Vai trò của phụ nữ dân tộc Tày trong phát triển kinh tế hộ gia đình ở huyện Na Rì, tỉnh Bắc Kạn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

LƯƠNG THỊ A LÚA

VAI TRÒ CỦA PHỤ NỮ DÂN TỘC TÀY

TRONG PHÁT TRIỂN KINH TẾ HỘ GIA ĐÌNH

Ở HUYỆN NA RÌ, TỈNH BẮC KẠN

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG

Ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ

THÁI NGUYÊN - 2018

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

LƯƠNG THỊ A LÚA

VAI TRÒ CỦA PHỤ NỮ DÂN TỘC TÀY

TRONG PHÁT TRIỂN KINH TẾ HỘ GIA ĐÌNH

Ở HUYỆN NA RÌ, TỈNH BẮC KẠN

Ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ

Mã số: 8.34.04.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Thị Gấm

THÁI NGUYÊN - 2018

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.

Những số liệu, thông tin và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và

chưa được sử dụng để bảo vệ bất cứ một luận văn nào. Mọi sự giúp đỡ cho

việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong

luận văn đều đã được ghi rõ nguồn gốc.

Thái Nguyên, tháng 6 năm 2018

Tác giả

Lương Thị A Lúa

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình thực hiện đề tài: “Vai trò của phụ nữ dân tộc Tày trong

phát triền kinh tế hộ gia đình ở huyện Na Rì, tỉnh Bắc Kạn”, tôi đã nhận được

sự hướng dẫn, giúp đỡ nhiệt tình của nhiều cá nhân, tập thể trong và ngoài

nhà trường. Tôi xin được bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc nhất tới tất cả các cá nhân

và tập thể đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong học tập và nghiên cứu.

Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo, các khoa,

phòng của Trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh - Đại học Thái

Nguyên, Chi cục Thống kê huyện Na Rì, phòng Nông Nghiệp và Phát triển

nông thôn huyện Na Rì, Hội Liên hiệp phụ nữ huyện Na Rì và UBND các xã

thuộc huyện Na Rì… đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi về mọi mặt trong quá trình

học tập và hoàn thành luận văn này.

Đặc biệt, tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ tận tình của giáo viên

hướng dẫn PGS.TS. Nguyễn Thị Gấm, người đã trực tiếp hướng dẫn, chỉ

bảo tận tình tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và và tạo điều kiện thuận lợi

cho tôi hoàn thành luận văn này.

Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi còn được sự giúp đỡ và cộng tác

của các đồng chí tại các địa điểm nghiên cứu, tôi xin chân thành cảm ơn các

bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã tạo điều kiện mọi mặt để tôi hoàn thành

nghiên cứu này.

Tôi xin bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc đối với mọi sự giúp đỡ quý báu đó.

Thái Nguyên, tháng 6 năm 2018

Tác giả

Lương Thị A Lúa

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN................................................................................................. i

LỜI CẢM ƠN.....................................................................................................ii

MỤC LỤC.........................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .................................................................... vii

DANH MỤC CÁC BẢNG................................................................................viii

MỞ ĐẦU............................................................................................................ 1

1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1

2. Mục tiêu nghiên cứu đề tài............................................................................ 3

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................. 3

4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ...................................................... 4

5. Kết cấu luận văn............................................................................................ 5

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VAI TRÒ CỦA

PHỤ NỮ TRONG PHÁT TRIỂN KINH TẾ HỘ GIA ĐÌNH............................ 6

1.1. Cơ sở lý luận vai trò của phụ nữ trong phát triển kinh tế hộ ..................... 6

1.1.1. Kinh tế hộ gia đình, phát triển kinh tế hộ gia đình ................................. 6

1.1.2. Khái niệm về dân tộc thiểu số, dân tộc Tày............................................ 8

1.1.3. Vị trí, vai trò của phụ nữ trong phát triển kinh tế hộ gia đình .............. 10

1.1.4. Vai trò của phụ nữ dân tộc Tày trong phát triển kinh tế hộ gia đình ............ 14

1.1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến vai trò của phụ nữ dân tộc Tày trong

phát triển kinh tế hộ gia đình ................................................................ 18

1.2. Cơ sở thực tiễn về vai trò của phụ nữ trong phát triển kinh tế hộ gia đình ...... 20

1.2.1. Kinh nghiệm về phát triển kinh tế hộ gia đình của một số địa phương ...... 20

1.2.2 Bài học kinh nghiệm rút ra cho phụ nữ dân tộc Tày tại huyện Na

Rì, Tỉnh Bắc Kạn .................................................................................. 29

Chương 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.................................................. 30

2.1. Các câu hỏi nghiên cứu............................................................................ 30

2.2. Phương pháp tiếp cận nghiên cứu............................................................ 30

iv

2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin thứ cấp ............................................... 30

2.2.2 Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp...................................................... 30

2.2.3 Phương pháp tổng hợp thông tin............................................................ 32

2.2.4. Phương pháp phân tích thông tin .......................................................... 32

2.2.4.1. Phương pháp thống kê mô tả ............................................................. 32

2.2.4.2. Phương pháp thống kê so sánh........................................................... 32

2.3. Hệ thống hóa các chỉ tiêu nghiên cứu ...................................................... 33

2.3.1. Nhóm các chỉ tiêu chung....................................................................... 33

2.3.2. Nhóm các chỉ tiêu về kinh tế................................................................. 33

2.3.3. Nhóm các chỉ tiêu về xã hội.................................................................. 33

2.3.4. Nhóm chỉ tiêu về vai trò ra quyết định của người phụ nữ trong

gia đình.................................................................................................. 34

Chương 3: THỰC TRẠNG VAI TRÒ CỦA PHỤ NỮ DÂN TỘC TÀY

TRONG PHÁT TRIỂN KINH TẾ HỘ GIA ĐÌNH Ở HUYỆN NA RÌ,

TỈNH BẮC KẠN ............................................................................................. 35

3.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu................................................................... 35

3.1.1. Điều kiện tự nhiên huyện Na Rì............................................................ 35

3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội huyện Na Rì................................................. 45

3.1.2.1. Tình hình dân số và lao động............................................................. 45

3.1.2.2. Hệ thống giáo dục, y tế ...................................................................... 49

3.1.2.3. Cơ sở hạ tầng kỹ thuật........................................................................ 51

3.1.2.4. Kết quả phát triển và chuyển dịch cơ cấu kinh tế của huyện qua

3 năm 2015 - 2017 .............................................................................. 52

3.1.2.5. Cơ cấu hộ, cơ cấu nguồn thu nhập chính của các hộ ở khu vực

nông thôn có sự chuyển biến tích cực................................................. 53

3.1.3. Nhận xét chung về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội........................... 56

3.1.3.1. Những thuận lợi ................................................................................. 56

3.1.3.2. Khó khăn ............................................................................................ 56

v

3.1.4. Phát triển kinh tế của huyện.................................................................. 57

3.1.5. Khái quát về thực trạng vai trò của phụ nữ huyện Na Rì ..................... 59

3.1.5.1. Số lượng lao động nữ ......................................................................... 59

3.1.5.2. Tỷ lệ phụ nữ huyện Na Rì tham gia cấp ủy, chính quyền.................. 60

3.1.3. Đặc điểm chung của người Tày ở Bắc Kạn .......................................... 61

3.2. Thực trạng vai trò của phụ nữ dân tộc Tày trong phát triển kinh tế

hộ gia đình........................................................................................... 63

3.2.1. Thông tin chung của đối tượng nghiên cứu .......................................... 63

3.2.2. Thực trạng vai trò của phụ nữ dân tộc Tày trong phát triển kinh tế

hộ gia đình........................................................................................... 68

3.2.2.1. Vai trò của phụ nữ trong lao động sản xuất, tạo ra thu nhập ............. 68

3.2.2.2. Vai trò của phụ nữ trong hoạt động quản lý và điều hành sản

xuất của hộ .......................................................................................... 79

3.2.2.3. Vai trò của phụ nữ trong tiếp cận và quản lý nguồn lực của hộ ........ 81

3.2.2.4. Vai trò của phụ nữ Tày trong việc ra quyết định của hộ ................... 84

3.2.2.5. Vai trò của phụ nữ trong gia đình ..................................................... 86

3.2.2.6. Đóng góp vào thu nhập của người phụ nữ Tày trong thu nhập hộ

gia đình ................................................................................................ 89

3.3. Những yếu tố ảnh hưởng đến vai trò của phụ nữ dân tộc Tày trong

phát triển kinh tế hộ gia đình .............................................................. 90

3.3.1. Quan niệm về giới, những phong tục, tập quán trong xã hội................ 90

3.3.2. Trình độ học vấn, chuyên môn, khoa học kỹ thuật............................... 91

3.3.3. Khả năng tiếp cận các nguồn lực phát triển.......................................... 93

3.3.4 . Khả năng tiếp cận thông tin ................................................................. 93

3.3.5. Yếu tố sức khỏe..................................................................................... 94

3.4. Đánh giá chung vai trò của phụ nữ dân tộc Tày trong phát triển

kinh tế hộ gia đình ở huyện Na Rì ...................................................... 94

3.4.1. Những kết quả đạt được ........................................................................ 94

3.4.2. Những tồn tại làm hạn chế vai trò của phụ nữ dân tộc Tày tại

huyện Na Rì trong phát triển kinh tế gia đình .................................... 96

vi

Chương 4: GIẢI PHÁP NÂNG CAO VAI TRÒ CỦA PHỤ NỮ DÂN TỘC

TÀY TRONG PHÁT TRIỂN KINH TẾ HỘ GIA ĐÌNH Ở HUYỆN NA RÌ,

TỈNH BẮC KẠN .............................................................................................. 98

4.1. Quan điểm, định hướng, mục tiêu nâng cao vai trò của phụ nữ dân

tộc Tày trong phát triển kinh tế hộ gia đình........................................ 98

4.1.1. Quan điểm nâng cao vai trò của phụ nữ trong phát triển kinh tế

gia đình Huyện Na Rì, tỉnh Bắc Kạn .................................................. 98

4.1.2. Định hướng, mục tiêu nâng cao vai trò của phụ nữ trong phát

triển kinh tế gia đình trên địa bàn huyện Na Rì.................................. 99

4.2. Giải pháp nâng cao vai trò của phụ nữ dân tộc Tày trong phát triển

kinh tế hộ gia đình............................................................................. 100

4.2.1. Nâng cao nhận thức về vai trò của phụ nữ Tày trong phát triển

kinh tế hộ gia đình............................................................................. 100

4.2.2. Giải pháp chung về chính sách nhằm tạo điều kiện cho phu nữ

Tày phát kinh tế gia đình phát triển kinh tế hộ................................. 101

4.2.2.1. Chính sách tín dụng, vốn.................................................................. 101

4.2.2.2. Chính sách về phát triển khoa học công nghệ.................................. 102

4.2.2.3. Tăng cường các hoạt động khuyến nông, khuyến lâm, khuyến

nghề đến các xã vùng cao, vùng sâu, vùng xa .................................. 103

4.2.3. Giải pháp về chính sách xã hội nhằm hỗ trợ phụ nữ Tày nâng cao

năng lực quản lý kinh tế hộ gia đình................................................. 103

4.2.3.1. Nâng cao kiến thức cho phụ nữ........................................................ 103

4.2.2.2. Các hoạt động huy động nguồn lực hỗ trợ phụ nữ phát triển .......... 104

4.2.2.3. Tăng cường hoạt động của Hội phụ nữ các cấp............................... 106

4.3. Kiến nghị................................................................................................ 107

KẾT LUẬN.................................................................................................... 108

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 110

PHỤ LỤC ...................................................................................................... 112

vii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

CIG Nhóm nông dân cùng sở thích

CNH-HĐH Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa

DN Doanh nghiệp

GCNQSDĐ Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất

HĐND Hội đồng nhân dân

HLHPN Hội Liên hiệp phụ nữ

KT-XH Kinh tế xã hội

KHKT Khoa học kỹ thuật

PTKT Phát triển kinh tế

UBND Uỷ ban nhân dân

viii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 3.1. Tình hình dân số và lao động huyện Na Rì giai đoạn 2015-2017 ... 46

Bảng 3.2. Số hộ dân tộc Tày của huyện Na Rì ........................................... 47

Bảng 3.3. Kết quả rà soát hộ nghèo và cận nghèo huyện Na Rì năm 2017..... 48

Bảng 3.4. Một số chỉ tiêu về hệ thống giáo dục huyện Na Rì giai đoạn

2015-2017.................................................................................... 49

Bảng 3.5. Một số chỉ tiêu về hệ thống Y tế huyện Na Rì giai đoạn

2015-2017 ................................................................................... 50

Bảng 3.6. Một số chỉ tiêu kinh tế - xã hội chủ yếu của huyện Na Rì

giai đoạn 2015-2017 ................................................................... 52

Bảng 3.7. Số hộ nông thôn huyện Na Rì chia theo lĩnh vực sản xuất,

kinh doanh................................................................................... 54

Bảng 3.8. Diện tích, năng suất, sản lượng một số cây trồng chính của

huyện từ năm 2015-2017............................................................. 58

Bảng 3.9. Số lượng gia súc, gia cầm của Huyện từ năm 2015 đến 2017 ..... 59

Bảng 3.10. Thống kê số lao động nữ trong các nhóm tuổi giai đoạn 2015-2017...... 59

Bảng 3.11. Số lượng phụ nữ tham gia các cấp ủy đảng, chính quyền

năm 2017 ..................................................................................... 61

Bảng 3.12. Thông tin chung về đối tượng nghiên cứu.................................. 63

Bảng 3.13. Diện tích các loại đất của đối tượng nghiên cứu ........................ 66

Bảng 3.14. Diện tích các loại đất bình quân của các hộ nghiên cứu theo

từng xã ........................................................................................ 67

Bảng 3.15. Vai trò của phụ nữ trong hoạt động trồng lúa............................. 69

Bảng 3.16. Đóng góp của phụ nữ Tày trong hoạt động trồng lúa phân

theo địa bàn nghiên cứu.............................................................. 70

Bảng 3.17. Phân tích ANOVA sự khác biệt về số ngày công thực hiện

các công việc trồng lúa ở các xã nghiên cứu .............................. 72

Bảng 3.18. Vai trò của phụ nữ Tày trong hoạt động trồng ngô .................... 73

ix

Bảng 3.19. Vai trò của phụ nữ trong hoạt động trồng ngô ........................... 74

Bảng 3.20. Phân tích ANOVA sự khác biệt về số ngày công thực hiện

các công việc trồng ngô ở các xã nghiên cứu............................. 76

Bảng 3.21. Phân công lao động trong hoạt động lâm nghiệp ....................... 78

Bảng 3.22. Vai trò của phụ nữ Tày trong việc phân công lao động và

điều hành hoạt động sản xuất của hộ.......................................... 80

Bảng 3.23. Vay vốn ngân hàng ..................................................................... 81

Bảng 3.24. Vai trò của phụ nữ trong quản lý vốn......................................... 81

Bảng 3.25. Tham gia các lớp tập huấn để nâng cao trình độ và tiếp cận

khoa học kỹ thuật........................................................................ 83

Bảng 3.26. Tiếp cận thông tin của hộ gia đình.............................................. 84

Bảng 3.27. Vai trò của phụ nữ Tày trong việc ra quyết định của hộ ............ 85

Bảng 3.28. Phân công các hoạt động gia đình .............................................. 86

Bảng 3.29. Mức độ đóng góp của người vợ so với chồng ............................ 89

Bảng 3.30. Tham gia các lớp tập huấn để nâng cao trình độ và tiếp cận

khoa học kỹ thuật........................................................................ 92

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Trong công cuộc xây dựng đất nước trên con đường công nghiệp hóa -

hiện đại hóa, phụ nữ Việt Nam tiếp tục đóng vai trò quan trọng, là động lực

thúc đẩy sự phát triển chung của xã hội. Phụ nữ luôn thể hiện vai trò không thể

thiếu của mình trong mọi lĩnh vực: kinh tế, xã hội, văn hóa, hoạt động tinh

thần.... Song song với những hoạt động góp phần sáng tạo ra mọi của cải vật

chất và tinh thần, phụ nữ còn tích cực tham gia đấu tranh giai cấp, đấu tranh

giải phóng dân tộc, vì sự tiến bộ của nhân loại.

Tại Việt Nam nữ giới chiếm 50,6% dân số và 48,3% lực lượng lao động

xã hội. Hình ảnh của giới nữ Việt Nam không chỉ được tôn vinh bởi giá trị

“công dung ngôn hạnh” mà đã trở thành người bạn đồng hành cùng nam giới

trong hầu hết các lĩnh vực chính trị, kinh tế, khoa học, giáo dục, y học, thông

tin truyền thông, thương mại, du lịch, đối ngoại,… Đặc biệt họ đã đóng góp

quan trọng trong tái cơ cấu nền kinh tế. Việt Nam nằm trong TOP 10 nước

trên toàn thế giới có tỷ lệ công ty có nữ CEO cao nhất; chiếm 50,2% trong

khu vực nông lâm nghiệp; 73,1%, phụ nữ ngành giáo dục; 62,0%, phụ nữ

ngành y tế; hơn 60% tham gia quản lý điều hành kinh tế hộ gia đình; 70% lao

động trong các ngành công nghiệp dệt may, da giầy; 80% tham gia sản xuất

chế biến thủy hải sản và thực phẩm; 50% tham gia lĩnh vực tài chính ngân

hàng, thông tin truyền thông, thương mại du lịch. Với hơn 2/3 doanh nghiệp

do giới nữ làm chủ trong các ngành thuộc lĩnh vực công nghiệp nhỏ và vừa,…

đã tạo việc làm cho hàng vạn lao động, góp phần xóa đói giảm nghèo [Đại hội

đại biểu phụ nữ toàn quốc lần thứ XII].

Na Rì là một trong các huyện vùng cao, nằm ở phía Đông Nam của tỉnh

Bắc Kạn. Phía Bắc giáp huyện Ngân Sơn, phía Tây giáp huyện Bạch Thông

và Chợ Mới, phía Nam giáp huyện Võ Nhai và Phú Lương tỉnh Thái Nguyên,

phía Đông giáp huyện Tràng Định và Bình Gia tỉnh Lạng Sơn. Dân số của