Vai trò của người dân trong xây dựng nông thôn mới tại huyện Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

––––––––––––––––––––––––

TRƢƠNG XUÂN QUÝ

VAI TRÒ CỦA NGƢỜI DÂN TRONG

XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TẠI

HUYỆN SƠN DƢƠNG, TỈNH TUYÊN QUANG

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ

THÁI NGUYÊN – 2014

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

––––––––––––––––––––––––

TRƢƠNG XUÂN QUÝ

VAI TRÒ CỦA NGƢỜI DÂN TRONG

XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TẠI

HUYỆN SƠN DƢƠNG, TỈNH TUYÊN QUANG

Chuyên ngành: Quản lý kinh tế

Mã số: 60.34.04.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Lê Trung Thành

THÁI NGUYÊN – 2014

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan những số liệu và kết quả nghiên cứu đƣợc trình bày

trong luận văn này là hoàn toàn trung thực và chƣa đƣợc công bố trong bất kỳ

công trình nghiên cứu khoa học nào.

Các thông tin trích dẫn, tài liệu tham khảo sử dụng để hoàn thành luận

văn đƣợc chỉ rõ nguồn gốc.

Thái Nguyên, tháng 12 năm 2014

Tác giả luận văn

Trƣơng Xuân Quý

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ii

LỜI CẢM ƠN

Để luận văn đƣợc hoàn thành, tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy, cô

giáo phòng Quản lý đào tạo sau Đại học trƣờng Đại học Kinh tế và Quản trị

kinh doanh Thái Nguyên đã tạo điều kiện và hƣớng dẫn tôi trong quá trình

học tập và nghiên cứu.

Xin trân trọng cảm ơn sự hợp tác tạo điều kiện của cán bộ Cục Thống

kê Tuyên Quang; Ủy ban nhân dân huyện Sơn Dƣơng; Đảng ủy, Ủy ban nhân

dân xã Đại Phú và xã Ninh Lai, huyện Sơn Dƣơng và các hộ dân xã Đại Phú

và Ninh Lai đã giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và đánh giá thực trạng

xây dựng nông thôn mới tại huyện Sơn Dƣơng và góp ý kiến cho tôi trong

quá trình thực hiện luận văn.

Xin trân trọng cảm ơn sự quan tâm chỉ bảo, hƣớng dẫn tận tình của

PGS.TS. Lê Trung Thành

Xin trân trọng cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ tôi

trong suốt thời gian học tập.

Xin chân thành cảm ơn!

Thái Nguyên, tháng 12 năm 2014

Tác giả luận văn

Trƣơng Xuân Quý

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN.................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN.....................................................................................................ii

MỤC LỤC.........................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .....................................................................vi

DANH MỤC CÁC BẢNG.................................................................................vii

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1

1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1

2. Mục tiêu nghiên cứu...................................................................................... 4

3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu................................................................. 4

4. Ý nghĩa khoa học của đề tài.......................................................................... 6

5. Bố cục của luận văn ...................................................................................... 7

Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ XÂY DỰNG

NÔNG THÔN MỚI......................................................................................... 8

1.1. Cơ sở lý luận .............................................................................................. 8

1.1.1. Một số khái niệm..................................................................................... 8

1.1.2. Nội dung ngƣời dân xây dựng NTM.................................................... 11

1.1.3. Vai trò của ngƣời dân trong xây dựng NTM ........................................ 13

1.1.4. Ngƣời dân tham gia vào các chƣơng trình, dự án xây dựng NTM

thông qua một số hình thức............................................................................. 15

1.1.5. Mức độ tham gia của ngƣời dân đƣợc thể hiện dƣới nhiều cấp độ....... 16

1.1.6. Các yếu tố ảnh hƣởng đến vai trò của ngƣời dân trong xây dựng NTM .... 16

1.2. Cơ sở thực tiễn ......................................................................................... 20

1.2.1. Kinh nghiệm của một số nƣớc trên thế giới về xây dựng NTM ................ 20

1.2.2. Kinh nghiệm của Việt Nam về xây dựng NTM.................................... 37

Chƣơng 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................................. 41

2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 41

2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu.......................................................................... 41

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

iv

2.2.1. Chọn điểm nghiên cứu .......................................................................... 41

2.2.2. Phƣơng pháp thu thập thông tin ............................................................ 41

2.2.3. Phƣơng pháp tổng hợp thông tin........................................................... 42

2.2.4. Phƣơng pháp phân tích thông tin .......................................................... 42

2.3. Các chỉ tiêu nghiên cứu............................................................................ 43

2.4. Thời gian nghiên cứu ............................................................................... 44

2.5. Dữ liệu nghiên cứu................................................................................... 44

Chƣơng 3: CÁC YẾU TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN VAI TRÒ CỦA

NGƢỜI DÂN TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI....................... 45

3.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu................................................................... 45

3.1.1. Điều kiện tự nhiên................................................................................. 45

3.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội...................................................................... 45

3.2. Kết quả xây dựng NTM tại huyện Sơn Dƣơng........................................ 55

3.2.1. Quy hoạch xây dựng NTM ................................................................... 55

3.2.2. Xây dựng hệ thống giao thông và cơ sở vật chất văn hóa .................... 56

3.2.3. Chỉnh trang nhà ở dân cƣ...................................................................... 57

3.2.4. Hình thức tổ chức sản xuất.................................................................... 57

3.3. Đánh giá về vai trò của ngƣời dân trong xây dựng NTM........................ 58

3.3.1. Những kết quả đạt đƣợc ........................................................................ 58

3.3.2. Tồn tại, hạn chế ..................................................................................... 72

3.3.3. Nguyên nhân của tồn tại, hạn chế ......................................................... 72

3.4. Các yếu tố ảnh hƣởng đến vai trò của ngƣời dân trong xây dựng NTM....... 76

3.4.1. Chính sách của Nhà nƣớc...................................................................... 76

3.4.2. Nhận thức của cán bộ các cấp............................................................... 76

3.4.3. Công tác tuyên truyền về xây dựng NTM............................................. 77

3.4.4. Nhận thức của ngƣời dân về xây dựng NTM ....................................... 78

3.4.5. Điều kiện kinh tế của ngƣời dân ........................................................... 79

3.4.6. Tổ chức triển khai ................................................................................. 80

3.4.7. Thi đua, khen thƣởng ............................................................................ 80

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

v

Chƣơng 4: MỘT SỐ GIẢI PHÁP ĐỂ NÂNG CAO VAI TRÒ CỦA

NGƢỜI DÂN TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TẠI

HUYỆN SƠN DƢƠNG, TỈNH TUYÊN QUANG...................................... 82

4.1. Quan điểm, định hƣớng, mục tiêu của vấn đề nghiên cứu....................... 82

4.1.1. Quan điểm ............................................................................................. 82

4.1.2. Định hƣớng............................................................................................ 83

4.1.3. Mục tiêu................................................................................................. 84

4.2. Các giải pháp để nâng cao vai trò của ngƣời dân trong xây dựng NTM....... 84

4.2.1. Nâng cao chất lƣợng công tác tuyên truyền và công tác thi đua

khen thƣởng.................................................................................................... 85

4.2.2. Nâng cao chất lƣợng quy hoạch............................................................ 86

4.2.3. Tập trung xây dựng và xây dựng dứt điểm trƣớc những cơ sở hạ

tầng phục vụ phát triển sản xuất, nâng cao thu nhập cho ngƣời dân .............. 87

4.2.4. Xây dựng nhiều mô hình phát triển kinh tế với hình thức sản xuất

phù hợp với điều kiện và trình độ của ngƣời dân nông thôn. Đƣa khoa học

công nghệ áp dụng vào nông thôn .................................................................. 87

4.2.5. Nâng cao chất lƣợng đào tạo nguồn nhân lực....................................... 88

4.2.6. Từng bƣớc cải thiện và nâng cao chất lƣợng môi trƣờng nông thôn.... 89

4.2.7. Sơ kết và tổng kết để rút kinh nghiệm và điều chỉnh kịp thời cơ chế,

chính sách........................................................................................................ 89

4.3. Kiến nghị.................................................................................................. 90

4.3.1. Đối với Trung ƣơng .............................................................................. 90

4.3.2. Đối với tỉnh ........................................................................................... 90

4.3.3. Đối với huyện........................................................................................ 91

4.3.4. Đối với xã và cộng đồng dân cƣ ........................................................... 91

KẾT LUẬN.................................................................................................... 93

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 96

PHỤ LỤC....................................................................................................... 98

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

vi

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

NTM : Nông thôn mới

HTX : Hợp tác xã

UB : Ủy ban

UBND : Ủy ban nhân dân

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 3.1: Một số chỉ tiêu kinh tế của huyện Sơn Dƣơng giai đoạn

2011-2014 ....................................................................................... 47

Bảng 3.2: Tổng số hộ phân theo ngành sản xuất chính của hộ....................... 48

Bảng 3.3: Số ngƣời trong độ tuổi lao động có khả năng lao động ở khu

vực nông thôn phân theo ngành nghề ............................................. 48

Bảng 3.4: Số ngƣời trong độ tuổi lao động có khả năng lao động ở khu

vực nông thôn phân theo trình độ chuyên môn kỹ thuật ................ 49

Bảng 3.5: Hộ có sử dụng đất sản xuất nông nghiệp phân theo quy mô sử dụng.... 49

Bảng 3.6: Hộ có sử dụng đất trồng cây hàng năm phân theo quy mô sử dụng ...... 50

Bảng 3.7: Hộ có sử dụng đất trồng lúa phân theo quy mô sử dụng................ 51

Bảng 3.8: Hộ có sử dụng đất trồng cây lâu năm phân theo quy mô sử dụng ....... 51

Bảng 3.9: Hộ có sử dụng đất sản xuất lâm nghiệp phân theo quy mô sử dụng.... 51

Bảng 3.10: Hộ có sử dụng đất sản xuất thủy sản phân theo quy mô sử dụng ...... 52

Bảng 3.11: Hộ nuôi trâu phân theo quy mô nuôi............................................ 52

Bảng 3.12: Hộ nuôi bò phân theo quy mô nuôi .............................................. 53

Bảng 3.13: Hộ nuôi lợn phân theo quy mô nuôi............................................. 53

Bảng 3.14: Hộ nuôi gà phân theo quy mô nuôi .............................................. 54

Bảng 3.15: Kết quả ngƣời dân tham gia vào quy hoạch NTM....................... 60

Bản 3.16: Kết quả ngƣời dân tham gia xây dựng đƣờng bê tông nông thôn.. 62

Bảng 3.17: Kết quả ngƣời dân tham gia xây dựng cơ sở vật chất văn hóa..... 64

Bảng 3.18: Kết quả ngƣời dân tham gia xây dựng nhà ở dân cƣ.................... 65

Bảng 3.19: Kết quả ngƣời dân tham gia vào các hình thức tổ chức sản xuất...... 66

Bảng 3.20: Phƣơng thức tham gia đóng góp trong việc phát huy nội lực để

xây dựng NTM................................................................................ 67

Bảng 3.21: Kết quả tổng hợp nguồn vốn thực hiện Chƣơng trình mục tiêu

Quốc gia xây dựng NTM trên địa bàn huyện Sơn Dƣơng.............. 68

Bảng 3.22: Kết quả ngƣời dân tham gia giám sát xây dựng NTM................. 69

Bảng 3.23: Đánh giá xã đạt tiêu chí NTM theo số lƣợng tiêu chí của

chƣơng trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM ............................ 71

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Sau gần 30 năm đổi mới, nông nghiệp, nông thôn nƣớc ta đã có nhiều

thay đổi lớn, đời sống ngƣời dân nông thôn đƣợc cải thiện rõ dệt, tuy nhiên

nông thôn nƣớc ta đang bộc lộ nhiều yếu kém, cụ thể:

- Nông thôn phát triển thiếu quy hoạch và tự phát;

- Kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội lạc hậu;

- Mức sống vật chất, văn hóa, y tế, giáo dục của cƣ dân nông thôn tuy

đã đƣợc cải thiện nhƣng còn ở mức thấp và ngày càng doãng cách xa so với

đô thị;

- Cảnh quan sinh thái nông thôn ngày càng ô nhiễm nghiêm trọng.

Nông thôn là một phần quan trọng, có ảnh hƣởng lớn tới sự ổn định và

phát triển bền vững của cả nền kinh tế - xã hội. Phát triển nông thôn toàn diện

là cơ sở vững chắc để phát triển đất nƣớc, trong đó ngƣời dân nông thôn vừa

là chủ thể, vừa là đối tƣợng chính trong các chính sách đầu tƣ cho nông thôn.

Vai trò của ngƣời dân đã đƣợc nghiên cứu trong nhiều chƣơng trình trên thế

giới cũng nhƣ trong nƣớc. Vai trò của ngƣời dân trong việc giải quyết các vấn

đề nông nghiệp, nông thôn là một trong những yếu tố quyết định quan trọng

trong sự thành công của các chƣơng trình, dự án.

Đảng và Nhà nƣớc ta luôn quan tâm đầu tƣ cho khu vực nông thôn.

Trong những năm vừa qua, cùng với sự đổi mới chung của đất nƣớc, nông

nghiệp, nông thôn nƣớc ta đã đạt đƣợc những thành tựu quan trọng, đời sống

của nông dân đƣợc cải thiện nhiều, bộ mặt nông thôn đã có những biến đổi

sâu sắc. Nghị quyết đại hội đại biểu Đảng toàn quốc lần thứ X đã xác định

“Hiện nay và nhiều năm tới, vấn đề nông nghiệp, nông dân và nông thôn có

tầm chiến lƣợc đặc biệt quan trọng”. Nghị quyết Hội nghị lần thứ bảy, Ban

Chấp hành Trung ƣơng (khóa X) đã ra Nghị quyết số 26-NQ/TW về "nông

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

2

nghiệp, nông dân, nông thôn", trong đó đề ra mục tiêu "xây dựng NTM có kết

cấu hạ tầng kinh tế - xã hội hiện đại; cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức

sản xuất hợp lý, gắn nông nghiệp với phát triển nhanh công nghiệp, dịch vụ,

đô thị theo quy hoạch; xã hội nông thôn ổn định, giàu bản sắc văn hóa dân

tộc; dân trí đƣợc nâng cao, môi trƣờng sinh thái đƣợc bảo vệ; hệ thống chính

trị ở nông thôn dƣới sự lãnh đạo của Đảng đƣợc tăng cƣờng". Thủ tƣớng

Chính phủ đã ban hành Quyết định số 800/QĐ-TTg ngày 04/6/2010 phê duyệt

Chƣơng trình mục tiêu quốc gia về xây dựng NTM giai đoạn 2010-2020

khẳng định xây dựng NTM là mục tiêu quốc gia, là vấn đề lớn, nhằm tạo ra sự

chuyển biến bề mọi mặt trong sản xuất nông nghiệp, kinh tế nông thôn và

nâng cao chất lƣợng sống của ngƣời dân, đồng thời cũng là để rút ngắn

khoảng cách giữa nông thôn và thành thị.

Tuyên Quang là tỉnh miền núi có trên 80% dân số sống ở nông thôn,

trong nhiều năm qua, tỉnh đã quan tâm đến phát triển nông nghiệp, nông thôn

với nhiều chƣơng trình, dự án đã đƣợc đầu tƣ. Mặc dù vậy nông thôn Tuyên

Quang vẫn còn nhiều mặt hạn chế nhƣ: Các xã chƣa có quy hoạch phát triển

đồng bộ; hạ tầng kinh tế - xã hội chƣa đáp ứng đƣợc yêu cầu đời sống của

nhân dân cũng nhƣ phát triển sản xuất hàng hóa; trình độ sản xuất, khả năng

tiếp cận với thị trƣờng, khoa học công nghệ của lao động nông thôn còn thấp

kém; kinh tế nông nghiệp chuyển dịch chậm; sản xuất phi nông nghiệp chƣa

phát triển. Để đổi mới nông nghiệp, nông dân và nông thôn, Ban Chấp hành

Đảng bộ tỉnh (khóa XV) đã ban hành Nghị quyết số 27-NQ/TU ngày

23/11/2011 về xây dựng NTM giai đoạn 2011-2015, định hƣớng đến năm

2020. Ngày 29/3/2012 UBND tỉnh đã ban hành Kế hoạch số 16/KH-UBND

thực hiện Nghị quyết số 27-NQ/TU ngày 23/11/2011 của Ban Chấp hành

Đảng bộ tỉnh và Quyết định số 70/QĐ-UBND ngày 29/3/2012 về việc phê

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

3

duyệt Đề án xây dựng NTM tỉnh Tuyên Quang giai đoạn 2012-2020, định

hƣớng đến năm 2030.

Xây dựng NTM là cuộc cách mạng và cuộc vận động lớn để cộng đồng

dân cƣ ở nông thôn đồng lòng xây dựng thôn, xã, gia đình của mình khang

trang, sạch đẹp; phát triển sản xuất toàn diện (nông nghiệp, công nghiệp, dịch

vụ); có nếp sống văn hóa, môi trƣờng và an ninh nông thôn đƣợc đảm bảo; thu

nhập, đời sống vật chất, tinh thần của ngƣời dân đƣợc nâng cao. Xây dựng

NTM giúp cho nông dân có niềm tin, trở nên tích cực, chăm chỉ, đoàn kết giúp

đỡ nhau xây dựng nông thôn phát triển giàu đẹp, dân chủ, văn minh. Để đạt

đƣợc mục tiêu xây dựng thành công NTM thì ngƣời dân nông thôn là chủ thể

đóng vai trò quyết định. Ngƣời dân phải đƣợc biết, đƣợc bàn, đƣợc quyết định,

tự làm, tự giám sát và đƣợc thụ hƣởng. Tuy nhiên hiện nay trên địa bàn tỉnh

Tuyên Quang nói chung và huyện Sơn Dƣơng nói riêng chƣa phát huy tốt vai

trò của ngƣời dân trong xây dựng NTM, sự tham gia của ngƣời dân trong việc

thực hiện nhiều tiêu chí còn thấp, kết quả thực hiện 19 tiêu chí NTM hiện nay

mới có 01 xã đạt 11 tiêu chí và 01 xã đạt 10 tiêu chí bởi nhiều lý do nhƣ cơ sở

hạ tầng thấp kém, trình độ dân trí thấp, năng lực quản lý, cơ chế, phƣơng pháp

triển khai thực hiện chƣa phù hợp, …và nhất là chƣa phát huy đƣợc vai trò của

ngƣời dân trong việc thực hiện một số tiêu chí.

Hiện nay tác giả đang công tác tại Sở Công thƣơng Tuyên Quang là

ngành quản lý 02/19 tiêu chí NTM của xã (là điện và chợ nông thôn). Ủy ban

nhân dân tỉnh Tuyên Quang đã thành lập Ban chỉ đạo Chƣơng trình mục tiêu

Quốc gia xây dựng NTM trên địa bàn tỉnh, trong đó Sở Công thƣơng phụ

trách 02 tiêu chí NTM của ngành, ngoài ra Sở Công thƣơng còn đƣợc giao

làm tổ trƣởng tổ nắm bắt, theo dõi huyện Sơn Dƣơng. Xuất phát từ tầm quan

trọng của ngƣời dân trong xây dựng NTM nên em quyết định chọn đề tài “Vai

trò của người dân trong xây dựng NTM tại huyện Sơn Dương, tỉnh Tuyên