Vận dụng các quan điểm dạy học phân hóa trong dạy học hóa học để phát triển năng lực giải quyết năng lực vấn đề cho học sinh (chương oxi – lưu huỳnh – lớp 10 chuẩn)

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA HÓA



TĂNG THỊ THUÝ VI

VẬN DỤNG CÁC QUAN ĐIỂM DẠY HỌC PHÂN HÓA

TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC ĐỂ PHÁT TRIỂN

NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH

(CHƯƠNG OXI – LƯU HUỲNH - HÓA HỌC – LỚP 10 CHUẨN)

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

CỬ NHÂN SƯ PHẠM

Đà Nẵng, Tháng 04/2018

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA HÓA



Đề tài:

VẬN DỤNG CÁC QUAN ĐIỂM DẠY HỌC PHÂN HÓA

TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC ĐỂ PHÁT TRIỂN

NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH

(CHƯƠNG OXI – LƯU HUỲNH - HÓA HỌC – LỚP 10 CHUẨN)

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

CỬ NHÂN SƯ PHẠM

Sinh viên thực hiện : Tăng Thị Thuý Vi

Lớp : 14SHH

Giáo viên hướng dẫn : ThS. Nguyễn Thị Lan Anh

Đà Nẵng, Tháng 04/2018

LỜI CẢM ƠN

Sau một thời gian học tập tại trường Sư phạm Đại học Đà Nẵng, em đã

hoàn thành luận văn tốt nghiệp này.

Em xin được gửi lời cảm ơn chân thành nhất tới các thầy giáo, cô giáo

khoa Hóa học – trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng; các thầy giáo, cô

giáo trong Ban Giám hiệu và tổ Hóa - trường THPT Nguyễn Trãi (Đà Nẵng) và

trường THPT Phạm Phú Thứ (Đà Nẵng) đã tạo điều kiện thuận lợi và nhiệt tình

giúp đỡ em trong suốt thời gian làm luận văn.

Em xin được bày tỏ lòng kính trọng và lòng biết ơn sâu sắc tới ThS.

Nguyễn Thị Lan Anh, người cô đã tận tình hướng dẫn và truyền đạt nhiều kinh

nghiệm quý báu cho em, giúp em hoàn thành luận văn tốt nghiệp này.

Cuối cùng, em xin cảm ơn gia đình và bạn bè đã luôn ủng hộ, động viên,

giúp đỡ để em có thể hoàn thành tốt luận văn.

Một lần nữa, em xin trân trọng cảm ơn!

Đà Nẵng, tháng 04 năm 2018

Sinh viên

Tăng Thị Thúy Vi

DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT

CNTT : Công nghệ thông tin

DHHH : Dạy học hóa học

GV : Giáo viên

HS : Học sinh

PP : Phương pháp

PTN : Phòng thí nghiệm

PPDH : Phương pháp dạy học

PTHH : Phương trình hóa học

SGK : Sách giáo khoa

TCHH : Tính chất hóa học

THPT : Trung học phổ thông

TN : Thí nghiệm

TNSP : Thực nghiệm sư phạm

MỤC LỤC

DANH MỤC BẢNG...............................................................................................

DANH MỤC HÌNH................................................................................................

MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI.................. 7

1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu [4]........................................................................ 7

1.2. Định hướng đổi mới chương trình giáo dục phổ thông và phương pháp dạy

học hiện nay [5]...................................................................................................... 9

1.2.1. Chuyển từ chương trình định hướng nội dung dạy học sang chương trình

định hướng năng lực............................................................................................... 9

1.2.2. Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực ................ 11

1.3. Quan điểm dạy học phân hóa [3] [7] [10]..................................................... 12

1.3.1. Thuyết “đa trí tuệ” - cơ sở nền tảng của dạy học theo quan điểm dạy học

phân hóa ............................................................................................................... 12

1.3.2. Về dạy học phân hóa .................................................................................. 15

1.3.3. Tại sao nên đưa dạy học phân hóa vào THPT ........................................... 19

1.3.4. Các con đường thực hiện phân hóa dạy học .............................................. 21

1.3.5. Đặc điểm của lớp học phân hóa ................................................................. 22

1.3.6. Các yếu tố có thể sử dụng trong lớp học phân hóa .................................... 23

1.4. Hoạt động nhận thức và tính tích cực hoạt động nhận thức của học sinh

[9] [16].................................................................................................................. 25

1.4.1. Khái niệm hoạt động nhận thức .............................................................. 25

1.4.2. Hoạt động nhận thức của học sinh ............................................................. 27

1.4.3. Tính tích cực hoạt động nhận thức của học sinh........................................ 27

1.5. Phương pháp dạy học và kĩ thuật dạy học tích cực theo quan điểm phân hóa

[1] [2] [7].............................................................................................................. 30

1.5.1 Thực trạng phương pháp dạy học tích cực.................................................. 30

1.5.2. Về phương pháp dạy học tích cực.............................................................. 32

1.5.3. Dạy học theo dự án .................................................................................... 38

1.5.4. Dạy học theo hợp đồng .............................................................................. 42

1.5.5. Dạy học theo góc........................................................................................ 46

1.5.6. Một số kỹ thuật dạy học tích cực ............................................................... 50

1.6. Khảo sát việc sử dụng các phương pháp dạy học ở một số trường THPT trên

địa bàn thành phố Đà Nẵng.................................................................................. 54

1.6.1. Khảo sát GV............................................................................................... 54

1.6.2. Khảo sát HS................................................................................................ 57

Tiểu kết chương 1................................................................................................. 60

CHƯƠNG 2: MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG DẠY HỌC

PHÂN HÓA (CHƯƠNG OXI – LƯU HUỲNH – LỚP 10 CHUẨN)........... 61

2.1.Phân tích mục tiêu và cấu trúc của chương oxi - lưu huỳnh - lớp 10 chuẩn.. 61

2.1.1. Mục tiêu của chương.................................................................................. 61

2.1.2. Cấu trúc nội dung chương – Oxi - Lưu huỳnh – hóa học 10 chuẩn........... 63

2.1.3. Một số đặc điểm cần lưu ý khi dạy học : chương 6 – Oxi - Lưu huỳnh -

Hóa học 10 chuẩn................................................................................................. 63

2.2. Nguyên tắc lựa chọn nội dung và yêu cầu tổ chức dạy học theo góc, theo hợp

đồng và theo dự án ............................................................................................... 64

2.2.1. Nguyên tắc lựa chọn nội dung ................................................................... 64

2.2.2. Yêu cầu về tổ chức dạy học theo góc, theo hợp đồng và theo dự án......... 65

2.3. Thiết kế một số giáo án chương 6: OXI - LƯU HUỲNH - Hóa 10 chuẩn theo

quan điểm dạy học phân hóa................................................................................ 67

2.3.1. Thiết kế giáo án dạy học theo dự án với sự hỗ trợ của CNTT................... 67

2.3.2. Thiết kế giáo án dạy học theo góc kết hợp kĩ thuật khăn trải bàn ............. 78

2.3.3. Thiết kế giáo án dạy học theo hợp đồng kết hợp với kĩ thuật sơ đồ tư duy86

2.4. Tổ chức dạy học phân hoá ............................................................................ 95

2.4.1. Tìm hiểu HS trong lớp học......................................................................... 95

2.4.2. Cân bằng mục tiêu học tập, tài liệu học tập và nhu cầu HS....................... 95

2.4.3. Xây dựng kế hoạch bài học với các hoạt động đa dạng và hướng dẫn công

bằng ...................................................................................................................... 95

2.4.4. Sử dụng các nhóm học tập linh hoạt và hợp tác ........................................ 96

2.4.5. Tiến hành đánh giá thường xuyên.............................................................. 96

Tiểu kết chương 2................................................................................................. 97

CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .................................................... 98

3.1. Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm ........................................ 98

3.1.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm................................................................. 98

3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm ................................................................ 98

3.2. Nội dung và kế hoạch tiến hành thực nghiệm............................................... 98

3.2.1. Chọn đối tượng và địa bàn thực nghiệm.................................................... 98

3.2.2. Tiến hành thực nghiệm............................................................................... 99

3.2.3. Kết quả các bài kiểm tra của chương dạy thực nghiệm ........................... 100

3.2.4. Xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm......................................................... 100

3.2.5. Đánh giá kết quả TNSP theo sự đánh giá của GV và HS ........................ 102

3.2.6. Một số hình ảnh khi dạy thực nghiệm...................................................... 102

Tiểu kết chương 3............................................................................................... 103

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ.................................................................. 104

1. Kết luận .......................................................................................................... 104

2. Khuyến nghị ................................................................................................... 105

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 106

PHỤ LỤC.......................................................................................................... 108

DANH MỤC BẢNG

Bảng 1.1. Các loại trí thông minh theo lý thuyết của Gardner ............................ 13

Bảng 1.2. Phân loại tư duy của Bloom................................................................. 23

Bảng 1.3. Bảng phân công nhiệm vụ trong dạy học dự án .................................. 40

Bảng 1.4. Các bước tổ chức cho học sinh học theo hợp đồng ............................. 45

Bảng 1.5. Các trường có GV được tham khảo ý kiến trên địa bàn Đà Nẵng....... 54

Bảng 1.6. Điều kiện cơ sở vật chất các trường có GV được tham khảo ý kiến và

việc ứng dụng CNTT trong dạy học của các GV trong các trường được khảo sát54

Bảng 1.7. Mức độ sử dụng các PPDH ở các trường THPT được khảo sát trên địa

bàn Đà Nẵng......................................................................................................... 55

Bảng 1.8. Quý thầy, cô vui lòng đánh giá mức độ nhận thức của học sinh với việc

sử dụng các PPDH tích cực trong dạy học........................................................... 55

Bảng 1.9. Quý thầy, cô đánh giá như thế nào về các hình thức học tập của học

sinh ....................................................................................................................... 56

Bảng 1.10. Quý thầy cô suy nghĩ như thế nào về việc tổ chức dạy học theo từng

mức độ học sinh trong lớp học............................................................................. 56

Bảng 1.11. Khảo sát tình hình học tập Hóa học của HS...................................... 57

Bảng 3.1. Tên các bài dạy theo quan điểm phân hóa........................................... 99

Bảng 3.2. Kết quả bài kiểm tra........................................................................... 100

Bảng 3.3. Kết quả bài kiểm tra........................................................................... 100

Bảng 3.4. Phân loại kết quả học tập của học sinh.............................................. 100

Bảng 3.5. Phân loại kết quả học tập của học sinh.............................................. 101

DANH MỤC HÌNH

Hình 1.1. Sơ đồ luân chuyển các góc học tập ...................................................... 49

Hình 3.1. Biểu đồ cột phân loại kết quả bài kiểm tra......................................... 101

Hình 3.2. Biểu đồ cột phân loại kết quả bài kiểm tra......................................... 101

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Thế kỉ XXI – thế kỉ của nền văn minh, trí tuệ, sáng tạo, nơi mà tri thức và

kỹ năng con người là yếu tố quyết định cho sự phát triển của xã hội thì đất nước

ta với một phương pháp dạy học chưa được cải tiến sẽ khó mà có thể tạo ra được

những con người năng động, sáng tạo, chủ động …để đưa đất nước thoát khỏi

cảnh nghèo và nâng tầm xã hội. Một ví dụ khác cho thấy sự đầu tư về giáo dục

của các nước trên thế giới: Nếu như Nhật Bản vào những năm 60 của thế kỉ XIX

đã phải bỏ ra khoảng 40% -50% tài sản của đất nước đầu tư vào giáo dục, cải

cách phương pháp dạy học, nâng cao đội ngủ giáo viên và trang thiết bị…thì Việt

Nam ta hiện nay chỉ bỏ ra khoảng 10% ngân sách cho giáo dục. Chỉ vậy thôi ta

cũng đã thấy được sự đầu tư của các nước khác về việc giáo dục và cải cách

phương pháp dạy.Vậy nếu Việt Nam ta cứ mãi phương pháp dạy “tầm chương

trích cú” thì những mầm non tương lai của đất nước sẽ chẳng làm được gì khi

bước ra ngoài đời. Qua đó ta thấy được giáo dục là một lĩnh vực quan trọng và

thiết yếu mà nhà nước ta nên đặt lên hàng đầu. Tuy nhiên, để tạo ra được những

con người như vậy thì ngoài vấn đề cần phải đổi mới nội dung dạy học phải kết

hợp với một phương pháp dạy học giúp tăng tính chủ động, sáng tạo cho học

sinh. Luật Giáo dục (2005- Điều 28. Mục 2) của nước ta nhấn mạnh: “Phương

pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo

của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng

phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm; rèn luyện kỹ năng vận dụng

kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học

tập cho học sinh”…nhưng luật lệ sẽ mãi mãi là luật lệ nếu như đội ngủ giáo viên

không có được những phương pháp dạy học tiến tiến và hiệu quả. Thành công

của một người giáo viên là đem đến một phương pháp dạy học hoàn toàn mới, có

hiệu quả cao, không đi theo lối dạy “ thầy đọc, trò chép” đã quá cũ kĩ làm giảm

hiệu quả của tiết học và giảm tính chủ động, tích cực của học sinh.

Mỗi học sinh là mỗi cá tính, phong cách học tập cực kỳ riêng biệt và cách tiếp

thu hoàn toàn khác nhau nhưng nếu giáo viên cứ đi theo lối dạy cũ thì việc học

2

sinh cứ rơi vào tư thế bị động là điều hoàn toàn có thể xảy ra. Một đứa trẻ 3 tuổi

ở Nhật đã có thể tự làm chủ mình bằng cách chúng có thể tự mình đi bộ đến nhà

trẻ, tự ăn, tự lau bàn, thậm chí có thể tự vệ sinh thân thể hay đã biết học cách tính

toán…nhưng ở Việt Nam trẻ em 3 tuổi đều được bố mẹ đưa đón đến trường, vào

nhà trẻ thì thầy cô chăm lo: không thể tự ăn, tự vệ sinh, tự mình chủ động làm tất

cả,... Qua đó, ta có thể thấy rằng trẻ em Việt Nam ngay từ khi còn nhỏ đã quá bị

động …Vậy nên việc đổi mới phương pháp dạy học từ mẫu giáo cho đến THPT

là điều vô cùng cần thiết. Có lẽ cũng vì thế mà việc học tại các trường THTT,

THCS, hay THPT hiện nay, các em đều rơi vào tình thế bị động, không thể tư

duy, sáng tạo, thiếu tự tin đến việc muốn hỏi giáo viên hay không đồng tình với ý

kiến, cách suy nghĩ của giáo viên cũng không giám dơ tay để hỏi, để nêu lên

quan niệm, ý kiến của bản thân….Thế nên, ngay từ bây giờ ta phải bắt tay ngay

vào việc giúp học sinh trở thành những con người chủ động, tự mình tham gia

học tập ở mức độ cao nhất và có cảm giác thoải mái, cho phép phân hóa nhịp độ

và trình độ của học sinh, tạo điều kiện để học sinh được giao và thực hiện trách

nhiệm; được nói lên ý kiến, suy nghĩ của bản thân; được quyền bộc lộ cái tôi của

bản thân một cách cân đối. Và quan điểm “dạy học phân hóa” với các phương

pháp dạy học theo dự án, theo hợp đồng và theo góc sẽ là phương pháp dạy tối

ưu và hiệu quả nhất ở thời điểm hiện tại.

Là một sinh viên sẽ ra trường và trực tiếp giảng dạy bộ môn Hóa học ở

trường THPT với mong muốn sử dụng có hiệu quả các phương pháp dạy học

theo hướng đổi mới. Em mong muốn đi sâu vào nghiên cứu một số phương pháp

dạy học như: dạy học theo dự án, dạy học theo góc, dạy học theo hợp đồng là

những phương pháp thể hiện được quan điểm dạy học phân hóa kết hợp với một

số phương pháp dạy học và kĩ thuật dạy học tích cực khác vào quá trình dạy học

nhằm giúp học sinh phát huy tính tích cực và nâng cao chất lượng dạy học.

Ở Việt Nam hiện nay, khái niệm dạy học phân hóa được nhắc khá nhiều, ví dụ

như tại buổi hội thảo “Dạy học tích hợp - dạy học phân hóa trong chương trình

giáo dục phổ thông” được tổ chức tại thành phố Hồ Chí Minh, các chuyên gia,

các nhà nghiên cứu giáo dục đã khẳng định rằng xu hướng này rất quan trọng và

3

quyết định đến chất lượng giáo dục phổ thông. Dạy học phân hóa chính là một

chiến lược, một quan điểm giúp học sinh có thể học tích cực dựa trên năng lực

của mình. Ba phương pháp dạy học dạy học theo dự án, theo hợp đồng và theo

góc nằm trong các phương pháp dạy học tích cực đã được nghiên cứu và áp dụng

có hiệu quả ở những nước châu Âu mà phát triển đặc biệt là ở Bỉ. Có thể thấy

rằng ba phương pháp dạy học trên không phải là phương pháp hay hình thức dạy

học hoàn toàn mới, nó đã có trên trăm năm hình thành và phát triển. Ngày nay,

ba phương pháp dạy học trên được quan tâm nghiên cứu và ứng dụng rộng rãi

trên thế giới, đặc biệt ở các nước phương Tây. “Học phải đi đôi với hành” nên

việc gắn lý thuyết với thực hành là một điều không thể thiếu. Có thể thấy Việt

Nam ta khá chú trọng đến lý thuyết mà quên mất đi việc thực hành là vô cùng

quan trọng, chính vì điều đó mà học sinh dù có tiếp thu được lý thuyết nhưng lại

không thể đem chúng ra áp dụng trong đời sống. Ngoài ra, với sự tiến bộ của

khoa học ngày nay thì các em học sinh hoàn toàn có khả năng tự học ở nhà để

nâng cao kiến thức của mình cũng như tìm tòi khám phá thêm những điều thú vị

của cuộc sống. Để phát huy tốt tính tự giác học tập (tự học) ở học sinh thì giáo

viên cũng cần có các biện pháp dạy học thích hợp như hướng dẫn học sinh lên

internet tìm kiếm thông tin bổ ích và mở rộng kiến thức sách giáo khoa… Như

vậy, để đáp ứng nhu cầu phát triển năng lực cho học sinh, tổ chức hình thức học

tập đa dạng thì đội ngũ giáo viên phải có kiến thức sâu rộng - liên môn, xuyên

môn và lòng nhiệt huyết là điều không thể thiếu. Xuất phát từ những lý do trên

em đã lựa chọn đề tài: “VẬN DỤNG CÁC QUAN ĐIỂM DẠY HỌC PHÂN

HÓA TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC ( CHƯƠNG OXI – LƯU HUỲNH – LỚP

10 CHUẨN) ĐỂ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT NĂNG LỰC VẤN

ĐỀ CHO HỌC SINH”.

2. Mục đích nghiên cứu

- Nghiên cứu cải tiến phương pháp giảng dạy và học tập môn Hóa học theo quan

điểm “lấy người học làm trung tâm” góp phần làm giảm thời gian độc thoại của

giáo viên trên lớp, tăng thời gian cho học sinh tự học tự nghiên cứu, trao đổi thảo

luận, trình bày suy nghĩ và đưa ra cách giải quyết vấn đề của mình...