Vai trò của từ láy trong một số tác phẩm văn chương

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

-------

NGUYỄN THỊ THANH HÒA

VAI TRÒ CỦA TỪ LÁY TRONG MỘT SỐ

TÁC PHẨM VĂN CHƢƠNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ HỌC

Thái Nguyên, năm 2009

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

-------

NGUYỄN THỊ THANH HÒA

VAI TRÒ CỦA TỪ LÁY TRONG MỘT SỐ

TÁC PHẨM VĂN CHƢƠNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ HỌC

Thái Nguyên, năm 2010

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

-------

NGUYỄN THỊ THANH HÒA

VAI TRÒ CỦA TỪ LÁY TRONG MỘT SỐ

TÁC PHẨM VĂN CHƢƠNG

Chuyên ngành: Ngôn ngữ học

Mã số: 602201

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ HỌC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS Hoàng Cao Cƣơng

Thái Nguyên, năm 2010

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

3

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn này, bên cạnh sự nỗ lực của bản thân, tôi đã

nhận được nhiều sự giúp đỡ to lớn và quý báu.

Tôi xin chân thành cảm ơn Tiến sĩ Hoàng Cao Cương – Viện Ngôn

Ngữ học đã tận tình hướng dẫn trong suốt quá trình thực hiện luận văn.

Tôi cũng xin cảm ơn các thầy cô giáo trong khoa Ngữ Văn, khoa Sau

đại học, trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên đã tạo điều kiện thuận lợi cho

tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu, cảm ơn bạn bè và các anh chị đồng

nghiệp đã nhiệt tình trao đổi, góp ý để tôi có thể hoàn thành luận văn.

Nguyễn Thị Thanh Hòa

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

4

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan, công trình nghiên cứu này là thực sự của cá nhân,

được thực hiện trên cơ sở nghiên cứu lý thuyết, kiến thức kinh điển, nghiên

cứu khảo sát các tác phẩm của các tác giả dưới sự hướng dẫn khoa học của

Tiến sĩ Hoàng Cao Cương.

Các số liệu và khẳng định trong luận văn là trung thực, do tôi tự nghiên

cứu, khảo sát và thực hiện.

Nguyễn Thị Thanh Hòa

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

5

DANH MỤC CÁC BẢNG

STT Tên Bảng Trang

1 Bảng 2.1. Kết quả khảo sát từ láy 33

trong các tác phẩm thơ ca

2 Bảng 2.2. Đối ứng thanh điệu trong các 37

từ láy được khảo sát

3 Bảng 2.3. Đối ứng âm đầu trong các 38- 39

từ láy được khảo sát

4 Bảng 2.4. Đối ứng âm chính trong các 40

từ láy được khảo sát

5 Bảng 2.5. Đối ứng âm cuối trong các 41

từ láy được khảo sát

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

6

MỤC LỤC

Trang

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài .........................................................................................................8

2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu.......................................................................... 9

3. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu ......................................... 10

4. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu .......................................... 11

5. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 11

6. Đóng góp của luận văn ............................................................................. 11

7. Kết cấu luận văn....................................................................................... 12

NỘI DUNG

Chƣơng 1. ĐẶC ĐIỂM CỦA TỪ LÁY

1.1. Dẫn nhập ............................................................................................... 13

1.2. Các phương thức cấu tạo từ trong tiếng Việt ......................................... 13

1.2.1. Phương thức ghép ........................................................................ 14

1.2.2. Phương thức láy........................................................................... 16

1.3. Đặc điểm của từ láy tiếng Việt .............................................................. 16

1.3.1. Đặc điểm hình thức ................................................................. 16

1.3.1.1. Từ láy đôi............................................................................. 17

1.3.1.2. Từ láy ba .............................................................................. 19

1.3.1.3. Từ láy tư .............................................................................. 20

1.3.2. Đặc điểm ngữ nghĩa ..................................................................... 21

1.3.2.1. Từ láy đôi................................................................................. 21

1.3.2.2. Từ láy ba, tư............................................................................. 24

1.4. Láy và các biện pháp nghệ thuật trong văn chương ............................... 25

1.4.1. Tính nghệ thuật trong văn chương ............................................ 25

1.4.2. Vai trò của từ láy trong thể hiện tính nghệ thuật văn chương.... 28

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

7

1.5. Tiểu kết ................................................................................................. 31

Chƣơng 2. ĐẶC ĐIỂM CỦA TỪ LÁY TRONG THƠ CA

2.1. Dẫn nhập ............................................................................................... 32

2.2. Mật độ từ láy trong thơ ca ..................................................................... 32

2.3. Nhận xét về đặc điểm của từ láy trong thơ ca ........................................ 34

2.3.1. Đặc điểm hình thức ..................................................................... 34

2.3.1.1. Độ dài từ láy ......................................................................... 34

2.3.1.2. Quy tắc Điệp – Đối trong từ láy............................................. 34

2.3.1.3. Các kiểu đối ứng ngữ âm..................................................... 36

2.3.2. Đặc điểm ngữ nghĩa ................................................................... 41

2.4. Tiểu kết ................................................................................................. 45

Chƣơng 3. NHẬN XÉT VỀ VAI TRÒ CỦA TỪ LÁY TRONG THƠ CA

3.1 Dẫn nhập ............................................................................................... 47

3.2. Các vai trò của từ láy trong thơ ca ......................................................... 47

3.2.1. Trong vai trò thông báo ............................................................... 47

3.2.2. Trong vai trò biểu cảm ................................................................ 53

3.2.3. Trong vai trò tạo vần ................................................................... 57

3.2.4. Trong vai trò tạo nhịp.................................................................. 64

3.2.5. Trong vai trò tạo hình tượng........................................................ 70

3.2.6. Từ láy và đặc thù cú pháp thơ...................................................... 82

3.3. Tiểu kết .................................................................................................. 84

KẾT LUẬN .................................................................................................................86

DANH MỤC TÁC GIẢ, TÁC PHẨM ...................................................................88

TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................................89

PHỤ LỤC.....................................................................................................................93

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

8

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

1.1. Láy là một phương thức cấu tạo từ quan trọng của tiếng Việt, giúp

sản sinh ra khối lượng từ khá lớn bổ sung vào kho từ vựng tiếng Việt. Đây có

thể được coi là mảng từ vựng thể hiện rõ nhất đóng góp của hình thức ngữ âm

tiếng Việt trong việc biểu lộ tư tưởng tình cảm của người sử dụng ngôn ngữ.

Sự hoà phối âm thanh trong nội bộ cấu trúc từ đã tạo ra những hiệu quả ngữ

nghĩa bất ngờ cũng như tạo điểm nhấn cho sự diễn đạt mà chỉ khi đọc lên ta

mới cảm thụ hết được. Chính vì vậy, từ láy đã và đang là đề tài nghiên cứu

hấp dẫn với các học giả trong quá trình nghiên cứu về từ tiếng Việt. Bên cạnh

những kết quả đã đạt được, các nhà ngôn ngữ học cũng nhận thấy vẫn còn

nhiều vấn đề về từ láy chưa được giải quyết thoả đáng, cần có sự nghiên cứu

thêm.

1.2. Văn học là một ngành nghệ thuật đặc biệt, nghệ thuật ngôn từ.

Không một ngành nghệ thuật nào có thể tái hiện hoàn chỉnh bức tranh hiện

thực đời sống phong phú, đa dạng, nhiều màu vẻ như văn học. Điều đó có

được là nhờ chức năng thi ca của ngôn ngữ. Bản thân vỏ âm thanh của ngôn

ngữ khi được chọn lựa, đặt vào đúng chỗ sẽ góp phần khơi gợi xúc cảm nơi

người đọc người nghe. Đây chính là nơi để từ láy có cơ hội phát huy vai trò

của mình nhờ những đặc điểm hài âm, hài thanh khác biệt.

1.3. Mỗi tác phẩm nghệ thuật là một bức thông điệp thẩm mỹ mà nhà

văn , nhà thơ muốn chia sẻ, gửi gắm tới người đọc. Nội dung của tác phẩm

không hiển hiện rõ ràng mà nó được người đọc nhận thức thông qua quá trình

tiếp nhận tác phẩm. Một nguyên tắc cơ bản khi tiếp nhận tác phẩm văn học là

phải xuất phát từ chính ngôn từ mà người sáng tác đã dày công chọn lựa.

Trong đó, những từ mang sức nặng nội dung, đặc điểm nổi bật về hình thức

luôn được chú ý hơn. Từ láy là một điểm nhấn như vậy.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

9

Từ những lí do này, chúng tôi lựa chọn đề tài : “ Vai trò của từ láy

trong một số tác phẩm văn chƣơng” với mong muốn tìm hiểu sâu thêm vốn

từ láy Việt cũng như sự vận dụng từ láy để chuyên tải thông điệp nghệ thuật

của các tác giả khi thai nghén đứa con tinh thần của mình.

2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu

- Các công trình nghiên cứu về từ láy:

Có thể khẳng định, cho tới hiện nay, số lượng công trình nghiên cứu về

từ láy tiếng Việt của các học giả trong nước, ngoài nước là khá lớn. Hầu như

tất cả các đặc trưng của từ láy đều đã được đề cập đến ở các mức độ khác

nhau: cơ trình cấu tạo, đặc trưng ngữ nghĩa, giá trị biểu cảm,…Rất nhiều phát

hiện đã trở thành tri thức mang tính chất nền móng để tiếp tục nghiên cứu sâu

hơn về vấn đề này. Trong phạm vi những tài liệu đã có, khái niệm “từ láy” đã

có nhiều ý kiến khác nhau do các nhà nghiên cứu xuất phát từ hai quan điểm :

Quan điểm coi từ láy là ghép( Nguyễn Tài Cẩn, Nguyễn Thiện Giáp,…)

Quan điểm coi từ láy là một loại của vốn từ vựng tiếng Việt( Đỗ Hữu

Châu, Hoàng Văn Hành, Hà Quang Năng,…)

Hiện nay các tác giả đều thống nhất coi từ láy là một tiểu loại tương

đương với từ ghép, được sản sinh ra từ phương thức láy. Cuốn “Từ láy trong

tiếng Việt” của tác giả Hoàng Văn Hành nhận được nhiều sự đồng tình, trở

thành xuất phát điểm cho nhiều công trình nghiên cứu sau đó. Từ việc xem

xét các cách nhìn khác nhau đối với hiện tượng láy, tác giả đã khẳng định

quan điểm coi láy là sự hoà phối ngữ âm có giá trị biểu trưng hoá. Ông đã

khái quát thành qui tắc điệp và đối trong hình thức ngữ âm của từ láy, chỉ ra

các kiểu láy, cơ cấu nghĩa của từ láy, cung cấp một số cứ liệu về quá trình

hình thành và phát triển của từ láy Tiếng Việt, giá trị sử dụng của từ láy trong

thực tế. Ngoài ra cũng không thể không nhắc tới các tác giả Phi Tuyết Hinh,

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

10

Nguyễn Thị Hai, Phan Văn Hoàn, Hoàng Cao Cương, Hà Quang Năng,… với

những công trình luận án, những bài nghiên cứu có giá trị về vốn từ láy tiếng Việt.

- Các công trình nghiên cứu về vai trò của từ láy trong văn chương:

Trong điều kiện những tư liệu có được, chúng tôi nhận thấy cũng đã có

nhiều tác giả chú ý tới vấn đề này. Nhìn chung họ đều chỉ ra giá trị gợi hình,

gợi cảm, tạo âm hưởng của từ láy song chủ yếu ở tầm khái quát. Ngay cả

trong cuốn “ Từ láy trong tiếng Việt” Hoàng Văn Hành, cuốn “Phong cách

học tiếng Việt” – Đinh Trọng Lạc, Nguyễn Thái Hoà, cuốn “99 phương tiện

và biện pháp tu từ tiếng Việt” – Đinh Trọng Lạc, dung lượng dành cho giá trị

nghệ thuật của từ láy trong tác phẩm văn học cũng chưa tương xứng với biểu

hiện của thực tiễn. Hoặc các tác giả đi sâu nghiên cứu giá trị của từ láy trong

phạm vi sáng tác của một tác giả cụ thể ( Luận văn thạc sĩ của Nguyễn Thị

Lan - Từ láy trong thơ Nguyễn Đình Chiểu, khoá luận tốt nghiệp của Trần Thị

Kim Loan – Tìm hiểu về từ láy trong một số truyện ngắn của Nguyễn Ngọc

Tư, …). Đáng kể nhất phải kể tới tác giả Nguyễn Thị Thanh Hà với luận án

tiến sĩ “ Giá trị nghệ thuật và phương thức sử dụng hiện tượng láy trong thơ

ca Việt Nam” . Tác giả đã đưa ra bảy tiêu chí để xác định từ láy trong tiếng

Việt, trên cơ sở đó nghiên cứu giá trị và cách thức từ láy được sử dụng để từ

láy phát huy tác dụng với thơ ca ở hai phương diện: tạo tính nhạc và tạo hình.

Luận án thực sự có nhiều đóng góp cho việc nghiên cứu ngôn ngữ thơ Việt Nam.

Như vậy có thể thấy vấn đề đóng góp của từ láy trong văn chương chưa

phải đã được lấp đầy. Vẫn còn những mảng có thể đi sâu. Vì vậy, lựa chọn đề

tài này, chúng tôi hi vọng sẽ đưa ra được những ý kiến thiết thực, đóng góp

vào công tác nghiên cứu và giảng dạy tác phẩm văn chương.

3. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Mục đích nghiên cứu

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

11

Thực hiện đề tài “Vai trò của từ láy trong một số tác phẩm văn

chƣơng” chúng tôi hướng tới một sự nghiên cứu cụ thể hơn về vai trò của từ

láy với ngôn ngữ văn học qua việc khảo sát các tác phẩm thơ ca.

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Luận văn thực hiện các nhiệm vụ:

- Tìm hiểu cơ sở lí luận cho việc nghiên cứu từ láy .

- Miêu tả đặc điểm cấu trúc, ngữ nghĩa, sự phân bố của từ láy trong các

tác phẩm thơ được nghiên cứu.

- Đưa ra những nhận xét bước đầu về vai trò của từ láy trong thơ ca.

4. Đối tƣợng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu: Vai trò của từ láy trong các tác phẩm thơ ca.

Phạm vi nghiên cứu: từ láy trong các tác phẩm: Thơ Tố Hữu( NXB

Giáo dục, 1998), Tuyển tập Nguyễn Bính( NXB Văn học, 2001), Huy Cận –

Tác phẩm chọn lọc ( NXB Giáo dục, 2009), Nguyễn Đình Thi – Tuyển tác

phẩm văn học – Thơ ( NXB Văn học, 2001)

5. Phƣơng pháp nghiên cứu

Trong quá trình thực hiện đề tài, chúng tôi đã sử dụng các phương pháp

nghiên cứu sau:

- Phương pháp miêu tả : các thủ pháp đượ c áp dụ ng là các thủ pháp

luận giải bên trong và luận giải bên ngoài . Với các thủ pháp luận giải bên

trong chính là việc phân loại , hệ thống hóa các đơn vị ngôn ngữ thành các

nhóm, các loại, các tiểu hệ thống phân cấp , các hệ thống con ; thủ pháp phân

tích; thủ pháp đối lập ; thủ pháp phân tích trường nghĩa... Cùng với chúng là

các thủ pháp luận giải bên ngoài: văn hóa, tâm lí tộc người, thống kê...

- Các phương pháp nghiên cứu của các ngành khoa học khác: quy nạp,

diễn dịch, mô hình hóa...

6. Những đóng góp của luận văn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

12

Thực hiện đề tài này, chúng tôi mong muốn bước đầu chỉ vai trò, hiệu

quả nghệ thuật của việc sử dụng từ láy trong tác phẩm văn chương, trước hết

là thơ ca. Chúng tôi hi vọng đề tài này cũng sẽ giúp ích nhất định cho việc

giảng dạy các tác phẩm thơ của các tác giả trong nhà trường.

7. Kết cấu luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục, nội dung chính của luận văn

được phân bố trong ba chương:

Chương 1. Đặc điểm của từ láy

Chương 2. Đặc điểm của từ láy trong thơ ca

Chương 3. Nhận xét về vai trò của từ láy trong thơ ca

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

13

NỘI DUNG

Chƣơng 1. ĐẶC ĐIỂM CỦA TỪ LÁY

1.1. Dẫn nhập

Như những ngôn ngữ đơn lập khác, xét từ phương diện hình thái học,

tiếng Việt có hai đặc điểm quan trọng. Đó là: a.) Đơn vị hình thái nhỏ nhất

của từ (hình vị) đa phần có vỏ ngữ âm là một âm tiết và b.) Ranh giới giữa từ

và cấu trúc lớn hơn từ (từ tổ) thường không rõ ràng và hiển nhiên. Hai đặc

điểm này là nguyên nhân chính dẫn đến sự không trùng hợp nhau hoàn toàn

về danh sách từ ngữ giữa các nhà Việt ngữ học. Do nhiệm vụ của luận văn là

bước đầu khảo sát hoạt động của từ láy trong văn bản nghệ thuật nên chúng

tôi không thể đặt trọng tâm vào việc phân tích phê bình các đặc điểm vừa nêu

đối với nhận diện từ tiếng Việt. Các nhận thức sau đây về từ láy dựa trên sự

công nhận các tri thức truyền thống, mang tính phổ thông về kiểu cấu tạo loại

từ này. Trên cơ sở đó chúng tôi tiến hành nhận diện và lên danh sách các từ

láy đã xuất hiện trong văn bản được thu thập.

Nhận thức về cấu tạo từ tiếng Việt có liên quan với đề tài gồm:

1. Các phương thức cấu tạo từ tiếng Việt

2. Các đặc điểm của kiểu từ láy.

1.2. Phƣơng thức cấu tạo từ trong tiếng Việt

Phương thức cấu tạo từ là cách thức mà hệ thống ngôn ngữ tác động

vào các hình vị nhằm sản sinh ra các từ cụ thể cho các chức năng ở cấp độ

hình thái học của một ngôn ngữ. Nếu coi hình vị và từ là hai đơn vị quan

trọng trong cấp độ này thì việc phương thức cấu tạo từ chính là cách làm cho

các hình vị, những đơn vị hình thái không độc lập, được gia nhập vào một cấu

trúc hình thái mang tính độc lập cao hơn, thực hiện được các nhiệm vụ cụ thể

như định danh hoặc tham gia vào các cấu tạo của cấp độ cấu trúc cao hơn:

nhiệm vụ cú pháp ở phát ngôn.