Tổ chức dạy học theo chủ đề trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 11 ở trường THPT thị xã Phổ Yên tỉnh Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THỊ KIM TUYẾN

TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ

TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 11

Ở TRƯỜNG THPT THỊ XÃ PHỔ YÊN

TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ

THÁI NGUYÊN - 2020

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THỊ KIM TUYẾN

TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ

TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 11

Ở TRƯỜNG THPT THỊ XÃ PHỔ YÊN

TỈNH THÁI NGUYÊN

Ngành: LỊCH SỬ VIỆT NAM

Mã số: 8229013

LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS HÀ THỊ THU THỦY

THÁI NGUYÊN - 2020

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu

và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực, không trùng lặp với các

đề tài khác và chưa từng được ai công bố ở bất cứ tài liệu nào.

Thái Nguyên, tháng 06 năm 2020

Học viên

Nguyễn Thị Kim Tuyến

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CẢM ƠN

Sau một thời gian nghiên cứu, luận văn “Tổ chức dạy học theo chủ đề

trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp 11 ở trường Trung học phổ thông thị xã Phổ

Yên, tỉnh Thái Nguyên” của tôi đã hoàn thành. Trong quá trình nghiên cứu tôi đã

nhận được những sự giúp đỡ vô cùng quý báu của các tập thể và cá nhân. Trước

hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến cô giáo hướng dẫn PGS.TS. Hà Thị

Thu Thủy đã tận tình giúp đỡ hướng dẫn, trong suốt thời gian thực hiện luận văn

này.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Chủ nhiệm Khoa, các giảng viên Khoa Lịch

sử, các cán bộ Phòng Đào tạo, Thư viện - Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên

đã giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu hoàn thành luận văn.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, giáo viên và học sinh các

trường THPT Bắc Sơn, Lý Nam Đế, Lê Hồng Phong, Phổ Yên, thị xã Phổ

Yên, tỉnh Thái Nguyên đã tạo điều kiện cho tôi trong việc thực nghiệm và

điều tra thực tế.

Tôi xin cảm ơn gia đình, đồng nghiệp và bạn bè đã luôn giúp đỡ, động

viên tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn.

Thái Nguyên, ngày 01 tháng 6 năm 2020

Học viên

Nguyễn Thị Kim Tuyến

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN.................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN......................................................................................................ii

MỤC LỤC ..........................................................................................................iii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT..........................................................................iv

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU........................................................................v

DANH MỤC HÌNH VẼ, BIỂU ĐỒ...................................................................vi

MỞ ĐẦU.............................................................................................................1

1. Lí do chọn đề tài ..............................................................................................1

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề...............................................................................2

3. Mục đích, đối tượng, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu..................................9

4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ............................................10

5. Giả thiết khoa học..........................................................................................10

6. Ý nghĩa của đề tài ..........................................................................................10

7. Đóng góp của luận văn ..................................................................................10

8. Bố cục luận văn .............................................................................................11

Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN TỔ CHỨC DẠY HỌC

CHỦ ĐỀ TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM BẬC THPT............12

1.1. Cơ sở lí luận................................................................................................12

1.1.1. Một số khái niệm.....................................................................................12

1.1.2. Nguồn gốc, bản chất của dạy học theo chủ đề ........................................13

1.1.3. Ưu thế của dạy học theo chủ đề...............................................................19

1.1.4. Quan điểm chỉ đạo của Đảng và Nhà nước .............................................21

1.1.5. Vai trò, ý nghĩa của tổ chức dạy học theo chủ đề lịch sử........................22

1.2. Cơ sở thực tiễn............................................................................................24

1.2.1. Về phía giáo viên.....................................................................................26

1.2.2. Về phía học sinh ......................................................................................30

1.2.3. Một số nhận xét .......................................................................................34

Tiểu kết chương 1..............................................................................................36

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

Chương 2. BIỆN PHÁP TỔ CHỨC DẠY HỌC CHỦ ĐỀ TRONG DẠY

HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 11 Ở TRƯỜNG THPT THỊ XÃ PHỔ

YÊN. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM...............................................................37

2.1. Vị trí, mục tiêu và nội dung cơ bản phần Lịch sử Việt Nam lớp 11 ..........37

2.2. Nguyên tắc tổ chức dạy học chủ đề trong dạy học Lịch sử Việt Nam

lớp 11 .................................................................................................................39

2.3. Biện pháp tổ chức dạy học theo chủ đề trong dạy học LSVN lớp 11 ........42

2.3.1. Nhóm biện pháp chuẩn bị xây dựng kế hoạch dạy học theo chủ đề .......42

2.3.2. Nhóm biện pháp tổ chức dạy học theo chủ đề bài học nội khóa.............53

2.3.3. Nhóm biện pháp dạy học chủ đề lịch sử trong hoạt động ngoại khóa ....69

2.4. Thực nghiệm sư phạm ................................................................................75

2.4.1. Mục đích, đối tượng, địa bàn thực nghiệm..............................................75

2.4.2. Chủ đề và phương pháp thực nghiệm......................................................76

2.4.3. Kết quả, nhận xét.....................................................................................77

Tiểu kết chương 2..............................................................................................81

KẾT LUẬN.......................................................................................................82

TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................85

PHỤ LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

Chữ viết tắt Xin đọc là

DH Dạy học

DHLS Dạy học lịch sử

ĐHSP Đại học Sư phạm

GV Giáo viên

HS Học sinh

HĐNK Hoạt động ngoại khóa

KHMH Kế hoạch môn học

LS Lịch sử

LSDT Lịch sử dân tộc

LSVN Lịch sử Việt Nam

NL Năng lực

NXB Nhà xuất bản

PPDH Phương pháp dạy học

PC Phẩm chất

SGK Sách giáo khoa

THPT Trung học phổ thông

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU

Bảng 1.1. Mức độ sử dụng và hiệu quả của các cách tiến hành dạy học

theo chủ đề lịch sử ..........................................................................29

Bảng 1.2. Mức độ quan tâm về các hoạt động trong giờ học chủ đề lịch sử .......33

Bảng 1.3. Nhận thức về khó khăn của học sinh khi học tập theo chủ đề

lịch sử..............................................................................................34

Bảng 2.1. Kế hoạch môn học (phần LSVN) lớp 11 - THPT...........................48

Bảng 2.2. Tiêu chí phân tích và đánh giá kế hoạch dạy học theo công văn

số 5555/BGDĐT-GDTrH...............................................................52

Bảng 2.3. Kết quả kiểm tra cuối giờ ...............................................................78

Bảng 2.4. Tổng hợp kết quả học lực ...............................................................79

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC HÌNH VẼ, BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 1.1. Nhận thức về tầm quan trọng của các mục đích dạy học theo

chủ đề lịch sử trong nhà trường phổ thông hiện nay...................26

Biểu đồ 1.2. Mức độ sử dụng các phương pháp dạy học trong giờ học theo

chủ đề lịch sử...............................................................................27

Biểu đồ 1.3. Những khó khăn của giáo viên khi dạy học theo chủ đề lịch sử......30

Biểu đồ 1.4. Các hoạt động học tập và mức độ diễn ra trong giờ học theo chủ

đề LS............................................................................................32

Biểu đồ 2.1. So sánh điểm chủ đề giữa các lớp...............................................78

Biểu đồ 2.2. So sánh học lực học sinh các lớp ................................................80

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Nghị quyết số 29 NQ/TW ngày 4 tháng 11 năm 2013 của Ban Chấp hành

Trung ương về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã xác định rõ

nhiệm vụ của giáo dục phổ thông hiện nay là “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương

pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo

và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ một chiều,

ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ

sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực

chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các

hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công

nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học” [14]. Thực hiện chủ trương trên,

Bộ Giáo dục và Đào tạo đã tổ chức triển khai tập huấn đổi mới cách dạy học theo

chủ đề cho giáo viên toàn quốc từ năm học 2014 - 2015 nhằm giúp họ nhận thức

và thực hiện tốt hơn việc đổi mới để từng bước nâng cao chất lượng dạy học bộ

môn. Dạy học theo chủ đề có nhiều điểm mới, các nhiệm vụ học tập được giao

cho HS, HS chủ động tìm hướng giải quyết vấn đề; kiến thức không vụn vặt,

riêng lẻ mà được tổ chức lại thành hệ thống, có quan hệ chặt chẽ; sau khi học

không chỉ hiểu, biết, vận dụng mà còn biết phân tích, tổng hợp, đánh giá.

Thực tế việc vận dụng dạy học theo chủ đề hiện nay ở trường phổ thông

còn nhiều bất cập, hiệu quả chưa cao. Một số GV chưa nhận thức đúng tầm quan

trọng của việc triển khai bài học theo chủ đề để phát huy vai trò tích cực, chủ

động, sáng tạo của HS nên chưa thật sự quan tâm tổ chức dạy học theo chủ đề

trong các giờ học Lịch sử. Phần lớn GV vẫn dạy theo lớp - bài cụ thể trong sách

giáo khoa, nặng về truyền thụ kiến thức. HS thụ động và phụ thuộc nhiều vào

GV trong quá trình tiếp nhận kiến thức, nên cảm thấy nhàm chán, không hứng

thú với bộ môn LS, làm cho chất lượng dạy học bộ môn thấp, chưa đáp ứng được

yêu cầu đặt ra. Do vậy, trong chương trình giáo dục phổ thông mới công bố năm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

2018 có những thay đổi căn bản và toàn diện từ tiếp cận nội dung sang tiếp cận

phẩm chất và năng lực. Theo đó, chương trình được phát triển theo hướng mở,

linh hoạt, mềm dẻo về phương pháp và hình thức tổ chức dạy học. Trong đó, chú

trọng các hoạt động tổ chức hướng dẫn học sinh tự học; giảm thời lượng trên lớp,

tăng hoạt động thực hành ứng dụng; tăng nội dung giáo dục địa phương gần gũi,

thiết thực với đời sống. Xuyên suốt chương trình là hệ thống các chủ đề và

chuyên đề học tập về những vấn đề cơ bản của Lịch sử thế giới, khu vực Đông

Nam Á và Việt Nam, nhằm nâng cao và mở rộng kiến thức thông sử mà học sinh

đã được học ở cấp THCS. Các chủ đề và chuyên đề lịch sử của chương trình

mang tính hệ thống, cơ bản, xuất phát từ yêu cầu phát triển các phẩm chất và

năng lực được quy định trong chương trình tổng thể và mục tiêu giáo dục Lịch

sử đối với từng lớp học, cấp học.

Trong đó, phần Lịch sử Việt Nam từ năm 1858 đến năm 1918 có vị trí

quan trọng trong tiến trình Lịch sử dân tộc. Đây là quá trình xâm lược Việt Nam

của thực dân Pháp và cuộc đấu tranh, phong trào yêu nước của nhân dân ta chống

thực dân Pháp… Qua đó, giáo dục lòng yêu nước, chí căm thù quân xâm lược,

sẵn sàng đứng lên bảo vệ đất nước. Vấn đề đặt ra là tổ chức dạy học theo chủ đề

như thế nào để giúp HS lĩnh hội kiến thức, khơi gợi được niềm say mê, hứng thú

học tập trong giờ học LS.

Xuất phát từ những lý do trên, học viên quyết định chọn vấn đề “Tổ chức

dạy học theo chủ đề trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp 11 ở trường THPT thị

xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên” làm đề tài nghiên cứu luận văn thạc sĩ.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Cho đến nay, có nhiều công trình nghiên cứu về dạy học theo chủ đề và

các vấn đề có liên quan trong dạy học nói chung và dạy học lịch sử nói riêng.

Trong điều kiện thời gian học tập và nghiên cứu hơn một năm qua, học viên đã

tiếp cận vấn đề này qua một số tài liệu trong và ngoài nước như sau:

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

Năm 1982, tác giả I. la. Lecne với “Phát triển tư duy của học sinh trong

dạy học lịch sử” (NXB Giáo dục Mátxcova, Người dịch: Trần Kim Vân, Đinh

Ngọc Bảo, Phạm Duy Khánh, Nguyễn Thị Côi) đã đưa ra yêu cầu đối với GV

trong DHLS phải tạo ra “tình huống có vấn đề nhằm nâng cao kỹ năng nhận thức

tích cực để giải quyết các vấn đề” trong quá trình dạy học. Theo tác giả, thông

qua các biện pháp này sẽ kích thích năng lực sáng tạo, nhận thức tích cực của HS

nâng cao chất lượng dạy học môn LS. Đây là gợi ý giúp học viên triển khai

nghiên cứu dạy học theo chủ đề học tập [30].

Tài liệu “Một số chuyên đề phương pháp dạy học lịch sử”, Phan Ngọc Liên,

Trịnh Đình Tùng, Nguyễn Thị Côi đồng chủ biên, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội,

2002, tác giả Trịnh Đình Tùng; giáo trình “Phương pháp dạy học lịch sử” (tập 1

và tập 2) của tác giả Phan Ngọc Liên chủ biên, Nxb Đại học Sư phạm (2010) cho

thấy: Ở Việt Nam, những nghiên cứu về DH theo chủ đề nói chung và tổ chức dạy

học theo chủ đề nói riêng còn khá khiêm tốn về nội dung, phạm vi, mức độ. Các

nghiên cứu chưa được thực hiện một cách hệ thống, toàn diện ở cả ba cấp học;

chưa đề xuất được phương pháp, kĩ thuật dạy học lịch sử theo chủ đề. Mặt khác,

phần lớn, các nghiên cứu mới được khai thác ở khía cạnh các chủ đề tích hợp cấp

tiểu học, THCS trên cơ sở nghiên cứu, cấu trúc chương trình hiện hành mà chưa

đề cập tới việc tổ chức dạy học các chủ đề trong chương trình giáo dục phổ thông.

Đối với cấp THPT, các nghiên cứu về dạy học theo chủ đề còn khá mờ nhạt, nhất

là trong lĩnh vực tổ chức DHLS [34].

Năm 2011, tác giả Đỗ Hồng Thái với đề tài “Tài liệu hướng dẫn dạy học tích

hợp trong dạy học Lịch sử ở trường trung học phổ thông” đã nhận định tích hợp

trong dạy học nói chung, Lịch sử có ý nghĩa quan trọng trong giáo dưỡng, giáo dục,

rèn luyện và phát triển kĩ năng tư duy, phân tích tổng hợp, khái quát hóa, trừu tượng

hóa. Sự phát triển nhanh chóng của khoa học kĩ thuật trong giai đoạn hiện nay đang

đòi hỏi sự thay đổi căn bản và toàn diện về nội dung và phương pháp giáo dục. Từ

cách tiếp cận nội dung, giáo dục chuyển sang tiếp cận năng lực. Điều đó đặt ra

những yêu cầu về nguyên tắc và phương pháp giáo dục theo hướng tích hợp để

giải quyết nhiều vấn đề đã và đang đặt ra [40].

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

Để chuẩn bị cho việc đổi mới chương trình, sách giáo khoa theo Nghị

quyết số 88/2014/QH13 ngày 28 tháng 11 năm 2014 của Quốc hội, một loạt các

hội thảo, hội nghị bàn về vấn đề đổi mới phương pháp dạy học lịch sử trong thời

kì mới đã được tổ chức. Trong cuốn kỉ yếu hội thảo “Đổi mới phương pháp dạy

học Lịch sử” (NXB Đại học Quốc gia Hà Nội), (2014) đã phác họa bức tranh tổ

chức DHLS ở trường phổ thông. Các bài viết đề cập đến nhiều vấn đề về phương

pháp dạy học LS hết sức phong phú, từ việc sử dụng di sản văn hóa đến các

phương pháp dạy học theo dự án, dạy học hợp tác, dạy học thực hành bộ môn,

tự học LS của HS. Hầu hết các tác giả đều khẳng định sự cần thiết phải chuyển

đổi từ phương pháp dạy học, từ dạy kiến thức sang dạy cách học cho học sinh.

Những nghiên cứu này là những gợi ý quan trọng trong việc đề xuất một số biện

pháp, hình thức tổ chức DH chủ đề LS [29].

Tiếp đến trong “Tài liệu tập huấn cán bộ quản lý và giáo viên trung học phổ

thông xây dựng các chuyên đề dạy học và kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát

triển năng lực học sinh môn lịch sử” của Bộ Giáo dục và Đào tạo (2014) đã đề cập

đến việc xây dựng các chuyên đề dạy học theo định hướng phát triển năng lực HS

môn LS. Trong đó có đề cập đến việc xây dựng mỗi chuyên đề dạy học cần thực

hiện các theo các quy trình sau: thứ nhất, xác định vấn đề cần giải quyết trong dạy

học chuyên đề sẽ xây dựng; thứ hai, xây dựng nội dung chuyên đề; thứ ba, xác định

chuẩn kiến thức, kỹ năng, thái độ theo chương trình hiện hành; thứ tư, xác định và

mô tả mức độ yêu cầu; cuối cùng là biên soạn các câu hỏi/bài tập và cuối cùng là

thiết kế tiến trình dạy học. Tác giả có thể căn cứ vào đây để tiến hành tổ chức dạy

học theo chủ đề phần LSVN (từ năm 1858-1918) [5].

Ngày 5/12/2014, Viện Nghiên cứu Giáo dục - Trường ĐHSP thành phố

Hồ Chí Minh hội thảo “Dạy học tích hợp và dạy học phân hóa ở trường trung

học - Giải pháp đáp ứng yêu cầu chương trình và sách giáo khoa phổ thông sau

năm 2015″. Tác giả Võ Văn Duyên Em đã chỉ ra rằng hiện nay cần thiết phải

trang bị nhiều kĩ năng cho học sinh (an toàn giao thông, giáo dục bảo vệ môi