Vận dụng dạy học nhóm theo hướng phát huy tính tích cực, tự lực và sáng tạo của học sinh khi dạy chương “Cảm ứng điện từ” Vật lí 11 THPT

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

HÀ VĂN LUẬN

VẬN DỤNG DẠY HỌC NHÓM

THEO HƢỚNG PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC, TỰ LỰC

VÀ SÁNG TẠO CỦA HỌC SINH KHI DẠY CHƢƠNG

“CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ” VẬT LÝ 11 THPT

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Thái Nguyên, năm 2014

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

HÀ VĂN LUẬN

VẬN DỤNG DẠY HỌC NHÓM

THEO HƢỚNG PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC, TỰ LỰC

VÀ SÁNG TẠO CỦA HỌC SINH KHI DẠY CHƢƠNG

“CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ” VẬT LÝ 11 THPT

Chuyên ngành: Lý luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Vật lý

: 60.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Tô Văn Bình

Thái Nguyên, năm 2014

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan công trình đề tài nghiên cứu này là của tôi, các kết quả và số

liệu là trung thực và chưa được công bố trên bất kì tạp chí hay công trình nghiên cứu

nào khác.

Thái Nguyên, Tháng 8 năm 2014

Tác giả

Hà Văn Luận

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo hướng dẫn khoa học PGS.TS.

Tô Văn Bình đã tận tình dạy bảo, hướng dẫn và giúp đỡ em trong quá trình hoàn

thành luận văn này.

Tôi xin chân thành cảm ơn tới tập thể các thầy cô giáo trong tổ Phương pháp

giảng dạy vật lý, Ban chủ nhiệm khoa vật lý, Phòng sau đại học – Trường ĐHSP Thái

Nguyên đã tạo điều kiện giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các thầy cô giáo trường THPT

Hoàng Quốc Việt, trường THPT Võ Nhai đã tạo điều kiện sẵn sàng giúp đỡ em hoàn

thành chương trình học tập và nghiên cứu.

Tôi xin chân thành cảm ơn các đồng nghiệp, gia đình, bạn bè và người thân đã

động viên và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu để hoàn thiện

luận văn này.

Xin chân thành cảm ơn!

Thái Nguyên, tháng 8 năm 2014

Tác giả:

Hà Văn Luận

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

MỤC LỤC

Trang phụ bìa Trang

Lời cam đoan ................................................................................................................ i

Lời cảm ơn ................................................................................................................... ii

Mục lục ........................................................................................................................iii

Danh mục các ký hiệu, chữ viết tắt ............................................................................. iv

Danh mục các bảng....................................................................................................... v

Danh mục các biểu đồ, đồ thị ...................................................................................... vi

MỞ ĐẦU...................................................................................................................... 1

1. Lý do chon đề tài ...................................................................................................... 1

2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................ 2

3. Giả thuyết khoa học .................................................................................................. 2

4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu.......................................................................... 3

5. Nhiệm vụ nghiên cứu................................................................................................ 3

6. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 3

7. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................................. 3

8. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài.................................................................. 3

9. Cấu trúc luận văn ...................................................................................................... 4

Chƣơng 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC PHÁT HUY TÍNH

TÍCH CỰC, TỰ LỰC VÀ SÁNG TẠO CỦA HỌC SINH TRONG DẠY HỌC

NHÓM.......................................................................................................................... 5

1.1. Tổng quan về đề tài nghiên cứu............................................................................. 5

1.2. Quan điểm về dạy học hiện đại.............................................................................. 6

1.3. Dạy học nhóm........................................................................................................ 9

1.3.1. Khái niệm dạy học nhóm..................................................................................... 9

................................................................................... 10

1.3.3. Quy trình tổ chức dạy học theo nhóm ............................................................... 12

1.4. Phát huy tính tích cực, tự lực, sáng tạo trong học tập.......................................... 14

1.4.1. Phát huy tính tích cực trong học tập .................................................................. 14

1.4.1.1. Tính tích cực trong học tập........................................................................14

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

1.4.1.2. Những biểu hiện của tính tích cực trong học tập .........................................14

1.4.1.3. Các cấp độ của tính tích cực trong học tập .................................................15

1.4.1.4. Những nhân tố ảnh hưởng đến tính tích cực nhận thức ...............................15

1.4.1.5. Các biện pháp phát huy tính tích cực nhận thức của HS..............................16

1.4.2. Phát huy tính tự lực của HS trong học tập......................................................... 17

1.4.2.1.Tự lực trong học tập...................................................................................17

1.4.2.2.Biểu hiện của tính tự lực của học sinh.........................................................18

1.4.2.3. Có nhiều nhân tố ảnh hưởng đến tính TLTHT của học sinh như..................18

1.4.2.4. Một số biện pháp nhằm phát huy tính tự lực của HS trong học tập ..............20

1.4.3. Phát triển năng lực sáng tạo của HS trong dạy học vật lí.................................. 20

1.4.3.1 Sáng tạo và năng lực sáng tạo.....................................................................20

1.4.3.2. Biểu hiện của tính sáng tạo........................................................................22

1.4.3.3. Các mức độ rèn luyện năng lực sáng tạo ....................................................23

1.4.3.4. Những yếu tố cần thiết, ảnh hưởng đến năng lực sáng tạo...........................23

1.4.3.5. Các biện pháp hình thành và phát triển năng lực sáng tạo của HS trong dạy

học vật lí...............................................................................................................24

1.5. Tổ chức dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, tự lực và sáng tạo của HS... 25

1.5.1. Dạy và học tích cực, tự lực, sáng tạo................................................................. 25

1.5.2. Các đặc điểm của dạy và học tích cực ............................................................... 25

1.5.3. Phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo

của học sinh ................................................................................................................. 27

1.5.4. Phương pháp dạy học nhóm và việc phát huy tính tích cực, tự lực, sáng tạo

trong học tập của học sinh ........................................................................................... 27

1.6. Thực trạng dạy học phát huy tính tích cực, tự lực trong dạy học vật lý ở trường

THPT .......................................................................................................................... 28

............................................................................................... 28

1.6.2. Phương pháp điều tra ......................................................................................... 28

1.6.3. Kết quả điều tra.................................................................................................. 29

Kết luận chƣơng 1..................................................................................................... 32

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

. ............. 33

2.1. Phát huy tính tích cực, tự lực và sáng tạo của học sinh qua dạy học nhóm trong

dạy học vật lý.............................................................................................................. 33

2.1.1. Đặc điểm bộ môn vật lý..................................................................................... 33

2.1.2. Phát huy tính tích cực và tự lực của học sinh qua dạy học nhóm trong dạy

học vật lý...................................................................................................................... 34

2.1.2.1. Tổ chức hoạt động học tập của học sinh trong dạy học nhóm......................34

2.1.2.2. Tổ chức thu thập và xử lý thông tin của HS trong dạy học nhóm.................35

2.2. Phân tích cấu trúc đặc điểm của chương " Cảm ứng điện từ " ................................. 37

2.2.1. Vị trí đặc điểm của chương "Cảm ứng điện từ" ................................................ 37

2.2.1.1. Vị trí của chương “Cảm ứng điên từ” trong chương trình vật lí THPT.........37

2.2.1.2. Đặc điểm của chương “Cảm ứng điện từ” ..................................................37

2.2.2. Mục tiêu dạy học của chương............................................................................ 38

2.2.3. Phân tích cấu trúc kiến thức của chương ........................................................... 38

............ 39

2.3. Thiết kế tiến trình dạy học nhóm một số kiến thức chương “Cảm ứng điện từ”

vật lý 11 THPT để phát huy tính tích cực, tự lực và sáng tạo của học sinh. .............. 41

Kết luận chƣơng 2..................................................................................................... 74

Chƣơng 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ............................................................... 75

3.1. Mục đích, đối tượng của thực nghiệm sư phạm (TNSP)..................................... 75

3.1.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm.................................................................. 75

3.1.2. Đối tượng của thực nghiệm sư phạm................................................................. 75

3.2. Nhiệm vụ và phương pháp thực nghiệm sư phạm............................................... 75

3.2.1 Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm .................................................................. 75

3.2.2. Phương pháp thực nghiệm sư phạm .................................................................. 76

3.3. Phân tích và đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm .......................................... 77

3.3.1. Cơ sở của việc đánh giá kết quả TNSP.............................................................. 77

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

3.3.1.1. Đánh giá những biểu hiện về thái độ của tính tích cực, tự lực và sáng tạo

của HS trong giờ học trong quá trình TNSP ...........................................................77

3.3.1.2 Đánh giá tính tích cực, tự lực và sáng tạo của HS qua bài kiểm tra...............78

3.3.2. Kết quả thực nghiệm sư phạm........................................................................... 81

3.3.2.1. Đánh giá quá trình phát huy tính tích cực, tự lực, sáng tạo của học sinh qua

các giờ học. ..........................................................................................................81

3.3.2.2. Phân tích đánh giá hiệu quả dạy học nhóm đối với việc phát huy tính tích

cực, tự lực và sáng tạo của học sinh qua bài kiểm tra. .............................................82

Kết luận chƣơng 3..................................................................................................... 96

KẾT LUẬN CHUNG................................................................................................ 97

PHỤC LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu iv http://www.lrc-tnu.edu.vn/

DANH MỤC CÁC KÝ HIÊU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Giáo dục và đào tạo GD-ĐT

Phương pháp PP

Phương pháp dạy học PPDH

Phương pháp dạy học tích cực PPDHTC

Tính tích cực TTC

Tự lực trong học tập TLTHT

Hoạt động tổ chức dạy học HĐTCDH

Hình thức tổ chức dạy học HTTCDH

Giáo viên GV

Học sinh HS

Trung học phổ thông THPT

Sách giáo khoa SGK

Thực nghiệm TN

Đối chứng ĐC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu v http://www.lrc-tnu.edu.vn/

DANH MỤC CÁC BẢNG

Trang

Bảng 3.1 Đặc điểm chất lượng học tập của lớp TN và ĐC ....................................... 75

Bản 3.2: Bảng tổng kết mức độ hứng thú, tích cực, chú ý nghe giảng của lớp TN và

lớp ĐC......................................................................................................................... 81

Bảng 3.3. Kết quả bài kiểm tra 1 ................................................................................ 83

Bảng 3.4. Bảng xếp loại - bài kiểm tra 1 .................................................................... 83

Bảng 3.5. Bảng phân phối tần suất kết quả bài kiểm tra số 1..................................... 84

Bảng 3.6. Kết quả bài kiểm tra 2 ................................................................................ 86

Bảng 3.7. Bảng xếp loại - bài kiểm tra 2 .................................................................... 87

Bảng 3.8. Bảng phân phối tần suất kết quả bài kiểm tra số 2..................................... 88

Bảng 3.9. Kết quả bài kiểm tra 3 ................................................................................ 91

Bảng 3.10. Bảng xếp loại - bài kiểm tra 3 .................................................................. 91

Bảng 3.11. Bảng phân phối tần suất kết quả bài kiểm tra số 3................................... 92

Bảng 3.12. Bảng tổng hợp các tham số thống kê qua ba bài kiểm tra TNSP............. 94

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu vi http://www.lrc-tnu.edu.vn/

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, ĐỒ THỊ

Trang

Biểu đồ 3.1: Biểu đồ xếp loại học tập lần.................................................................. 84

Đồ thị 3.1: Đồ thị đường phân phối tần suất bài kiểm tra số 1................................... 85

Biểu đồ 3.2: Biểu đồ xếp loại học tập lần 2............................................................... 88

Đồ thị 3.2: Đồ thị đường phân phối tần suất bài kiểm tra số 2................................... 89

Biểu đồ 3.3: Biểu đồ xếp loại học tập lần 3............................................................... 92

Đồ thị 3.3: Đồ thị đường phân phối tần suất bài kiểm tra số 3................................... 93

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

MỞ ĐẦU

1. Lý do chon đề tài

Ngày nay Đất nước ta đang trong giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa, trong

xu thế hội nhập và phát triển. Nhân tố quyết định thắng lợi cho công cuộc công

nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế là con người. Điều đó đòi hỏi giáo dục

và đào tạo phải đào tạo ra những con người lao động có đủ trình độ, năng lực sáng

tạo, năng động, thích ứng nhanh với những yêu cầu, những đòi hỏi của thời kỳ mới.

Do vậy việc đổi mới nội dung và phương pháp dạy học đang là vấn đề mang tính cấp

thiết, tính thời sự và được cả xã hội quan tâm.

Điều 28, Luật Giáo dục năm 2005 xác định: “Phương pháp giáo dục phổ

thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp

với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng

làm việc theo nhóm, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến

tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”.

Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về

đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo cũng khẳng định: Tiếp tục đổi mới

mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ

động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền

thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ,

, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát

triển năng lực.

Quán triệt quan điểm trên, những năm gần đây ngành giáo dục đào tạo nước ta

không ngừng đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tích cực, tự chủ,

sáng tạo của học sinh. Nhưng trong thực tế, những thay đổi đó vẫn chưa đem lại kết

quả như mong muốn bởi không ít giáo viên vẫn còn bảo thủ, quen với lối dạy truyền

thống, chưa nắm chắc những vấn đề cơ bản của đổi mới PPDH, chưa từ bỏ thói quen

giảng dạy theo phương pháp cũ, dạy chay vẫn còn phổ biến. Do đó, học sinh ít tự lực

suy nghĩ, thiếu tính độc lập sáng tạo, chưa đáp ứng được những yêu cầu đổi mới dạy

học vật lý ở THPT.