Tổ chức dạy học yếu tố thống kê và xác suất theo hướng phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học cho học sinh lớp 2

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

NGUYỄN THỊ DUY ĐÀO

TỔ CHỨC DẠY HỌC YẾU TỐ THỐNG KÊ VÀ

XÁC SUẤT THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

TƢ DUY VÀ LẬP LUẬN TOÁN HỌC CHO HỌC SINH

LỚP 2

LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC

ĐÀ NẴNG – 2022

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

NGUYỄN THỊ DUY ĐÀO

TỔ CHỨC DẠY HỌC YẾU TỐ THỐNG KÊ VÀ

XÁC SUẤT THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

TƢ DUY VÀ LẬP LUẬN TOÁN HỌC CHO HỌC SINH

LỚP 2

Chuyên ngành: Giáo dục học (Giáo dục Tiểu học)

Mã số: 8140101

LUẬN VĂN THẠC SĨ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. HOÀNG NAM HẢI

ĐÀ NẴNG – 2022

i

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình học tập và nghiên cứu hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận

được sự giúp đỡ tận tình của nhiều đơn vị và cá nhân.

Tôi xin được bày tỏ sự kính trọng và lòng biết ơn sâu sắc, chân thành nhất đến:

- Thầy giáo TS. Hoàng Nam Hải, Trưởng khoa Giáo dục Tiểu học, Trường Đại

học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng, người thầy đã trực tiếp hướng dẫn và chỉ bảo tôi

trong suốt quá trình thực hiện và hoàn thành luận văn này.

- Ban Giám hiệu Trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng, Phòng Đào tạo

Sau đại học, các thầy cô trong Khoa Giáo dục Tiểu học, đặc biệt là các thầy cô giáo đã

tận tình giảng dạy và bổ sung cho chúng tôi rất nhiều kiến thức, kinh nghiệm quý báu

trong hai năm học tập vừa qua.

- Ban Giám hiệu và quý thầy cô trường Tiểu học Hoàng Văn Thụ đã tạo điều

kiện thuận lợi cho tôi tiến hành khảo sát và thực nghiệm sư phạm.

Sau cùng, tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã quan

tâm, ủng hộ, khích lệ, hỗ trợ tôi trong quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu của mình.

Luận văn không tránh khỏi những thiếu sót, kính mong nhận được sự hướng

dẫn và góp ý để công trình nghiên cứu được hoàn thiện hơn.

Xin trân trọng cảm ơn!

Đà Nẵng, ngày 3 tháng 8 năm 2022

Tác giả

Nguyễn Thị Duy Đào

ii

LỜI CAM ĐOAN

Đề tài ―Tổ chức dạy học yếu tố thống kê và xác suất theo hƣớng phát triển

năng lực tƣ duy và lập luận toán học cho học sinh lớp 2‖ là kết quả nghiên cứu của

riêng tôi dưới sự hướng dẫn của thầy giáo TS. Hoàng Nam Hải không trùng với kết

quả nghiên cứu nào khác.

Tôi xin cam đoan các số liệu, kết quả thu thập trong luận văn là trung thực,

chính xác và chưa từng được công bố trong bất kì một công trình nghiên cứu nào.

Đà Nẵng, ngày 3 tháng 8 năm 2022

Tác giả

Nguyễn Thị Duy Đào

vii

MỤC LỤC

LỜI CẢM ƠN .................................................................................................................i

LỜI CAM ĐOAN ......................................................................................................... ii

TRANG THÔNG TIN LUẬN VĂN THẠC SĨ......................................................... iii

MỤC LỤC ................................................................................................................... vii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT..........................................................................xi

DANH MỤC CÁC BẢNG.......................................................................................... xii

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ................................................................................... xiii

MỞ ĐẦU.........................................................................................................................1

1. Lí do chọn đề tài ...................................................................................................1

2. Mục đích nghiên cứu.............................................................................................3

3. Nhiệm vụ nghiên cứu............................................................................................3

4. Giả thuyết khoa học ..............................................................................................3

5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................3

6. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................................4

7. Cấu trúc của luận văn............................................................................................4

CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU..............................................5

1.1. Lịch sử nghiên cứu trên thế giới...............................................................................5

1.2 . Lịch sử nghiên cứu ở Việt Nam ..............................................................................7

1.3. Kết luận chương 1 ..................................................................................................11

CHƢƠNG 2. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU.............................13

2.1. Đặc điểm tâm sinh lí của học sinh lớp 2 ................................................................13

2.1.1. Nhận thức cảm tính.......................................................................................13

2.1.2. Nhận thức lí tính ...........................................................................................13

2.1.3. Ngôn ngữ và sự phát triển nhận thức của học sinh tiểu học .........................14

2.1.4. Chú ý và sự phát triển nhận thức của học sinh tiểu học ...............................14

2.1.5. Trí nhớ và sự phát triển nhận thức của học sinh tiểu học .............................15

2.1.6. Ý chí và sự phát triển nhận thức của học sinh tiểu học ................................15

2.2. Phân tích chương trình môn Toán lớp 2.................................................................15

2.2.1. Cấu trúc nội dung chương trình môn Toán lớp 2 .........................................15

viii

2.2.2. Nội dung yếu tố thống kê và xác suất trong chương trình môn Toán lớp

2 .................................................................................................................................20

2.3. Năng lực và năng lực toán học ...............................................................................24

2.3.1. Năng lực........................................................................................................24

2.3.2. Năng lực toán học .........................................................................................25

2.3.3. Năng lực hiểu biết thống kê ..........................................................................29

2.3.4. Năng lực tư duy và lập luận toán học ...........................................................29

2.3.5. Năng lực tư duy và lập luận trong mạch kiến thức yếu tố thống kê và xác

suất.................................................................................................................................37

2.4. Dạy học phát triển năng lực ở tiểu học...................................................................38

2.4.1. Khái niệm......................................................................................................38

2.4.2. Các phương pháp dạy học tích cực ...............................................................41

2.5. Khung đánh giá năng lực tư duy và lập luận toán học trong dạy học yếu tố

thống kê và xác suất lớp 2 .............................................................................................45

2.6. Kết luận chương 2 ..................................................................................................46

CHƢƠNG 3. KHẢO SÁT THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TƢ

DUY VÀ LẬP LUẬN TRONG DẠY HỌC YẾU TỐ THỐNG KÊ VÀ XÁC

SUẤT MÔN TOÁN LỚP 2.........................................................................................47

3.1 Mục đích khảo sát....................................................................................................47

3.1.1. Đối với học sinh............................................................................................47

3.1.2. Đối với giáo viên...........................................................................................47

3.2. Nội dung khảo sát...................................................................................................47

3.2.1. Đối với học sinh............................................................................................47

3.2.2. Đối với giáo viên...........................................................................................47

3.3. Tổ chức khảo sát.....................................................................................................48

3.3.1. Đối tượng khảo sát........................................................................................48

3.3.2. Thời gian khảo sát.........................................................................................48

3.3.3. Tiến hành khảo sát ........................................................................................48

3.4. Phân tích kết quả khảo sát ......................................................................................48

3.4.1. Đối với học sinh............................................................................................48

3.4.2. Đối với giáo viên...........................................................................................55

ix

3.5. Kết luận chương 3 ..................................................................................................57

CHƢƠNG 4. MỘT SỐ BIỆN PHÁP TỔ CHỨC DẠY HỌC YẾU TỐ THỐNG

KÊ VÀ XÁC SUẤT THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TƢ DUY

VÀ LẬP LUẬN TOÁN HỌC CHO HỌC SINH LỚP 2 ..........................................59

4.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp ................................................................................59

4.1.1. Nguyên tắc 1: Đáp ứng mục tiêu đào tạo của trường tiểu học .....................59

4.1.2. Nguyên tắc 2: Đảm bảo tính phù hợp, tính hiệu quả ....................................59

4.1.3. Nguyên tắc 3: Đảm bảo tính vừa sức, tính thực tiễn ....................................59

4.1.4. Nguyên tắc 4: Đảm bảo tính hệ thống, tính vững chắc.................................60

4.2. Một số biện pháp sư phạm......................................................................................60

4.2.1. Biện pháp 1: Rèn luyện các thao thao tác tư duy: so sánh, phân tích, tổng

hợp thông qua hoạt động thu thập, phân loại, kiểm đếm số liệu thống kê ....................60

4.2.2. Biện pháp 2: Tổ chức học thông qua chơi để rèn luyện năng lực tư duy

và lập luận trong dạy học yếu tố thống kê và xác suất..................................................67

4.2.3. Biện pháp 3: Rèn luyện cho học sinh năng lực suy luận thống kê thông

qua đọc hiểu biểu đồ thống kê.......................................................................................73

4.2.4. Biện pháp 4: Xây dựng tình huống học tập để mô tả các khả năng chắc

chắn, có thể, không thể ..................................................................................................77

4.2.5. Biện pháp 5: Rèn luyện tư duy phản biện cho học sinh khi dạy học yếu tố

thống kê và xác suất trong môn Toán lớp 2 ..................................................................83

4.3. Kết luận chương 4 ..................................................................................................88

CHƢƠNG 5. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ..............................................................90

5.1. Mục đích thực nghiệm............................................................................................90

5.2. Nội dung thực nghiệm............................................................................................90

5.2.1. Kế hoạch dạy học thực nghiệm 1: Biểu đồ tranh (Phụ lục 5).......................90

5.2.2. Kế hoạch dạy học thực nghiệm 2: Chắc chắn, không thể, có thể (Phụ lục

6) .................................................................................................................................91

5.2.3. Đề kiểm tra đánh giá năng lực tư duy và lập luận toán học (Phụ lục 5).......91

5.3. Tổ chức thực nghiệm..............................................................................................92

5.3.1. Hình thức thực nghiệm .................................................................................92

5.3.2. Phương pháp thực nghiệm ............................................................................92

x

5.3.3. Thời gian và địa điểm thực nghiệm ..............................................................92

5.4. Phân tích tiên nghiệm .............................................................................................93

5.4.1. Phân tích tiên nghiệm qua bài kiểm tra.........................................................93

5.4.2. Phân tích tiên nghiệm qua giáo án thực nghiệm...........................................94

5.5. Phân tích kết quả sau thực nghiệm.........................................................................96

5.5.1. Đánh giá ban đầu về thực nghiệm.................................................................96

5.5.2. Phân tích định tính ........................................................................................96

5.5.3. Phân tích định lượng .....................................................................................97

5.5.4. Về mức độ đạt được của NL TD&LL toán học trong yếu tố TK&XS.........99

5.6. Kết luận chương 5 ................................................................................................100

KẾT LUẬN ................................................................................................................101

TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................103

PHỤ LỤC

QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI LUẬN VĂN (Bản sao)

xi

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

VIẾT TẮT VIẾT ĐẦY ĐỦ

DH Dạy học

GD Giáo dục

GV Giáo viên

HS Học sinh

HSTH Học sinh tiểu học

HTQC Học thông qua chơi

NL Năng lực

PP Phương pháp

PPDH Phương pháp dạy học

PTNL Phát triển năng lực

QTDH Quá trình dạy học

SGK Sách giáo khoa

XSTK Xác suất thống kê

TD Tư duy

TD&LL Tư duy và lập luận

TDPB Tư duy phản biện

TK&XS Thống kê và xác suất

xii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Số hiệu

bảng

Tên bảng Trang

2.1. Nội dung và yêu cầu cần đạt của môn Toán lớp 2 16

2.2.

Biểu hiện cụ thể của năng lực toán học và yêu cầu cần đạt cho

cấp tiểu học 26

2.3.

Biểu hiện của NL TD&LL toán học trong mạch kiến thức

TK&XS

37

2.4.

Yêu cầu cần đạt của dạy học yếu tố TK&XS trong chương trình

môn Toán lớp 2

38

2.5.

Khung đánh giá năng lực TD&LL toán học trong yếu tố

TK&XS lớp 2

45

3.1. Đáp án và thang điểm đề khảo sát trước thực nghiệm 53

3.2. Thống kê điểm bài khảo sát trước thực nghiệm 54

5.1.

Kết quả quan sát các biểu hiện của NL TD&LL trong yếu tố

TK&XS

97

5.2. Thống kê các điểm số của bài kiểm tra 98

5.3.

Bảng so sánh mức độ đạt được của NL TD&LL trong yếu tố

TK&XS trước và sau thực nghiệm

99

xiii

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Số hiệu

biểu đồ Tên biểu đồ Trang

5.1. Biểu đồ so sánh kết quả trước và sau thực nghiệm 98

5.2.

Biểu đồ so sánh mức độ đạt được của NL TD&LL toán

học trong yếu tố TK&XS trước và sau thực nghiệm 100