”X¸c ®Þnh nguyªn nh©n, x©y dùng biÖn ph¸p dù

phßng vµ xö trÝ N§HL” ®−îc giao nhiÖm vô thùc hiÖn 2 môc tiªu cô thÓ sau ®©y:

1. T¹o quy tr×nh ph¸t hiÖn c¸c lo¹i chÊt ®éc trong c¸c vô N§HL.

2. X©y dùng biÖn ph¸p dù phßng vµ xö trÝ N§HL cÊp tÝnh.

§Ó hoµn thµnh nhiÖm vô ®Æt ra, ®Ò tµi tËp trung thùc hiÖn c¸c néi dông

chÝnh sau ®©y:

2

+ §iÒu tra t×nh h×nh nhiÔm ®éc cÊp ë ViÖt Nam trong 10 n¨m gÇn ®©y. Tõ nh÷ng

th«ng tin thu thËp ®−îc, ®Þnh h−íng c¸c lo¹i chÊt ®éc cã kh¶ n¨ng g©y nhiÔm déc

hµng lo¹t.

+ Nghiªn cøu c¸c ph−¬ng ph¸p ph¸t hiÖn chÊt ®éc, bao gåm:

- X©y dùng ph−¬ng tiÖn vµ quy tr×nh lÊy mÉu vµ b¶o qu¶n mÉu.

- X©y dùng ph−¬ng tiÖn vµ quy tr×nh ph¸t hiÖn nhanh chÊt ®éc t¹i hiÖn

tr−êng.

- X©y dùng ph−¬ng ph¸p vµ quy tr×nh ph¸t hiÖn chÊt ®éc t¹i phßng thÝ

nghiÖm.

+ Nghiªn cøu x©y dùng biÖn dù phßng vµ xö trÝ N§HL:

- X©y dùng tiªu chuÈn chÈn ®o¸n, ph¸c ®å cÊp cøu ®iÒu trÞ ®èi víi c¸c chÊt

cã thÓ g©y N§HL trong c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, ®êi sèng, khñng bè, sù

cè hoÆc chiÕn tranh.

- X©y dùng biÖn ph¸p kiÓm so¸t, ®Ó phßng. Huy ®éng lùc l−îng, triÓn khai

c«ng t¸c cÊp cøu n¹n nh©n trong c¸c vô N§HL.

- §¸nh gi¸ thùc tr¹ng hÖ thèng phßng chèng ®éc vµ x©y dùng m« h×nh hÖ

thèng phßng chèng ®éc ë ViÖt Nam,

3

Ch−¬ng I

Tæng quan

1.1. T×nh h×nh NhiÔn ®éc hµng lo¹t trªn thÕ giíi vµ ViÖt Nam

NhiÔm ®éc hµng lo¹t (mass poisoning) lµ khi nhiÒu ng−êi bÞ nhiÔm ®éc

trong cïng mét thêi gian.

C¸c vô nhiÔm ®éc hµng lo¹t (N§HL) ®· cã nhiÒu trong lÞch sö y häc thÕ

giíi. Vµo n¨m 994 sau c«ng nguyªn ®· xÈy ra vô dÞch nhiÔm ®éc ergot trong

thùc phÈm ë Aquitamia Ph¸p lµm 40.000 ng−êi chÕt. Trong 100 n¨m gÇn ®©y, sè

vô c¸c N§HL xÈy ra nhiÒu h¬n, do nhiÒu nguyªn nh©n: chiÕn tranh sö dông vò

khÝ ho¸ häc, nhiÔm ®éc do thùc phÈm, sù cè ho¸ häc vµ ®Æc biÖt lµ khñng bè,

®iÓn h×nh lµ c¸c vô c¸c khñng bè chÊt ®éc sarin ë Matsumoto n¨m 1994 vµ Tokyo

(NhËt B¶n) n¨m 1995.

1.1.1 Nguyªn nh©n cña c¸c vô N§HL

NhiÔm ®éc hµng lo¹t cã thÓ xÈy ra do c¸c nguyªn nh©n sau ®©y:

+ Sù cè ho¸ häc

HiÖn nay, cã rÊt nhiÒu lo¹i chÊt hãa häc ®−îc s¶n xuÊt, b¶o qu¶n vµ vËn

chuyÓn. C¸c chÊt ho¸ häc nµy cã thÓ lµ s¶n phÈm hoµn chØnh nh−ng còng cã thÓ

lµ c¸c tiÒn chÊt sö dông trong c«ng nghiÖp ho¸ chÊt. Do ®ã, nh÷ng tai n¹n hoÆc sù

cè trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, b¶o qu¶n vµ vËn chuyÓn ho¸ chÊt cã thÓ xÈy ra bÊt

ngê g©y tæn h¹i vÒ sinh m¹ng, m«i tr−êng vµ tµi s¶n. Møc ®é nguy hiÓm cña c¸c

lo¹i ho¸ chÊt khi bÞ rß rØ phô thuéc vµo c¸c yÕu tè sau ®©y:

- Ph¹m vi t¸c dông.

- §éc tÝnh.

- L−îng ho¸ chÊt s¶n xuÊt, b¶o qu¶n vµ vËn chuyÓn.

- §é bÒn v÷ng ë ngo¹i c¶nh.

Sè l−îng n¹n nh©n trong mét vô tai n¹n ho¸ chÊt phô thuéc vµo nhiÒu yÕu

tè: tÝnh chÊt cña lo¹i ho¸ chÊt, ph¹m vi lan to¶ cña khu vùc « nhiÔm, thêi ®iÓm

n¹n nh©n cã mÆt t¹i n¬i xÈy ra tai n¹n, thêi gian tiÕp xóc dµi hay ng¾n vµ ph−¬ng

ph¸p xö trÝ ®iÒu trÞ.

4

Trong c¸c d¹ng ho¸ chÊt cã thÓ g©y nguy hiÓm trong c¸c vô tai n¹n, chÊt

d¹ng khÝ nguy hiÓm h¬n c¶, trong ®ã cã c¸c chÊt nh−: clo, sulfua dioxid, oxid

cacbon, amoniac, acid clohydric, oxid nit¬… C¸c lo¹i khÝ nµy cã ®éc tÝnh t−ong

®èi cao khi bÞ râ rØ hoÆc ph¸t t¸n, g©y nhiÔm ®éc qua ®−êng h« hÊp nªn dÔ xÈy

N§HL, khèi l−îng s¶n xuÊt, dù tr÷ vµ vËn chuyÓn lín.

Mét sè vô sù cè ho¸ chÊt ®iÓn h×nh:

-Vô sù cè ho¸ chÊt Seveso:

N¨m 1976, mét nhµ m¸y s¶n xuÊt ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt ë Seveso ®·

lµm rß rØ chÊt tetrachlorodibenzoparadioxin (TCDD) dïng ®Ó s¶n xuÊt

trichlorphenol g©y « nhiÔm mét khu vùc kho¶ng 10 dÆm vu«ng vµ 2000 ng−êi

nhiÔm ®éc.

- Vô sù cè ho¸ chÊt ë Bhopal (Ên §é):

Trong ®ªm 2 th¸ng 12 n¨m 1984, mét l−îng lín chÊt ®éc methylisocyanat

(MIC) bÞ rß rØ tõ nhµ m¸y ho¸ chÊt Union Carbide ë Bhopal thuéc bang Madya

Pradesh vµ g©y « nhiÔm mét khu vùc réng lín. MIC lµ lo¹i ho¸ chÊt dïng ®Ó s¶n

xuÊt thuèc trõ s©u carbaryl (thuéc nhãm carbamat). Kho¶ng 20-30 tÊn Mic ®· bÞ

rß rØ trong vßng 1 giê. Vô tai n¹n nµy ®· trë thµnh mét trong nh÷ng th¶m ho¹ ho¸

chÊt lín nhÊt tõ tr−íc ®Õn nay. Kho¶ng 1phÇn 3 trong sè 800.000 d©n thµnh phè

Bhopal bÞ ¶nh h−ëng, trong ®ã cã 100.000 ng−êi cÇn ch¨m sãc y tÕ, 50.000 ng−êi

ph¶i vµo ®iÒu trÞ ë bÖnh viÖn, 2500 ng−êi chÕt. Cã 7000 sóc vËt bÞ nhiÔm ®éc,

chÕt 1000 con. Nh÷ng ng−êi chÕt ®−îc t×m thÊy trong ph¹m vi 2,5 km vµ 4km vÉn

cã nh÷ng ng−êi bÞ nhiÔm ®éc.

- Vô sù cè khÝ arsin ë Oklahoma (Mü):

Ngµy 12 th¸ng 6 n¨m 2001, mét xe bån bÞ hë van vµ g©y tho¸t khÝ asin ë thµnh

phè Oklahoma lµm gÇn 100 ng−êi nhiÔm ®éc.

- ë ViÖt Nam còng ®· xÈy ra mét sè vô sù cè ho¸ chÊt nh− vô ch¸y c¸c toa

tÇu chë thuèc trõ s©u ë ga G«i (Nam §Þnh) vµ tÇu thuû ë H¶i Phßng trong chiÕn

tranh chèng Mü hay nh− vô vì c¸c c«ng ten n¬ ë c¶ng Chïa VÏ vµ vô ch¸y kho

thuèc trõ s©u ë huyÖn Ch©u §èc, tØnh An Giang n¨m 2001.

5

+ Do khñng bè

C¸c thÕ lùc khñng bè t×m mäi c¸ch ®Ó g©y hiÖu qu¶ s¸t th−¬ng vÒ sinh

m¹ng d©n th−êng vµ c¬ së vËt chÊt lín nhÊt. Do vËy, c¸c ph−¬ng tiÖn sö dông ®Ó

khñng bè cã thÓ gåm c¸c lo¹i sau ®©y:

- ChÊt næ.

- ChÊt ®éc ho¸ häc.

- T¸c nh©n sinh häc.

- ChÊt phãng x¹.

Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®· xÈy ra nh÷ng vô khñng bè b»ng chÊt ®éc

ho¸ häc. N¨m 1970, c¸c nhãm khñng bè th©n ArËp ®· cã kÕ ho¹ch sö dông chÊt

®éc ho¸ häc tÊn c«ng c¸c sø qu¸n Mü ë ch©u ¢u. N¨m 1972, bän khñng bè sö

dông acid cyanhydric ®Ó tÊn c«ng hÖ thèng ®iÒu hoµ kh«ng khÝ trong toµ nhµ

Liªn hîp quèc ë New York. N¨m 1978, c¸c nhãm khñng bè Palestin ®· cho thuû

ng©n vµo c¸c l« cam xuÊt khÈu tõ Israen sang ch©u ¢u. ChÊt ®éc cyanid ®· ®−îc

cho vµo nho cña Chilª xuÊt khÈu sang ch©u ¢u.

Th¸ng 8 n¨m 2002, Mü b¾t ®−îc mét nhãm Håi gi¸o cùc ®oan tinh chÕ

ricin ë phÝa b¾c Ir¾c. §Çu n¨m 2003, c¶nh s¸t Anh ë Lu©n ®«n ®· b¾t ®−îc mét

nhãm ng−êi cÊt gi÷ chÊt ®éc ricin vµ cã ý ®Þnh ®Çu ®éc ë c¸c ga tÇu ®iÖn ngÇm.

Ngoµi ra, ë Nga vµ Ph¸p còng thu gi÷ ®−îc nh÷ng chøng cø vÒ viÖc tµng tr÷ chÊt

®éc ricin.

Ngµy 20-02-2002 c¶nh s¸t Italia b¾t ®−îc 4 ng−êi ®µn «ng Marèc mang

kho¶ng 4kg chÊt ®éc cyanua (kaliferocyanua) cã ý ®Þnh ®−a vµo ®−ßng èng n−íc

dÉn vµo sø qu¸n Mü ë thñ ®« Rom. ChÊt nµy cã ®éc tÝnh kh«ng cao nh−ng cã kh¶

n¨ng t¹o thµnh acid cyanhydric (HCN).

Ngµy 26 th¸ng 4 n¨m 2004, c¶nh s¸t Gioãc-®a-ni b¾t ®−îc mét nhãm

khñng bè thuéc m¹ng l−íi An Ke-®a ©m m−u dïng xe t¶i chë 20 tÊn thuèc næ

cïng ho¸ chÊt ®éc tÊn c«ng vµo trô së c¬ quan t×nh b¸o n−íc nµy.

Vô khñng bè b»ng chÊt ®éc ho¸ häc ®iÓn h×nh nhÊt lµ do gi¸o ph¸i Aum ë

NhËt B¶n tiÕn hµnh. Ngµy 27-7-1994, t¹i thµnh phè Maxumoto, bän khñng bè sö

dông chÊt ®éc sarin lµm 7 ng−êi chÕt vµ 114 ng−êi nhiÔm ®éc. Ngµy 20-3-1995,

bän khñng bè còng dïng chÊt ®éc sarin ë 5 tuyÕn tÇu ®iÖn ngÇm Tokyo lµm 5000

ng−êi nhiÔm ®éc vµ 12 ng−êi chÕt.

6

ë ViÖt Nam tuy ch−a xÈy ra khñng bè, nh−ng mét sè kÎ xÊu ®· sö dông

chÊt ®éc cña Mü ®Ó l¹i sau chiÕn tranh ®Ó g©y ho¶ng lo¹n trong d©n chóng. ë

§¾c L¾c n¨m 2001 lµm 911 häc sinh vµ gi¸o viªn bÞ nhiÔm ®éc.

Sau chÊt næ, chÊt ®éc ho¸ häc lµ ph−¬ng tiÖn ®−îc −u tiªn lùa chän ®Ó

khñng bè v× c¸c ®Æc ®iÓm sau ®©y:

- Cã thÓ g©y s¸t th−¬ng hµng lo¹t, g©y hoang mang, sî h·i trong d©n

chóng.

- Cã thÓ sö dông b»ng nhiÒu ph−¬ng ph¸p vµ nhiÒu d¹ng kh¸c nhau,

lµm cho ®èi ph−¬ng bÊt ngê, khã ®èi phã: g©y « nhiÔm nguån n−íc,

kh«ng khÝ, l−¬ng thùc thùc phÈm...b»ng chÊt ®éc d¹ng láng, d¹ng h¬i,

d¹ng khÝ dung, d¹ng bét....

- ChÊt ®éc cã kh¶ n¨ng tån t¹i ë m«i tr−êng trong thêi gian nhÊt ®Þnh.

- C«ng nghÖ vµ nguyªn liÖu s¶n xuÊt chÊt ®éc ho¸ häc t−¬ng ®èi ®¬n

gi¶n, dÔ kiÕm, cã thÓ sö dông quy tr×nh s¶n xuÊt trong c«ng nghiÖp

th«ng th−êng vµ rÎ tiÒn h¬n so víi chÊt phãng x¹ vµ chÊt næ. Cã ý kiÕn

cho r»ng, c¸c nhãm khñng bè khã cã kh¶ n¨ng vÒ mÆt c«ng nghÖ ®Ó s¶n

xuÊt chÊt ®éc ho¸ häc. Nh−ng theo mét b¸o c¸o cña CIA, viÖc s¶n xuÊt

c¸c t¸c nh©n ho¸ häc vµ sinh häc cã thÓ g©y s¸t th−¬ng nhiÒu ng−êi

kh«ng khã h¬n s¶n xuÊt heroin vµ c¸c chÊt g©y mª.

- ViÖc ph¸t hiÖn, chÈn ®o¸n vµ xö trÝ N§HL gÆp nhiÒu khã kh¨n.

Tuy nhiªn, sö dông chÊt ®éc hãa häc ®Ó khñng bè còng cã mét sè khã

kh¨n vµ h¹n chÕ:

- Khã t¹o ®−îc nång ®é chÊt ®éc cao ®Ó s¸t th−¬ng ®−îc nhiÒu ng−êi.

- CÇn ph¶i cã nh÷ng ph−¬ng tiÖn phun r¶i chÊt ®éc thÝch hîp vµ gi÷ ®−îc

bÝ mËt bÊt ngê.

- Môc tiªu tÊn c«ng cÇn nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh: tËp trung ®«ng

ng−êi, ë nh÷ng ®Þa ®iÓm chÊt ®éc kh«ng bÞ ph©n t¸n qu¸ nhanh.

VÒ c¸c lo¹i chÊt ®éc ho¸ häc cã kh¶ n¨ng dïng ®Ó khñng bè:

C¸c lo¹i chÊt ®éc tho¶ m·n c¸c yªu cÇu sau ®©y ®Ó sö dông vµo môc ®Ých

khñng bè:

7

• §éc tÝnh cao, cã thÓ s¸t th−¬ng hµng lo¹t, g©y ho¶ng lo¹n trong d©n chóng vµ

rèi lo¹n x· héi.

• X©m nhËp vµo c¬ thÓ b»ng nhiÒu ®−êng: h« hÊp, qua da, qua ®−êng tiªu ho¸.

• BÒn v÷ng ë ngo¹i c¶nh

• DÔ s¶n xuÊt, b¶o qu¶n, vËn chuyÓn vµ ph¸t t¸n

• Khã ph¸t hiÖn kÞp thêi

Theo c¸c yªu cÇu trªn, c¸c lo¹i chÊt ®éc sau ®©y cã kh¶ n¨ng sö dông vµo

môc ®Ých khñng bè:

- ChÊt ®éc thÇn kinh: Tabun, sarin, soman, Vx....

- ChÊt ®éc toµn th©n: Acid cyanhydric, c¸c hîp chÊt cña cyanid kh¸c

(kalicyanid).

- ChÊt ®éc g©y ng¹t: Clor, phosgen...

- ChÊt ®éc loÐt n¸t: Yperit, lewisit.

- ChÊt ®éc lµm mÊt kh¶ n¨ng chiÕn ®Êu t¹m thêi: chÊt ®éc t©m thÇn BZ.

- Kim lo¹i nÆng: Asenic, ch×, thuû ng©n...

- C¸c chÊt bay h¬i: Benzen, chlorofooc, trihalomethan...

- C¸c ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt: l©n h÷u c¬, carbamat...

- KhÝ vµ chÊt láng g©y ch¸y: propan, khÝ ho¸ láng,

- KhÝ, chÊt láng vµ chÊt r¾n c«ng nghiÖp: cyanid, nitril, acid nitric, ho¸

chÊt kiÒm...

- C¸c lo¹i ®éc tè vµ chÊt dïng ®Ó ®Çu ®éc: §éc tè ricin; c¸c hîp chÊt ho¸

häc tæng hîp (floraxetat, ho¸ chÊt trõ s©u, diÖt chuét, kim lo¹i nÆng...); c¸c chÊt

cã nguån gèc thùc vËt vµ nÊm: Nicotin, aconitin, strysnin… c¸c chÊt cã nguån

gèc ®éng vËt: ®éc tè c¸c nãc... ®éc tè cña vi sinh vËt: ®éc tè ®éc thÞt...

+ Do chiÕn tranh cã sö dông vò khÝ ho¸ häc (VKHH)

VKHH b¾t ®Çu ®−îc sö dông nh− mét lo¹i vò khÝ s¸t th−¬ng hµng lo¹t

(Weapon of Mass Destruction-WMD) trong §¹i chiÕn ThÕ giíi lÇn thø nhÊt.

Ngµy 22-4-1915 qu©n ®éi §øc sö dông khÝ clor ®Ó tÊn c«ng liªn qu©n Anh-Ph¸p

t¹i lµng Ypres (thuéc BØ) lµm 5000 ng−êi chÕt vµ 15000 ng−êi nhiÔm ®éc. Tæng

sè chÕt trong cuéc §¹i chiÕn ThÕ giíi lÇn thø nhÊt lµ 92.000 ng−êi vµ h¬n 1,5

triÖu ng−êi nhiÔm ®éc.