Vai trò của Tòa án trong việc bảo vệ quyền con người ở Việt Nam hiện nay

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TƯ PHÁP

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI

ĐẶNG CÔNG CƯỜNG

VAI TRÒ CỦA TÒA ÁN TRONG VIỆC BẢO VỆ QUYỀN CON NGƯỜI

Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI- 2013

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TƯ PHÁP

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI

ĐẶNG CÔNG CƯỜNG

VAI TRÒ CỦA TÒA ÁN TRONG VIỆC BẢO VỆ QUYỀN CON NGƯỜI

Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

Chuyên ngành: Luật Hiến pháp

Mã số: 62 38 10 01

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

Người hướng dẫn khoa học:

1. GS.TS. THÁI VĨNH THẮNG

2. TS. TÔ VĂN HÒA

HÀ NỘI - 2013

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan công trình nghiên cứu này được thực

hiện bởi bản thân tác giả. Nội dung và các số liệu được sử dụng

trong luận án trung thực. Các luận điểm, nội dung của Luận án

chưa được công bố ở bất kỳ công trình nghiên cứu độc lập nào

khác.

Tác giả luận án

Đặng Công Cường

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU........................................................................................................................................................1

1. Tính cấp thiết của đề tài ...........................................................................................................................1

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .........................................................................................................4

3. Phương pháp nghiên cứu .........................................................................................................................4

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..........................................................................................................6

5. Những đóng góp mới của Luận án .........................................................................................................6

6. Kết cấu của Luận án .................................................................................................................................7

Chương 1. TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI CỦA LUẬN ÁN..................8

1.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài ....................................................................................................8

1.2.Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam......................................................................................................15

1.3. Đánh giá tình hình nghiên cứu đề tài của luận án............................................................................21

1.4. Cơ sở lý luận và giả thuyết nghiên cứu.............................................................................................24

1.5. Hướng nghiên cứu của Luận án.........................................................................................................25

Chương 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÒ CỦA TÒA ÁN TRONG VIỆC BẢO VỆ

QUYỀN CON NGƯỜI..............................................................................................................................26

2.1. Khái niệm, đặc điểm của bảo vệ quyền con người bằng tòa án ....................................................26

2.2. Khái niệm, nội dung vai trò của tòa án trong việc bảo vệ quyền con người................................38

2.3. Những yếu tố cơ bản bảo đảm vai trò của Tòa án trong việc bảo vệ quyền con người ở

Việt Nam ......................................................................................................................................................51

2.4. Các tiêu chí cơ bản đánh giá vai trò của Tòa án trong việc bảo vệ quyền con người ở Việt Nam.....67

Chương 3. ĐÁNH GIÁ VAI TRÒ CỦA TÒA ÁN TRONG VIỆC BẢO VỆ...................................74

QUYỀN CON NGƯỜI Ở VIỆT NAM HIỆN NAY.............................................................................74

3.1. Đảng, Nhà nước và người dân chưa nhận thức đúng đắn vai trò của Tòa án trong việc bảo

vệ quyền con người của cá nhân ...............................................................................................................74

3.2. Pháp luật chưa ghi nhận đầy đủ vai trò của Tòa án trong việc bảo vệ quyền con người...........78

3.3. Tòa án chưa bảo vệ hiệu quả quyền con người của cá nhân trong quá trình xét xử...................86

Chương 4. PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO VAI TRÒ CỦA TÒA ÁN

TRONG VIỆC BẢO VỆ QUYỀN CON NGƯỜI Ở VIỆT NAM ....................................................110

4.1. Sự cần thiết phải nâng cao vai trò của Tòa án trong việc bảo vệ quyền con người ở Việt Nam...110

4.2. Các quan điểm nâng cao vai trò của Tòa án trong việc bảo vệ quyền con người ở Việt Nam......114

4.3. Mộtsố giải pháp nâng cao vai trò của Tòa án trong việc bảo vệ quyền con người ở Việt Nam...118

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ NGHIÊN CỨU TIẾP THEO.............................................................148

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐÃ CÔNG BỐ...............151

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO..............................................................................................152

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Bộ luật Tố tụng dân sự: BLTTDS

Bộ luật Tố tụng hành: BLTTHC

Bộ luật Tố tụng hình sự: BLTTHS

Hội đồng xét xử: HĐXX

Xã hội chủ nghĩa: XHCN

Tòa án nhân dân: TAND

Ủy ban nhân dân: UBND

Ủy ban Thường vụ Quốc hội: UBTVQH

Văn phòng Cao ủy Liên hợp quốc: VPCULHQ

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Bảo vệ quyền con người là một trong những trách nhiệm pháp lý quan trọng

của Nhà nước. Trong xu thế hội nhập quốc tế, bảo vệ quyền con người không chỉ là

nghĩa vụ của nhà nước đối với người dân mà còn là nghĩa vụ của một quốc gia trước

cộng đồng quốc tế. Nghĩa vụ pháp lý này được ràng buộc chặt chẽ bởi các công ước

quốc tế về quyền con người mà trực tiếp là quy định của Điều 8 Tuyên ngôn toàn

thế giới về quyền con người: “Mọi người đều có quyền được các toà án quốc gia có

thẩm quyền bảo vệ bằng các biện pháp hữu hiệu để chống lại những hành vi vi phạm

các quyền cơ bản của họ mà đã được hiến pháp hay luật pháp quy định”[34]. Việt

Nam là một trong những quốc gia thành viên của các công ước quốc tế về quyền

con người đồng thời là nhà nước của dân, do dân, vì dân nên bảo vệ quyền con

người trở thành nhiệm vụ chính trị và nhiệm vụ pháp lý đặc biệt quan trọng của các

cơ quan nhà nước.

Nhà nước pháp quyền XHCN là nhà nước mà trong đó mọi hoạt động của nó

phải hướng đến việc bảo đảm quyền con người được tôn trọng và thực thi đầy đủ

trong thực tiễn đời sống xã hội. Chính vì thế, trong các quan điểm của Đảng về

chiến lược xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN đều khẳng định rằng: Đảm bảo

quyền con người là mục tiêu cao nhất của hoạt động tổ chức quyền lực nhà nước.

Trong Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội năm

1991, Đảng đã khẳng định quan điểm cơ bản để xây dựng đất nước là phải hướng

đến xã hội “vì lợi ích chân chính và phẩm giá con người”; đồng thời yêu cầu “Nhà

nước định ra các đạo luật nhằm xác định các quyền công dân và quyền con người,

quyền đi đôi với nghĩa vụ và trách nhiệm”[20]. Tư tưởng xây dựng một nhà nước

bảo vệ tối đa quyền con người còn được thể hiện rõ trong các định hướng của Đảng

về cải cách các hệ thống cơ quan Nhà nước nói chung, cải cách hệ thống cơ quan tư

pháp nói riêng, như: Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị

“về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới”, Nghị quyết số

49-NQ/TW, ngày 02/6/2005 Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm

2020; đặc biệt là Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa

xã hội (Bổ sung và phát triển năm 2011) tiếp tục khẳng định: Quá trình quá độ lên

2

chủ nghĩa xã hội phải đặt “con người là trung tâm của chiến lược phát triển, đồng

thời là chủ thể phát triển. Tôn trọng và bảo vệ quyền con người, gắn quyền con

người với quyền và lợi ích của dân tộc, đất nước và quyền làm chủ của nhân

dân”[21]; và yêu cầu “Nhà nước tôn trọng và bảo đảm các quyền con người, quyền

công dân; chăm lo hạnh phúc, sự phát triển tự do của mỗi người”[21]

Trên cơ sở các quan điểm của Đảng về bảo đảm, bảo vệ quyền con người, Nhà

nước đã thể chế hóa thành pháp luật và tổ chức thực hiện pháp luật nhằm đáp ứng

nhu cầu thụ hưởng quyền con người của các cá nhân trong đời sống xã hội. Trong

những năm qua, hoạt động thực hiện và bảo vệ quyền con người ở Việt Nam đã đạt

nhiều thành tựu, như: các quyền dân sự, chính trị của mọi người dân Việt Nam luôn

được bảo đảm, việc thụ hưởng các quyền này của người dân ngày càng toàn diện

và đầy đủ; các quyền kinh tế, văn hóa, xã hội của người dân đã được ghi nhận trong

Hiến pháp và pháp luật, được thể hiện rõ trong các chính sách phát triển đất nước

của Chính phủ và được thực thi trên thực tế, đặc biệt là kể từ khi Việt Nam tiến

hành công cuộc Đổi mới toàn diện đất nước; Quyền của các nhóm dễ bị tổn thương

được nội luật hóa đầy đủ trong Hiến pháp và các văn bản luật tương ứng với từng

nhóm đối tượng cụ thể theo các chuẩn mực pháp lý quốc tế mà Việt Nam cam kết

tham gia, như: Quyền trẻ em, quyền không phân biệt về giới tính, quyền của người

khuyết tật, quyền bình đẳng của người dân tộc thiểu số[3]. Mặc dù đạt được nhiều

thành tựu, việc bảo đảm và bảo vệ quyền con người ở Việt Nam hiện nay vẫn gặp

nhiều thách thức cần được giải quyết trong thời gian tới đặc biệt là vấn đề bảo vệ

quyền con người.

Bảo vệ quyền con người là nghĩa vụ của Nhà nước vì thế hoạt động bảo vệ

quyền con người phụ thuộc vào năng lực bảo vệ quyền con người của các hệ thống

cơ quan nhà nước mà trước hết là Tòa án. Tòa án là hệ thống cơ quan nhà nước

được pháp luật trao quyền nhân danh Nhà nước để áp dụng các biện pháp cưỡng

chế pháp lý nhằm trừng trị hành vi xâm hại quyền con người đã trở thành hệ thống

cơ quan giữ vị trí, vai trò đặc biệt quan trọng trong việc đảm bảo năng lực bảo vệ

quyền con người của Nhà nước. Tòa án bảo vệ quyền con người chủ yếu thông quan

hoạt động xét xử nên chất lượng và hiệu quả của hoạt động này thể hiện rõ ràng

nhất khả năng và hiệu quả bảo vệ quyền con người của TAND. Vì thế, nhằm đảm

3

bảo năng lực bảo vệ quyền con người của TAND thì yếu tố tiên quyết là phải nâng

cao chất lượng hoạt động xét xử, bảo đảm hoạt động xét xử của TAND phải độc

lập, khách quan, đúng người, đúng tội và đúng pháp luật. Trong những năm qua,

TAND đã có những chuyển biến mạnh mẽ về cơ cấu tổ chức, năng lực xét xử, chất

lượng xét xử, đáp ứng được nhu cầu bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhân dân

khi có mâu thuẫn, tranh chấp xảy ra cũng như nhu cầu trừng trị các hành vi xâm hại,

tước đoạt các quyền con người, quyền công dân. Vì thế TAND đã tạo được niềm tin

cho người dân về công lý, công bằng và bình đẳng xã hội.

Tuy nhiên, hoạt động xét xử của TAND trong những năm qua vẫn còn nhiều

tồn tại hạn chế, đó là: "Một số Toà án chưa khắc phục triệt để việc để các vụ việc

dân sự quá thời hạn giải quyết theo quy định của pháp luật; tỷ lệ giải quyết các vụ

án hành chính chưa đáp ứng được yêu cầu; tỷ lệ bản án, quyết định hành chính bị

huỷ, sửa còn cao; còn nhiều trường hợp Toà án áp dụng hình phạt tù nhưng cho

hưởng án treo không đúng quy định của pháp luật và hướng dẫn của TAND tối cao;

vẫn còn có bản án, quyết định của Toà án tuyên không rõ ràng, thiếu tính khả thi.

Hiệu quả công tác kiểm tra, giám đốc việc xét xử ở một số địa phương chưa cao,

TAND cấp tỉnh chưa kiên quyết kháng nghị để sửa chữa, khắc phục những sai lầm

của Tòa án cấp dưới"[95, tr.16]; "Vẫn còn tình trạng một số cán bộ, Thẩm phán

thiếu tinh thần trách nhiệm, sa sút về phẩm chất, thiếu ý thức rèn luyện, không hoàn

thành nhiệm vụ, vi phạm kỷ luật, thậm chí vi phạm pháp luật hình sự"[96, tr.3].

Những hạn chế này đã khiến cho năng lực bảo vệ quyền con người của TAND bị

ảnh hưởng nghiêm trọng, niềm tin của người dân vào công lý bị xói mòn và có lúc,

có nơi, những hạn chế của TAND đã bị một số thế lực thù địch lợi dụng để xuyên

tạc và bôi nhọ chủ trương, chính sách cũng như năng lực lãnh đạo của Đảng và Nhà

nước. Ngoài ra, trong xu thế hội nhập quốc tế hiện nay, những bất cập pháp lý của

Tòa án Việt Nam cũng đã tạo ra những rào cản pháp lý dẫn đến hạn chế năng lực

bảo vệ quyền con người của Tòa án Việt Nam đối với người nước ngoài cũng như

trường hợp công dân Việt Nam có quan hệ với người nước ngoài.

Trên cơ sở quan điểm của Đảng về mục tiêu và động lực của chiến lược xây

dựng Nhà nước pháp quyền XHCN và thực trạng năng lực bảo vệ quyền con người

của TAND hiện nay, chúng tôi nhận thấy, việc tiếp tục nghiên cứu cơ sở lý luận,

4

luận giải những tồn tại, hạn chế ảnh hưởng tiêu cực đến năng lực bảo vệ quyền con

người của TAND, đồng thời xây dựng những giải pháp khoa học phù hợp với điều

kiện kinh tế, văn hóa chính trị Việt Nam nhằm khắc phục những bất cập, hạn chế

trên đây là việc làm có ý nghĩa xã hội sâu sắc góp phần quan trọng thúc đẩy quá

trình xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN của nhân dân, do nhân dân và vì nhân

dân thành công. Đó là lý do để tác giả chọn đề tài "Vai trò của Tòa án trong việc

bảo vệ quyền con người ở Việt Nam hiện nay” làm luận án tiến sĩ luật học.

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

2.1. Mục đích nghiên cứu

Luận án phân tích và chứng minh các phương diện lý luận thể hiện vai trò của

Tòa án trong việc bảo vệ quyền con người. Trên cơ sở lý luận đã được chứng minh,

luận án đánh giá thực trạng bảo vệ quyền con người bằng hoạt động xét xử ở Việt

Nam hiện nay trên cơ sở các tiêu chí nhất định và đề xuất một số giải pháp khoa học

nhằm nâng cao vai trò của Tòa án trong việc bảo vệ quyền con người ở Việt Nam.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Phân tích và chứng minh những phương diện cơ bản thể hiện vai trò của Tòa

án trong việc bảo vệ quyền con người;

- Phân tích và làm rõ thực trạng của “bảo vệ quyền con người bằng Tòa án án”

đặc biệt là những tồn tại, hạn chế của hoạt động này;

- Nghiên cứu và làm rõ nguyên nhân ảnh hưởng tiêu cực đến vai trò của Tòa

án trong việc bảo vệ quyền con người ở Việt Nam hiện nay;

- Xây dựng phương hướng và đề xuất giải pháp nâng cao vai trò của Tòa án

Việt Nam trong việc bảo vệ quyền con người.

3. Phương pháp nghiên cứu

(1) Phương pháp nghiên cứu gián tiếp thông qua tổng hợp và phân tích tư liệu,

nhất là các tư liệu sơ cấp, so sánh các vấn đề nghiên cứu giữa các đối tượng được

chọn lựa;

(2) Phương pháp nghiên cứu trực tiếp qua tiếp xúc và trao đổi trực tiếp với các

nhà nghiên cứu, những người phụ trách và nghiên cứu lĩnh vực chính trị và pháp

luật;

5

(3) Sử dụng phương pháp tiếp cận hệ thống, liên ngành khoa học xã hội và

nhân văn đặc biệt chú trọng đến luật học (chủ yếu là phương pháp tiếp cận của

chuyên ngành luật Hiến pháp, Lý luận nhà nước và pháp luật, luật Tố tụng hình sự,

Tố tụng dân sự);

Để giải quyết mục tiêu và các nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài, tác giả sử dụng

các phương pháp nghiên cứu cụ thể như:

- Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh và trừu tượng hóa được sử dụng

trong quá trình xây dựng khái niệm bảo vệ quyền con người bằng Tòa án; phân tích,

chứng minh và luận giải những đặc điểm, những ưu điểm và vai trò của hoạt động

bảo vệ quyền con người bằng Tòa án;

- Phương pháp so sánh pháp luật được sử dụng trong quá trình chứng minh

tính phổ biến của “vai trò của Tòa án trong việc bảo vệ quyền con người” (chủ yếu

so sánh quy phạm của Hiến pháp một số nước và các công ước quốc tế về quyền

con người); phương pháp này cũng được sử dụng trong việc luận chứng cơ sở khoa

học của các giải pháp nâng cao vai trò của Tòa án trong việc bảo vệ quyền con

người.

- Phương pháp mô tả và phân tích quy phạm chủ yếu được sử dụng trong quá

trình làm rõ những hạn chế của pháp luật về vị trí, vai trò; chức năng; thẩm quyền

và trình tự, thủ tục xét xử của Tòa án; những hạn chế của pháp luật bảo đảm độc lập

của hoạt động xét xử, tổ chức hệ thống Tòa án và quy trình tuyển chọn, bổ nhiệm

Thẩm phán;

- Phương pháp phân tích, tổng hợp số liệu thống kê được sử dụng để chứng

minh những hạn chế trong thực tiễn xét xử của Tòa án (chủ yếu sử dụng ở chương

3). Ngoài ra, để bảo đảm cơ sở thực tiễn, tính cấp thiết của vấn đề khoa học cần giải

quyết, đặc biệt để nâng cao tính thuyết phục của các giải pháp khoa học, phương

pháp phân tích, tổng hợp số liệu thống kê được sử dụng trong các luận điểm thể

hiện các phương diện của giải pháp đề xuất

- Phương pháp phân tích- dự báo khoa học nhằm dự báo xu hướng phát triển

nhu cầu của xã hội về vị trí, vai trò của Tòa án trong việc bảo vệ quyền con người

và các yêu cầu của nhà nước pháp quyền XHCN đối với Tòa án trong tương lai gần.

6

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

4.1. Đối tượng nghiên cứu

Luận án nghiên cứu những vấn đề khoa học liên quan đến vị trí, vai trò của

Tòa án trong việc bảo vệ quyền con người ở Việt Nam hiện nay trong đó chủ yếu

tập trung nghiên cứu các nội dung cơ bản, như sau:

- Cơ sở lý luận và cơ sở pháp lý về vai trò của Tòa án trong việc bảo vệ quyền

con người;

- Thực trạng pháp luật và thực tiễn xét xử của Tòa án ở Việt Nam hiện nay;

- Phương hướng cải cách tư pháp hiện nay và giải pháp nâng cao vai trò của

Tòa án trong việc bảo vệ quyền con người ở Việt Nam

4.2. Phạm vi nghiên cứu

- Phạm vi không gian: Lý luận và thực tiễn ở Việt Nam.

- Phạm vi thời gian: Từ năm 1945 đến nay

5. Những đóng góp mới của Luận án

Luận án là công trình nghiên cứu toàn diện về vai trò của Tòa án trong việc

bảo vệ quyền con người trong bối cảnh xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN ở

Việt Nam.

Thứ nhất, luận án đã xây dựng được các phương diện lý luận cơ bản bổ sung

vào hệ thống lý luận về vai trò của Tòa án trong việc bảo vệ quyền con người, gồm:

- Khái niệm “bảo vệ quyền con người bằng Tòa án”;

- Phân tích và chứng minh những đặc điểm cơ bản của bảo vệ quyền con

người bằng Tòa án;

- Luận chứng các phương diện cơ bản thể hiện vai trò quan trọng của Tòa án

trong việc bảo vệ quyền con người;

- Làm rõ các yếu tố cơ bản bảo đảm vai trò của Tòa án trong việc bảo vệ

quyền con người trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN ở Việt

Nam.

Thứ hai, luận án đánh giá một cách toàn diện những hạn chế của Tòa án Việt

Nam trong việc bảo vệ quyền con người trên cơ sở các phương diện thể hiện vai trò

của Tòa án trong lĩnh vực này, dồng thời chỉ ra những nguyên nhân cơ bản của

những bất cập và tồn tại đó.

Thứ ba, Luận án đã xây dựng hệ thống các giải pháp khoa học phù hợp với

điều kiện và định hướng xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN nhằm nâng cao vai

trò của Tòa án trong việc bảo vệ quyền con người, bao gồm các giải pháp như sau:

7

- Hoàn thiện pháp luật ghi nhận vai trò của Tòa án trong việc bảo vệ quyền

con người, gồm: Hiến định quyền xét xử hành vi vi hiến xâm hại quyền con người

được thực hiện bởi quyền lực lập pháp, quyền lực hành pháp; trao cho Tòa án quyền

giải thích Hiến pháp, luật.

- Nâng cao tính độc lập của hoạt động xét xử thông qua việc mở rộng nội dung

hiến định tính độc lập của tư pháp trong Hiến pháp; xây dựng đạo luật bảo đảm độc

lập xét xử; đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng cộng sản Việt Nam đối với hoạt

động xét xử; xây dựng bộ quy tắc chuẩn mực đạo đức nghề Thẩm phán; và xóa bỏ

quyền kiểm sát hoạt động xét xử của Viện kiểm sát nhân dân trong quá trình xét xử

vụ án hình sự.

- Xây dựng trình tự, thủ tục tố tụng tư pháp khoa học, toàn diện và phù hợp

với pháp luật quốc tế về quyền con người, như: Sửa đổi, bổ sung pháp luật tố tụng

hình sự; sửa đổi, bổ sung pháp luật tố tụng dân sự; sửa đổi, bổ sung pháp luật tố

tụng hành chính.

- Nâng cao chất lượng đội ngũ Thẩm phán, gồm: Xây dựng quy trình tuyển

dụng, bổ nhiệm Thẩm phán (mới); cải cách chương trình đào tạo cử nhân luật.

- Nâng cao nhận thức của Đảng, Nhà nước và người dân về vai trò của Tòa án

trong việc bảo vệ quyền con ngườ

- Nâng cao chất lượng hoạt động thi hành án dân sự

6. Kết cấu của Luận án

Luận án bao gồm:

Mở đầu;

Chương 1. Tổng quan về tình hình nghiên cứu đề tài của luận án;

Chương 2. Cơ sở lý luận về vai trò của Tòa án trong việc bảo vệ quyền con

người;

Chương 3. Đánh giá vai trò của Tòa án trong việc bảo vệ quyền con người ở

Việt Nam hiện nay;

Chương 4. Phương hướng và giải pháp nâng cao vai trò của Tòa án trong việc

bảo vệ quyền con người ở Việt Nam;

Kết luận và kiến nghị nghiên cứu tiếp theo.

8

Chương 1

TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI CỦA LUẬN ÁN

1.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài

Quyền con người là giá trị tinh thần cao quý của xã hội; bảo đảm và thúc đẩy

quyền con người phát triển là mục tiêu và động lực cuối cùng của tiến trình phát

triển của lịch sử xã hội. Vì thế, vấn đề bảo đảm và thúc đẩy quyền con người phát

triển là vấn đề được nhiều ngành khoa học khác nhau quan tâm nghiên cứu trên

nhiều phương diện khác nhau, ở nhiều cấp độ khác nhau.

Trong khoa học pháp lý quốc tế, nghiên cứu quyền con người được nhiều tác

giả ở nhiều quốc gia khác nhau nghiên cứu ở nhiều phương diện, nhiều góc nhìn

khác nhau. Dưới đây là một số công trình nghiên cứu khoa học liên quan đến quyền

con người và đảm bảo quyền con người mà tác giả tham khảo trong quá trình

nghiên cứu luận án, gồm các tác phẩm và bài viết: "Nhân quyền, bảo vệ nhân quyền

theo Công ước quốc tế về quyền dân sự và chính trị" của Lippman Matther, tạp chí

Quốc tế California, số 10-1980; "Tòa án nhân quyền châu Âu và việc bảo vệ quyền

tự do dân sự - khái quát chung" của Gearty CA, tạp chí Luật Cambridge, số 52-

1993; "Việc áp dụng Hiệp ước châu Âu về nhân quyền của Tòa án Pháp" của

Steiner Eva, tạp chí Luật kings Collages, số 6, 1996; "Nhân quyền và đánh giá tư

pháp tại Đức" của Grimm Dicter; "Các đảm bảo quyền cá nhân theo Hiến pháp Liên

bang Hoa Kỳ" của Scialia Antomin, nhà xuất bản Martinus Nijhoff publishers,

Dordrecht 1994; "Luật nhân quyền quốc tế liên quan đến phụ nữ, các ghi nhớ từ các

vụ án và bình luận" của Cook Rebeca J, tạp chí Vanderbilt Journal of Tran national

law, số 23, 1990); "Culture and development: A critical introduction" (Văn hóa và

phát triển: những bình luận gợi mở) của Suasane Schech, 2000; tác phẩm "The

Impact of Technology on Human Rights: Global case studies" (Sự ảnh hưởng của

công nghệ thông tin đến quyền con người: nghiên cứu tiếp cận hệ thống) của

Anthony Woodwiss, Nhà xuất bản UN University Press 1993; "Democracy as

Human Rights freedom and equality in the Age of Globalization" (Dân chủ là quyền

tự do và công bằng trong kỷ nguyên toàn cầu hóa) của Goodhart Micheal, Nhà xuất

bản New York Routledge, 1988; "International human rights in context: Law,

Politics, Morals" (Nhân quyền quốc tế trên các bình diện: Luật, Chính trị, Đạo đức)

9

của Henry J.Steiner, Nhà xuất bản Oxford, 2000; "Human rights in Asia: A

comparative legal study of twelve Asian jurisdictions, France and the USA" (Quyền

con người ở châu Á: Nghiên cứu so sánh tư pháp của 12 quốc gia châu Á, Pháp và

Hoa Kỳ) của Randal Peerenboom, Carole J. Peterson , Alber H.Y. Chen, Nhà xuất

bản NewYork Routledge, 2006; "Effective strategies for protecting human rights:

Economic sanctions, use of national courts and international fora and coercive

power" (Chiến lược bảo vệ quyền con người có hiệu quả: Hợp tác kinh tế, sử dụng

Tòa án quốc gia và sức ép của cộng đồng quốc tế) của David Barnhizer, Nhà xuất

bản Dartmouth Publishing company, 2001; "State violence and human rights- state"

(Lạm dụng quyền lực nhà nước và tình trạng quyền con người) của Andrew M, Nhà

xuất bản Routledge, 2009

Đối với lĩnh vực bảo vệ quyền con người bằng tư pháp, các tài liệu nghiên cứu

ở nước ngoài dưới góc độ luật học cho thấy bức tranh đa màu sắc về cách thức hiến

định vị trí, vai trò của Tòa án cũng như thực tiễn hoạt động của Tòa án trong việc bảo

vệ quyền con người. Tùy thuộc vào truyền thống văn hóa pháp lý, những quốc gia,

khu vực khác nhau có sự khác nhau trong việc đánh giá vị trí, vai trò của Tòa án trong

việc bảo vệ quyền con người.

Luận án tiến sĩ luật học "Victim satisfaction: A model of the Crimminal

Justice System" (2003), “Sự bồi thường cho nạn nhân tội phạm: Một mô hình của

hệ thống tư pháp hình sự" của John William Stickels, trường đại học Texas, Hoa

Kỳ. Luận án phân tích quyền và nghĩa vụ của người bị hại khi tham gia giải quyết

vụ án hình sự. Đóng góp lớn nhất của luận án đối với vấn đề bảo vệ quyền con

người là đề xuất mô hình tư pháp hình sự trong đó lấy nạn nhân (người bị hại) là

trung tâm và luận giải sự hợp lý của việc coi mục đích chính của tư pháp hình sự là

cố gắng đạt được sự thỏa mãn của người bị hại trong quá trình truy tố và xét xử tội

phạm.

Nghiên cứu tài liệu này đã giúp cho tác giả có một góc nhìn toàn diện hơn về

vai trò của Tòa án trong việc bảo vệ quyền con người ở Hoa Kỳ. Tòa án không chỉ

bảo vệ quyền con người của bị can, bị cáo mà còn bảo vệ quyền con người cho

những người bị hại trong tố tụng hình sự. Tuy nhiên, tác giả không đồng ý với John

Villiam khi quan niệm mục đích của hình phạt là nhằm bồi thường cho người bị hại.

10

Bài viết “The role of constitutional courts and ordinary courts in protection for

the human rights” (Vai trò của Tòa án hiến pháp và Tòa án thường trong việc bảo

vệ quyền con người), reported by Mr Khanlar Hajiyev (Chairman, constitutional

court, Azerbaijan). Trong tác phẩm, tác giả dẫn chứng quy định của hiến pháp một

số nước châu Âu, Đức, Séc, Tây Ban Nha cũng như Hiến pháp của Cộng hòa

Azerbaijan về chức năng bảo vệ hiến pháp của Tòa án hiến pháp. Trên cơ sở nội

dung của Hiến pháp của các nước đó tác giả phân tích bản chất của hiến pháp và

mối quan hệ của các quy định của hiến pháp, hoạt động xét xử của Tòa án hiến pháp

và Tòa án thường với hoạt động bảo vệ quyền con người. Trên cơ sở những thông

tin, luận điểm đã được phân tích, chứng minh, tác giả đã khái quát vai trò quan

trọng của Tòa án hiến pháp và Tòa án thường đối với hoạt động bảo vệ quyền con

người

Bài viết “A typology the economic and social rights adjudication: Exploring the

catalytic function the judicial review” (Một dạng xét xử quyền kinh tế và xã hội: Giải

thích chức năng xúc tác của tư pháp phục hồi) , Young KG (Young, Katharine G.), Tạp

chí Icon – International journal of constitutional law, số 8, năm 2010. Trong bài báo, tác

giả đã phân tích vai trò bảo vệ các quyền kinh tế, văn hóa và xã hội bằng hoạt động

xem xét lại bản án, quyết định của Tòa án tối cao Nam Phi; phân tích các yếu tố tác

động vào Tòa án của cơ quan lập pháp và hành chính chính trị trong quá trình thực

hiện hoạt động này. Trên cơ sở đó, tác giả kết luận: Pháp luật về tổ chức và hoạt

động của Tòa án và nhận thức của Tòa án về bản chất và ý nghĩa của hoạt động xét

xử các quyền kinh tế, văn hóa và xã hội là những yếu tố quyết định đến vai trò của

Tòa án trong việc bảo vệ các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa của Tòa án.

Bài viết “Human rights and the courts in Canada” (Quyền con người và Tòa án

ở Canada) của Nancy Holmes, Tạp chí Law and Government Division, tháng 11-

1991. Trong tác phẩm này, tác giả phân tích nội dung của pháp luật Canada về

quyền con người, các cơ chế bảo đảm và thúc đẩy quyền con người phát triển trong

thời đại toàn cầu hóa. Theo tác giả, cùng với Hiến pháp, Luật về quyền con người

và Tòa án là những yếu tố pháp lý giữ vai trò then chốt trong việc bảo đảm và thúc

đẩy quyền con người phát triển ở Canada.