Vận dụng quan điểm giáo dục về chủ nghĩa nhân đạo của A.X.Makarenko trong công tác giáo dục tại trường giáo dưỡng số 2 Ninh Bình

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

--------------  --------------

NGUYỄN THỊ MAI LY

VẬN DỤNG QUAN ĐIỂM GIÁO DỤC VỀ CHỦ NGHĨA NHÂN ĐẠO

CỦA A.X.MAKARENKO TRONG CÔNG TÁC GIÁO DỤC TẠI

TRƢỜNG GIÁO DƢỠNG SỐ 2 NINH BÌNH

LUẬN VĂN THẠC SỸ GIÁO DỤC HỌC

Th¸i Nguyªn, n¨m 2010

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

--------------  --------------

NGUYỄN THỊ MAI LY

VẬN DỤNG QUAN ĐIỂM GIÁO DỤC VỀ CHỦ NGHĨA NHÂN ĐẠO

CỦA A.X.MAKARENKO TRONG CÔNG TÁC GIÁO DỤC TẠI

TRƢỜNG GIÁO DƢỠNG SỐ 2 NINH BÌNH

Chuyªn nghµnh: Gi¸o dôc häc

M· sè: 60 14 01

LuËn v¨n th¹c sü gi¸o dôc häc

Ng-êi h-íng dÉn khoa häc: TS. N«ng Kh¸nh B»ng

Th¸i Nguyªn, n¨m 2010

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

DANH MỤC KÍ TỰ VIẾT TẮT

CNXH Chủ Nghĩa Xã Hội

GD Giáo dục

TGD Trường Giáo Dưỡng

HS Học sinh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

MỤC LỤC

Trang

PHẦN: MỞ ĐẦU.......................................................................................... 1

1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu ................................................... 1

2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................ 2

3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu..................................................... 2

3.1. Khách thể nghiên cứu .................................................................... 2

3.2. Đối tượng nghiên cứu..................................................................... 2

4. Giả thuyết khoa học.............................................................................. 3

5. Nhiệm vụ nghiên cứu............................................................................ 3

6. Phạm vi nghiên cứu .............................................................................. 3

7. Cơ sở phƣơng pháp luận...................................................................... 3

8. Phƣơng pháp nghiên cứu ..................................................................... 4

9. Đóng góp của đề tài ............................................................................. 4

CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC VẬN DỤNG QUAN

ĐIỂM GIÁO DỤC VỀ CHỦ NGHĨA NHÂN ĐẠO CỦA

A.X.MAKARENKO..................................................................................... 5

1.1. Tổng quan lịch sử về vấn đề nghiên cứu .......................................... 5

1.1.1 Tại Liên Xô và các nước ngoài Liên Xô ....................................... 5

1.1.2. Tại Việt Nam................................................................................ 6

1.2 Cuộc đời và sự nghiệp của A.X.Makarenko...................................... 8

1.3 Quan điểm giáo dục về chủ nghĩa nhân đạo của

A.X.Makarenko ...................................................................................... 12

1.3.1. Cách đánh giá con người .......................................................... 14

1.3.2. Yêu thương con người, tin vào con người, nhìn thấy ưu

điểm ở con người ................................................................................ 17

1.3.3. Cách đòi hỏi con người và tôn trọng đối với con người............ 23

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

1.4. Giáo dục trẻ vị thành niên phạm pháp........................................... 29

1.4.1. Giáo dục lại................................................................................ 29

1.4.2 Đối tượng giáo dục lại ................................................................ 33

1.4.2.1 Biểu hiện của trẻ hư ................................................................ 33

1.4.2.2 Đặc điểm nhân cách đối tượng giáo dục lại ............................ 36

TIỂU KẾT CHƢƠNG MỘT ..................................................................... 41

CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC GIÁO DỤC TẠI

TRƢỜNG GIÁO DƢỠNG SỐ 2 ............................................................... 43

2.1. Sự tiếp cận quan điểm giáo dục về chủ nghĩa nhân đạo của

A.X.Makarenko ở Việt Nam .................................................................. 43

2.2. Tìm hiểu về trƣờng Giáo dƣỡng số 2 .............................................. 44

2.2.1 Hoàn cảnh ra đời trường Giáo dưỡng số 2 ................................ 44

2.2.2 Chức năng, mục tiêu và nhiệm vụ của trường Giáo dưỡng

số 2....................................................................................................... 47

2.2.3. Đặc điểm tâm lý và hoàn cảnh gia đình học sinh TGD số 2. ... 53

2.2.3.1. Nhận thức của học sinh TGD số 2 ......................................... 53

2.2.3.2. Đặc điểm về tình cảm.............................................................. 56

2.2.3.3. Đặc điểm về hành vi................................................................ 57

2.2.3.4. Hoàn cảnh gia đình học sinh TGD số 2 ................................. 60

2.2.4 Đặc điểm cán bộ giáo viên TGD số 2.......................................... 63

2.3 Đặc điểm những hoạt động giáo dục trong TGD số 2..................... 66

2.3.1. Hoạt động học tập văn hoá........................................................ 66

2.3.2. Hoạt động lao động hướng nghiệp ........................................... 68

2.3.3 Hoạt động bổ trợ giáo dục .......................................................... 70

2.4. Tìm hiểu sự tiếp cận của các cán bộ và giáo và giáo viên TGD

số 2 với quan điểm giáo dục về chủ nghĩa nhân đạo của

A.X.Makarenko ...................................................................................... 71

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

TIỂU KẾT CHƢƠNG 2............................................................................. 79

CHƢƠNG 3: CÁC BIỆN PHÁP VẬN DỤNG QUAN ĐIỂM GIÁO

DỤC VỀ CHỦ NGHĨA NHÂN ĐẠO CỦA A.X.MAKARENKO

TRONG CÔNG TÁC GIÁO DỤC TẠI TRƢỜNG GIÁO DƢỠNG....... 81

3.1 Các biện pháp ................................................................................... 81

3.1.1. Biện pháp kết hợp đúng đắn lòng tin và sự tôn trọng đối với

học sinh trong quá trình giáo dục ....................................................... 81

3.1.1.1 Mục đích, ý nghĩa của biện pháp............................................. 81

3.1.1.2 Nội dung và cách thực hiện biện pháp .................................... 82

3.1.2 Biện pháp tiến hành giáo dục đồng bộ ( dạy văn hoá, hướng

nghiệp và dạy nghề, vui chơi, thể dục thể thao, văn nghệ) ................. 88

3.1.2.1 Mục đích và ý nghĩa của biện pháp ......................................... 88

3.1.2.2 Nội dung và cách thực hiện biện pháp .................................... 89

3.1.3 Biện pháp giáo dục bằng tình cảm ............................................. 96

3.1.3.1 Mục đích, ý nghĩa biện pháp ................................................... 96

3.1.3.2 Nội dung và cách thực hiện biện pháp .................................... 97

3.1.4 Biện pháp chuẩn bị cho học sinh hoà nhập xã hội. ................. 100

3.1.4.1 Mục đich, ý nghĩa biện pháp ................................................. 100

3.1.4.2 Nội dung và cách thực hiện biện pháp ................................. 101

3.2 Khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp............................... 106

3.2.1. Mục đích .................................................................................. 106

3.2.2. Nội dung .................................................................................. 106

TIỂU KẾT CHƢƠNG 3........................................................................... 109

KẾT LUẬN VÀ MỘT SỐ Ý KIẾN ĐỀ XUẤT....................................... 111

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

1

PHẦN: MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu

Trong tình hình phạm tội hiện nay ở nước ta, vấn đề trẻ vị thành niên vi

phạm pháp luật ngày càng diễn biến phức tạp cả về số lượng và tính chất

phạm tội. Trẻ vị thành niên phạm tội có mặt hầu hết ở các tệ nạn xã hội, thậm

chí còn có những em phạm những tội rất nguy hiểm đã được quy định trong

bộ luật hình sự của luật pháp Việt Nam. Những vấn đề trên đã đặt ra những

khó khăn và thách thức đối với công tác giáo dục của toàn xã hội, nhất là

công tác giáo dục lại trẻ vị thành niên.

Thực tế vào những năm gần đây số lượng học sinh của các trường giáo

dưỡng – loại trường chuyên quản lý và giáo dục trẻ em vị thành niên có hành

vi phạm pháp luật ở nước ta ngày càng tăng. Theo số liệu thống kê năm 2004

tại 4 trường giáo dưỡng trong cả nước ta đã lên tới 3.448 em, trong đó có

1.666 em từ nông thôn, 1.782 em từ thành phố, thị trấn, thị xã. Một điểm nổi

bật là, tính chất và quy mô của tội phạm vị thành niên ngày càng nguy hiểm

và đa dạng. Hành vi phạm tội do các em gây ra thuộc các lĩnh vực sau đây:

liên quan đến ma tuý (145 em), trộm cắp (2.112 em), gây rối trật tự công cộng

(765 em), cố ý gây thương tích (124 em), hiếp dâm (69 em), giết người (12

em), cướp giật (54 em), cưỡng đoạt tài sản (79 em), lừa đảo (48 em), các hành

vi khác (40 em). [3. Tr6]

Chính sự gia tăng cả về số lượng và tính chất của những tệ nạn xã hội

cộng với số lượng trẻ vị thành niên vi phạm pháp luật ngày càng nhiều đòi hỏi

xã hội cần phải quan tâm nghiên cứu tổng kết kinh nghiệm giáo dục lại nhằm

từng bước hạn chế sự gia tăng của các tệ nạn xã hội, tạo cơ hội cho trẻ em vị

thành niên được có cơ hội làm lại cuộc đời và hòa nhập với xã hội. Hiện nay

công tác giáo dục lại đối với trẻ vị thành niên vi phạm pháp luật đang là vấn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2

đề quan tâm của nhiều ban ngành trong xã hội. Đây là một vấn đề phức tạp,

khó giải quyết, đòi hỏi sự tham gia của tất cả xã hội.

Trong lĩnh vực giáo dục nói chung, giáo dục lại nói riêng những

phương pháp giáo dục phù hợp là một yếu tố quan trọng góp phần làm tăng

hiệu quả của quá trình giáo dục. Trong kho tàng tri thức giáo dục lại, lý luận

và thực tiễn giáo dục của A.X. Makarenko là một trong những di sản quan

trọng có ảnh hưởng trên phạm vi thế giới. Việc nghiên cứu và vận dụng lý

quan điểm giáo dục lại của A.X.Makarenko sẽ góp phần tăng hiệu quả của

công tác giáo dục lại hiện nay.

Vận dụng lý luận giáo dục của A.X. Makarenko, nhất là những tư

tưởng về phương pháp giáo dục lại trong hoàn cảnh xã hội ta hiện nay là một

việc làm cần thiết để tăng cường tính chất xã hội chủ nghĩa và tính nhân văn

trong giá dục xã hội của nhà nước ta. Đồng thời để chứng minh sức sống của

tư tưởng giáo dục Makarenko cùng với tất cả những cơ sở khoa học của nó.

Xuất phát từ những yêu cầu trên, tôi chọn vấn đề: “Vận dụng quan điểm

giáo dục về chủ nghĩa nhân đạo của A.X.Makarenko trong công tác giáo dục tại

trường giáo dưỡng số 2 Ninh Bình” làm đề tài nghiên cứu luận văn tốt nghiệp.

2. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở nghiên cứu quan điểm giáo dục về chủ nghĩa nhân đạo của

Makarenko, đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác giáo dục

trong trường Giáo dưỡng.

3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu.

3.1. Khách thể nghiên cứu

Quá trình giáo dục tại trường Giáo dưỡng số 2

3.2. Đối tượng nghiên cứu

Nghiên cứu quá trình vận dụng quan điểm giáo dục của Makarenko vào

công tác giáo dục trong trường Giáo dưỡng số 2.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

3

4. Giả thuyết khoa học

Hiệu quả giáo dục của trường Giáo dưỡng số 2 sẽ nâng cao nếu:

Quan điểm giáo dục về chủ nghĩa nhân đạo của Makarenko được vận

dụng một cách sáng tạo, phù hợp với hoàn cảnh của nhà trường.

Các biện pháp giáo dục: Kết hợp đúng đắn lòng tin và sự tôn trọng đối

với học sinh trong quá trình giáo dục; tiến hành giáo dục đồng bộ; giáo dục

bằng tình cảm; chuẩn bị cho học sinh hoà nhập cộng đồng được thực hiện một

cách đồng bộ.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

5.1 Hệ thống hóa quan điểm giáo dục của A.X. Makarenko về chủ

nghĩa nhân đạo.

5.2 Tìm hiểu đặc điểm của trường giáo dưỡng và sự tiếp cận quan điểm

giáo dục của Makarenko ở Việt Nam.

5.3 Đề xuất một số biện pháp nâng cao hiệu quả công tác giáo dục

trong trường Giáo dưỡng.

5.4 Tổ chức khảo nghiệm đánh giá tính khả thi của các biện pháp.

6. Phạm vi nghiên cứu

Đề tài nghiên cứu sự vận dụng quan điểm giáo dục về chủ nghĩa nhân

đạo của A.X.Makarenko tại trường Giáo dưỡng số 2.

7. Cơ sở phƣơng pháp luận

Luận văn được thực hiện dựa trên các quan điểm phương pháp luận sau:

- Quan điểm hệ thống – cấu trúc

- Quan điểm lịch sử – lôgic

- Quan điểm thực tiễn

- Phép biện chứng duy vật

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

4

8. Phƣơng pháp nghiên cứu

- Hệ thống các phương pháp lý thuyết: gồm các phương pháp phân tích,

tổng hợp, khái quát hoá.... để làm cơ sở lý luận cho việc xây dựng các biện

pháp vận dụng quan điểm giáo dục về chủ nghĩa nhân đạo của

A.X.Makarenko vào công tác giáo dục tại trường giáo dưỡng số 2 Ninh Bình.

- Hệ thống các phương pháp thực tiễn: quan sát, điều tra bằng ankét, phỏng

vấn, nghiên cứu sản phẩm hoạt động của học sinh, xin ý kiến chuyên gia...

- Hệ thống các phương pháp xử lý số liệu: gồm các phương pháp

toán học.

9. Đóng góp của đề tài

Kết quả nghiên cứu làm sáng tỏ hơn quan điểm giáo dục về chủ nghĩa

nhân đạo của Makarenko trong Giáo dục học hiện đại.

Đề xuất được các biện pháp nâng cao hiệu quả công tác giáo dục trong

trường Giáo dưỡng.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

5

CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC VẬN DỤNG

QUAN ĐIỂM GIÁO DỤC VỀ CHỦ NGHĨA NHÂN ĐẠO CỦA

A.X.MAKARENKO.

1.1. Tổng quan lịch sử về vấn đề nghiên cứu

Việc nghiên cứu về cuộc đời và sự nghiệp giáo dục của A.X.Makarenko

được rất nhiều nhà khoa học giáo dục học quan tâm tìm hiểu. Ngay ở Liên Xô,

từ khi A.X.Makarenko còn sống, nhà nước Xô Viết đã cho phép các cơ sở giáo

dục của ông đón những đoàn khách trong và ngoài nước đến tham quan học tập.

Tại Việt Nam, việc quảng bá tư tưởng giáo dục của A.X.Makarenko đã được

diễn ra từ những năm 50 của thế kỉ XX. Sau đây là một số nghiên cứu cụ thể.

1.1.1 Tại Liên Xô và các nước ngoài Liên Xô

Ở Liên Xô, hầu hết các tác giả chuyên nghiên cứu về Makarenko đều

đã dành nhiều thời gian và công sức để nghiên cứu hệ thống những quan

điểm giáo dục của ông và việc vận dụng những quan điểm giáo dục ấy vào

thực tiễn xã hội Liên Xô trước đây và hiện nay. Điều đó được thể hiện rõ ràng

trên quê hương Ucraina của Makarenko. Hàng trăm bản thông báo khoa học;

hàng trăm bài báo về việc vận dụng những quan điểm giáo dục của

Makarenko vào việc giáo dục và đào tạo sư phạm. Ví dụ như “Thực thi tư

tưởng của A.X.makarenko trong trường Phổ thông trung học”

(M.S.Sukhovery); “Áp dụng vào thực tiễn di sản giáo dục của

A.X.Makarenko” (A.A.Boiko, A.I.Corlenko)....

Tính đến năm 1973 đã có đến 41 luận án tiễn sĩ và phó tiễn sĩ viết về sự

nghiệp giáo dục của A.X.Makarenko được bảo vệ tại Liên Xô.

Ngoài Liên Xô, tại các nước xã hội chủ nghĩa cũng như các nước tư

bản chủ nghĩa, sự quan tâm nghiên cứu và vận dụng những quan điểm và thực

tiễn giáo dục của A.X.Makarenko đã diễn ra rất sớm và đa dạng. Ngay từ khi

A.X.Makarenko vẫn còn phụ trách tại trại Gorki và công xã Dzerjnski, nhiều

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

6

đoàn nghiên cứu từ nước ngoài đã đến tham quan, học tập kinh nghiệm của

ông tại các cơ sở giáo dục này. Sau ngày A.X.Makarenko mất (1/4/1939) việc

nghiên cứu di sản giáo dục của ông được tiếp tục diễn ra nhằm đáp ứng những

yêu cầu cấp thiết của nhân loại.

Các nước như Pháp, Anh, Italia có rất nhiều nhà khoa học giáo dục quan

tâm nghiên cứu về sự nghiệp giáo dục của A.X.Makarenko nhằm khẳng định

tính đúng đắn của hệ thống những quan điểm và thực tiễn giáo dục của ông.

Ở các nước xã hội chủ nghĩa trước đây, việc quảng bá tư tưởng giáo

dục của A.X.Makarenko thường được tiến hành trên cả hai mặt: nghiên cứu lý

thuyết và tổ chức vận dụng trong thực tiễn. Do ý nghĩa cấp thiết của vấn đề

giáo dục lại trẻ em ở lứa tuổi vị thành niên vi phạm pháp luật mà việc nghiên

cứu di sản giáo dục của Makarenko được tiến hành hầu hết trong các nước xã

hội chủ nghĩa trong đó có Trung hoa và Cuba.

Trong lễ kỉ niệm 100 năm ngày sinh của A.X.Makarenko, đông đảo các

nhà nghiên cứu từ nhiều nước đã tham dự một cuộc hội thảo về những vấn đề

phương pháp luận và phương pháp cụ thể của việc nghiên cứu, vận dụng di

sản của A.X.Makarenko tại các nước ngoài Liên Xô.

Như vậy, trên thế giới đã có rất nhiều nhà khoa học giáo dục học

nghiên cứu về di sản giáo dục của A.X.Makarenko. Cho đến nay việc nghiên

cứu và vận dụng những di sản giáo dục của ông vẫn được nhiều thế hệ các

nhà khoa học giáo dục học trên thế giới quan tâm nghiên cứu và ứng dụng.

1.1.2. Tại Việt Nam

Hệ thống quan điểm giáo dục và thực tiễn giáo dục của

A.X.Makarenko được quảng bá tại Việt Nam từ những thập niên 50 – 80 của

thế kỉ XX. Ban đầu lý luận đó được giảng nhiều trong các trường sư phạm,

sau đó được tuyên truyền rộng rãi ngoài xã hội, nhất là vận dụng nhiều trong

công tác giáo dục trẻ em hư.