Vai trò của phụ nữ dân tộc thiểu số trong phát triển kinh tế hộ trên địa bàn huyện Cao Lộc - tỉnh Lạng Sơn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

VŨ THỊ HÀ LINH

VAI TRÒ CỦA PHỤ NỮ DÂN TỘC THIỂU SỐ

TRONG PHÁT TRIỂN KINH TẾ HỘ TRÊN ĐỊA BÀN

HUYỆN CAO LỘC - TỈNH LẠNG SƠN

LUẬN VĂN THẠC SỸ

PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN

Thái Nguyên - 2016

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

VŨ THỊ HÀ LINH

VAI TRÒ CỦA PHỤ NỮ DÂN TỘC THIỂU SỐ

TRONG PHÁT TRIỂN KINH TẾ HỘ TRÊN ĐỊA BÀN

HUYỆN CAO LỘC - TỈNH LẠNG SƠN

Chuyên ngành: Phát triển nông thôn

Mã số ngành: 60.62.01.16

LUẬN VĂN THẠC SỸ

PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Đinh Ngọc Lan

Thái Nguyên - 2016

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là

trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Các số liệu trích dẫn trong quá trình nghiên cứu đã được trích dẫn và

ghi rõ nguồn gốc.

Tác giả

Vũ Thị Hà Linh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn tôi đã được

sự quan tâm, giúp đỡ tận tình của nhiều tập thể và cá nhân. Nhân đây:

Tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc đến Ban Giám hiệu, Phòng đào tạo,

Phòng Sau Đại học, Ban chủ nhiệm Khoa KT&PTNT cùng các thầy cô

Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên đã tận tình giúp đỡ, hướng dẫn, tạo

điều kiện về mọi mặt để tôi thực hiện đề tài này. Đặc biệt tôi xin cảm ơn

PGS.TS. Đinh Ngọc Lan, đã hướng dẫn chỉ bảo tận tình và đóng góp nhiều ý

kiến quý báu cho tôi hoàn thành luận văn tốt nghiệp.

Tôi xin chân thành cảm ơn các cơ quan, ban, ngành, đoàn thể gồm:

Huyện uỷ Cao Lộc, UBND huyện Cao Lộc, Phòng LĐ-XH huyện Cao Lộc,

Phòng Nông nghiệp huyện Cao Lộc, Các tổ chức hội đoàn thể huyện Cao

Lộc, UBND các xã Gia Cát, Yên Trạch và xã Hợp Thành.

Cuối cùng tôi xin trân thành cảm ơn sâu sắc tới gia đình và bạn bè,

những người đã chia sẻ, động viên, khích lệ và giúp đỡ tôi trong suốt quá

trình học tập, nghiên cứu để hoàn thành tốt luận văn của mình.

Một lần nữa tôi xin chân thành cảm ơn tất cả sự giúp đỡ quý báu của

các tập thể và cá nhân đã dành cho tôi.

Thái Nguyên, ngày tháng năm 2016

Tác giả luận văn

Vũ Thị Hà Linh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ..............................................................................................i

LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................ii

MỤC LỤC........................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT...............................................vii

DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................viii

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1

1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1

2. Mục tiêu của đề tài ........................................................................................ 2

2.1. Mục tiêu chung........................................................................................... 2

2.2. Mục tiêu cụ thể........................................................................................... 2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................. 3

3.1. Đối tượng nghiên cứu................................................................................. 3

3.2. Phạm vi nghiên cứu.................................................................................... 3

4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ...................................................... 3

5. Bố cục luận văn............................................................................................. 4

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU........................................................ 5

1.1. Cơ sở khoa học........................................................................................... 5

1.1.1. Giới tính và Giới ..................................................................................... 5

1.1.1.1. Khái niệm Giới tính và Giới ................................................................ 5

1.1.1.2. Đặc điểm, nguồn gốc và sự khác biệt về giới ...................................... 6

1.1.1.3. Nhu cầu, lợi ích giới và bình đẳng giới................................................ 7

1.1.1.4. Vai trò của giới..................................................................................... 8

1.1.1.5. Quan điểm về giới................................................................................ 9

1.1.2. Vị trí, vai trò của phụ nữ trong phát triển kinh tế - xã hội nông hộ........ 9

1.1.2.1. Một số khái niệm.................................................................................. 9

1.1.2.2. Vai trò của phụ nữ trong gia đình và xã hội ...................................... 11

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

iv

1.1.2.3. Vị trí, vai trò của phụ nữ dân tộc thiểu số trong phát triển kinh tế hộ12

1.2. Cơ sở thực tiễn ......................................................................................... 13

1.2.1. Thực trạng vai trò của phụ nữ trên thế giới và ở Việt Nam.................. 13

1.2.1.1. Khái quát về vai trò của phụ nữ ở một số nước trên thế giới ............ 13

1.2.1.2. Thực trạng vai trò của phụ nữ dân tộc thiểu số trong phát triển kinh tế

ở nước ta hiện nay ........................................................................................... 15

1.2.2. Đặc điểm kinh tế, văn hóa, xã hội của DTTS (dân tộc Tày, Nùng) ..... 20

1.2.2.1. Đặc điểm kinh tế, văn hóa, xã hội của dân tộc Tày ........................... 20

1.2.2.2. Đặc điểm kinh tế, văn hóa, xã hội của dân tộc Nùng ........................ 23

CHƯƠNG 2: NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............ 27

2.1. Nội dung nghiên cứu................................................................................ 27

2.2. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 27

2.2.1. Phương pháp chọn mẫu nghiên cứu...................................................... 27

2.2.2. Phương pháp thu thập số liệu................................................................ 28

2.2.2.1. Số liệu thứ cấp.................................................................................... 28

2.2.2.2. Số liệu sơ cấp ..................................................................................... 29

2.2.3. Phương pháp tổng hợp và phân tích số liệu.......................................... 29

2.2.3.1. Phương pháp xử lý số liệu.................................................................. 29

2.2.3.2. Phương pháp phân tổ thống kê........................................................... 29

2.2.3.3. Phương pháp thống kê so sánh........................................................... 30

2.2.3.4. Phương pháp phân tích giới ............................................................... 30

2.2.4. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu.......................................................... 30

2.2.4.1. Các chỉ tiêu phản ánh điều kiện sản xuất của hộ ............................... 30

2.2.4.2. Các chỉ tiêu biểu hiện sự đóng góp của hai giới trong kinh tế hộ...... 30

CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ................................................... 32

3.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội huyện Cao Lộc, tỉnh Lạng Sơn ........ 32

3.1.1. Điều kiện tự nhiên................................................................................. 32

3.1.1.1. Vị trí địa lý ......................................................................................... 32

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

v

3.1.1.2. Địa hình.............................................................................................. 34

3.1.1.3. Khí hậu, thủy văn ............................................................................... 35

3.1.1.4. Tài nguyên rừng ................................................................................. 36

3.1.1.5. Tài nguyên đất.................................................................................... 37

3.1.1.6. Đặc điểm cảnh quan môi trường........................................................ 38

3.1.2. Điều kiên kinh tế - xã hội...................................................................... 39

3.1.2.1. Tình hình phát triển kinh tế................................................................ 39

3.1.2.2. Tình hình xã hội ................................................................................. 44

3.2. Thực trạng của các hộ điều tra trên địa bàn huyện Cao Lộc ................... 45

3.2.1. Tình hình chung của hộ nghiên cứu...................................................... 45

3.2.2. Các yếu tố sản xuất của hộ.................................................................... 47

3.2.2.1. Các yếu tố về con người..................................................................... 47

3.2.2.2. Các yếu tố tự nhiên ............................................................................ 49

3.2.2.3. Các yếu tố vật chất ............................................................................. 52

3.3. Thực trạng vai trò của phụ nữ DTTS trên địa bàn huyện Cao Lộc trong

phát triển kinh tế hộ gia đình........................................................................... 56

3.3.1. Vai trò của phụ nữ DTTS trong hoạt động sản xuất............................. 56

3.3.2. Vai trò của phụ nữ DTTS trong hoạt động tái sản xuất và hoạt động

cộng đồng ........................................................................................................ 66

3.3.3. Quyền ra quyết định chính trong các hoạt động ................................... 69

3.3.4. Vấn đề tiếp cận thông tin khoa học của phụ nữ DTTS......................... 72

3.3.5. Sử dụng quỹ thời gian của phụ nữ DTTS ............................................. 73

3.4. Một số yếu tố ảnh hưởng đến vai trò của phụ nữ DTTS trong phát triển

kinh tế hộ gia đình........................................................................................... 74

3.4.1. Yếu tố chủ quan .................................................................................... 75

3.4.2. Yếu tố khách quan................................................................................. 76

3.5. Những thuận lợi và khó khăn trong việc phát huy vai trò của phụ nữ

DTTS trong phát triển kinh tế hộ trên địa bàn huyện Cao Lộc ...................... 78

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

vi

3.5.1. Thuận lợi ............................................................................................... 78

3.5.2. Khó khăn ............................................................................................... 79

3.6. Đề xuất các giải pháp chủ yếu nhằm phát huy vai trò của mỗi giới trong

phát triển kinh tế hộ gia đình trên địa bàn huyện Cao Lộc............................. 81

3.6.1. Nâng cao trình độ cho giới.................................................................... 81

3.6.2. Nâng cao nhận thức của xã hội về vai trò của phụ nữ DTTS............... 82

3.6.3. Tăng cường khả năng tiếp cận và kiểm soát các nguồn lực của phụ nữ

trong phát triển kinh tế hộ gia đình ................................................................. 83

3.6.4. Tăng cường sự tham gia của phụ nữ vào hoạt động cộng đồng ........... 84

3.6.5. Làm tốt công tác kế hoạch hóa gia đình, chăm sóc sức khỏe của phụ nữ

DTTS............................................................................................................... 84

3.6.6. Trong việc thực hiện các chính sách, kế hoạch, chương trình dự án phát

triển của địa phương cần đặc biệt quan tâm đến vai trò, sự tham gia của phụ

nữ DTTS.......................................................................................................... 85

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ...................................................................... 87

1. Kết luận ....................................................................................................... 87

2. Kiến nghị..................................................................................................... 88

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 90

PHỤ LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

vii

DANH MỤC CÁC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT

STT Chữ viết tắt Nghĩa

1 BQ Bình quân

2 CC Cơ cấu

3 CĐ Cao đẳng

5 CNH Công nghiệp hóa

6 CNVC Công nhân viên chức

7 CRC Công ước về quyền trẻ em

8 CT Chỉ thị

9 DT Diện tích

10 ĐVT Đơn vị tính

11 GDI Gender Development Index - Chỉ số phát triển giới

12 HDI Chỉ số phát triển con người

13 HĐH Hiện đại hóa

14 LĐ Lao động

15 LĐ - TB&XH Lao động - Thương binh và xã hội

16 LHPN Liên hiệp phụ nữ

17 NN & PTNT Nông nghiệp và Phát triển nông thôn

18 NQ Nghị quyết

19 NS Năng suất

21 QĐ Quyết định

22 SL Sản lượng

23 SL Số lượng

24 TC Trung cấp

25 THCS Trung học cơ sở

26 THPT Trung học phổ thông

27 TTg Thủ tướng

28 TW Trung ương

29 UBND Ủy ban nhân dân

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

viii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1: Kết quả lựa chọn nhóm hộ điều tra ................................................ 28

Bảng 3.1: Diện tích đất phân theo loại đất của huyện Cao Lộc...................... 33

Bảng 3.2: Tình hình sử dụng đất của huyện Cao Lộc

giai đoạn 2013 - 2015.................................................................... 37

Bảng 3.3: Diện tích, năng xuất, sản lượng 1 số cây trồng chính

của huyện năm 2015 ..................................................................... 40

Bảng 3.4: Số lượng gia súc, gia cầm của huyện Cao Lộc

giai đoạn 2013-2015...................................................................... 41

Bàng 3.5: Tình hình chung của các hộ điều tra............................................... 46

Bảng 3.6: Bình quân lao động và nhân khẩu của hộ điều tra ......................... 47

Bảng 3.7: Trình độ học vấn của chủ hộ theo giới tính.................................... 48

Bảng 3.8: Người đứng tên trong giấy chứng nhận quyền sử dụng đất........... 50

Bảng 3.9: Bình quân đất đai của hộ ................................................................ 51

Bảng 3.10: Tài sản sinh hoạt của hộ gia đình ................................................. 53

Bảng 3.11: Phương tiện sản xuất của hộ......................................................... 55

Bảng 3.12: Sự phân công lao động trong hoạt động trồng trọt....................... 57

Bảng 3.13: Mong muốn của phụ nữ DTTS trong việc phân công lao động

trong hoạt động trồng trọt ............................................................. 60

Bảng 3.14: Đối tượng thực hiện chính trong hoạt động chăn nuôi................. 61

Bảng 3.15: Mong muốn của phụ nữ DTTS đối tượng thực hiện trong hoạt

động chăn nuôi .............................................................................. 61

Bảng 3.16: Đối tượng thực hiện chính trong hoạt động lâm nghiệp .............. 63

Bảng 3.17: Mong muốn của phụ nữ DTTS trong hoạt động lâm nghiệp ....... 64

Bảng 3.18: Sự phân công lao động trong các hoạt động khác........................ 65

Bảng 3.19: Đối tượng thực hiện chính trong hoạt động tái sản xuất và hoạt

động cộng đồng............................................................................. 66

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

ix

Bảng 3.20: Quyền ra quyết định của phụ nữ DTTS trong các hoạt động....... 69

Bảng 3.21: Mong muốn của phụ nữ DTTS về quyền ra quyết định

trong các hoạt động ....................................................................... 71

Bảng 3.22: Tỷ lệ tham gia các lớp tập huấn của hộ theo giới......................... 72

Bảng 3.23: Thời gian lao động sản xuất và thực hiện một số công việc ........ 73

Bảng 3.24: Quan điểm của các hộ điều tra về các vấn đề............................... 76