Vận dụng quan điểm dạy học hiện đại thiết kế bài học chương ' khúc xạ ánh sáng" Vật lý 11 nhằm phát huy tính tích cực, tự lực của học sinh trung học phổ thông miền núi

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM



VẬN DỤNG QUAN ĐIỂM DẠY HỌC HIỆN ĐẠI THIẾT KẾ

BÀI HỌC CHƢƠNG “KHÚC XẠ ÁNH SÁNG” VẬT LÝ 11

NHẰM PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC, TỰ LỰC

CỦA HỌC SINH THPT MIỀN NÚI

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Thái Nguyên, năm 2014

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM



VẬN DỤNG QUAN ĐIỂM DẠY HỌC HIỆN ĐẠI THIẾT KẾ

BÀI HỌC CHƢƠNG “KHÚC XẠ ÁNH SÁNG” VẬT LÝ 11

NHẰM PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC, TỰ LỰC

CỦA HỌC SINH THPT MIỀN NÚI

Chuyên ngành: Lí luận và Phƣơng pháp dạy học Vật lý

Mã số: 60 44 01 11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:

Thái Nguyên, năm 2014

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/

LỜI CẢM ƠN

Tác giả xin chân thành cảm ơn:

Thầy giáo PGS. TS. Tô Văn Bình đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ trong suốt

thời gian thực hiện đề tài.

Ban giám hiệu trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên, các thầy cô giáo trong

khoa Sau đại học, khoa Vật lí, thư viện trường Đại học Sư phạm đã tạo mọi điều

kiện cho việc học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

Các trường: THPT Việt Vinh; THPT Kim Ngọc, các đồng nghiệp, các em học

sinh đã tận tình giúp đỡ trong quá trình tìm hiểu thực tế và kiểm nghiệm đề tài.

Toàn thể gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã quan tâm, giúp đỡ và động viên!

Em xin trân trọng cảm ơn!

Thái Nguyên, tháng 4 năm 2014

Tác giả

Đỗ Thị Minh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Trang

Trang bìa phụ

Lời cảm ơn

Mục lục........................................................................................................................ i

Danh mục chữ viết tắt, kí hiệu ................................................................................... ii

Danh mục bảng biểu..................................................................................................iii

Danh mục các hình.................................................................................................... iv

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1

Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG

QUAN ĐIỂM DẠY HỌC HIỆN ĐẠI THIẾT KẾ BÀI HỌC NHẮM PHÁT

HUY TÍNH TÍCH CỰC, TỰ LỰC CỦA HỌC SINH THPT MIỀN NÚI................5

1.1. Tính tích cực, tự lực của học sinh........................................................................5

1.1.1. Tính tích cực của học sinh........................................................................................... 5

1.1.2 Tính tự lực của học sinh ............................................................................................... 9

1.2. Quan điểm dạy- học trong dạy học hiện đại .....................................................15

1.2.1. Sự tương tác giữa người dạy, người học và đối tượng dạy học.............................. 15

1.2.2. Chức năng của hoạt động dạy và họat động học trong dạy học hiện đại............... 17

1.3. Tổ chức hoạt động dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, tự lực của

học sinh THPT miền núi ..........................................................................................19

1.3.1. Một số đặc điểm của học sinh THPT miền núi........................................................ 19

1.3.2. Sử dụng các phương pháp và phương tiện dạy học theo hướng phát huy tính

tích cực, tự lực cho học sinh THPT miền núi .................................................................... 20

3.2.2. Hình thức thảo luận nhóm. [16, 15].......................................................................... 27

3.2.3. Phát huy tính tích cực, tự lực khi sử dụng thí nghiệm trong dạy học [................... 28

1.4. Thiết kế bài học..................................................................................................31

1.4.1. Thiết kế mục tiêu học tập .......................................................................................... 31

1.4.2. Thiết kế nội dung học tập .......................................................................................... 33

1.4.3. Thiết kế các hoạt động của người học ...................................................................... 34

i

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/

1.4.4. Thiết kế các phương tiện giảng dạy- học tập và học liệu ........................................ 34

1.4.5. Thiết kế tổng kết và hướng dẫn học tập.................................................................... 34

1.4.6. Thiết kế môi trường học tập ...................................................................................... 35

1.5.2. Phương pháp điều tra................................................................................................. 37

Kết luận chương 1 .....................................................................................................42

Chƣơng 2: VẬN DỤNG QUAN ĐIỂM DẠY HỌC HIỆN ĐẠI THIẾT KẾ

MỘT SỐ BÀI HỌC CHƢƠNG “ KHÚC XẠ ÁNH SÁNG” VẬT LÝ 11

NHẰM PHÁT HUY TINH TÍCH CỰC,TỰ LỰC CỦA HỌC SINH THPT

MIỀN NÚI................................................................................................................43

2.1. Vận dụng LLDH hiện đại thiết kế bài học nhằm phát huy tính tích cực, tự

lực của học sinh THPT .............................................................................................43

2.1.1. Đặc điểm dạy học vật lý ............................................................................................ 43

2.1.2. Thiết kế bài học vật lí nhằm phát huy tính tích cực, tự lực của học sinh

THPT Miền núi ................................................................................................................... 45

2.2. Phân tích vị trí, vai trò, cấu trúc chương “Khúc xạ ánh sáng” (Vật lý 11 cơ bản)....47

2.2.1. Vị trí,vai trò chương “Khúc xạ ánh sáng” ................................................................ 47

2.2. Cấu trúc của chương “ Khúc xạ ánh sáng” ........................................................47

2.2.3 Mục tiêu cần đạt khi dạy chương “Khúc xạ ánh sáng” theo chuẩn kiến

thức kĩ năng ......................................................................................................................... 48

2.3. Vận dụng quan điểm dạy học hiện đại thiết kế một số bài học chương

“Khúc xạ ánh sáng” vật lý 11 nhằm phát huy tính tích cực, tự lực của học sinh

THPT Miền núi .........................................................................................................49

Kết luận chương 2 .....................................................................................................88

Chƣơng 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM..............................................................89

3.1. Mục đích, nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm (TNSP)....................................89

3.1.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm......................................................................... 89

3.1.2 Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm......................................................................... 89

3.2. Đối tượng và phương pháp thực nghiệm sư phạm.............................................89

3.2.1. Đối tượng của thực nghiệm sư phạm........................................................................ 89

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/

3.2.2. Phương pháp thực nghiệm sư phạm......................................................................... 90

3.2.3. Khống chế các tác động ảnh hưởng đến kết quả TNSP. ......................................... 90

3.3. Chuẩn bị cho thực nghiệm sư phạm...................................................................91

3.3.1. Chọn lớp TN và ĐC................................................................................................... 91

3.3.2. Các bài thực nghiệm sư phạm................................................................................... 91

3.3.3. Giáo viên cộng tác thực nghiệm sư phạm................................................................ 92

3.4. Phương pháp đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm .......................................92

3.4.1. Ước lượng các đại lượng đặc trưng cho TN sư phạm............................................. 92

3.4.2. Đánh giá, xếp loại ...................................................................................................... 92

3.5. Kết quả và xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm .................................................94

3.5.1. Các kết quả định tính của thực nghiệm sư phạm..................................................... 94

3.5.2. Phân tích và xử lý các kết quả bài kiểm tra của TNSP............................................ 95

3.6. Đánh giá chung về thực nghiệm sư phạm........................................................109

Kết luận chương 3 ...................................................................................................110

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ..............................................................................111

TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................113

PHỤ LỤC...............................................................................................................115

ii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT, KÍ HIỆU

Chữ viết tắt, kí hiệu Nội dung

GD-ĐT Giáo dục và đào tạo

PP Phương pháp

PPDH Phương pháp dạy học

PPDHTC Phương pháp dạy học tích cực

TTC Tính tích cực

TLTHT Tự lực trong học tập

GV Giáo viên

HS Học sinh

THPT Trung học phổ thông

SGK Sách giáo khoa

TN Thực nghiệm

ĐC Đối chứng

iii

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Trang

Bảng 1.1: Sử dụng sách phục vụ cho giảng dạy của giáo viên....................... 38

Bảng 1.2: Phương pháp dạy học của giáo viên............................................... 39

Bảng 1.3: Mục đích, động cơ, hứng thú và cách thức học môn vật lý của HS..... 40

Bảng 1.4: Khả năng nhận thức, mức độ tích cực, tự lực của HS.................... 40

Bảng 1.5: Những nguyên nhân ảnh hưởng đến quá trình học tập môn Vật lí ...... 41

Bảng 3.1 Đặc điểm chất lượng học tập của lớp TN và ĐC ........................... 91

Bảng 3.3. Tổng hợp kết quả, thái độ , tình cảm, tác phong của HS................ 95

Bảng 3.4. Kết quả bài kiểm tra 1..................................................................... 96

Bảng 3.5. Bảng xếp loại - bài kiểm tra 1......................................................... 96

Bảng 3.6. Bảng phân phối tần suất kết quả bài kiểm tra số 1 ......................... 97

Bảng 3.7. Bảng phân phối thực nghiệm - bài kiểm tra 2 ................................ 99

Bảng 3.7. Bảng xếp loại - bài kiểm tra 2....................................................... 100

Bảng 3.9. Bảng phân phối tần suất kết quả bài kiểm tra số 2 ....................... 102

Bảng 3.10. Bảng phân phối thực nghiệm - bài kiểm tra 3 ............................ 104

Bảng 3.11. Bảng xếp loại - bài kiểm tra 3..................................................... 105

Bảng 3.12. Bảng phân phối tần suất kết quả bài kiểm tra số 3 ..................... 106

Bảng 3.13. Bảng tổng hợp các tham số thống kê qua ba bài kiểm tra TNSP..... 108

iv

DANH MỤC CÁC HÌNH

Trang

Hình 1.3: Chu trình sáng tạo V.G. Ra- zu- mốp- xki...................................... 43

Biểu đồ 3.1: Biểu đồ xếp loại học tập lần 1 ................................................... 97

Đồ thị 3.1: Đồ thị đường phân phối tần suất bài kiểm tra số 1....................... 98

Biểu đồ 3.2: Biểu đồ xếp loại học tập số 2 ................................................... 101

Đồ thị 3.2:Đồ thị đường phân phối tần suất bài kiểm tra số 2...................... 103

Biểu đồ 3.3: Biểu đồ xếp loại học tập số 3 ................................................... 105

Đồ thị 3.3: Đồ thị đường phân phối tần suất bài kiểm tra số 3..................... 106

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Luật Giáo dục, điều 28.2 đã ghi “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát

huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm

của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo

nhóm, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm,

đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”.

Tư tưởng trên cũng được thể hiện trong “Chiến lược phát triển giáo dục

2001- 2010” ( ban kèm quyết định số 201/2001/QĐ – TTg ngày 28 tháng 12 năm

2001) của Thủ tướng Chính phủ ở mục 5.2: “ Đổi mới và hiện đại hóa phương

pháp giáo dục. Chuyển từ việc truyền thụ tri thức thụ động, thầy giảng trò ghi

sang hướng dẫn người học chủ động tư duy trong quá trình tiếp cận tri thức, dạy

cho người học phương pháp tự học, tự thu nhận thông tin một cách có hệ thống,

có tư duy phân tích tổng hợp, phát triển năng lực của mỗi cá nhân, tăng cường

tính chủ động tích cực của học sinh, sinh viên trong quá trình học tập….”

Tuy nhiên, thực tiễn dạy và học môn vật lý trong nhà trường THPT Miền núi

hiện nay cho thấy, đa số giáo viên vẫn chỉ quan tâm đến việc truyền thụ kiến thức mà

ít chú trọng đến việc phát triển tính tích cực, tự lực của học sinh. Năng lực tư duy

của học sinh còn rất nhiều hạn chế, dẫn đến chất lượng giáo dục còn ở mức rất thấp.

Phương pháp dạy học ở trường THPT Miền núi hiện nay chủ yếu vẫn là phương

pháp truyền thống – thuyết trình có kết hợp với đàm thoại, thông báo kiến thức theo

kiểu “đọc - chép” hay còn được gọi là truyền thụ một chiều. Giáo viên chưa phải là

người tổ chức cho học sinh hoạt động nhận thức, học sinh chưa tích cực, tự lực học

tập, chưa biết phương pháp tự học. Phương pháp dạy học này dẫn đến việc học thụ

động, nặng về ghi nhớ lý của học sinh.

Xuất phát từ những vấn đề trên cho thấy, việc dạy học theo hướng phát huy

tính tích cực, tự lực của học sinh THPT Miền núi là rất cần thiết.

2

Vấn đề dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, tự lực, sáng tạo của học

sinh đã có nhiều nghiên cứu được công bố như :

Đào Thị Hạt- Thiết kế tiến trình dạy học một số kiến thức chương dòng điện

xoay chiều lớp 12 trung học phổ thông theo hướng tổ chức hoạt động nhóm nhằm

phát triển hoạt động tích cực, tự chủ, sáng tạo của học sinh.

Nguyễn Thị Trà My- Phát huy tính tích cực, tự lực của học sinh trong dạy học

chương “Động học chất điểm” Vật lý 10 THPT với sự hỗ trợ của Website dạy học.

Nguyễn Thị Hạnh – Thiết kế phương án dạy một số bài học của chương “ các

định luật bảo toàn “ Vật lý 10 nâng cao theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động

sáng tạo của học sinh.

Lương Thị Dung - Phát huy tính tích cực, tự lực và sáng tạo của học sinh qua

dạy học nhóm khi dạy chương Chất khí, vật lý 10 cơ bản”.

Tuy nhiên,việc vận dụng quan điểm dạy học hiện đại thiết kế bài học chương

“Khúc xạ ánh sáng” vật lí 11 nhằm phát huy tính tích cực,tự lực của học sinh THPT

Miền núi chưa có công trình nào công bố. Với lý do đó, tôi chọn đề tài :Vận dụng

quan điểm dạy học hiện đại thiết kế bài học chương “Khúc xạ ánh sáng” vật lý 11

nhằm phát huy tính tích cực, tự lực của học sinh THPT Miền núi

2. Mục đích nghiên cứu

Vận dụng quan điểm của dạy học hiện đại để xây dựng tiến trình dạy học

chương “Khúc xạ ánh sáng” Vật lý 11 theo hướng phát huy tính tích cực, tự lực, của

học sinh THPT Miền núi.

3. Giả thuyết khoa học

Nếu tổ chức hoạt động dạy học khi thiết kế bài học chương “Khúc xạ ánh sáng”

Vật lý 11 phù hợp với quan điểm của dạy học hiện đại và đặc điểm dạy học vật lý thì

có thể phát huy tính tích cực, tự lực, của học sinh THPT Miền núi.

4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu

4.1. Khách thể nghiên cứu

Hoạt động học của học sinh lớp11 THPT và hoạt động dạy của giáo viên

trong quá trình dạy học.

3

4.2. Đối tƣợng nghiên cứu

Nội dung chương trình và phương pháp dạy học chương “Khúc xạ ánh sáng”Vật

lý 11 ở các trường THPT Miền núi.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Nghiên cứu cơ sở lý luận của việc phát huy tính tích cực, tự lực của học

sinh THPT Miền núi.

- Nghiên cứu quan điểm dạy học hiện đại.

- Điều tra thực trạng dạy và học chương “Khúc xạ ánh sáng” hiện nay ở các

trường THPT thuộc tỉnh Hà Giang theo hướng phát huy tính tích cực, tự lực của học

sinh.

- Nội dung, cấu trúc và đặc điểm của chương “Khúc xạ ánh sáng”

- Vận dụng quan điểm của dạy học hiện đại để thiết kế các hoạt động dạy học

chương “Khúc xạ ánh sáng” Vật lý 11 nhằm phát huy tính tích cực, tự lực của học

sinh THPT Miền núi.

- Thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm tra giả thuyết, đánh giá tính khả thi và

hiệu quả của việc thiết kế hoạt động dạy học đã đề xuất. Nêu được các kết luận về ý

nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài.

6. Phƣơng pháp nghiên cứu

- Nghiên cứu lý luận

- Nghiên cứu thực tiễn ( Điều tra thực tế )

- Thực nghiệm sư phạm ( Sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lí số

liệu)

7. Phạm vi nghiên cứu

Nghiên cứu thiết kế tiến trình dạy học các bài chương “Khúc xạ ánh sáng” Vật

lý 11 theo hướng phát huy tính tích cực, tự lực, của học sinh THPT Miền núi.

8. Những đóng góp của luận văn

Hệ thống hóa cơ sở lý luận theo quan điểm dạy học hiện đại nhằm phát huy

tính tích cực tự lực của học sinh khi dạy học vật lý THPT Miền núi

Các giáo án có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho giáo viên THPT.

4

9. Cấu trúc luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục nội dung của

luận văn gồm:

Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc vận dụng quan điểm dạy học hiện

đại thiết kế bài học nhằm phát huy tính tích cực, tự lực của học sinh THPT Miền núi

Chương 2. Vận dụng quan điểm dạy học hiện đại thiết kế một số bài học chương

“Khúc xạ ánh sáng” vật lý 11 nhằm phát huy tính tích cực, tự lực của học sinh THPT

Miền núi.

Chương 3. Thực nghiệm sư phạm