Tổ chức dạy học hợp tác theo nhóm một số kiến thức chương "dòng điện không đổi" - vật lý 11 cho học sinh Trung học Phổ thông

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

ĐẠI HỌC SƢ PHẠM THÁI NGUYÊN

ĐẶNG THỊ CAM

TỔ CHỨC DẠY HỌC HỢP TÁC THEO NHÓM

MỘT SỐ KIẾN THỨC CHƢƠNG "DÕNG ĐIỆN KHÔNG ĐỔI" -

VẬT LÍ 11 CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2014

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

ĐẠI HỌC SƢ PHẠM THÁI NGUYÊN

ĐẶNG THỊ CAM

TỔ CHỨC DẠY HỌC HỢP TÁC THEO NHÓM

MỘT SỐ KIẾN THỨC CHƢƠNG "DÕNG ĐIỆN KHÔNG ĐỔI" -

VẬT LÍ 11 CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

Chuyên ngành: Lý luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Vật lý

Mã số: 60.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Lê Thị Thu Hiền

THÁI NGUYÊN - 2014

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu,

kết quả nêu trong luận văn này là trung thực và chƣa từng đƣợc ai công bố

trong bất kỳ công trình nào khác.

Thái Nguyên, tháng 5 năm 2014

Tác giả luận văn

Đặng Thị Cam

Xác nhận của khoa chuyên môn Ngƣời hƣớng dẫn

TS. Lê Thị Thu Hiền

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn thạc sĩ, tác giả xin bày tỏ lòng cảm ơn đến Ban

giám hiệu; Phòng đào tạo Sau đại học; Ban Chủ nhiệm và quý Thầy, Cô giáo

khoa Vật lí trường Đại học Sư phạm- Đại học Thái Nguyên .

Tác giả xin chân thành cám ơn Ban giám hiệu, quý Thầy, Cô giáo tổ Vật

lí, trường THPT Mạc Đĩnh Chi- huyện Nam Sách- tỉnh Hải Dươngđã nhiệt tình

giúp đỡ, trao đổi và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình nghiên cứu

và thực hiện đề tài.

Đặc biệt, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc về sự hướng dẫn tận

tình chu đáo của TS. Lê Thị Thu Hiền trong suốt thời gian nghiên cứu và thực

hiện luận văn .

Cuối cùng, tác giả muốn bày tỏ lòng biết ơn đối với gia đình, người thân,

bạn bè đồng nghiệp đã giúp đỡ, động viên tác giả trong quá trình học tập và

thực hiện đề tài.

Thái Nguyên, tháng 5 năm 2014

Tác giả

Đặng Thị Cam

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

MỤC LỤC

Trang phụ bìa

Lời cảm ơn

Lời cam đoan

Mục lục ...................................................................................................................i

Danh mục các ký hiệu, chữ viết tắt .......................................................................ii

Danh mục các bảng, các hình ...............................................................................iii

MỞ ĐẦU..............................................................................................................1

1. Lí do chọn đề tài...............................................................................................1

2. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................2

3.Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu...................................................................3

4. Giả thuyết khoa học..........................................................................................3

5. Nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................................3

6. Phƣơng pháp nghiên cứu ..................................................................................3

7. Phạm vi nghiên cứu ..........................................................................................4

8. Đóng góp mới của đề tài...................................................................................4

9. Cấu trúc luận văn..............................................................................................4

Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA DẠY HỌC HỢP

TÁC THEO NHÓM CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG.........5

1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................................5

1.1.1. Tình hình nghiên cứu ở nƣớc ngoài ...........................................................5

1.1.2.Tình hình nghiên cứu ở trong nƣớc.............................................................9

1.2. Cơ sở khoa học của dạy học hợp tác theo nhóm.........................................12

1.2.1. Cơ sở triết học ..........................................................................................12

1.2.2. Cơ sơ tâm lý học.......................................................................................13

1.2.3. Cơ sở lý luận dạy học ...............................................................................15

1.3. Phƣơng pháp dạy học hợp tác theo nhóm...................................................16

1.3.1. Các khái niệm về dạy học hợp tác............................................................16

1.3.2. Đặc điểm dạy học hợp tác theo nhóm ......................................................19

1.3.3. Quy trình tổ chức dạy học hợp tác theo nhóm .........................................22

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

1.3.4. Một số hình thức tổ chức nhóm học tập...................................................27

1.4. Kỹ năng dạy – học hợp tác theo nhóm........................................................32

1.4.1. Kỹ năng học tập hợp tác theo nhóm của học sinh....................................32

1.4.2. Kỹ năng dạy học hợp tác theo nhóm của giáo viên..................................35

1.5. Thực trạng tổ chức dạy học hợp tác theo nhóm môn Vật lí ở trƣờng

trung học phổ thông hiện nay .............................................................................38

1.5.1. Đối với giáo viên: .....................................................................................38

1.5.2. Đối với học sinh........................................................................................41

KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 ...................................................................................42

Chƣơng 2.TỔ CHỨC DẠY HỌC HỢP TÁC THEO NHÓM CHƢƠNG

"DÕNG ĐIỆN KHÔNG ĐỔI" VẬT LÍ 11 TRUNG HỌC PHỔ

THÔNG .............................................................................................................44

2.1 Đặc điểm của chƣơng “Dòng điện không đổi” Vật lí 11 THPT ..................44

2.1.1. Nội dung chƣơng “Dòng điện không đổi” Vật lí 11 THPT .....................44

2.1.2. Những vấn đề cần lƣu ý khi dạy học chƣơng “ Dòng điện không đổi”

Vật lí 11 THPT ...................................................................................................46

2.2. Một số định hƣớng tổ chức dạy học hợp tác theo nhóm trong dạy học

chƣơng “ Dòng điện không đổi” Vật lí 11 THPT ..............................................47

2.3. Dạy học hợp tác theo nhóm trong các tình huống dạy học chƣơng “Dòng

điện không đổi” Vật lí 11 THPT ........................................................................50

2.3.1. Tổ chức dạy học hợp tác theo nhóm các khái niệm Vật lí .......................50

2.3.2. Tổ chức dạy học theo nhóm các định luật Vật lí......................................52

2.3.3. Tổ chức dạy học hợp tác theo nhóm các bài tập Vật lí ............................56

2.4. Tổ chức dạy học chƣơng “ Dòng điện không đổi” Vật lí 11 THPT bằng

phƣơng pháp dạy học hợp tác theo nhóm...........................................................59

2.4.1. Quy trình thiết kế bài dạy học hợp tác theo nhóm môn Vật lý ................59

2.4.2. Soạn thảo một số bài giảng tổ chức dạy học hợp tác theo nhóm chƣơng

"Dòng điện không đổi" .......................................................................................61

KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 ...................................................................................90

Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM........................................................91

3.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm sƣ phạm .............................................91

3.1.1. Mục đích thực nghiệm sƣ phạm ...............................................................91

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

3.1.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sƣ phạm........................................................91

3.2. Đối tƣợng và thời gian thực nghiệm sƣ phạm.............................................92

3.2.1. Đối tƣợng của thực nghiệm sƣ phạm .......................................................92

3.2.2. Thời gian thực nghiệm sƣ phạm...............................................................92

3.3. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm............................................................92

3.3.1. Phƣơng pháp điều tra................................................................................92

3.3.2. Phƣơng pháp thống kê toán học ...............................................................92

3.3.3. Xây dựng phƣơng thức và tiêu chí đánh giá ............................................92

3.4. Nội dung thực nghiệm sƣ phạm ..................................................................94

3.4.1. Tài liệu thực nghiệm sƣ phạm. .................................................................94

3.4.2. Nội dung thực nghiệm sƣ phạm ...............................................................95

3.4.3. Chọn mẫu thực nghiệm.............................................................................95

3.5. Kết quả thực nghiệm sƣ phạm.....................................................................96

3.5.1. Kết quả định tính ......................................................................................96

3.5.2. Kết quả định lƣợng ...................................................................................97

3.5.3. Kết quả thăm dò giáo viên và học sinh về phƣơng pháp dạy học hợp

tác theo nhóm chƣơng "Dòng điện không đổi" ................................................101

KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 .................................................................................103

KẾT LUẬN......................................................................................................105

TÀI LIỆU THAM KHẢO..............................................................................106

PHỤ LỤC ........................................................................................................108

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

BGD&ĐT: Bộ Giáo dục và Đào tạo

DHHT: Dạy học hợp tác

DHHT TN: Dạy học hợp tác theo nhóm

ĐH: Đại học

ĐC: Đối chứng

GD&ĐT: Giáo dục và Đào tạo

GV: Giáo viên

HĐDH: Hoạt động dạy học

HĐNT: Hoạt động nhận thức

HS: Học sinh

PPDH: Phƣơng pháp dạy học

SGK: Sách giáo khoa

THPT: Trung học phổ thông

TNSP: Thực nghiệm sƣ phạm

ĐHSP: Đại học sƣ phạm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

DANH MỤC CÁC BẢNG

Trang

Bảng 1.1: Cách tính chỉ số cố gắng của từng thành viên trong nhóm.................28

Bảng 1.2: Ma trận về nhiệm vụ cùng thời lƣợng của Nhóm...............................30

Bảng 1.3: Ma trận về nhiệm vụ khác thời lƣợng của Nhóm ...............................30

Bảng 1.4: Cách tính điểm tiến bộ của từng cá nhân...........................................31

Bảng 1.5: Kết quả điều tra GV về thực trạng DHHTTN môn Vật lí ở THPT ....38

Bảng 1.6: Kết quả điều tra HS về tổ chức DHHTTN môn Vật lí ở trƣờng THPT...41

Bảng 3.1. Phân bố điểm kiểm tra chất lƣợng của nhóm lớp TN và ĐC khối lớp 11..95

Bảng 3.3. Phân bố điểm của lớp TN và lớp ĐC sau khi TNSP...........................97

Bảng 3.4 Phân bố tần số luỹ tích hội tụ lùi của nhóm lớp TN và nhóm lớp

ĐC sau khi TNSP.................................................................................................98

Bảng 3.5: Kết quả thăm dò GV về tiết học TNSP.............................................101

Bảng 3.6: Kết quả thăm dò HS về tiết học TNSP .............................................102

DANH MỤC CÁC HÌNH

Trang

Sơ đồ 1.1: Mô hình tâm lý trong quá trình học tập ........................................... 13

Biểu đồ 3.1: Đa giác đồ của lớp TN và lớp ĐC................................................ 96

Biểu đồ 3.2:Phân bố điểm bài kiểm tra của lớp TN và lớp ĐC ........................ 98

Biểu đồ 3.2. Đồ thị biểu diễn đƣờng tần suất luỹ tích hội tụ lùi của nhóm lớp

TN và ĐC sau khi TNSP............................................................... 98

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Đổi mới phƣơng pháp dạy học là một trong những nhiệm vụ quan trọng

của cải cách giáo dục nói chung và cải cách bậc trung học phổ thông nói riêng,

việc đổi mới phƣơng pháp dạy học cũng nhƣ chƣơng trình giáo dục đã đƣợc

thực hiện một cách toàn diện theo hƣớng “ lấy ngƣời học làm trung tâm”.

Nghị quyết TW 2 khóa VIII Đảng Cộng sản Việt Nam đã khẳng định :

“Giáo dục là quốc sách hàng đầu, đã khẳng định vị trí, vai trò của giáo dục đối

với sự nghiệp công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước”

Gần đây, Báo cáo chính trị Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của

Đảng đã nêu rõ: Đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục theo hƣớng chuẩn

hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa; đổi mới chƣơng trình, nội dung, phƣơng pháp dạy

học. Tập trung nâng cao chất lƣợng giáo dục, đào tạo, coi trọng giáo dục đạo

đức, lối sống, năng lực sáng tạo, kỹ năng thực hành.

Luật Giáo dục 2005, điều 5.2 nêu rõ: Phương pháp giáo dục phải phát

huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy sáng tạo của người học; bồi dưỡng

cho người học năng lực tự học, khả năng thực hành, lòng say mê học tập và ý

chí vươn lên”

Đổi mới phƣơng pháp dạy học sao cho trong dạy học phải đảm bảo đƣợc

sự phát triển năng lực sáng tạo của HS, bồi dƣỡng tƣ duy khoa học, năng lực

tìm tòi chiếm lĩnh tri thức, năng lực giải quyết vấn đề để thích ứng đƣợc với

cuộc sống với sự phát triển của khoa học. Trong dạy học phải phát huy hoạt

động nhận thức tự chủ, tích cực của HS, giúp cho HS chiếm lĩnh đƣợc các kiến

thức khoa học sâu sắc…Hiện nay GV sử dụng nhiều phƣơng pháp dạy học tích

cực nhằm đổi mới phƣơng pháp dạy học theo hƣớng nâng cao tính tích cực tự

lực cho học sinh nhƣ dạy học giải quyết vấn đề, dạy học phân hóa, dạy học

khám phá, dạy học theo dự án, dạy học hợp tác...

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Dạy học hợp tác theo nhóm là một hình thức dạy học quan trọng giúp HS

phát triển năng lực xã hội, phát triển kỹ năng sử dụng ngôn ngữ, kỹ năng giao

tiếp, kỹ năng thảo luận, kỹ năng bảo vệ ý kiến, kỹ năng giải quyết mâu thuẫn...

Học sinh có cơ hội phát huy kỹ năng sáng tạo, đánh giá, tổng hợp, phân tích, so

sánh... biết giải quyết các vấn đề và tình huống, từ đó học hỏi đƣợc kinh

nghiệm cho bản thân. Trong chƣơng trình vật lí 11 THPT (chƣơng trình cơ bản)

thì phần Điện học là nội dung trọng tâm, cơ bản. Tuy nhiên, kiến thức phần này lại

khó và trừu tƣợng đối với học sinh, đặc biệt là chƣơng "Dòng điện không đổi". Vì

vậy, khi dạy học chƣơng "Dòng điện không đổi", giáo viên gặp rất nhiều khó khăn

trong việc hình thành các khái niệm, các định luật cho học sinh. Chính vì vậy, tổ

chức cho học sinh học tập theo nhóm sẽ góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học

chƣơng "Dòng điện không đổi" nói riêng, vật lí lớp 11 THPT nói chung.Thời

gian gần đây, có nhiều công trình đã nghiên cứu về dạy học hợp tác theo nhóm

nhƣ luận văn Tiến sĩ của Hoàng Lê Minh (2007) về đề tài “Tổ chức dạy học

hợp tác trong môn Toán ở trƣờng Trung học phổ thông”, luận văn Thạc sĩ của

Ngô Tấn Minh (2010) ĐHSP Huế với đề tài “Tổ chức hoạt động DHHTTN với

sự hỗ trợ của CNTT trong dạy học phần Điện Từ Vật lí 11 THPT nâng cao”,

luận văn Thạc sĩ của Lƣơng Thị Dung (2013) ĐHSP Thái Nguyên với đề tài

“Phát huy tính tích cực,tự lực và sáng tạo của học sinh qua dạy học nhóm khi

dạy chƣơng Chất Khí Vật lí 10”…

Tuy nhiên chƣa có công trình nào nghiên cứu về dạy học hợp tác theo

nhóm chƣơng "Dòng điện không đổi".

Từ các lí do trên chúng tôi chọn đề tài nghiên cứu“Tổ chức dạy học hợp

tác theo nhóm một số kiến thức chƣơng "Dòng điện không đổi" Vật lí lớp

11 cho học sinh trung học phổ thông".

2. Mục đích nghiên cứu

- Vận dụng lý luận dạy học hợp tác theo nhóm để thiết kế tiến trình

DHHT TN chƣơng “Dòng điện không đổi” Vật lí 11 cho học sinh THPT.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

3.Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu

-Khách thể: Quá trình dạy và học Vật lí ở trƣờng THPT.

- Đối tượng nghiên cứu: Phƣơng pháp DHHTTN trong dạy học môn Vật lí.

4. Giả thuyết khoa học

Nếu xây dựng đƣợc tiến trình DHHT TN chƣơng "Dòng điện không đổi"

một cách phù hợp thì sẽphát huy đƣợc tính tích cực học tập của học sinh, góp

phần nâng cao chất lƣợng dạy học Vật lí ở trƣờng phổ thông.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Nghiên cứu cơ sở lí luận về DHHT TN trong dạy học Vật lí.

- Nghiên cứu nội dung, chƣơng trình vật lí 11 THPTchƣơng “Dòng điện

không đổi”.

- Điều tra thực trạng dạy học chƣơng “Dòng điện không đổi”, Vật lí lớp

11 ở một số trƣờng THPT.

- Thiết kế tiến trình dạy học chƣơng “ Dòng điện không đổi” theo

phƣơng pháp DHHT TN.

- Tổ chức thực nghiệm sƣ phạm nhằm đánh giá tính khả thi của các tiết

học đã đề xuất.

6. Phƣơng pháp nghiên cứu

- Phương pháp nghiên cứu lí luận:Nghiên cứu luật Giáo dục, văn kiện

của Đảng, các tạp chí khoa học, tạp chí Giáo dục, kỷ yếu hội thảo; Nghiên cứu

tài liệu về DHHT TN trong đổi mới phƣơng pháp dạy học.

- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Nghiên cứu nội dung, chƣơng

trình sách giáo khoa vật lí lớp 11 THPT chƣơng “Dòng điện không đổi”; điều

tra thực trạng dạy học môn Vật lí ở trƣờng THPT.

- Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Tổ chức dạy học thực nghiệm

các tiết học đã đề xuất để kiểm nghiệm tính khả thi của giả thuyết khoa học của

đề tài. Dùng thống kê toán học xử lí số liệu thu đƣợc từ phiếu điều tra và các

kết quả thực nghiệm sƣ phạm.