Vài suy nghĩ về ngoại giao đa phương Việt Nam

Nghiên cứu Quốc tế số 2 (89) Đối ngoại Việt Nam

6/2012 29 2 30 6/2012

Năm 1941, Người về nước xây dựng lực lượng, cứu phi công Mỹ,

hợp tác với Deer Team của OSS (Mỹ) để khẳng định lập trường đứng

hẳn về phía Đồng minh chống phát xít Nhật giành độc lập cho Việt Nam.

Như để khẳng định mình, Người lấy tên Hồ Chí Minh.

Sau khi Cách mạng tháng Tám thành công, Chủ tịch Hồ Chí Minh

đã phải xử lý khôn khéo mối quan hệ với các nước lớn: thực hiện chính

sách “Ngoại giao Câu Tiễn” với Tàu Tưởng và thương lượng với chính

phủ Pháp (thậm chí phải thanh minh “Hồ Chí Minh không bán nước”);

tiếp tục giữ quan hệ với Mỹ, gửi thư cho Tổng thống Mỹ, lập Hội Ái hữu

Việt-Mỹ; gửi đơn xin tham gia Liên Hợp Quốc (LHQ) ngay từ Khóa Đại

hội đồng (ĐHĐ) đầu tiên vào tháng 1/1946.

Đường lối NGĐP của Hồ Chí Minh cũng thể hiện qua việc chia sẻ

những giá trị chung của nhân loại. Khi thảo Tuyên ngôn Độc lập ngày

2/9/1945, Người đã trích dẫn Tuyên ngôn Nhân quyền của Pháp và

Tuyên ngôn Độc lập của Mỹ, khẳng định mục tiêu “Tam Dân” của Tôn

Dật Tiên: “Độc lập, Tự do, Hạnh phúc”. Những giá trị phổ cập đó vẫn

còn là những mục tiêu theo đuổi của toàn nhân loại hiện nay và mãi mãi

sau này.

Năm 1949, giải phóng biên giới, Việt Nam nối liền với phe Xã hội

chủ nghĩa, Hồ Chí Minh đã sang Trung Quốc và Liên Xô tranh thủ hợp

tác, đồng thời cũng tích cực chỉ đạo phát triển ngoại giao nhân dân, cử

các đoàn tham gia các hoạt động của phong trào hòa bình, dân chủ để tỏ

tình đoàn kết quốc tế và tranh thủ thế giới ủng hộ cuộc kháng chiến của

Việt Nam, liên kết với phong trào chống chiến tranh mạnh mẽ chưa từng

có trong lịch sử ngay trong lòng nước Pháp và nước Mỹ, kết hợp tối ưu

sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại - một bài học vô cùng quan trọng

trong NGĐP của Việt Nam.

Trong Chiến tranh lạnh

Chiến tranh thế giới lần thứ hai gây tổn thất nặng nề không chỉ cho

các nước thua trận mà cả các nước Đồng minh thắng trận. Khác với sau

Chiến tranh thế giới lần thứ nhất, Mỹ theo đuổi chủ nghĩa biệt lập nên

không tham gia Hội Quốc Liên, lần này Mỹ hăng hái cùng Liên Xô và

Anh nhanh chóng thành lập LHQ, phù hợp với nguyện vọng chung của

nhân dân thế giới muốn duy trì hòa bình và phát triển, đồng thời cũng

giành quyền quyết định (quyền phủ quyết - veto) cho năm nước lớn trong

tổ chức này. Tương quan lực lượng lúc đầu tại LHQ nghiêng hẳn về phía

Mỹ và phương Tây. Liên Xô đứng đầu phe XHCN bị thiểu số, luôn luôn

phải dùng quyền phủ quyết để bảo vệ lợi ích của phe XHCN. Cựu Ngoại

trưởng Liên Xô Gromyko bị báo chí đặt biệt danh là “Mr. Nyet”.1 Vai trò

duy trì hòa bình của LHQ trong thời gian này bị tê liệt, thậm chí còn bị

Mỹ lợi dụng lôi kéo các nước khác đưa quân dưới lá cờ LHQ vào tham

chiến ở Triều Tiên.

Tuy Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa thành lập từ năm 1949, nhưng

ghế tại LHQ và HĐBA vẫn do Tưởng Giới Thạch nắm giữ. Phần lớn các

nước Á - Phi chưa độc lập và chưa thể tham gia LHQ. Để tập hợp lực

lượng, Trung Quốc đề ra chủ trương đối ngoại “cầu đồng tồn dị” (cùng

tìm điểm đồng thuận và gác lại những điểm khác biệt), cùng Ấn Độ đề ra

năm nguyên tắc chung sống hòa bình (Pan Shila) và cùng In-đô-nê-xi-a

tổ chức Hội nghị Băng-đung năm 1955. Việt Nam đã ủng hộ 5 nguyên

tắc đó2

và Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã tham gia Hội nghị Băng-đung.

1 Andrei Andreyevich Gromyko, Ngoại trưởng của Liên Xô (1957-1985), từ 1985 đến

1987 là Chủ tịch Đoàn Chủ tịch Xô-viết Tối cao Liên Xô. Ông nghỉ hưu từ 1987.

2 Tôi đã được Đại sứ Ấn Độ Patharathi, Chủ tịch Ủy ban quốc tế, tự hào cho xem cuốn

sổ vàng với bút tích Chủ tịch Hồ Chí Minh ghi “Hail Pan Shila” (Chào Pan Shila).