Tuyển chọn và sử dụng các bài tập hóa học có nội dung thực tiễn trong chương trình hóa lớp 9 ở trường thcs

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ĐÀ NẴNG

---------

LÊ THỊ TÚ ANH

TUYỂN CHỌN VÀ SỬ DỤNG CÁC BÀI TẬP HÓA HỌC CÓ

NỘI DUNG THỰC TIỄN TRONG CHƯƠNG TRÌNH HÓA LỚP 9

Ở TRƯỜNG THCS

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

Đà Nẵng, 2019

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ĐÀ NẴNG

---------

LÊ THỊ TÚ ANH

TUYỂN CHỌN VÀ SỬ DỤNG CÁC BÀI TẬP HÓA HỌC CÓ

NỘI DUNG THỰC TIỄN TRONG CHƯƠNG TRÌNH HÓA LỚP 9

Ở TRƯỜNG THCS

Chuyên ngành: Sư phạm Hóa học

GVHD: ThS. Nguyễn Thị Lan Anh

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

Đà Nẵng, 2019

Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Nguyễn Thị Lan Anh

Lê Thị Tú Anh – 15SHH

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin được gửi lời cảm ơn sâu sắc đến cô Nguyễn Thị Lan Anh, người đã tận

tình hướng dẫn, giúp đỡ, động viên tôi trong suốt quá trình làm khóa luận.

Tôi cũng xin được gửi lời cảm ơn đến các thầy (cô) giảng viên khoa Hóa học, các

thầy cô trong tổ Phương pháp dạy học Hóa học đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi hoàn thành

khóa luận tốt nghiệp.

Xin được cảm ơn sự hợp tác, giúp đỡ của Ban giám hiệu, các cô trong tổ Hóa học

và các em HS khối 9 trường THCS Tây Sơn, TP Đà Nẵng đã tạo điều kiện cho tôi hoàn

thành thực nghiệm sư phạm và khảo sát các vấn đề có liên quan đến phạm vi nghiên

cứu của đề tài.

Lời cuối cùng xin cảm ơn các bạn lớp 15SHH đã chia sẻ, đóng góp ý kiến và

động viên tôi trong suốt quá trình thực hiện khóa luận.

Tôi đã cố gắng hoàn thành đề tài một cách tốt nhất, nhưng vẫn còn rất nhiều thiếu

xót trong công tác nghiên cứu. Tôi rất mong nhận được những đóng góp của quý thầy,

cô và các bạn để khóa luận của tôi được hoàn thiện hơn.

Tôi xin chân thành cảm ơn!

Đà Nẵng, ngày 09 tháng 01 năm 2019

Sinh viên thực hiện

Lê Thị Tú Anh

Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Nguyễn Thị Lan Anh

Lê Thị Tú Anh – 15SHH

BẢNG DANH MỤC TỪ NGỮ VIẾT TẮT

BTHH Bài tập hóa học

ĐC Đối chứng

GV Giáo viên

HS Học sinh

NXB Nhà xuất bản

PPDH Phương pháp dạy học

PTHH Phương trình hóa học

THCS Trung học cơ sở

TN Thực nghiệm

TNSP Thực nghiệm sư phạm

Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Nguyễn Thị Lan Anh

Lê Thị Tú Anh – 15SHH

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1

1. Lí do chọn đề tài......................................................................................................... 1

2. Mục đích nghiên cứu.................................................................................................. 2

3. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu ............................................................................. 2

4. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 2

5. Giả thuyết khoa học ................................................................................................... 3

6. Điểm mới của đề tài ................................................................................................... 3

7. Dự kiến dàn ý công trình nghiên cứu....................................................................... 3

NỘI DUNG ..................................................................................................................... 4

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI............................ 4

1.1. Định hướng đổi mới giáo dục phổ thông........................................................... 4

1.1.1. Xu hướng đổi mới phương pháp dạy học trên thế giới và ở Việt Nam.......... 4

1.1.2. Định hướng đổi mới căn bản toàn diện giáo dục phổ thông .......................... 4

1.1.3. Đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát triển năng lực của HS ................. 5

1.2. Định hướng phát triển năng lực cho học sinh trong giáo dục phổ thông ...... 7

1.2.1. Năng lực của học sinh .................................................................................... 7

1.2.2. Năng lực cần hình thành cho học sinh phổ thông ở VN ................................ 9

1.2.3. Năng lực chuyên biệt của môn Hóa học....................................................... 12

1.3. Bài tập hóa học .................................................................................................. 18

1.3.1. Khái niệm ..................................................................................................... 18

1.3.1. Ý nghĩa, tác dụng của bài tập hóa học ở trường phổ thông.......................... 18

1.3.2. Phân loại bài tập hóa học.............................................................................. 19

1.4. Bài tập hóa học có nội dung thực tiễn ............................................................. 19

1.4.1. Khái niệm ..................................................................................................... 19

1.4.2. Ý nghĩa, tác dụng của bài tập hóa học thực tiễn........................................... 20

1.4.3. Phân loại bài tập hóa học thực tiễn............................................................... 21

Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Nguyễn Thị Lan Anh

Lê Thị Tú Anh – 15SHH

CHƯƠNG 2: TUYỂN CHỌN, XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÁC

BÀI TẬP CÓ NỘI DUNG THỰC TIỄN TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC LỚP 9

TRƯỜNG THCS.......................................................................................................... 23

2.1. Mục tiêu dạy học Hóa học 9 ở trường THCS ................................................. 23

2.1.1. Kiến thức và kĩ năng .................................................................................... 23

2.1.2. Thái độ.......................................................................................................... 28

2.2. Tuyển chọn, xây dựng hệ thống câu hỏi, bài tập hóa học có nội dung thực

tiễn theo định hướng phát triển năng lực trong chương trình Hóa học 9 .......... 29

2.2.1. Nguyên tắc.................................................................................................... 29

2.2.2. Quy trình tuyển chọn, xây dựng................................................................... 29

2.3. Hệ thống các bài tập có nội dung thực tiễn trong chương trình Hóa học 9 ở

trường THCS............................................................................................................ 30

Chương 1: CÁC HỢP CHẤT VÔ CƠ..................................................................... 30

Chương 2: KIM LOẠI ............................................................................................ 42

Chương 3: PHI KIM – SƠ LƯỢC VỀ BẢNG TUẦN HOÀN CÁC NGUYÊN TỐ

HÓA HỌC .............................................................................................................. 55

Chương 4: HIĐROCACBON – NHIÊN LIỆU ....................................................... 65

Chương 5: DẪN XUẤT CỦA HIĐROCACBON - POLIME .................................. 70

2.4. Phương hướng sử dụng bài tập hóa học có nội dung thực tiễn trong dạy học

Hóa học 9 ở trường THCS....................................................................................... 81

2.4.1. Sử dụng khi mở đầu bài giảng, xây dựng kiến thức mới ............................. 81

2.4.2. Sử dụng khi củng cố, vận dụng kiến thức .................................................... 81

2.4.3. Sử dụng trong bài tập về nhà........................................................................ 82

2.4.4. Sử dụng trong giờ ôn tập, luyện tập, thực hành ........................................... 82

2.4.5. Sử dụng trong kiểm tra đánh giá .................................................................. 82

CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .............................................................. 83

3.1. Mục đích thực nghiệm ...................................................................................... 83

3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm...................................................................................... 83

Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Nguyễn Thị Lan Anh

Lê Thị Tú Anh – 15SHH

3.3. Nội dung thực nghiệm....................................................................................... 83

3.3.1. Giáo án thực nghiệm bài “Tính chất vật lí của kim loại”............................. 83

3.3.2. Giáo án thực nghiệm bài “Tính chất hóa học của kim loại” ........................ 83

3.3.3. Giáo án thực nghiệm bài “Sự ăn mòn kim loại và bảo vệ kim loại không bị

ăn mòn” ................................................................................................................. 83

3.3.4. Đề kiểm tra 15 phút thực nghiệm................................................................. 83

3.4. Đối tượng và địa bàn thực nghiệm .................................................................. 83

3.5. Tổ chức thực nghiệm......................................................................................... 84

3.6. Kết quả thực nghiệm......................................................................................... 84

3.7. Xử lí và đánh giá kết quả thực nghiệm ........................................................... 84

3.7.1. Xử lí kết quả bài kiểm tra trong thực nghiệm sư phạm................................ 84

3.7.2. Phân tích kết quả thực nghiệm ..................................................................... 87

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ..................................................................................... 91

TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................................... 92

PHỤ LỤC

DANH MỤC BẢNG

Bảng 1: Bảng mô tả các năng lực chung của học sinh THCS ......................................... 9

Bảng 2: Bảng mô tả những năng lực chuyên biệt của môn Hóa học............................. 13

Bảng 3: Kết quả bài kiểm tra 15 phút thực nghiệm ....................................................... 84

Bảng 4: Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất tích lũy bài kiểm tra TN .............. 87

Bảng 5: Phân loại kết quả điểm của bài kiểm tra TN .................................................... 88

DANH MỤC HÌNH

Hình 1: Đồ thị lũy tích bài kiểm tra TN......................................................................... 88

Hình 2: Biểu đồ tần suất biểu diễn phân loại kết quả bài kiểm tra TN.......................... 89

Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Nguyễn Thị Lan Anh

Lê Thị Tú Anh – 15SHH 1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Trong điều kiện hiện nay, nền khoa học kỹ thuật phát triển như vũ bão, nền

kinh tế tri thức có tính toàn cầu thì nhiệm vụ của ngành giáo dục vô cùng to lớn. Giáo

dục không chỉ truyền đạt kiến thức cho HS mà còn phải giúp HS vận dụng kiến thức

khoa học vào cuộc sống, “học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất,

lý luận gắn với thực tiễn”. Từ đó giáo dục sẽ đào tạo ra những người lao động không

chỉ giỏi lí thuyết mà còn có năng lực thực hành, không chỉ có trình độ mà còn có khả

năng ứng dụng những thành tựu của khoa học kĩ thuật vào sản xuất, những người nói

được, làm được, năng động, sáng tạo và có khả năng thích ứng với nghề nghiệp.

Giáo dục Việt Nam trong những năm gần đây đang tập trung đổi mới, hướng

tới một nền giáo dục tiến bộ, hiện đại, bắt kịp xu hướng của các nước trong khu vực

và trên thế giới. Một trong những định hướng lớn hiện nay của giáo dục nước ta đó

là chuyển đổi mục tiêu giáo dục từ định hướng nội dung sang định hướng phát triển

những năng lực chung và năng lực chuyên biệt từng môn học để giúp HS có tiềm lực

phát triển, thích nghi với hoàn cảnh sống, học tập và làm việc luôn biến đổi trong cả

cuộc đời.

Môn Hóa học là một môn khoa học có nhiều ứng dụng, cung cấp cho HS những

tri thức khoa học phổ thông cơ bản, hoàn chỉnh, đầy đủ về các chất, sự biến đổi chất,

mối liên hệ qua lại giữa công nghệ hoá học, môi trường và con người. Trong các năng

lực đặc thù của môn Hóa học thì năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn là một

trong những năng lực quan trọng cần được hình thành và phát triển trong dạy học hóa

học hướng tới việc giúp HS nhận thức một cách khoa học về thế giới vật chất, góp

phần phát triển các năng lực nhận thức, năng lực hành động, kĩ năng vận dụng các tri

thức,… chuẩn bị cho HS học lên và đi vào cuộc sống lao động.

Trong dạy học hóa học, BTHH là phương tiện dạy học hiệu quả để phát triển

các năng lực và rèn kĩ năng cho HS. Giải BTHH là lúc HS hoạt động tư duy để trau

dồi và củng cố kiến thức hóa học của mình. Thông qua việc giải những BTHH có nội

dung gắn với thực tiễn sẽ tăng lòng say mê học hỏi, kích thích và phát triển tư duy

sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề ở HS. Tuy nhiên, thực tế cho thấy lượng bài tập

gắn với thực tiễn trong sách giáo khoa hóa học chưa thực sự đáp ứng và giải quyết

các vấn đề đa dạng liên quan đến hóa học trong đời sống, sản xuất.

Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Nguyễn Thị Lan Anh

Lê Thị Tú Anh – 15SHH 2

Với mong muốn tuyển chọn và sử dụng hệ thống BTHH có chất lượng tốt

nhằm phát huy tối đa tính tích cực, chủ động và sáng tạo của HS; phát triển và nâng

cao năng lực học tập; năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn vào các tình huống

học tập, vào thực tiễn lao động sản xuất, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của xã hội

đối với con người trong thời đại mới, chúng tôi chọn nghiên cứu đề tài: “Tuyển chọn

và sử dụng các bài tập hóa học có nội dung thực tiễn trong chương trình hóa lớp 9 ở

trường THCS” và áp dụng vào quá trình dạy và học môn Hóa học lớp 9 ở trường

THCS.

2. Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu đề tài này chúng tôi nhằm tuyển chọn các BTHH gắn với thực tiễn

và áp dụng với HS lớp 9 ở trường THCS, trên cơ sở đó phát triển, nâng cao chất lượng

dạy học Hóa học hiện nay, qua đó giúp HS phát huy tối đa tính tích cực, chủ động và

sáng tạo.

3. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu

3.1. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được mục đích nghiên cứu, đề tài phải thực hiện các nhiệm vụ sau:

- Nghiên cứu cơ sở lý luận về BTHH ở trường THCS.

- Tìm hiểu các nội dung hóa học và tuyển chọn, xây dựng các BTHH có liên

quan đến đời sống, sản xuất và môi trường trong chương trình Hóa 9 trường THCS.

- Sử dụng các BTHH gắn với thực tiễn trong dạy học hóa học ở trường THCS.

- Thực nghiệm sư phạm để đánh giá hiệu quả của các bài tập đã tuyển chọn.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

Nghiên cứu trên HS khối 9 ở trường THCS.

4. Phương pháp nghiên cứu

4.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lý luận

Thu thập tài liệu, tiến hành đọc, phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, khái quát

hóa các nguồn tài liệu lý luận và thực tiễn có liên quan BTHH của HS THCS. Các tài

liệu trên được phân tích, nhận xét, tóm tắt và trích dẫn phục vụ trực tiếp cho việc giải

quyết các nhiệm vụ nghiên cứu đề tài.

Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Nguyễn Thị Lan Anh

Lê Thị Tú Anh – 15SHH 3

4.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn

- Sử dụng các phương pháp TNSP đánh giá tính phù hợp, tính hiệu quả và tính

khả thi của các BTHH có nội dung thực tiễn đã tuyển chọn.

- Sử dụng các phương pháp điều tra (bằng các phiếu câu hỏi), phỏng vấn, quan

sát, để đánh giá về tình hình sử dụng các BTHH có nội dung thực tiễn của HS lớp 9

trường THCS Tây Sơn.

4.3. Nhóm phương pháp thống kê toán học

Các phương pháp thống kê toán học được sử dụng để xử lý các kết quả điều

tra từ đó rút ra kết luận, đề xuất giải pháp.

5. Giả thuyết khoa học

Nếu xây dựng được hệ thống bài tập hóa học có nội dung thực tiễn xuyên

suốt chương trình Hóa 9 với chất lượng tốt và sử dụng trong dạy học một cách hiệu

quả sẽ góp phần phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS, nâng cao chất lượng

dạy và học Hóa học ở trường phổ thông.

6. Điểm mới của đề tài

- Tuyển chọn và xây dựng hệ thống bài tập hóa học có nội dung thực tiễn

trong chương trình Hóa học lớp 9 ở trường THCS.

- Xây dựng câu hỏi trắc nghiệm có nội dung thực tiễn sử dụng trong dạy học,

kiểm tra đánh giá trong chương trình Hóa học lớp 9 ở trường THCS.

7. Dự kiến dàn ý công trình nghiên cứu

Phần mở đầu

Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài

Chương 2: Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống các bài tập hoá học có

nội dung thực tiễn trong dạy học Hóa học lớp 9 ở trường THCS

Chương 3: Thực nghiệm sư phạm

Kết luận

Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Nguyễn Thị Lan Anh

Lê Thị Tú Anh – 15SHH 4

NỘI DUNG

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI

1.1. Định hướng đổi mới giáo dục phổ thông

1.1.1. Xu hướng đổi mới phương pháp dạy học trên thế giới và ở Việt Nam

Hiện nay, phương pháp dạy học trên thế giới và ở Việt Nam có một số đổi mới

như sau [14]:

- Chuyển từ mô hình dạy học truyền thống một chiều sang mô hình dạy học hợp

tác hai chiều.

- Chuyển từ quan điểm PPDH “lấy GV làm trung tâm” sang quan điểm “lấy HS

làm trung tâm”.

- Dạy cách học, bồi dưỡng năng lực tự học và tự đánh giá.

- Học để không chỉ nắm kiến thức mà cả phương pháp giành lấy kiến thức.

- Học lấy việc áp dụng kiến thức và bồi dưỡng thái độ làm trung tâm.

- Sử dụng các PPDH tích cực.

- Sử dụng các phương tiện kĩ thuật hiện đại.

1.1.2. Định hướng đổi mới căn bản toàn diện giáo dục phổ thông

Sau 2015, Đảng và Nhà nước đã đưa ra định hướng đổi mới: “Chuyển từ nền

giáo dục định hướng theo nội dung sang nền giáo dục định hướng theo năng lực”.[4]

- Bản chất của giáo dục định hướng theo nội dung:

+ Chú trọng việc truyền thụ hệ thống tri thức khoa học theo các môn học đã

được quy định trong chương trình dạy học. Những nội dung của các môn học này dựa

trên các khoa học chuyên ngành tương ứng. Chúng ta chú trọng trang bị cho người

học một hệ thống tri thức khoa học khách quan về nhiều lĩnh vực khác nhau. Người

học có thể có một khối lượng tri thức lớn “Thông kim, bác cổ”.

+ Tuy nhiên giáo dục theo định hướng nội dung lại chưa chú trọng đến khả năng

ứng dụng tri thức đã học của người học vào trong thực tiễn lao động và những tình

huống trong thực tế cuộc sống. Kết quả đào tạo của người học chưa đáp ứng được

nhu cầu thực tiễn của nền kinh tế xã hội và thực tiễn cuộc sống, đặc biệt trong xu thế

hội nhập kinh tế thế giới hiện nay.

Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Nguyễn Thị Lan Anh

Lê Thị Tú Anh – 15SHH 5

- Bản chất của giáo dục định hướng năng lực:

+ Chương trình giáo dục không chỉ chú ý trang bị về hệ thống tri thức khoa học

của các môn học, mà đặc biệt chú trọng đến việc rèn luyện những kĩ năng vận dụng

tri thức vào thực tiễn cuộc sống để hình thành và phát triển những năng lực cơ bản

của người lao động.

+ Giáo dục định hướng năng lực không quy định những nội dung dạy học chi

tiết mà quy định những kết quả đầu ra mong muốn của quá trình giáo dục, trên cơ sở

đó đưa ra những hướng dẫn chung về việc lựa chọn nội dung, phương pháp, hình thức

tổ chức quá trình dạy học và đánh giá kết quá dạy học.

+ Giáo dục định hướng năng lực, mục tiêu học, tức là kết quả học tập mong

muốn được mô tả thông qua hệ thống năng lực người học đạt được. Những kết quả

này có thể mô tả chi tiết được, có thể quan sát được và có thể định hướng được,

+ Nội dung tri thức trong giáo dục định hướng năng lực là các tri thức được

trang bị ở các môn học đều nhằm vào phát triển những năng lực chung của người học

và những năng lực chuyên biệt của từng môn học. Kết quả này của người học sẽ đáp

ứng được nhu cầu thực tiễn của nền kinh tế xã hội và thực tiễn cuộc sống.

Chương trình giáo dục phổ thông của nước ta sau 2015 nhằm vào các định

hướng lớn về đòi hỏi mục tiêu giáo dục: Chuyển nền giáo dục từ chủ yếu là dạy chữ

sang nền giáo dục kết hợp hài hòa dạy chữ, dạy nghề và dạy người; Chuyển nền giáo

dục từ chủ yêu nặng nề ứng thí, bằng cấp sang nền giáo dục học, thực làm, coi trọng

năng lực; Chuyển nền giáo dục từ chủ yếu đào tạo theo khả năng của các cơ sở giáo

dục sang đào tạo theo nhu cầu của xã hội và nhu cầu của người học.

1.1.3. Đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát triển năng lực của HS [3][6]

Phương pháp dạy học theo quan điểm phát triển năng lực không chỉ chú ý tích

cực hoá học sinh về hoạt động trí tuệ mà còn chú ý rèn luyện năng lực giải quyết vấn

đề gắn với những tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp, đồng thời gắn hoạt động

trí tuệ với hoạt động thực hành, thực tiễn. Tăng cường việc học tập trong nhóm, đổi

mới quan hệ GV – HS theo hướng cộng tác có ý nghĩa quan trọng nhằm phát triển

năng lực xã hội. Bên cạnh việc học tập những tri thức và kỹ năng riêng lẻ của các

môn học chuyên môn cần bổ sung các chủ đề học tập phức hợp nhằm phát triển năng

lực giải quyết các vấn đề phức hợp.