Tổ chức dạy học theo chủ đề nội dung kiến thức "trường và tương tác" (champs et interactions) - sách giáo khoa vật lí 11 chương trình song ngữ pháp - việt.

ĐẠI HỌC ọ u ố c GIA HÀ NỘI

K H O A S ư PHẠM

VŨ THI HƯỜNG

TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO CHỦ ĐÊ NỘI DUNG KIẾN THỨC m m m

TRƯỜNG VÀ TƯƠNG TÁC (CHAMPS ETINTERACTIONS)-

SÂCH GIÁO KHOA VẬT LÍ 1 1 CHƯƠNG TRĨNH SONG NGỮ PHẤP - VIỆT

Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học

(Bộ mòn Vật lí)

M ã số : 60 14 10

LUẬN VÃN THẠC s ĩ SƯ PHẠM VẬT LÍ • • • •

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Đ ỗ HƯƠNG TRÀ

HÀ N Ộ I - 2009

LỜI CẢM ƠN

Đàu tiên, tôi xin bày to lòng biêt ơn sâu săc đên PGS.TS. Đô

Hương Trà, Khoa Vật lí, Dại học Sư phạm Hà Nội, cô đã tận tình hướng

dần, tạo điều kiện thuận lợi, động viên, giúp tôi có đù niềm tin và nghị

lực đê hoàn thành luận văn.

Tôi xin chân thành cảm ơn:

- Các thây c ô , cán bộ trong Khoa Sư Phạm, nay là trường Đại học

Giáo dục, Đại học Quốc Gia Hà Nội đã tạo điều kiện thuận lợi cho

chúng tôi trong suốt khóa học.

- Ban giám hiệu trường THPT Chuyên Trần Phú, thành phố Hài

Phòng đă tạo điều kiện thuận lợi đề tôi hoàn thành khóa học và giúp đỡ

tỏi tiến hành thực nghiệm.

- Các thầy cô trong tổ Vật lí- Kĩ thuật trường THPT Chuyên Trần

Phú đã cho tôi nhiều ý kiến quý báu và luôn ủng hộ, giúp đờ tôi trong

công tác đá tôi hoàn thành khoá học và luận văn đúng thời hạn.

- Các bạn trong lớp Cao học LL & PPDH môn Vật lí khoá 2 đã

giúp dỡ tôi trong quá trình học tập cũng như làm luận văn

- Các em học sinh lớp 11 Song ngừ, trường THPT Chuyên Trần

Phú, Hải Phòng đã nhiệt tình giúp tôi trong quá trình làm điều tra khảo

sát và thực nghiệm.

Cuối cùng, tôi xin bày tó lòng biết om sâu sắc đến cha mẹ và nhùng

người thân yêu trong gia đinh tôi đã luôn động viên, giúp đỡ tôi về mọi mặt.

r p t • Tác giả

VŨ THỊ HƯỜNG

2.1. Giới thiệu chưcmg trinh Song ngừ Pháp-Việt ở Việt Nam 24

2.1.1. Chương trình song ngừ Pháp-Việt 24

2.1.2. Mục tiêu cua chương trình Song ngữ 24

2.1.3. Ket quá của chương trình Song ngừ giai đoạn 1 25

2.1.4. Dạy và học Vật lí trong chương trình Song ngừ ở Việt Nam 26

2.2. Nội dung kiến thức phần ‘Tương tác hấp dẫn” 28

2.2.1. Những mục tiêu về kiến thức và kĩ năng cần đạt được- 28

Chương trình Việt Nam

2.2.2.Chương trình Song ngừ ờ Việt Nam 29

2.3. Nội dung kiến thức phần ‘Điện trường” (Champ électrique) 30

2.3.1. Những mục tiêu về kiến thức và kĩ năng cần đạt được- 30

Chương trình Việt Nam

2.3.2. Những mục tiêu vể kiến thức và kĩ năng càn đạt được- 31

Chương trình Song ngữ ở Việt Nam

2.4. Kiến thức Trường và Tương tác trong hai chương trình: 32

Chương trình Vật lí phổ thông hiện hành và chương trình Vật

lí bằng tiếng Pháp hệ Song ngữ

2.4.1. Chương trình Vật lí phổ thông Việt Nam hiện hành 32

2.4.2. Chương trình Vật lí bàng tiếng Pháp - chương trình 34

Song ngừ

2.5. Những khó khăn của học sinh khi học các kiến thức 36

thuộc phần Trường và Tương tác.

2.6. Tổ chức dạy học theo chù đề phần kiến thức Tương tác 37

hấp dẫn- Điện trường

2.6.1. Lí do tố chức chủ đề 37

2.6.2. Mục tiêu của chủ đề 38

2.6.3. Bộ câu hỏi bài học và câu hỏi nội dung của chủ đề 38

2.6.4. Bài tập trong khi học 39

2.6.5. Bài tập sau khi học ( xem phụ lục) 46

2.6.6. Tổ chức dạy học 46

2.6.7 Diễn giải sơ đồ 48

K.ết luận chương 2 53

n IƯƠNG T R Ì N Ỉ 1 SONG N G Ừ PHÁP-VIỆT

Chương 3 : THỤC NGHIỆM su ' PHẠM 54

3.1. Mục đích thực nghiệm sir phạm 54

3.2. Doi tượng thực nghiệm sư phạm 54

3.3. Thời gian thực nghiệm 54

3.4. Những thuận lợi, khó khăn cua quá trình thực nghiệm sư 55

phạm

3.4.1. Thuận lợi 55

3.4.2. Khó khăn 55

3.5. Phương pháp thực nghiệm sư phạm 55

3.6. Ke hoạch thực nghiệm sư phạm. 57

3.7. Ket quả thực nghiệm. 59

3.7.1. Phân tích giờ học thực nghiệm theo tiến trình dạy học 59

theo chù đề .

3.7.2. Đánh giá chung về kết quả thực nghiệm sư phạm 76

3.7.3. Đánh giá chung 77

Kết luận chương 3 80

KÉT LUẬN VÀ KHUYÉN NGHỊ 82

1. Kết luận 82

2. Khuyến nghị 82

DANI ỉ MỤC TẢI LIỆU THAM KHÀO 84

PHỤ LỤC

MỎ ĐÀU

1. Lí do chon đề tài *

Ngav từ nhìrng thập ki đầu tiên, nhất là những năm 50 và 60 cua thế ki 20.

trước sự phát trien mạnh mè của KHKT, các nhà khoa học và các nhà tươim lai

học đã nêu ra bao nhiêu dự báo lạc quan và bi quan về bức tranh nhân loại ờ

cuối thể ki này. Nhiều phát minh về thế giới vT mô và vi mô cuối thể ky 20 đã

ra đời mà chính con người đầu thế kỷ vần chưa thể hình dung nòi. Thành tích

kì diệu đến đâu và thất bại đau đớn đến đâu cua mọi dân tộc cùng không tách

rời khói nguồn sức mạnh diệu kì nhất cua chính con người. Hàng triệu máy vi

tính daniz, là niềm tự hào cua trí tuệ nhân loại, chúng có kha năng làm thay đôi

sâu xađừi sổng tinh thần và vật chất cua con người hiện đại, nhưng hàng triệu

máy V tinh sè còn hiện đại hơn nữa trong tương lai vần khônu so sánh được

với bộ máy vi tính gốc là bộ nào của con người. Giáo dục khơi dậy và tạo nên

được tiềm năng vỏ tận của con người. Bước vào thế ký 21 mồi dân tộc cànu ý

thức được sâu sắc về sức mạnh to lớn của giáo dục. Thành tựu cũng như thất

bại trorg cuộc cạnh tranh của các dân tộc trong bối canh toàn cầu hoá và nhất

thể hoácuối thế ký 20 càng giúp cho các nhà quan lí quốc gia thực sự thức tinh

v ề vai TÒ của giáo dục trong công cuộc chấn hưng đất nước minh. Cùng với

bước trxờng thành cùa dân tộc trong công cuộc kháng chiến chổng ngoại xâm

rồi xây dựng đất nước trong hoà bình, nền giáo dục cua chúng ta đã ngày càn lĩ

được mận thức đúng đắn và dược đánh giá xứng đáng hơn. Với NỌTW2

(Khóa VII!) giáo dục đâ được nhận thức một cách hệ thốna, cơ bán, có tẩm

chiến kợc hơn bao giờ hết. Đó là kinh nghiệm lớn lao đối với iiiáo dục cua

chúng ti troníỉ thế kỷ qua, cũng là hành trang cần thiết cho thế ký mới, the ký

của trí tiệ. của nền kinh tế tri thức. Ớ ta, trong hơn 10 năm qua cũng dã đặt vấn

đề đối nới phương pháp dạy học trong nhà trường đặc biệt là ơ phố thôn tỉ,. Nhà

trường piai giúp cho từng học sinh thay đôi triệt đê quan niệm và plurơnsi pháp

học tập Ịhù hợp với yêu cầu cua thời đại naày nay, thời đại mà mồi nmrời phai

học tập suôt đời. Muôn học tập không ngừng, học tập ca đời thì phai biôt tự

học, phái biết tự sứ dụng bộ nào cua mình. Nhà trường không thè là nơi truvên

thụ đơn thuần thành tựu khoa học cua quá khứ mà phai là nơi tập luyện cho

mồi người nắm được tri thức đẽ sir dụng tri thức, đặc biệt là sáng tạo tri thức.

Cùng xu thể đổi mới chung cua đất nước, việc dạy học vật lí cỏ nhiều thay đôi

quan trọng. Hoà theo xu thể hội nhập toàn cầu hoá, từ năm 1994 Việt Nam

triển khai dự án Chương trình dạy tănu cường tiếng Pháp và bàng tiếng Pháp

(Chương trình Song ngừ Pháp-Việt) trong khuôn khố hợp tác quốc tế giừa Bộ

Giáo và tô chức Đại học Pháp ngữ AUF với mục tiêu "mục tiêu tỏng thê cua

Chương trình nhằm, một mặt đam bao cho học sinh nắm v/mẹ tient* Pháp, mặt

khác từng hước sư dụng ngôn ngữ nàv như một công cụ đê tiếp thu kiến tlìức

khoa học thông qua các môn học được dạy bằng tiếng Pháp. Chương trình

giang dạy và các tài liệu sư phạm sẽ giúp học sinh mơ rộng hiếu biết vể the

giới, nắm vững hơn những kiến thức mà các em đà học bằng tiếng Việt. đặc

biệt là phát triẻn ơ các em các kỹ năng và phương pháp học tập mới".[ 10]

Sai 15 năm hình thành và phát triên, chương trình đã thu được nhìrna kểt

quá tốt đẹp, đạt được mục tiêu đề ra và được đánh giá là một chương trinh chất

lượng cao. Trong chương trình này các học sinh được học tăng cường tiếniĩ

Pháp va các môn khoa học Toán, Vật lí bàng tiếng Pháp.Trong hệ thống kiến

thức vậ- lí ớ trường phố thông kiến thức về các loại trường (Trường hấp dần,

Điện trường, Từ trường) giữ vai trò quan trọng. Nội dung kiến thức này được

xây dựrg theo mức độ từ khao sát định tính các hiện tượng gần gũi với kinh

nghiệm và hiểu biết cua học sinh ơ cấp cơ sở đến việc không chi mơ rộng, di

sâu vào bản chất vật lí, cơ chế của các hiện tượng điện mà còn nâng cao ơ mức

định lưẹng và quan tâm nhiều đến tính tư tưởng cua kiến thức và các ứng dụnẹ

kĩ thuật ;ủa chúng ơ cấp trung học. Tuy nhiên học sinh gặp rất nhiều khó khăn

khi học )hần này, ngay ca với những nội dung kiến thức cơ ban. Đê học sinh

có thế ụ chu, linh họat tiếp thu kiến thức một cách có hệ thốn« sâu sắc« vừng

chắc, có thê phát huv tư duy, tiềm nănu trí tuệ cùa mình thì các plurơim pháp

dạy học hiện dại, trong đó có dạy học tích hợp theo chu đê cần dược nghiên

cứu thứ nghiệm.

Từ nhừng lí do trên, chúng tôi chọn đề tài : “Tố chức dạy học theo chti đề nội

dung kiến thức “Trường và Tưong tác” (Champs et Interactions) - Sách

giáo khoa Vật lí 11 chưong trình Song ngữ Pháp-Việt”

2. Lịch sử nghiên cứu

Tích hợp là một trong những xu thế dạy học hiện đại, nó đanu được

nghiên cứu và áp dụng ớ nhiều nước. Khi tích hợp các nội dung kiến thức

thành các chủ đề thì các hoạt độne, dạy học được thiết kế nhằm giúp học sinh

xây dựng kiến thức, phát triển năng lực đê giai quyết nlùrng vấn đề thực tiền,

manu tính tích hợp. Nhiều quốc gia trên thế giới đã và dang sư dụng phương

pháp dạy học theo hướng tích hợp. Theo tlìống kê của UNESCO từ năm I960

đến năm 1974 đã có 208 chương trình mòn khoa học đà thê hiện quan diêm

tích hợp ở những mức độ khác nhau từ liên môn, kết hợp đến tích hợp hoàn

toàn theo những chu đề. Tích hợp môn học không chi loại bó nlùrng nội dung

trùng lặp, rút bớt những nội dung trùng lặp, rút bớt sổ đầu môn học, uiủp nhận

thức thế giới khách quan như một tồng thể thống nhất mà quan trọnu là giúp

cho việc học tập của HS gan với thực tiễn hơn, có ỷ nghĩa hơn. Với mục tiêu

Giáo dục Trung học nhàm giúp học sinh củng cố và phát huy tính tích cực, tự

giác, chu động, sáng tạo, rèn luyện thỏi quen và kha năng tự học, tinh thần hợp

tác, kĩ năng vận dụng kiến thức vào nhừng tình huống khác nhau trong học tập

và trong thực tiền; tạo niềm vui, hứng thú trong học tập, mô hình dạy học theo

chu đề đã được áp dụng ơ Việt Nam nhừnu năm gần đây. Việc tích hợp các nội

dung dạy học đã được thực hiện thường xuyên trong quá trình dạy học ơ Việt

Nam song việc tích hợp theo chu đề ơ một môn học vần clura được nghiên cứu

một cách đầy đu. Trong dạv học Vật lí, cho đến nay. đà có luận vân Cao học

đề cập đến việc dạy học tích hợp theo chủ đề về đề tài "Tô chức dạy học tích

hợp theo chú đồ trong dạy học Vật lí chương 'l ĩnh học vật rắn” (Nguyền Thị

Thu Hằng)”. Tuy vậy chưa có một nghiên cửu nào đề cập đến việc vận dụrm

3

dạy học tích hợp theo chu đề dê tố chức dạy học các nội dung kiến tlìức tro 1 1 ”

chương trinh Song ngừ Pháp-Việt.

3. Mục ticu nghiên cứu

Trên cơ sở phản tích phương pháp dạy học tích hợp theo chu đè. nghiên

cửu chương trình dạy Vật lí băng tiênu Pháp trong chương trình Sonu ngừ, đê

xuất phương án dạy học theo chú đề kiến thức ‘Trường và Tương tác"

(Champs et Interactions) - Sách giáo khoa Vật lí 11 chương trình Song ngừ

Pháp-Việt.

4. Phạm vi nghiên cứu

■ Nội dung kiến thức phần Tương tác hấp dần và Điện trường- Vật lí 11-

Sách giáo khoa 1 1 - Chương trình Song ngừ Pháp-Việt hiện hành.

- Hoạt động cua giáo viên và học sinh khi tô chức dạy học theo chú đe

các kiến thức phần Tương tác hấp dần và Điện trường trong chủ đề Trường và

Tương tác.

5. Maii khảo sát

Học sinh lớp 1 i Song ngừ khoá 2007-2010 trường THPT Chuyên Trần

Phú - Hải Phòng.

6. Vấn đề nghiên cứu

- Thế nào là dạy học theo chú đề?

-Nội dung kiến thức “ Trường và Tương tác" được dạy như thế nào

trong ctương trình Song ngừ Pháp-Việt?

- ró chức cá c hoạt động dạv học theo chu để như thế nào đ ôi với kiên

thức phin Trường và Tương tác?

- cết quả thu được khi áp dụng phương pháp dạy học theo chu đề là lĩì?

7. Giả tiuyết nghiên cứu

Tên cơ sớ vận dụng những quan diêm lí luận dạy học hiện đại có thê tỏ

chức đưrc hoạt động học cua học sinh khi dạy học các nội dung phần Trườim

và Tươru tác theo quan điếm của dạy học theo chú đề nhàm phát trièn hoạt

động nhin thức tích cực, tự chú cua người học trong quá trinh tham gia tìm tòi

4

giải quyết vấn đề. Từ đỏ học sinh sè nắm vừng nội dung bài học sâu sắc hơn.

biết được những tiến bộ cua khoa học, kì thuật và công nghệ liên quan, hiếu vồ

thực tiền cuộc sổng xung quanh và học được kĩ năng sống, làm việc.

8. Nhiệm vụ nghiên CÚII

- Nghiên cứu các quan điêm hiện đại về dạy và học, nghiên cứu cơ sơ lí

luận cua dạy học theo chù đề sao cho đáp ứng được những đòi hoi về mặt

phương pháp luận cua việc xây dựng kiên thức khoa học.

- Nghiên cứu chương trình, sách giáo khoa, sách giáo viên và các tài liệu

tham khảo liên quan đến phẩn "Trường và Tương tác" trong chương trình Song

ngừ - chương trình Vật lí phô thông và phân tích nhừng khó khăn cua học sinh

khi học phần này.

- Thiết kế các hoạt động dạy học theo chủ đề kiến thức phần Tươnu tác

hấp dẫn- Điện trường trong chương trình Song ngừ Pháp-Việt.

- Tiến hành thực nghiệm để đánh giá tính khả thi của chủ đề, qua đó sứa

đối, bỏ sung, hoàn thiện đế có thê vận dụng một cách linh hoạt mô hình này

vào thực trạng giáo dục.

9. Phương pháp chứng minh luận điếm

- Nghiên cứu lí luận phương pháp dạy học tích cực và phương pháp dạy

học tích hợp theo chu đề.

- Tô chức các hoạt động dạy học theo chú đề phần kiến thức Trường và

hấp dần trong chương trình Song ngừ Pháp-Việt.

- Thực nghiệm sư phạm.

10. Cấu trúc luận văn

Ngoài phần mở đầu, danh mục tài liệu tham khao, phụ lục nội dunu luận

văn được trình bày trong 3 chương

Chương 1: Cơ sở lí luận cua dạy học theo chu đê

Chương 2: Tố chức hoạt động dạy học theo chu đề phần kiến thức

Trường và Tirơng tác (Champs et Interactions) trong chương trình Song nmì

Pháp-Việt

Chương 3: Thực nghiệm sư phạm

5