Vận dụng dạy học kết hợp (Blended Learning) trong môn địa lí lớp 12 trung học phổ thông ở tỉnh Điện Biên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THỊ KIM LIÊN

VẬN DỤNG DẠY HỌC KẾT HỢP

(BLENDED LEARNING) TRONG MÔN ĐỊA LÍ LỚP 12

TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Ở TỈNH ĐIỆN BIÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2020

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THỊ KIM LIÊN

VẬN DỤNG DẠY HỌC KẾT HỢP

(BLENDED LEARNING) TRONG MÔN ĐỊA LÍ LỚP 12

TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Ở TỈNH ĐIỆN BIÊN

Ngành: Lý luận và Phương pháp dạy học môn Địa lý

Mã ngành: 8.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS ĐỖ VŨ SƠN

THÁI NGUYÊN - 2020

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CAM ĐOAN

Tôi là Nguyễn Thị Kim Liên học viên lớp Cao học LL&PPDH Địa lí

K26 B Điện Biên - Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên.

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng cá nhân tôi,

xuất phát từ yêu cầu thực tế giảng dạy để hình thành hướng nghiên cứu.

Các số liệu có nguồn gốc rõ ràng, tuân thủ đúng nguyên tắc và kết quả trình

bày trong luận văn thu thập được trong quá trình nghiên cứu là trung thực chưa

từng được ai công bố trước đây. Trong quá trình thực hiện luận văn, tôi đã thực

hiện nghiêm túc các quy tắc đạo đức nghiên cứu, tất cả các tài liệu tham khảo sử

dụng trong luận văn đều được trích dẫn tường minh, đúng theo quy định.

Tôi chịu trách nhiệm với lời cam đoan của mình.

Thái Nguyên, tháng 9 năm 2020

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Kim Liên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CẢM ƠN

Lời đầu tiên, em xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, quý thầy cô Khoa

Địa lí, Phòng Đào tạo Trường Đại Sư phạm Thái Nguyên cùng các nhà khoa

học, các thầy cô giáo đã trực tiếp giảng dạy, góp ý, chỉ bảo, tạo điều kiện thuận

lợi cho em trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

Xin bày tỏ sự cảm ơn chân thành tới cán bộ, giáo viên Trường Phổ thông

DTNT THPT huyện Điện Biên Đông tỉnh Điện Biên đã nhiệt tình cộng tác,

giúp đỡ để tôi hoàn thành luận văn này.

Đặc biệt, em xin trân trọng và bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất tới

PGS.TS Đỗ Vũ Sơn - Người đã hướng dẫn tận tình, giúp đỡ và động viên em

trong suốt thời gian nghiên cứu đề tài và hoàn thành luận văn.

Mặc dù đã có rất nhiều cố gắng trong quá trình nghiên cứu thực hiện đề

tài, song không thể tránh khỏi những thiếu sót, em kính mong nhận được ý kiến

đóng góp của các thầy cô giáo và các bạn đồng nghiệp.

Xin trân trọng cảm ơn!

Thái Nguyên, tháng 6 năm 2020

Tác giả

Nguyễn Thị Kim Liên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN.................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN......................................................................................................ii

MỤC LỤC ..........................................................................................................iii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT..........................................................................vi

DANH MỤC CÁC BẢNG................................................................................vii

DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................viii

MỞ ĐẦU.............................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................1

2. Mục tiêu của đề tài...........................................................................................2

3. Nhiệm vụ của đề tài.........................................................................................2

4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu.......................................................................3

5. Lịch sử nghiên cứu của đề tài..........................................................................3

6. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu..........................................................9

7. Cấu trúc của luận văn ....................................................................................13

NỘI DUNG........................................................................................................14

Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA DẠY HỌC MÔN

ĐỊA LÍ LỚP 12 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG BẰNG HÌNH THỨC

KẾT HỢP .........................................................................................................14

1.1. Cơ sở lý luận...............................................................................................14

1.1.1. Hình thức tổ chức, phương pháp, phương tiện dạy học ..........................14

1.1.2. Dạy học kết hợp.......................................................................................17

1.2. Cơ sở thực tiễn............................................................................................24

1.2.1. Chương trình môn Địa lí lớp 12 Trung học phổ thông (hiện hành)........24

1.2.2. Chương trình môn Địa lí 12 - THPT áp dụng ở tỉnh Điện Biên .............26

1.2.3. Tâm sinh lí của học sinh THPT và tác động của tâm sinh lí đến việc

dạy học kết hợp ở tỉnh Điện Biên......................................................................34

1.2.4. Đội ngũ giáo viên và cơ sở vật chất đáp ứng việc dạy học kết hợp ở

tỉnh Điện Biên....................................................................................................39

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

1.2.5. Về đổi mới phương pháp, ứng dụng Công nghệ thông tin và Truyền

thông trong dạy học ...........................................................................................43

1.2.6. Định hướng đổi mới trong dạy học Địa lí ở tỉnh Điện Biên ...................45

TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ....................................................................................47

Chương 2. XÂY DỰNG VÀ TRIỂN KHAI DẠY HỌC KẾT HỢP MÔN

ĐỊA LÍ LỚP 12 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Ở TỈNH ĐIỆN BIÊN............... 48

2.1. Tổng quan về phần mềm Google Classroom................................................48

2.1.1. Giới thiệu về phần mềm Google Classroom..............................................48

2.1.2. Chức năng của Google Classroom ............................................................49

2.1.3. Những ưu việt của google classroom.........................................................50

2.2. Nguyên tắc của dạy học kết hợp môn Địa lí lớp 12 THPT ...........................50

2.2.1. Nguyên tắc chung ....................................................................................50

2.2.2. Nguyên tắc về dạy học.............................................................................52

2.3. Quy trình dạy học kết hợp môn Địa lí lớp 12 THPT..................................52

2.3.1. Xác định nội dung dạy học trực tuyến và nội dung dạy học trực tiếp ....52

2.3.2. Quy trình sử dụng phần mềm Google Classroom ...................................53

2.3.3. Tổ chức dạy học kết hợp .........................................................................58

2.3.4. Đánh giá kết quả dạy học ........................................................................58

2.4. Xây dựng kế hoạch dạy học kết hợp môn địa lí 12 THPT.........................58

2.4.1. Phân tích chương trình môn địa lí lớp 12 đáp ứng dạy học kết hợp .......58

2.4.2. Xây dựng kế hoạch dạy học ....................................................................65

TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ....................................................................................89

Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM.......................................................90

3.1. Mục đích thực nghiệm................................................................................90

3.2. Nguyên tắc thực nghiệm.............................................................................90

3.3. Nhiệm vụ thực nghiệm ...............................................................................90

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

3.4. Tổ chức thực nghiệm..................................................................................91

3.4.1. Điều kiện dạy học ....................................................................................91

3.4.2. Kế hoạch dạy học ....................................................................................91

3.4.3. Nhiệm vụ của giáo viên và học sinh........................................................91

3.4.4. Tiến hành thực nghiệm............................................................................93

3.5. Đánh giá kết quả thực nghiệm...............................................................100

3.6. Khảo sát ý kiến của người dạy và người học ...........................................104

TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ..................................................................................105

KẾT LUẬN.....................................................................................................106

TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................................108

PHỤ LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Từ đầy đủ

ASTD Hội Đào tạo và Phát triển Mỹ

BL Dạy học kết hợp (Blended-Learning)

CAS Hệ thống xây dựng nội dung bài giảng

CBT Đào tạo dựa trên máy tính

CNTT Công nghệ thông tin

CNTT&TT Công nghệ thông tin và truyền thông

ĐHSP Đại học sư phạm

ĐTTT Đào tạo trực tuyến

GD&ĐT Giáo dục và đào tạo

GV Giáo viên

HS Học sinh

KN Kĩ năng

LCMS Hệ thống quản lý nội dung học tập trực tuyến

LMS Hệ thống quản lý học tập trực tuyến

NCKH Nghiên cứu khoa học

NH Người học

PPDH Phương pháp dạy học

PTDH Phương tiện dạy học

SGK Sách giáo khoa

SPCN Sản phẩm công nghệ

THPT Trung học phổ thông

TN Thực nghiệm

UNESCO Tổ chức Giáo dục, khoa học và văn hóa Liên Hợp Quốc

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. So sánh dạy học truyền thống với dạy học trực tuyến..............18

Bảng 1.2. Phân phối chương trình dạy học môn Địa lí ở trường Phổ

thông Dân tộc nội trú THPT huyện Điện Biên Đông, năm học

2019-2020 ...............................................................................29

Bảng 1.3. Phân phối chương trình dạy ôn thi THPT Quốc gia môn

Địa lí ở trường Phổ thông Dân tộc nội trú THPT huyện

Điện Biên Đông, năm học 2019-2020 .....................................33

Bảng 1.4. Kết quả điều tra việc khai thác và sử dụng máy tính của

giáo viên.................................................................................40

Bảng 1.5. Cơ sở vật chất, thiết bị dạy học trường Phổ thông DTNT

THPT huyện Điện Biên Đông .................................................42

Bảng 1.6. Đổi mới toàn diện quá trình dạy học Địa lí .............................45

Bảng 2.1. Phân chia nội dung dạy học trực tuyến và nội dung dạy học

trực tiếp trong chương trình Địa lí lớp 12 - THPT...................59

Bảng 3.1. Số lượng học sinh theo lớp .....................................................93

Bảng 3.2. Kiểm tra đánh giá chất lượng đầu vào tại 04 lớp 12 -

trường PTDTNT THPT huyện Điện Biên Đông ......................94

Bảng 3.3. Kiểm tra đánh giá chất lượng đầu vào tại 02 lớp 12 -

Trường THPT Trần Can..........................................................95

Bảng 3.4. Kế hoạch chuẩn bị dạy học thực nghiệm sư phạm ...................98

Bảng 3.5. Kế hoạch dạy học thực nghiệm ...............................................99

Bảng 3.6. Kết quả kiểm tra cuối khóa học tại trường Phổ thông

100DTNT THPT huyện Điện Biên Đông ..............................100

Bảng 3.7. Kết quả kiểm tra cuối khóa học 101tại trường THPT Trần

Can huyện Điện Biên Đông ..................................................101

Bảng 3.8. Kết quả phân loại điểm của hai lớp .......................................102

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 1.1. Phân loại các phương tiện dạy học ................................................. 17

Hình 1.2. Các phương án dạy học kết hợp...................................................... 23

Hình 2.1. Giao diện tạo lớp học trên Google classroom................................ 54

Hình 2.2. Giao diện thêm học sinh cho lớp học ............................................. 54

Hình 2.3. Giao diện tạo bài tập và bài kiểm tra cho học sinh......................... 55

Hình 2.4. Giao diện tổng hợp điểm các bài kiểm tra của học sinh................. 56

Hình 2.5. Sơ đồ các bước sử dụng Google classroom.................................... 57

Hình 3.1. Tần số xuất hiện điểm kiểm tra cuối kì......................................... 102

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Giáo dục nước ta đang trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế

đã trở thành xu thế tất yếu. Cách mạng Khoa học Công nghệ, Công nghệ Thông

tin và truyền thông, kinh tế tri thức ngày càng phát triển mạnh mẽ, tác động

trực tiếp đến sự phát triển của các nền giáo dục trên thế giới nói chung và nền

giáo dục nước ta nói riêng.

Nghị quyết Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng lần thứ hai (khoá

VIII) về định hướng chiến lược phát triển giáo dục và đào tạo trong thời kỳ mới

đã yêu cầu ngành giáo dục phải “đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục đào

tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo

của người học. Từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương tiện

hiện đại vào quá trình dạy - học, bảo đảm điều kiện và thời gian tự học, tự

nghiên cứu cho học sinh”. Công nghệ thông tin chính là công cụ đắc lực hỗ trợ

đổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy, hỗ trợ đổi mới quản lý giáo dục

nhằm nâng cao chất lượng phát triển giáo dục.

Dạy học kết hợp là một trong những hình thức tổ chức dạy học mới giúp

học sinh (HS) tiếp cận được công nghệ thông tin, thường xuyên được cập nhật

kiến thức, có cơ hội tiếp xúc, trao đổi với thầy cô và bạn học, không bị ngăn cách

bởi không gian địa lí, thông qua đó chủ động lĩnh hội kiến thức, hoàn thiện đầy

đủ các kỹ năng. Các em có cơ hội làm quen với phương thức học tập hiện đại mà

thế giới đang phổ cập. Phương pháp này còn làm giảm tải thời gian dạy học trên

lớp, tạo hứng thú cho các em “học mà chơi - chơi mà học”. Từ đó, học sinh yêu

thích môn học, thích thú khi được khám phá thế giới, giáo dục cho học sinh lòng

yêu nước, tự hào dân tộc. Phương pháp này còn tạo điều kiện cho học sinh có cơ

hội chủ động trong học tập, rèn luyện khả năng làm việc theo nhóm,...

Xác định được yêu cầu và nhiệm vụ, trong những năm qua ngành Giáo

dục và Đào tạo tỉnh Điện Biên đã triển khai nhiều biện pháp quản lý, chỉ đạo

nhằm đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học tại các nhà

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

trường. Đến nay, cơ sở vật chất và thiết bị dạy học cần thiết cho việc ứng dụng

công nghệ thông tin được đầu tư, việc kết nối Internet được thực hiện, trang bị

phòng máy tính, đáp ứng tương đối đầy đủ máy chiếu phục vụ cho việc giảng

dạy và học tập tuy nhiên việc ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học chưa

thực sự phong phú và hiệu quả. Việc nghiên cứu dạy học kết hợp môn Địa lí

lớp 12 cho học sinh THPT của tỉnh là cần thiết, phù hợp và khả thi.

Đặc biệt, trong giai đoạn diễn biến phước tạp của bệnh dịch thế giới

COVID-19 hiện nay thì việc dạy học trực tuyến, dạy học kết hợp là vô cùng

cần thiết và hữu ích; vừa thực hiện được mục tiêu, nội dung, tiến độ của

chương trình, vừa phòng chống dịch bệnh hiệu quả.

Xuất phát từ những lý do trên, tác giả chọn đề tài: Vận dụng dạy học kết

hợp (Blended learning) trong môn Địa lí lớp 12 THPT ở tỉnh Điện Biên làm

luận văn tốt nghiệp.

2. Mục tiêu của đề tài

Vận dụng dạy học môn Địa lí lớp 12 THPT theo hình thức dạy học kết

hợp giữa dạy học trực tuyến và dạy học trên lớp truyền thống nhằm nâng cao

chất lượng, hiệu quả dạy học môn học, đáp ứng đổi mới căn bản và toàn diện

giáo dục theo hướng dạy học hiện đại cho học sinh THPT ở tỉnh Điện Biên; kết

quả nghiên cứu của đề tài là cơ sở để tiếp tục triển khai cho các môn học khác.

3. Nhiệm vụ của đề tài

- Nghiên cứu cơ sở lý luận về dạy học kết hợp môn Địa lí 12-THPT.

- Nghiên cứu thực trạng việc dạy học môn Địa lí 12 ở các trường THPT

tỉnh Điện Biên và khả năng ứng dụng dạy học kết hợp trong môn Địa lí ở tỉnh

Điện Biên.

- Xây dựng quy trình dạy học kết hợp môn Địa lí 12-THPT.

- Thiết kế kế hoạch dạy học vận dụng dạy học kết hợp trong môn Địa lí

12 cho học sinh THPT ở tỉnh Điện Biên.

- Triển khai dạy học thực nghiệm tại một số trường THPT ở tỉnh Điện

Biên, đánh giá kết quả thực nghiệm.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu

- Đối tượng nghiên cứu: Vận dụng dạy học kết hợp trong môn Địa lí lớp

12 THPT (chương trình SGK hiện hành);

- Phạm vi nghiên cứu:

+ Về không gian: Một số trường THPT ở tỉnh Điện Biên;

+ Về thời gian: Năm 2019, 2020;

5. Lịch sử nghiên cứu của đề tài

* Trên thế giới:

Cùng với sự phát triển của Tin học và mạng Truyền thông, các phương

thức giáo dục, đào tạo ngày càng được cải tiến nhằm nâng cao chất lượng, tiết

kiệm thời gian và kinh phí cho người học. Ngay từ khi mới ra đời, E-Learning

(Dạy học điện tử) đã xâm nhập vào hầu hết các hoạt động huấn luyện đào tạo

của các nước trên thế giới. Tập đoàn dữ liệu quốc tế (IDG) nhận định rằng sẽ

có một sự phát triển bùng nổ trong lĩnh vực E-Learning. Và điều đó đã được

chứng minh qua sự thành công của các hệ thống thống giáo dục hiện đại có sử

dụng phương pháp E-Learning nhiều quốc gia như Mỹ, Anh, Nhật,…

Gắn với sự phát triển của công nghệ thông tin và phương pháp giáo dục

đào tạo, quá trình phát triển của E-Learning có thể chia ra thành 4 thời kỳ:

- Trước năm 1983: Thời kỳ này, máy tính chưa được sử dụng rộng rãi,

phương pháp giáo dục “Lấy giảng viên làm trung tâm” là phương pháp phổ

biến nhất trong các trường học. Học viên chỉ có thể trao đổi tập trung quanh

giảng viên và các bạn học.

- Giai đoạn: 1984 - 1993: Sự ra đời của hệ điều hành Windows 3.1, Máy

tính Macintosh, phần mềm trình diễn powerpoint, cùng các công cụ đa phương

tiện khác đã mở ra một kỷ nguyên mới: kỷ nguyên đa phương tiện. Những công

cụ này cho phép tạo ra các bài giảng có tích hợp hình ảnh và âm thanh dựa trên

công nghệ CBT (Computer Based Training). Bài học được phân phối đến

người học qua đĩa CD-ROM hoặc đĩa mềm. Vào bất kỳ thời gian nào, ở đâu,

người học cũng có thể mua và tự học. Tuy nhiên sự hướng dẫn của giảng viên

là rất hạn chế.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

- Giai đoạn 1994-1999: Khi công nghệ Web được phát minh ra, các nhà

cung cấp dịch vụ đào tạo bắt đầu nghiên cứu cách thức cải tiến phương pháp

giáo dục bằng công nghệ này. Các chương trình: E-mail, Web, Trình duyệt,

Media player, kỹ thuật truyền Audio/video tốc độ thấp cùng với ngôn ngữ hỗ

trợ Web như HTML và JAVA bắt đầu trở lên phổ dụng đã làm thay đổi bộ mặt

của đào tạo bằng đa phương tiện. “Người thầy thông thái” đã dần lộ rõ thông

qua các phương tiện: E-mail, CBT, qua Intranet với text và hình ảnh đơn giản,

đào tạo bằng công nghệ WEB với hình ảnh chuyển động tốc độ thấp đã được

triển khai trên diện rộng.

- Giai đoạn 2000 đến nay: Các công nghệ tiên tiến bao gồm JAVA và các

ứng dụng mạng IP, công nghệ truy nhập mạng và băng thông Internet được

nâng cao, các công nghệ thiết kế Web tiên tiến đã trở thành một cuộc cách

mạng trong giáo dục đào tạo. Ngày nay thông qua Web, GV có thể kết hợp

hướng dẫn trực tuyến (hình ảnh, âm thanh, các công cụ trình diễn) tới mọi

người học, nâng cao hơn chất lượng dịch vụ đào tạo. Càng ngày công nghệ

Web càng chứng tỏ có khả năng mang lại hiệu quả cao trong giáo dục đào tạo,

cho phép đa dạng hoá các môi trường học tập. Tất cả những điều đó tạo ra một

cuộc cách mạng trong đào tạo với giá thành rẻ, chất lượng cao và hiệu quả [19].

Tại Mỹ, có khoảng 80% các trường đại học, cao đẳng Mỹ đưa ra mô hình

đào tạo từ xa. Đại học Harvard và Học viện Công nghệ Massachusetts (MIT)

đã công bố hợp tác xây dựng chương trình đào tạo từ xa với trị giá đầu tư 60

triệu USD có tên edX nhằm cung cấp các khóa học từ xa cho người học trên

khắp thế giới. Các nước trong Cộng đồng châu Âu ngoài việc tích cực triển

khai đào tạo từ xa, tại mỗi nước còn có nhiều hình thức hợp tác đa quốc gia

trong lĩnh vực đào tạo từ xa. Điển hình là dự án xây dựng mạng xuyên châu Âu

(EuroPACE). Đây là mạng đào tạo từ xa của 36 trường đại học hàng đầu châu

Âu thuộc các Quốc gia như Đan Mạch, Hà Lan, Bỉ, Anh, Pháp cùng hợp tác.

Tại châu Á, đào tạo từ xa đang trở thành trào lưu không thể đảo ngược. Hàn