Tuyển chọn và sử dụng các bài tập hóa học có nội dung thực tiễn trong dạy học các bài về chất chương trình hóa lớp 8 ở trường thcs

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ĐÀ NẴNG

---------

NGUYỄN THỊ HIỀN

TUYỂN CHỌN VÀ SỬ DỤNG CÁC BÀI TẬP HÓA HỌC

CÓ NỘI DUNG THỰC TIỄN TRONG DẠY HỌC CÁC

BÀI VỀ CHẤT CHƯƠNG TRÌNH HÓA LỚP 8

Ở TRƯỜNG THCS

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP

Đà Nẵng, 2019

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ĐÀ NẴNG

---------

NGUYỄN THỊ HIỀN

TUYỂN CHỌN VÀ SỬ DỤNG CÁC BÀI TẬP HÓA HỌC

CÓ NỘI DUNG THỰC TIỄN TRONG DẠY HỌC CÁC

BÀI VỀ CHẤT CHƯƠNG TRÌNH HÓA LỚP 8

Ở TRƯỜNG THCS

Chuyên ngành : Sư phạm Hóa học

GVHD : Th.S Nguyễn Thị Lan Anh

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP

Đà Nẵng, 2019

Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Nguyễn Thị Lan Anh

SVTH: Nguyễn Thị Hiền – Sư Phạm Hóa i

MỤC LỤC

MỤC LỤC............................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN........................................................................................................iv

LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................. v

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT................................................................................ vi

MỞ ĐẦU................................................................................................................ 1

1. Lý do chọn đề tài................................................................................................ 1

2. Mục đích nghiên cứu.......................................................................................... 2

3. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 2

4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ................................................................... 2

5. Phương pháp nghiên cứu.................................................................................... 2

6. Điểm mới của đề tài ........................................................................................... 3

NỘI DUNG ............................................................................................................ 4

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI ..................................................... 4

1.1. Đổi mới giáo dục ở trường phổ thông............................................................. 4

1.1.1. Xu hướng đổi mới giáo dục trên thế giới và Việt Nam ................................ 4

1.1.2. Đổi mới phương pháp dạy học nhằm chú trọng phát triển năng lực của học

sinh ......................................................................................................................... 4

1.2. Định hướng phát triển năng lực cho học sinh trong giáo dục phổ thông........ 6

1.2.1. Khái niệm năng lực ...................................................................................... 6

1.2.2. Cấu trúc của năng lực.................................................................................. 6

1.2.3. Các năng lực cốt lõi cần phát triển cho học sinh phổ thông ........................ 7

1.2.3.1. Khái niệm .................................................................................................. 7

1.2.3.2. Phân loại ................................................................................................... 7

1.3. Bài tập hóa học.............................................................................................. 15

1.3.1. Khái niệm ................................................................................................... 15

1.3.2. Ý nghĩa tác dụng của bài tập hóa học........................................................ 15

1.3.3. Phân loại bài tập hóa học .......................................................................... 16

1.3.4. Ý nghĩa tác dụng của bài tập hóa học có nội dung gắn với thực tiễn trong

phát triển năng lực cho học sinh.......................................................................... 22

1.4. Thực trạng dạy học việc sử dụng hệ thống bài tập nói chung và bài tập thực

tiễn trong dạy học Hóa học lớp 8 ......................................................................... 24

Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Nguyễn Thị Lan Anh

SVTH: Nguyễn Thị Hiền – Sư Phạm Hóa ii

1.4.1. Mục đích điều tra ....................................................................................... 24

1.4.2. Nội dung điều tra ....................................................................................... 24

1.4.3. Phương pháp điều tra ................................................................................ 24

1.4.4. Đối tượng điều tra...................................................................................... 24

1.4.5. Xây dựng phiếu điều tra............................................................................. 24

1.4.6. Kết quả điều tra.......................................................................................... 24

CHƯƠNG 2: TUYỂN CHỌN VÀ XÂY DỰNG HỆ THỐNG CÁC BÀI TẬP

CÓ NỘI DUNG THỰC TIỄN TRONG CHƯƠNG TRÌNH HÓA LỚP 8

Ở TRƯỜNG THCS.............................................................................................. 28

2.1. Nội dung nghiên cứu kiến thức Hóa học lớp 8 ở THCS............................... 28

2.1.1. Chương 4: Oxi - Không khí........................................................................ 28

2.1.2. Chương 5: Hidro - Nước............................................................................ 28

2.2. Tuyển chọn và xây dựng hệ thống câu hỏi và dạng bài tập có nội dung gắn

với thực tiễn theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh THCS .............. 28

2.2.1. Nguyên tắc.................................................................................................. 28

2.2.2. Quy trình xây dựng hệ thống câu hỏi, bài tập có nội dung gắn với thực tiễn... 30

2.3. Hệ thống các câu hỏi và bài tập có nội dung gắn liền với thực tiễn ............. 32

2.4. Hệ thống câu hỏi và bài tập đánh giá theo các mức độ.................................46

2.4.1. Bài tập trắc nghiệm....................................................................................46

2.4.2. Bài tập tự luận............................................................................................53

CHƯƠNG 3: SỬ DỤNG CÁC BÀI TẬP CÓ NỘI DUNG THỰC TIỄN TRONG

DẠY HỌC CÁC BÀI VỀ CHẤT CHƯƠNG TRÌNH HÓA HỌC LỚP 8.......... 62

3.1. Phương hướng sử dụng bài tập gắn với thực tiễn ......................................... 62

3.1.1. Sử dụng khi mở đầu bài giảng ................................................................... 62

3.1.2. Sử dụng khi xây dựng kiến thức mới.......................................................... 64

3.1.3. Sử dụng khi củng cố vận dụng kiến thức.................................................... 66

3.1.5. Sử dụng trong giờ thực hành...................................................................... 72

3.1.6. Sử dụng trong kiểm tra, đánh giá............................................................... 73

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.............................................................................. 77

DANH MỤC THAM KHẢO............................................................................... 78

PHỤ LỤC

Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Nguyễn Thị Lan Anh

SVTH: Nguyễn Thị Hiền – Sư Phạm Hóa iii

LỜI CẢM ƠN

Em xin được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến cô giáo ThS.

Nguyễn Thị Lan Anh, người đã tận tình hướng dẫn, động viên, giúp đỡ tôi trong

suốt quá trình làm khóa luận.

Qua đây em cũng xin gửi lời cảm ơn tới Thầy (cô) giáo trong khoa hóa

học, các thầy cô giáo trong tổ phương pháp dạy học đã tạo điều kiện giúp đỡ em

hoàn thành khóa luận tốt nghiệp.

Xin được cảm ơn sự hợp tác, giúp đỡ của Ban giám hiệu, các thầy cô và

các em học sinh THCS Lương Thế Vinh, đã tạo điều kiện cho em khảo sát các

vấn đề thực tiễn có liên quan đến phạm vi nghiên cứu của đề tài.

Mặc dù rất cố gắng để hoàn thành đề tài một cách tốt nhất, song do thời

gian có hạn và mới làm quen với công tác nghiên cứu nên không tránh khỏi

những thiếu sót. Tôi rất mong nhận được những đóng góp của quý thầy, cô cùng

toàn thể các bạn để khóa luận của em được hoàn thiện hơn.

Em xin chân thành cảm ơn!

Đà Nẵng, ngày 09 tháng 01 năm 2019

Sinh viên

Nguyễn Thị Hiền

Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Nguyễn Thị Lan Anh

SVTH: Nguyễn Thị Hiền – Sư Phạm Hóa iv

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan khóa luận được hoàn thành do sự cố gắng và nỗ lực của

bản thân cùng với sự giúp đỡ tận tình của ThS. Nguyễn Thị Lan Anh

Nội dung khóa luận không sao chép, trùng lặp với bất kì đề tài nào khác.

Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm.

Đà Nẵng, ngày 10 tháng 01 năm 2019

Sinh viên

Nguyễn Thị Hiền

Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Nguyễn Thị Lan Anh

SVTH: Nguyễn Thị Hiền – Sư Phạm Hóa v

DANH MỤC TỪ NGỮ VIẾT TẮT

BT Bài tập

BTHH Bài tập hóa học

GV Giáo viên

HS Học sinh

NXB Nhà xuất bản

PPDH Phương pháp dạy học

THCS Trung học cơ sở

TN Thực nghiệm

Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Nguyễn Thị Lan Anh

SVTH: Nguyễn Thị Hiền – Sư Phạm Hóa 1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Thế giới đang phát triển như vũ bão với sự bùng nổ của khoa học, kĩ thuật và

những bước tiến nhảy vọt của tri thức nhân loại. Trong sự phát triển kì diệu ấy,

Việt Nam đang tiến nhanh trên con đường công nghiệp hóa-hiện đại hóa đất

nước. Thời đại văn minh công nghiệp đòi hỏi người lao động phải có khả năng

thích ứng, khả năng nghiên cứu và vận dụng linh hoạt, sáng tạo tri thức của nhân

loại vào điều kiện, hoàn cảnh và gắn liền với thực tế.

Trong sự tồn tại, phát triển bền vững của quốc gia, giáo dục đóng vai trò vô

cùng quan trọng. Trước đòi hỏi của xã hội đối với giáo dục, Đảng đã ra nghị

quyết về: “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu

công nghiệp hóa-hiện đại hóa đất nước trong điều kiện kinh tế thị trường định

hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế”. Nghị quyết đã nêu rõ, cần chuyển

mạnh quá trình giáo dục từ truyền thụ kiến thức sang phát triển toàn diện năng

lực và phẩm chất, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo cho người học, đổi

mới nội dung giáo dục và đào tạo theo hướng tinh giản, cơ bản, phù hợp với thực

tiễn Việt Nam, gắn lí thuyết với thực hành ứng dụng, phù hợp với từng cấp học,

bậc học.[11]

Hóa học là bộ môn khoa học vừa lí thuyết vừa thực nghiệm, có vai trò vô

cùng quan trọng trong nền giáo dục và kinh tế xã hội của mỗi quốc gia. Xuất phát

từ những yêu cầu của xã hội và thực tế giáo dục hiện nay, để phát triển các năng

lực chung cốt lõi và năng lực chuyên môn cho học sinh, góp phần nâng cao chất

lượng giáo dục bộ môn Hóa học, đòi hỏi giáo viên cần đổi mới nội dung, phương

pháp, phương tiện, hình thức dạy học và kiểm tra đánh giá.

Tuyển chọn và sử dụng bài tập Hóa học có nội dung gắn liền với thực tiễn là

việc làm cần thiết giúp học sinh thấy được mối liên hệ giữa các kiến thức được học

với thực tiễn, từ đó nâng cao chất lượng dạy và học theo định hướng đổi mới của

Bộ Giáo dục và Đào tạo. Tuy nhiên, thực tế quá trình dạy và học hiện nay chủ yếu

còn tập trung vào bài tập lí thuyết, bài tập tính toán nhiều khi xa rời với thực tiễn.

Việc khai thác các bài tập có sử dụng kiến thức hóa học, kiến thức liên môn giải

quyết các vấn đề thực tiễn có liên quan là một việc làm cần thiết hiện nay.

Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Nguyễn Thị Lan Anh

SVTH: Nguyễn Thị Hiền – Sư Phạm Hóa 2

Chương trình hóa học THCS, nhất là ở khối lớp 8 có rất ít bài tập liên quan

đến việc giải quyết các vấn đề thực tiễn, các tư liệu tham khảo còn lan man, chưa

có hệ thống. Xuất phát từ những lí do trên tôi đã chọn đề tài: “Tuyển chọn và sử

dụng các bài tập Hóa học có nội dung thực tiễn trong dạy học các bài về chất

chương trình hóa lớp 8 ở trường THCS”.

2. Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu việc xây dựng, tuyển chọn và sử dụng một số bài tập Hóa học có

nội dung gắn với thực tiễn trong dạy học Hóa học lớp 8 ở trường THCS nhằm

phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh.

3. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu

Việc nghiên cứu đề tài nhằm thực hiện các nhiệm vụ sau:

- Nghiên cứu cơ sở lí luận về xây dựng, tuyển chọn và sử dụng bài tập trong dạy

học hóa học theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh.

- Xây dựng hệ thống câu hỏi và các dạng bài tập hóa học có nội dung gắn với

thực tiễn trong chương trình Hóa lớp 8.

- Sử dụng các bài tập hóa học có nội dung gắn với thực tiễn đã xây dựng và sưu

tầm được trong dạy học Hóa học lớp 8.

- Thực nghiệm sư phạm: tuyển chọn và sử dụng các câu hỏi và dạng bài tập đã

xây dựng để phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh.

- Phạm vi nghiên cứu

Chỉ nghiên cứu học sinh thuộc khối lớp 8 của trường THCS Lương Thế Vinh-TP

Đà Nẵng.

4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu

- Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học Hóa học ở trường THCS.

- Đối tượng nghiên cứu: Hệ thống câu hỏi, bài tập có nội dung gắn với thực tiễn

trong dạy học phần Hóa học lớp 8

5. Phương pháp nghiên cứu

Sử dụng kết hợp các nhóm phương pháp sau đây:

- Nhóm phương pháp nghiên cứu lí thuyết: phân tích, tổng hợp, phân loại, hệ

thống hóa trong nghiên cứu tổng hợp tài liệu lí luận có liên quan.

- Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn:

Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Nguyễn Thị Lan Anh

SVTH: Nguyễn Thị Hiền – Sư Phạm Hóa 3

+ Điều tra, phỏng vấn, trao đổi, hỏi ý kiến giáo viên trong trường.

+ Phương pháp thực nghiệm sư phạm.

- Nhóm phương pháp xử lý thông tin: Áp dụng phần mềm xử lý số liệu thống kê

để xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm thu được.[13]

6. Điểm mới của đề tài

Các bài tập Hóa học được sử dụng nhiều trong dạy học trước đây chủ yếu là

những bài tập nặng về lí thuyết về tính toán, nhiều bài tập còn mang tính giả định

chưa gắn liền với thực tiễn. Do đó, việc nghiên cứu xây dựng, tuyển chọn và sử

dụng các câu hỏi, dạng bài tập hóa học có nội dung gắn với thực tiễn trong dạy

học Hóa học THCS sẽ góp phần khắc phục những tồn tại trên, giúp học sinh củng

cố kiến thức, phát triển tư duy, hình thành các năng lực chung cũng như các năng

lực chuyên biệt thông qua môn Hóa học, giúp việc học của HS trở nên có ý nghĩa

hơn, tạo hứng thú và động lực học tập cho các em.

Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Nguyễn Thị Lan Anh

SVTH: Nguyễn Thị Hiền – Sư Phạm Hóa 4

NỘI DUNG

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI

1.1. Đổi mới giáo dục ở trường phổ thông

1.1.1. Xu hướng đổi mới giáo dục trên thế giới và Việt Nam

Hiện nay, trên thế giới có một số xu hướng đổi mới phương pháp dạy học

như sau:

- Chuyển từ mô hình truyền thụ một chiều sang mô hình dạy học hợp tác hai

chiều.

- Chuyển từ quan điểm phương pháp dạy học “lấy GV làm trung tâm” sang

quan điểm “lấy HS làm trung tâm”.

- Dạy cách học, bồi dưỡng năng lực tự học, tự đánh giá.

- Học không chỉ để nắm kiến thức mà còn nắm cả phương pháp giành lấy

kiến thức.

- Học việc áp dụng kiến thức và bồi dưỡng thái độ làm trung tâm.

- Sử dụng các phương pháp dạy học tích cực.

- Sử dụng các phương tiện, tranh ảnh, hình ảnh minh họa trong đó có ứng

dụng công nghệ thông tin trong dạy học là phổ biến nhất.[4]

1.1.2. Đổi mới phương pháp dạy học nhằm chú trọng phát triển năng lực của

học sinh

Phương pháp dạy học theo quan điểm phát triển năng lực không chỉ chú ý

tính tích cực của học sinh về hoạt động trí tuệ mà còn chú ý rèn luyện năng lực

giải quyết vấn đề gắn với những tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp, đồng

thời gắn hoạt động trí tuệ với hoạt động thực hành, thực tiễn. Tăng cường việc

học tập trong nhóm, đổi mới quan hệ giáo viên-học sinh theo hướng cộng tác có

ý nghĩa quan trọng nhằm phát triển năng lực xã hội. Bên cạnh việc học tập những

tri thức và kỹ năng riêng lẻ của các môn học chuyên môn cần bổ sung các chủ đề

học tập phức tạp nhằm phát triển năng lực giải quyết các vấn đề phức tạp hơn.

Những định hướng chung, tổng quát về đổi mới phương pháp dạy học các

môn học thuộc chương trình giáo dục định hướng phát triển năng lực là:

Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Nguyễn Thị Lan Anh

SVTH: Nguyễn Thị Hiền – Sư Phạm Hóa 5

- Phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của người học, hình thành và

phát triển năng lực tự học (sử dụng sách giáo khoa, nghe, ghi chép, tìm kiếm

thông tin,…) trên cơ sở đó trau dồi các phẩm chất linh hoạt, độc lập, sáng tạo của

tư duy.

- Có thể chọn lựa một cách linh hoạt các phương pháp chung và phương

pháp đặc thù của môn học để thực hiện. Tuy nhiên dù sử dụng bất kỳ phương

pháp nào cũng phải đảm bảo được nguyên tắc “Học sinh tự mình hoàn thành

nhiệm vụ nhận thức với sự tổ chức, hướng dẫn của giáo viên”.

- Việc sử dụng phương pháp dạy học gắn chặt với các hình thức tổ chức dạy

học. Tùy theo mục tiêu, nội dung, đối tượng và điều kiện cụ thể mà có những

hình thức tổ chức thích hợp như học cá nhân, học nhóm, học trong lớp, học ở

ngoài lớp,…Cần chuẩn bị tốt về phương pháp đối với các giờ thực hành để đảm

bảo yêu cầu rèn luyện kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn, nâng

cao hứng thú cho người học.

- Cần sử dụng đủ và hiệu quả các thiết bị dạy học môn học tối thiểu đã qui

định. Có thể sử dụng các đồ dùng dạy học tự làm nếu thấy cần thiết với nội dung

học và phù hợp với đối tượng học sinh. Tích cực vận dụng công nghệ thông tin

trong dạy học.

Việc đổi mới phương pháp dạy học của giáo viên được thể hiện qua các đặc

trưng cơ bản sau:

a/ Dạy học thông qua tổ chức liên tiếp các hoạt động học tập, từ đó giúp học

sinh tự khám phá những điều chưa biết chứ không phải thụ động tiếp thu những

tri thức được sắp đặt sẵn. Theo tinh thần này, giáo viên là người tổ chức và chỉ

đạo học sinh tiến hành.

b/ Chú trọng rèn luyện cho học sinh những tri thức phương pháp để họ biết

cách đọc sách giáo khoa và các tài liệu học tập, biết cách tự tìm lại những kiến

thức đã có, biết cách suy luận để tìm tòi và phát hiện kiến thức mới,…Các tri

thức phương pháp thường là những quy tắc, quy trình, phương thức hành động,

tuy nhiên cũng cần coi trọng cả các phương pháp có tính chất dự đoán, giả định

(ví dụ: các bước cân bằng phương trình phản ứng hóa học, phương pháp giải bài

tập hóa học,…) Cần rèn luyện cho học sinh các thao tác tư duy như phân tích,

Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Nguyễn Thị Lan Anh

SVTH: Nguyễn Thị Hiền – Sư Phạm Hóa 6

tổng hợp, đặc biệt hóa, khái quát hóa, tương tự, quy lạ về quen…để dần hình

thành và phát triển tiềm năng sáng tạo của học sinh.

c/ Tăng cường phối hợp học tập cá thể với học tập hợp tác theo phương châm

“tạo điều kiện cho học sinh suy nghĩ nhiều hơn, làm nhiều hơn và thảo luận nhiều

hơn”. Điều đó có nghĩa, mỗi học sinh vừa cố gắng tự lực một cách độc lập, vừa

hợp tác chặt chẽ với nhau trong quá trình tiếp cận, phát hiện và tìm tòi kiến thức

mới. Lớp học trở thành môi trường giao tiếp thầy-trò và trò-trò nhằm vận dụng

sự hiểu biết và kinh nghiệm của từng cá nhân, của tập thể trong giải quyết các

nhiệm vụ học tập chung.

d/ Chú trọng đánh giá kết quả học tập theo mục tiêu bài học trong suốt tiến

trình dạy học thông qua hệ thống câu hỏi, bài tập (đánh giá lớp học). Chú trọng

phát triển kĩ năng tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau của học sinh với nhiều hình

thức như theo lời giải/ đáp án mẫu, theo hướng dẫn hoặc tự xác định tiêu chí để

có thể phê phán, tìm được nguyên nhân và nêu cách sửa chữa các sai sót.

Như vậy có thể thấy rằng, xu hướng đổi mới các phương pháp dạy học hiện

nay là chú trọng sử dụng các phương pháp dạy học tích cực trong tổ chức các

hoạt động học tập để học sinh chủ động tìm tòi khám phá kiến thức để hình thành

phẩm chất và năng lực con người lao động trong xu thế hội nhập và phát triển.[1]

1.2. Định hướng phát triển năng lực cho học sinh trong giáo dục phổ thông

1.2.1. Khái niệm năng lực

Năng lực là thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển nhờ tố chất sẵn

có và quá trình học tập, rèn luyện, cho phép con người huy động tổng hợp các

kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý

chí,…thực hiện thành công một loại hoạt động nhất định, đợi kết quả mong muốn

trong những điều kiện cụ thể.[1]

1.2.2. Cấu trúc của năng lực

Để hình thành và phát triển năng lực cho HS cần xác định các thành phần và

cấu trúc của chúng. Cấu trúc chung của năng lực được mô tả là sự kết hợp của 4

năng lực thành phần. Năng lực chuyên môn, năng lực phương pháp, năng lực xã

hội, năng lực cụ thể.