Vận dụng các quan điểm dạy học phân hóa trong dạy học hóa học để phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh chương tốc độ phản ứng và cân bằng hóa học (lớp 10 chuẩn)

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA HÓA



NGUYỄN THỊ TRINH

VẬN DỤNG CÁC QUAN ĐIỂM DẠY HỌC PHÂN

HÓA TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC ĐỂ PHÁT TRIỂN

NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH

CHƯƠNG TỐC ĐỘ PHẢN ỨNG VÀ CÂN BẰNG

HÓA HỌC (LỚP 10 CHUẨN)

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

CỬ NHÂN SƯ PHẠM

Đà Nẵng, Tháng 04/2018

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA HÓA



Đề tài:

VẬN DỤNG CÁC QUAN ĐIỂM DẠY HỌC PHÂN HÓA

TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC ĐỂ PHÁT TRIỂN

NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH

CHƯƠNG TỐC ĐỘ PHẢN ỨNG VÀ CÂN BẰNG

HÓA HỌC (LỚP 10 CHUẨN)

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

CỬ NHÂN SƯ PHẠM

Sinh viên thực hiện : Nguyễn Thị Trinh

Lớp : 14SHH

Giáo viên hướng dẫn: ThS. Nguyễn Thị Lan Anh

Đà Nẵng, Tháng 04/2018

LỜI CẢM ƠN

Sau một thời gian học tập tại trường Đại học Đại học Sư Phạm – Đại học Đà Nẵng

em đã hoàn thành xong luận văn này.

Em xin trân trọng gửi lời cảm ơn sâu sắc đến các thầy giáo, cô giáo trong khoa Hóa

học – trường Đại học Sư Phạm – Đại học Đà Nẵng đã giúp đỡ em trong quá trình

học tập và thực hiện luận văn.

Em xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới sự tận tình hướng dẫn của cô

Nguyễn Thị Lan Anh trong suốt quá trình thực hiện và hoàn thành luận văn.

Em xin trân trọng cảm ơn các đơn vị trường THPT trên địa bàn Quảng Nam Đà

Nẵng và tập thể cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh đã giúp đỡ em rất nhiều trong

quá trình nghiên cứu về đề tài này.

Em xin cảm ơn gia đình, bạn bè đã động viên, giúp đỡ và tạo điều kiện cho em

được học tập và nghiên cứu.

Tuy nhiên, do trình độ nghiên cứu, thời gian nghiên cứu có hạn nên chắc chắn nội

dung luận văn sẽ còn nhiều thiếu sót. Em rất mong tiếp tục nhận được những đóng

góp quý báu của các thầy cô, của các bạn để đề tài này được hoàn thiện hơn và hy

vọng rằng đề tài được ứng dụng vào thực tế dạy học sau này.

Một lần nữa, em xin trân trọng cảm ơn!

Đà Nẵng, ngày 20 tháng 04 năm 2018.

Sinh viên

Nguyễn Thị Trinh

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU.....................................................................................................................1

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ...................................................6

1.1. Lịch sử nghiên cứu............................................................................................6

1.1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu DHPH nước ngoài.....................................6

1.1.2. Tổng quan tình hình nghiên cứu DHPH trong nước .....................................8

1.2. Xu hướng dạy học hóa học hiện nay.................................................................9

1.2.1. Yêu cầu của giáo dục THPT Việt Nam hiện nay ..........................................9

1.2.2. Các hình thức dạy học hóa học hiện nay.......................................................9

1.2.2.1. Dạy học cả lớp..............................................................................................10

1.2.2.2. Dạy học theo nhóm ......................................................................................11

1.2.2.3. Dạy học cá nhân...........................................................................................12

1.2.2.4. Dạy học ngoài lớp ........................................................................................14

1.3. Một số khái niệm.............................................................................................15

1.3.1. Dạy học........................................................................................................15

1.3.2. Dạy học phân hóa ........................................................................................15

1.4. Quan điểm dạy học phân hóa ............................................................................15

1.4.1. Cơ sở giáo dục học của dạy học theo quan điểm DHPH ................................15

1.4.2. Tư tưởng chủ đạo của dạy học theo quan điểm DHPH ..................................16

1.4.3. Mục đích chủ yếu của dạy học phân hóa ........................................................16

1.4.4. Các hình thức dạy học phân hóa .....................................................................17

1.4.4.1. Phân hóa theo mức độ nhận thức .................................................................17

1.4.4.2. Phân hóa theo năng lực người học ...............................................................17

1.4.4.3. Phân hóa giờ học theo động cơ, lợi ích học tập ...........................................17

1.4.4.4. Phân hóa theo nghề nghiệp tương lai...........................................................17

1.4.4.5. Phân hóa theo hứng thú................................................................................18

1.4.5. Đặc điểm của một lớp học phân hóa...............................................................18

1.4.6. Những nguyên tắc và các bước tổ chức dạy học theo quan điểm DHPH.......18

1.4.6.1. Nguyên tắc của dạy học theo quan điểm DHPH..........................................18

1.4.6.2. Các bước tổ chức dạy học theo quan điểm DHPH ......................................18

1.4.7. Những yếu tố ảnh hưởng đến quá trình dạy học theo quan điểm DHPH .......19

1.4.7.1. Yếu tố chủ quan ...........................................................................................19

1.4.7.2. Yếu tố khách quan........................................................................................21

1.4.8. Phương pháp dạy học và kỹ thuật dạy học tích cực theo QĐPH....................23

1.4.8.1. Phương pháp dạy học tích cực .....................................................................23

1.4.8.2. Dạy học theo dự án ......................................................................................25

1.4.8.3. Dạy học theo góc..........................................................................................26

1.4.8.4. Dạy học theo hợp đồng ................................................................................29

1.4.8.5. Kỹ thuật dạy học tích cực.............................................................................31

1.5. Khảo sát việc sử dụng các phương pháp dạy học ở các trường phổ thông trên

địa bàn Quảng Nam và thành phố Đà Nẵng..............................................................36

CHƯƠNG 2: THIẾT KẾ CÔNG CỤ RÈN LUYỆN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT

VẤN ĐỀ TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG TỐC ĐỘ PHẢN ỨNG VÀ CÂN BẰNG

HÓA HỌC Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG...................................................................41

2.1. Quy trình thiết kế tình huống có vấn đề.............................................................41

2.1.1. Quy trình xây dựng tình huống có vấn đề.......................................................42

2.1.2. Quy trình phát sinh tình huống có vấn đề .......................................................43

2.2. Ví dụ minh họa việc thực hiện quy trình............................................................45

2.2.1. Ví dụ minh họa về quy trình xây dựng tình huống có vấn đề.........................45

2.2.2. Ví dụ minh họa về quy trình phát sinh tình huống có vấn đề .........................48

2.3. Một số tình huống có vấn đề sử dụng để dạy học rèn luyện năng lực giải quyết

vấn đề và đánh giá năng lực giải quyết vấn đề ở trường THPT ...............................49

2.3.1. Tốc độ phản ứng hóa học ................................................................................50

2.3.2. Cân bằng hóa học ............................................................................................52

2.3.3. Ý nghĩa của tốc độ phản ứng – cân bằng hóa học trong đời sống và sản xuất

...................................................................................................................................54

CHƯƠNG 3: VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY PHÂN HÓA TRONG

CHƯƠNG TỐC ĐỘ PHẢN ỨNG VÀ CAN BẰNG HÓA HỌC LỚP 10 CHUẨN

...................................................................................................................................57

3.1. Phân tích mục tiêu và cấu trúc chương tốc độ phản ứng và cân bằng hóa học –

lớp 10 chuẩn ..............................................................................................................57

3.1.1. Mục tiêu của chương tốc độ phản ứng và cân bằng hóa học – lớp 10 chuẩn .57

3.1.1.1. Kiến thức ......................................................................................................57

3.1.1.2. Kỹ năng ........................................................................................................57

3.1.1.3. Thái độ, tình cảm..........................................................................................58

3.1.1.4. Phát triển năng lực .......................................................................................58

3.1.2. Cấu trúc chương tốc độ phản ứng và cân bằng hóa học – lớp 10 chuẩn.........58

3.1.3. Một số điểm cần lưu ký khi dạy chương tốc độ phản ứng và cân bằng hóa học

– lớp 10 chuẩn ...........................................................................................................58

3.2. Nguyên tắc lựa chọn nội dung và yêu cầu tổ chức dạy học theo góc, theo hợp

đồng và theo dự án ....................................................................................................59

3.2.1. Nguyên tắc lựa chọn nội dung ........................................................................59

3.2.1.1. Nguyên tắc chung.........................................................................................59

3.2.1.2. Nguyên tắc lựa chọn nội dung dạy học theo góc .........................................62

3.2.1.3. Nguyên tắc lựa chọn nội dung dạy học theo hợp đồng................................63

3.2.1.4. Nguyên tắc lựa chọn nội dung dạy học theo dự án......................................64

3.2.2. Yêu cầu tổ chức dạy học .................................................................................64

3.2.2.1. Yêu cầu chung..............................................................................................64

3.2.2.2. Yêu cầu tổ chức dạy học theo góc ...............................................................64

3.2.2.3. Yêu cầu tổ chức dạy học theo hợp đồng ......................................................65

3.2.2.4. Yêu cầu tổ chức dạy học theo dự án ............................................................66

3.3. Thiết kế một số giáo án chương tốc độ phản ứng và cân bằng hóa học – lớp 10

chuẩn theo quan điểm dạy học phân hóa ..................................................................66

3.3.1. Thiết kế giáo án dạy học theo dự án với sự hỗ trợ của CNTT (Bài cân bằng

hóa học).....................................................................................................................66

3.3.2. Thiết kế giáo án dạy học theo góc kết hợp với kĩ thuật khăn trải bàn (Bài tốc

độ phản ứng hóa học)................................................................................................74

3.3.3. Thiết kế giáo án dạy học theo hợp đồng kết hợp với kĩ thuật sơ đồ tư duy (Bài

luyện tập)...................................................................................................................90

3.4. Tổ chức dạy học phân hóa ...............................................................................103

3.4.1. Tìm hiểu học sinh trong lớp ..........................................................................104

3.4.2. Cân bằng mục tiêu học tập, tài liệu học tập và nhu cầu học tập ...................104

3.4.3. Xây dựng kế hoạch bài học với các hoạt động đa dạng và hướng dẫn công

bằng .........................................................................................................................104

3.4.4. Sử dụng các nhóm học tập linh hoạt và hợp tác ...........................................105

3.4.5. Tiến hành đánh giá thường xuyên.................................................................105

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .........................................................................107

TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................................110

PHỤ LỤC ...............................................................................................................111

DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT

DHHH : Dạy học hóa học

PPDH: Phương pháp dạy học

GV : Giáo viên

HS: Học sinh

PTHH : Phương trình hóa học

DHPH: Dạy học phân hóa

SGK : Sách giáo khoa

TCHH : Tính chất hóa học

TCVL : Tính chất vật lí

THCS : Trung học cơ sở

THPT : Trung học phổ thông

CĐSP: Cao đẳng sư phạm

CNTT: Công nghệ thông tin

TN – XH: Tự nhiên – Xã hội

NL GQVĐ: Năng lực giải quyết vấn đề

ĐG NL GQVĐ: Đánh giá năng lực giải quyết vấn đề

DANH MỤC BẢNG

Bảng 1.1. Các trường có GV được tham khảo ý kiến trên địa bàn Quảng Nam – Đà

Nẵng

Bảng 1.2. Điều kiện cơ sở vật chất các trường có GV được tham khảo ý kiến và việc

ứng dụng CNTT trong dạy học của các GV trong các trường được khảo sát.

Bảng 1.3. Mức độ sử dụng các PPDH ở các trường THPT được khảo sát trên địa

bàn Quảng Nam – Đà Nẵng

Bảng 1.4. Mức độ nhận thức của HS với việc sử dụng các PPDH tích cực trong dạy

học

Bảng 1.5. Mức độ đánh giá về các hình thức học tâp ở HS

Bảng 1.6. Việc tổ chức dạy học theo từng mức độ HS trong lớp học

Bảng 1.7. Các trường có HS được tham khảo ý kiến trên địa bàn Quảng Nam – Đà

Nẵng.

Bảng 1.8. Mức độ hứng thú, yêu thích bộ môn hóa học

Bảng 1.9. Hình thức học tập mà HS hứng thú

Bảng 1.10. Hình thức dạy học mà HS hứng thú

Bảng 1.11. Mức độ nắm kịp tiến trình dạy học của thầy, cô giáo

Bảng 1.12. Năng lực phát triển qua các phương pháp dạy học của thầy, cô giáo

Bảng 2.1. Ngân hàng tình huống có vấn đề ứng với mỗi bài học

DANH MỤC HÌNH VÀ SƠ ĐỒ

Hình 1.1. Các kỹ thuật dạy học tích cực

Hình 1.2. Kỹ thuật khăn trải bàn

Hình 1.3. Kỹ thuật mảnh ghép

Hình 3.1. Sản phẩm của học sinh

Sơ đồ 2.1. Các quy trình thiết kế tình huống có vấn đề

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Ngày nay, đất nước đang trong xu thế toàn cầu hóa, quốc tế hóa, xu thế hội nhập

hợp tác, xu thế kinh tế mở, xu thế kinh tế tri thức…đã và đang hiển hiện rõ và trở

thành những nhân tố tác động ở các mức độ khác nhau đến tất cả các mặt của đời

sống xã hội. Vì vậy, giáo dục cần phải đổi mới mạnh mẽ và triệt để nhằm đào tạo ra

những con người biết thích ứng một cách có hiệu quả trước những thay đổi, luôn

luôn nêu cao tinh thần chủ động, sáng tạo, phát huy tinh thần tự lực tự cường trong

lao động và học tập.

Để đạt được những thành tựu nổi bật về giáo dục, chúng ta cần đổi mới phương

pháp dạy học (PPDH) mà đặc biệt là phát huy tính tích cực của người học, coi việc

phát triển năng lực người học là tiêu chí hàng đầu.

Hiện nay một khái niệm được nhắc đến nhiều là dạy học phân hóa (DHPH). Dạy

học phân hóa đòi hỏi công tác quản lý trường học phải thích ứng và tạo điều kiện

phù hợp với nguyên tắc này. Định hướng đổi mới PPDH đã được xác định trong

Nghị Quyết Trung ương 4 khóa VII (1-1993), Nghị quyết Trung ương 2 khóa VIII

(12- 1996) và được thể chế hóa trong Luật Giáo dục sửa đổi ban hành ngày

27/6/2005, điều 2.4: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực,

tự giác, chủ động sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm từng lớp học, môn

học; bồi dưỡng phương pháp tự học; rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực

tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”. [5]

Như vậy, để đáp ứng nhu cầu phát triển năng lực cho học sinh, việc tổ chức hình

thức học tập đa dạng cho người học đòi hỏi đội ngũ giáo viên phải có kiến thức sâu

rộng - liên môn, xuyên môn. Cho đến nay, mặc dù đã có nhiều giáo viên tích cực

đổi mới PPDH nhưng việc đổi mới PPDH trong nhà trường phổ thông theo định

hướng phát huy tính tích cực của học sinh vẫn còn hạn chế, không làm thay đổi bản

chất của quá trình dạy học thụ động. Hơn nữa, với cùng một nội dung kiến thức

nhưng lựa chọn phương pháp dạy học khác nhau thì kết quả cũng sẽ khác nhau. Do

đó, người giáo viên cần biết cách lựa chọn phương pháp dạy học nào là phù hợp

2

nhất, phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong nhận thức của người

học.

Trong một lớp học, trình độ kiến thức, khả năng tư duy của học sinh (HS) không

đồng đều vì vậy không thể áp dụng cách dạy đồng loạt. Phương pháp dạy này

không phát huy khả năng nhận thức của học sinh, HS khá giỏi không có điều kiện

để phát triển, HS yếu kém cũng không có cơ hội để vươn lên. Để phát huy tính tích

cực của người học đòi hỏi phải có sự phân hóa về trình độ, cường độ, tiến độ hoàn

thành nhiệm vụ học tập. Và cách giải quyết phù hợp đó là quan điểm “dạy học phân

hóa” với các PPDH tích cực trong đó có PPDH theo dự án, PPDH theo hợp đồng và

PPDH theo góc sẽ giúp cho học sinh phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo.

Nghiên cứu về dạy học phân hoá trong các nước phát triển đã bước đầu đem lại hiệu

quả thiết thực góp phần cải cách giáo dục. Cụ thể, quan điểm dạy học này đã được

nghiên cứu và phát triển mạnh mẽ ở các nước Châu Âu mà đặc biệt là Vương Quốc

Bỉ; ở Việt Nam 14 Sở GD&ĐT, 13 trường CĐSP, và 42 trường thực hành SP (Tiểu

học, THCS, Dân tộc nội trú) thuộc 14 tỉnh miền núi phía Bắc đã được tiếp cận

thông qua dự án Việt - Bỉ (VVOB) “Nâng cao chất lượng đào tạo bồi dưỡng giáo

viên tiểu học, THCS các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam”. Do đó, nước ta cũng

đã có một số công trình nghiên cứu và áp dụng PPDH theo dự án, PPDH theo

hợp đồng và PPDH theo góc vào một số trường Tiểu học, THCS, Dân tộc nội trú.

Có thể thấy rằng ba phương pháp dạy học trên không phải là phương pháp hay hình

thức dạy học hoàn toàn mới, nó đã có trên trăm năm hình thành và phát triển nhưng

các phương pháp này đã mang lại những hiệu quả vô cùng thiết thực và được giáo

viên, học sinh tiếp cận một cách hứng thú khi mới triển khai ở Việt Nam. Đây là

hình thức dạy học quan trọng để thực hiện quan điểm dạy học hiện đại, là xu thế tất

yếu của giáo dục nước ta trong bối cảnh hội nhập quốc tế và gia nhập WTO.

Ở Việt Nam, dạy học theo quan điểm DHPH dù đã và đang được nghiên cứu và áp

dụng. Tuy nhiên năng lực tổ chức, quản lý cũng như các điều kiện để tổ chức quản

lý dạy học theo quan điểm DHPH trong các trường THPT còn nhiều hạn chế. Các

luận văn đó tập trung nghiên cứu và vận dụng các PPDH trên vào các chương bài

nghiên cứu về chất cụ thể. Trong khi đó mảng bài về các lý thuyết chủ đạo là nội