Tổ chức dạy học dự án một số kiến thức thuộc chương điện học (vật lí lớp 9 trung học cơ sở) nhằm phát huy tính năng động, bồi dưỡng năng lực sáng tạo và hợp tác của học sinh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI

CAO THỊ SÔNG HƢƠNG

TỔ CHỨC DẠY HỌC DỰ ÁN MỘT SỐ KIẾN THỨC THUỘC

CHƢƠNG ĐIỆN HỌC (VẬT LÍ LỚP 9 TRUNG HỌC CƠ SỞ)

NHẰM PHÁT HUY TÍNH NĂNG ĐỘNG, BỒI DƢỠNG

NĂNG LỰC SÁNG TẠO VÀ HỢP TÁC CỦA HỌC SINH

Chuyên ngành: Lí luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Vật lí

Mã số: 62.14.01.11

LUẬN ÁN TIẾN SĨ GIÁO DỤC HỌC

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:

PGS.TS. ĐỖ HƢƠNG TRÀ

HÀ NỘI - 2014

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các

số liệu nêu trong luận án là trung thực, khách quan và chƣa từng đƣợc ai công bố

trong bất kì công trình khoa học nào.

Tác giả

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến các thầy cô giáo trong tổ Phƣơng pháp

giảng dạy, các thầy cô trong khoa Vật Lý và phòng Sau Đại Học trƣờng Đại Học Sƣ

Phạm Hà Nội cùng các thầy cô giáo, ban giám hiệu các trƣờng THCS: Nguyễn Thị

Lựu, Võ Trƣờng Toản, Trần Đại Nghĩa, Tân Mỹ, Vĩnh Thạnh, Tân Khánh Trung,

Nguyễn Minh Trí, Nguyễn Chí Thanh, Thống Linh, Bình Thành, Nhị Mỹ và

Trƣờng Đại học Đồng Tháp - Thành phố Cao Lãnh - Tỉnh Đồng Tháp đã giúp đỡ tôi

trong quá trình học tập, nghiên cứu và thực nghiệm sƣ phạm.

Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Đỗ Hƣơng Trà đã

quan tâm, động viên giúp đỡ tôi hoàn thành đề tài luận án này.

Nhân dịp này tôi xin cảm ơn tất cả bạn bè và ngƣời thân đã động viên, giúp

đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu.

Hà Nội, tháng 02 năm 2014

Tác giả

Cao Thị Sông Hƣơng

CÁC TỪ VIẾT TẮT

PP Phƣơng pháp DA Dự án

HS Học sinh SGK Sách giáo khoa

GV Giáo viên VL Vật lí

DH Dạy học NL Năng lực

THCS Trung học cơ sở SP Sản phẩm

TN Thực nghiệm VĐ Vấn đề

ĐG Đánh giá

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU

Bảng Trang

Bảng 3.1 Những kiến thức, năng lực và thái độ HS có đƣợc trong quá trình

thực hiện DA………………………………………………………... 78

Bảng 3.2 Lịch trình tổ chức DA “Thiết kế mạch điện gia đình tiện ích, an toàn,

tiết kiệm”…………………………………………………………….... 79

Bảng 3.3 Phiếu ĐG của GV…………………………………………………… 84

Bảng 3.4 Phiếu ĐG hợp tác…………………………………………………… 85

Bảng 3.5 Phiếu ĐG đồng đẳng………………………………………………... 86

Bảng 3.6 Phiếu tự ĐG…………………………………………………………. 87

Bảng 4.1 Thống kê các lớp thực nghiệm……………………………………… 89

Bảng 4.2 Bảng kết quả khảo sát trình độ xuất phát của các lớp TN…………... 90

Bảng 4.3 Kết quả thí nghiệm xác định mối liên hệ giữa mực nƣớc trong bồn với

cƣờng độ dòng điện chạy qua mạch…………………………………... 116

Bảng 4.4 Hệ số tƣơng quan giữa ĐG của GV và ĐG của HS................................. 130

Bảng 4.5 Các biểu hiện năng động, sáng tạo tiêu biểu của HS trong quá trình

thực hiện DA………………………………………………………….. 133

Bảng 4.6 Tiến trình ĐG trong quá trình tổ chức DHDA……………………… 135

Bảng 4.7 Bảng điểm cho các nhóm…………………………………………… 136

Bảng 4.8 Bảng điểm cho các thành viên trong nhóm…………………………. 137

Bảng 4.9 Bảng ma trận bài kiểm tra cuối đợt TN sƣ phạm…………………… 137

Bảng 4.10 Tổng hợp các tham số đặc trƣng bài kiểm tra đầu vào và đầu ra của

lớp TN………………………………………………………………. 138

Bảng 4.11 Dữ liệu thống kê kết quả học tập của lớp TN trƣớc và sau tác động.. 138

DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH

Hình Trang

Hình 2.1 Tháp nhu cầu Maslow………………………………………………. 24

Hình 2.2 Những đặc trƣng cơ bản của DHDA………………………………... 25

Hình 2.3 Trình tự các hình thức làm việc của HS trong DHDA……………… 26

Hình 2.4 Các giai đoạn của DHDA trong DHVL ở trƣờng phổ thông……….. 29

Hình 2.5 Sự cụ thể hóa các pha của DH giải quyết VĐ trong DHDA………... 33

Hình 2.6 Mô hình mạch điện cầu thang do các nhóm HS khác nhau thiết

kế……………………………………………………………………. 34

Hình 2.7 Hoạt động của HS và GV trong các giai đoạn DHDA trong

DHVL………………………………………………………………. 35

Hình 2.8 SP DA tiết kiệm điện của HS nhóm Ánh sáng và nhóm Smart…….. 36

Hình 2.9 Clip tình huống đề xuất ý tƣởng mạch điện cầu thang và an toàn

điện………………………………………………………………….. 43

Hình 2.10 Sơ đồ tiến trình sử dụng phim tình huống trong DHDA môn VL ở

trƣờng phổ thông……………………………………………………. 44

Hình 2.11 Sơ đồ nội thất của một gia đình……………………………………... 45

Hình 2.12 Cấu trúc của NL hành động…………………………………………. 46

Hình 2.13 Mô hình NL trong DH………………………………………………. 47

Hình 2.14 Rubric……………………………………………………………….. 49

Hình 2.15 Sơ đồ mạch điện báo hiệu mức nƣớc trong bồn xa do HS đề xuất…. 57

Hình 3.1 Sơ đồ cấu trúc lôgic nội dung kiến thức chƣơng Điện học…………. 69

Hình 3.2 Các nhiệm vụ trong DA “Thiết kế mạch điện gia đình tiện ích, an

toàn và tiết kiệm”……………………………………………………. 71

Hình 3.3 Dự kiến của GV về các kiểu thiết kế trong mạch điện báo cháy……. 74

Hình 3.4 Dự kiến của GV về các kiểu thiết kế mô hình mạch điện nhà tắm…. 75

Hình 3.5 Dự kiến của GV về các kiểu thiết kế mạch điện ở tủ gia đình……… 75

Hình 3.6 Dự kiến của GV về các phƣơng án thiết kế mạch đèn sáng tỏ - sáng

mờ…………………………………………………………...………. 76

Hình 3.7 Các mạch điện cầu thang do GV dự kiến…………………………… 76

Hình 3.8 Mô hình mạch đèn luân phiên sáng – tắt do GV dự kiến…………… 77

Hình 3.9 Các mạch điện báo hiệu mực nƣớc trong bồn do GV dự kiến……… 77

Hình 4.1 Clip TH học tập thu hút mạnh mẽ sự tập trung, chú ý của HS và tạo

không khí vui tƣơi…………………………………………………... 94

Hình 4.2 Sơ đồ mạch điện nhà tắm do HS vẽ………………………………… 96

Hình 4.3 HS nghiên cứu và trình bày giải pháp giải quyết VĐ của DA……… 97

Hình 4.4 Các mạch điện tủ gia đình do HS đề xuất………………………….. 97

Hình 4.5 Các mạch điện tủ gia đình do HS vẽ………………………………... 98

Hình 4.6 Các mạch điện báo cháy do HS vẽ………………………………….. 99

Hình 4.7 Các sơ đồ mạch điện cầu thang do HS vẽ…………………………... 100

Hình 4.8 Các mạch điện đèn luân phiên sáng – tắt do HS vẽ…………………. 101

Hình 4.9 Các sơ đồ mạch điện và kết cấu mô hình báo hiệu mực nƣớc trong

bồn xa do HS vẽ…………………………………………………….. 101

Hình 4.10 Các mạch đèn sáng tỏ - sáng mờ do HS đề xuất……………………. 102

Hình 4.11 HS sử dụng bản đồ tƣ duy để xây dựng kế hoạch thực hiện DA…… 104

Hình 4.12 Kế hoạch thực hiện DA “Mạch điện nhà tắm” do HS lập………….. 105

Hình 4.13 Sơ đồ tƣ duy về các tiêu chí ĐG do HS đề xuất…………………….. 106

Hình 4.14 HS thiết kế mô hình mạch điện báo cháy và giới thiệu SP đến “khán

giả”………………………………………………………………….. 107

Hình 4.15 Mô hình mạch đèn sáng tỏ - sáng mờ do HS thiết kế……………….. 111

Hình 4.16 Tính sáng tạo của HS trong cách làm mô hình cầu thang…………... 113

Hình 4.17 Sự đa dạng của SP DA mạch điện đèn luân phiên sáng – tắt do HS

thiết kế………………………………………………………………. 114

Hình 4.18 Sơ đồ thí nghiệm HS đề xuất và sử dụng trong DA mạch điện ở bồn

nƣớc…………………………………………………………………. 115

Hình 4.19 Bản vẽ kết cấu mô hình mạch điện báo hiệu mực nƣớc trong bồn

cao do HS……………………………………………………………

115

Hình 4.20 Mô hình mạch điện báo hiệu mực nƣớc trong bồn do HS thiết kế….. 116

Hình 4.21 HS làm việc miệt mài… và có đƣợc niềm vui từ sự thành công……. 120

Hình 4.22 Sự tiến bộ của HS trong việc thiết kế mô hình, SP DA……………... 121

Hình 4.23 HS giới thiệu SP DA và giao lƣu với “khán giả”…………………… 122

Hình 4.24 Khán giả chất vấn DA... và “Chủ DA‟ trả lời chất vấn...................... 122

Hình 4.25 HS trình bày tiến trình thực hiện DA, giới thiệu nguyên tắc hoạt động của

mô hình……………………………………………………………………. 122

Hình 4.26 MĐ luân phiên sáng tắt mắc thêm công tắc K để có thể mở cùng lúc

hai đèn………………………………………………………………. 123

Hình 4.27 Khán giả hào hứng với trò chơi Giải ô chữ…………………………. 123

Hình 4.28 HS hƣớng dẫn các thao tác sơ cứu ngƣời bị điện giật…và khán giả

cổ vũ nồng nhiệt…………………………………………………….. 124

Hình 4.29 HS nêu lí do chọn DA qua các tiểu phẩm vui..................................... 124

Hình 4.30 HS trƣng bày và giới thiệu SPDA trong trƣờng và ở trƣờng tiểu học 125

Hình 4.31 Mạch điện ở bồn nƣớc trong thực tế………………………………... 126

Hình 4.32 Sơ đồ mạch điện báo cháy trong thực tế……………………………. 127

Hình 4.33 Kế hoạch mở rộng, phát triển DA của HS”…………………………. 129

Hình 4.34 Những kiến thức thu đƣợc sau DA do HS thể hiện trên sơ đồ tƣ duy 132

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN…………………………………………………………………….

LỜI CẢM ƠN………………………………………………………………………...

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT………………………………………………….

MỤC LỤC……………………………………………………………………………

MỞ ĐẦU.....................................................................................................................1

1. Lí do chọn đề tài .....................................................................................................1

2. Mục đích nghiên cứu ..............................................................................................2

3. Đối tƣợng nghiên cứu .............................................................................................2

4. Giả thuyết khoa học ................................................................................................2

5. Nhiệm vụ nghiên cứu..............................................................................................2

6. Phƣơng pháp nghiên cứu ........................................................................................3

7. Những đóng góp mới của luận án...........................................................................3

8. Cấu trúc của luận án................................................................................................3

Chƣơng 1. TỔNG QUAN LỊCH SỬ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ................................4

1.1.Lịch sử hình thành và phát triển dạy học dự án....................................................4

1.1.1. Từ khái niệm dự án đến sự ra đời của dạy học dự án ......................................4

1.1.2. Một số nghiên cứu về lí luận của dạy học dự án..............................................5

1.1.3. Một số hƣớng nghiên cứu về thực tiễn của dạy học dự án ..............................8

1.1.4. Một số nghiên cứu về dạy học dự án ở trong nƣớc........................................12

1.2.Lịch sử vấn đề về rèn luyện năng lực sáng tạo của học sinh..............................15

KẾT LUẬN CHƢƠNG 1..........................................................................................18

Chƣơng 2. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC DẠY HỌC

DỰ ÁN CÁC KIẾN THỨC VẬT LÝ Ở BẬC TRUNG HỌC CƠ SỞ ....................19

2.1. Đặc điểm phát triển trí tuệ của lứa tuổi học sinh trung học cơ sở........................19

2.1.1. Đặc điểm hoạt động học tập của thiếu niên.....................................................19

2.1.2. Sự phát triển nhận thức của thiếu niên ............................................................19

2.1.3. Hoạt động giao tiếp của thiếu niên..................................................................20

2.2. Dạy học dự án .....................................................................................................21

2.2.1. Khái niệm dạy học dự án ................................................................................21

2.2.2. Mục tiêu của dạy học dự án ............................................................................21

2.2.3. Cơ sở triết học và tâm lí học của dạy học dự án ............................................21

2.2.4. Các đặc trƣng của dạy học dự án ...................................................................24

2.2.5. Hình thức làm việc trong dạy học dự án ........................................................26

2.2.6. Dạy học dự án trong dạy học vật lí ở trƣờng trung học cơ sở........................26

2.3.Tổ chức tình huống vấn đề trong dạy học ..........................................................36

2.3.1. Khái niệm tình huống vấn đề .........................................................................36

2.3.2. Các kiểu tình huống vấn đề ............................................................................37

2.3.3. Các hình thức tổ chức tình huống vấn đề trong dạy học vật lí.......................39

2.3.4. Các mức độ phát hiện và giải quyết vấn đề trong dạy học dự án ..................39

2.3.5. Tổ chức tình huống học tập hỗ trợ học sinh đề xuất ý tƣởng dự án................40

2.4. Đánh giá năng lực trong dạy học dự án..............................................................45

2.4.1. Mô hình cấu trúc năng lực..............................................................................46

2.4.2. Đánh giá năng lực trong dạy học dự án .........................................................48

2.4.3. Các công cụ đánh giá trong dạy học dự án......................................................48

2.4.4. Các hình thức đánh giá trong dạy học dự án ...................................................50

2.4.5. Một số minh chứng dùng làm cơ sở cho việc đánh giá trong dạy học dự án...51

2.5. Phát huy tính năng động, năng lực sáng tạo và hợp tác của học sinh trong dạy học

dự án môn vật lí ở trƣờng trung học cơ sở .................................................................52

2.5.1. Mối quan hệ giữa năng động và sáng tạo........................................................52

2.5.2. Bồi dƣỡng năng lực sáng tạo của học sinh trong dạy học dự án....................55

2.5.3. Mối quan hệ giữa sáng tạo và hợp tác.............................................................59

2.6. Điều tra thực trạng dạy và học một số kiến thức thuộc chƣơng Điện học vật lí lớp

9 ở các trƣờng trung học cơ sở trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp .....................................61

2.6.1. Mục đích của việc điều tra ..............................................................................61

2.6.2. Nội dung điều tra.............................................................................................61

2.6.3. Các hình thức thu thập thông tin ....................................................................62

2.6.4. Phân tích kết quả điều tra ...............................................................................62

2.6.5. Đề xuất giải pháp............................................................................................64

KẾT LUẬN CHƢƠNG 2..........................................................................................66

Chƣơng 3. TỔ CHỨC QUÁ TRÌNH DẠY HỌC DỰ ÁN MỘT SỐ KIẾN THỨC

TRONG CHƢƠNG ĐIỆN HỌC VẬT LÍ LỚP 9 TRUNG HỌC CƠ SỞ................67

3.1. Phân tích nội dung kiến thức chƣơng Điện học vật lí lớp 9 trung học cơ sở..........67

3.1.1. Những kiến thức về Điện học ở cấp tiểu học và đầu cấp trung học cơ sở.....67

3.1.2. Phân tích những cơ hội tổ chức dạy học dự án các nội dung kiến thức trong

chƣơng Điện học ở vật lí lớp 9..................................................................................68

3.2.Mục tiêu dạy học dự án các kiến thức Điện học vật lí lớp 9 ..............................70

3.3.Thiết kế tiến trình dạy học dự án một số kiến thức trong chƣơng Điện học......71

3.3.1. Nội dung dự án dự định tổ chức cho học sinh thực hiện ...............................71

3.3.2. Định hƣớng việc đề xuất ý tƣởng dự án.........................................................72

3.3.3. Dự kiến các hỗ trợ cần thiết.............................................................................73

3.3.4. Tiến trình tổ chức dạy học dự án....................................................................79

3.3.5. Xây dựng các tiêu chí đánh giá ......................................................................84

Chƣơng 4. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM..................................................................89

4.1.Tổ chức thực nghiệm sƣ phạm ...........................................................................89

4.1.1. Mục đích thực nghiệm sƣ phạm.....................................................................89

4.1.2. Nội dung thực nghiệm sƣ phạm.....................................................................89

4.1.3. Nhiệm vụ thực nghiệm sƣ phạm ....................................................................89

4.1.4. Đối tƣợng thực nghiệm sƣ phạm....................................................................89

4.1.5. Tiến trình thực nghiệm sƣ phạm ....................................................................90

4.2. Kết quả thực nghiệm sƣ phạm............................................................................90

4.2.1. Phân tích diễn biến của tiến trình dạy thực nghiệm.......................................91

4.2.2. Phân tích định lƣợng sự tiến bộ của học sinh trong dạy học dự án .............137

4.3. Phản hồi của giáo viên và học sinh về dạy học dự án ......................................139

4.3.1. Kết quả điều tra qua phiếu hỏi .....................................................................139

4.3.2. Kết quả phỏng vấn giáo viên và học sinh về dạy học dự án ........................144

KẾT LUẬN CHƢƠNG 4........................................................................................146

KẾT LUẬN CHUNG VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................148

TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................................152

PHỤ LỤC.................................................................................................................PL

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Sự thay đổi toàn diện về kinh tế, văn hóa, xã hội và môi trƣờng với tốc độ

ngày càng nhanh làm nảy sinh những thách thức mà trƣớc đây con ngƣời chƣa từng

đối mặt (biến đổi khí hậu, dịch bệnh,...). Thêm vào đó xu hƣớng toàn cầu hóa với

ảnh hƣởng của nền kinh tế tri thức và sự bùng nổ thông tin khiến cho tri thức của

loài ngƣời tăng nhanh đồng thời lạc hậu rất nhanh [8], [72]. Để đáp ứng đƣợc nhu

cầu của cuộc sống và công việc, con ngƣời phải liên tục thu thập thêm các kiến thức

mới. Tình hình trên đòi hỏi cần phải đổi mới toàn diện quá trình giáo dục và đào

tạo, nhằm ra tạo những con ngƣời năng động, sáng tạo, có trách nhiệm, biết hợp tác,

biết giải quyết VĐ, có khả năng tự học. Đổi mới PPDH là một trong những chiến

lƣợc quan trọng nhất.

Chiến lƣợc này đã đƣợc chỉ rõ trong Nghị quyết lần 2, khóa VIII, Ban chấp

hành Trung ƣơng Đảng Cộng sản Việt Nam [40] và đƣợc cụ thể hóa tại điều 27, luật

giáo dục (2005): “PP giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ

động, sáng tạo của HS; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dƣỡng

PP tự học, khả năng làm việc theo nhóm, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào

thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho HS” [34].

Hiện nay Bộ Giáo dục và Đào tạo đang đẩy mạnh đổi mới PPDH theo hƣớng

tổ chức cho HS hoạt động tích cực, tự lực, tìm tòi, xây dựng kiến thức, hình thành

và phát triển NL. Đã có nhiều công trình nghiên cứu và tài liệu hƣớng dẫn thực hiện

việc tổ chức hoạt động nhận thức tích cực, tự lực, sáng tạo của HS trong DHVL

đƣợc triển khai áp dụng ở các trƣờng phổ thông, bƣớc đầu đem lại những kết quả

nhất định [11], [17], [19], [22], [39] [48], [49], [53], [61], [62], [63], [71], [72].

Tuy nhiên vẫn tồn tại những hạn chế trong DH nhƣ: “ …học mà chƣa hiểu (học

vẹt), học chƣa đi đôi với hành và học mà chƣa sáng tạo…" [13]. Hiện nay một trong

những phƣơng hƣớng đổi mới PPDHVL ở bậc THCS là đẩy mạnh việc vận dụng

các hình thức DH mở nhằm phát triển NL hành động cho ngƣời học. Trong đó

DHDA đƣợc đặc biệt chú trọng [28], bởi vì DHDA tổ chức cho HS vận dụng kiến

thức để giải quyết các VĐ mở gắn với đời sống thực, kết hợp lí thuyết với thực

hành, tạo ra một SP thật có thể trƣng bày và giới thiệu đƣợc, giúp ngƣời học hiểu

đƣợc nghĩa của kiến thức. Đồng thời hình thành và phát triển ở ngƣời học NL: giải

2

quyết VĐ, xây dựng và thực hiện kế hoạch, hợp tác, tƣ duy phân tích, tổng hợp, phê

phán và sáng tạo,... tạo tiền đề cho ngƣời học có đƣợc những thành công nhất định

khi hội nhập vào đời sống thực tiễn.

Phần kiến thức trong chƣơng Điện học ở vật lí lớp 9 có nhiều ứng dụng trong

thực tiễn đời sống và kĩ thuật nên rất thuận lợi để tổ chức DHDA.

Ý tƣởng trên thúc đẩy chúng tôi chọn đề tài luận án: “Tổ chức DHDA một số

kiến thức thuộc chương Điện học (VL lớp 9 THCS) nhằm phát huy tính năng động,

bồi dưỡng NL sáng tạo và hợp tác của HS”.

2. Mục đích nghiên cứu

Tổ chức DHDA một số kiến thức trong chƣơng Điện học VL lớp 9 THCS

nhằm phát huy tính năng động, bồi dƣỡng NL sáng tạo và hợp tác của ngƣời học.

3. Đối tƣợng nghiên cứu

Đề tài luận án tập trung vào các đối tƣợng nghiên cứu sau:

- Nội dung kiến thức chƣơng Điện học VL lớp 9 THCS.

- Hoạt động dạy và học các kiến thức Điện học - VL lớp 9 THCS.

4. Giả thuyết khoa học

Nếu vận dụng cơ sở lí luận của DHDA vào dạy học các kiến thức Điện học

trong chƣơng trình VL lớp 9 để tổ chức cho HS hoạt động tìm tòi, giải quyết các

VĐ liên quan đến thực tiễn đời sống thì có thể phát huy đƣợc tính năng động, bồi

dƣỡng đƣợc NL sáng tạo và hợp tác của HS.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt đƣợc mục đích nghiên cứu của đề tài chúng tôi thực hiện các nhiệm vụ sau:

- Nghiên cứu các quan điểm hiện đại về dạy và học, cơ sở lí luận của DHDA,

DHDA với việc phát huy tính năng động, sáng tạo và hợp tác của ngƣời học.

- Nghiên cứu mục tiêu giáo dục phổ thông, đặc thù của môn VL ở trƣờng phổ

thông, tiến trình giải quyết vấn đề trong nghiên cứu khoa học, tiến trình DHDA nói

chung từ đó xây dựng tiến trình DHDA trong DHVL ở trƣờng phổ thông.

- Điều tra ban đầu để phân tích các khó khăn của GV và HS khi dạy và học một số

kiến thức Điện học – SGK VL lớp 9 THCS và đề xuất các giải pháp khắc phục.

- Nghiên cứu nội dung Điện học VL lớp 9 và các tài liệu khoa học có liên quan.

3

- Soạn thảo tiến trình DHDA một số kiến thức Điện học VL lớp 9, THCS đáp ứng

yêu cầu phát huy tính năng động, NL sáng tạo và hợp tác của HS trong học tập.

- Tiến hành TN sƣ phạm theo các tiến trình đã soạn thảo, ĐG hiệu quả của các

tiến trình DH đó đối với việc phát huy tính năng động, sáng tạo và hợp tác của HS

nhằm kiểm tra tính đúng đắn của giả thuyết khoa học của đề tài.

6. Phƣơng pháp nghiên cứu

Những PP nghiên cứu đƣợc sử dụng để thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu trên

bao gồm:

- Nghiên cứu lí luận.

- Điều tra khảo sát.

- TN sƣ phạm.

- Tổng kết kinh nghiệm.

- Thống kê toán học để xử lí, phân tích kết quả thu đƣợc đối với các tiến trình

DH đã soạn thảo, đồng thời ĐG hiệu quả của tác động đối với lớp TN.

7. Những đóng góp mới của luận án

Luận án đã đem lại một số đóng góp mới về mặt lí luận và thực tiễn trong

DHDA nhƣ sau:

- Phát triển cơ sở lí luận của DHDA về phƣơng diện hình thức tổ chức DHDA

và PP ĐG trong DHDA.

- Cụ thể hóa tiến trình giải quyết VĐ trong DHDA.

- Đề xuất tiến trình DHDA trong DHVL ở trƣờng phổ thông và vận dụng để

soạn thảo tiến trình DH một số nội dung trong phần Điện học – VL lớp 9.

- Sử dụng phim tình huống học tập hỗ trợ ngƣời học đề xuất ý tƣởng DA trong

DHDA. Đề xuất một số biện pháp phát huy tính năng động, bồi dƣỡng năng lực

sáng tạo và hợp tác của HS trong DHDA ở trƣờng phổ thông.

- Kết quả nghiên cứu cung cấp số liệu và thông tin khoa học làm phong phú

thêm tài liệu tham khảo phục vụ cho việc DH và nghiên cứu khoa học của GV

THCS, sinh viên VL ở các trƣờng Đại học, Cao đẳng đào tạo GV sƣ phạm.

8. Cấu trúc của luận án

Luận án gồm phần mở đầu, chƣơng 1, chƣơng 2, chƣơng 3, chƣơng 4, kết luận,

danh mục các bài báo liên quan đến đề tài luận án, tài liệu tham khảo và phụ lục.

4

Chƣơng 1. TỔNG QUAN LỊCH SỬ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU

1.1. Lịch sử hình thành và phát triển dạy học dự án

1.1.1. Từ khái niệm dự án đến sự ra đời của dạy học dự án

Thuật ngữ “DA” trong tiếng Việt đƣợc sử dụng đồng nghĩa với “Đề án”, trong

đó “DA” có xu hƣớng đƣợc sử dụng phổ biến hơn [26], [59], [78], [79]. Theo tác

giả Nguyễn Nhƣ Ý, DA là “một dự thảo, một văn kiện quan trọng về luật pháp hay

về kế hoạch” [78], trong khi GS.Bùi Quang Tịnh cho rằng DA là “bản dự thảo về

một việc gì” [59]. Thuật ngữ “DA” trong tiếng Anh là “Project” [33], [109], [110]

có nghĩa là dự thảo, phác thảo, thiết kế [125], [138]. Trong quản lí, DA đƣợc định

nghĩa: “là một chuỗi các hoạt động liên kết đƣợc tạo ra nhằm đạt đƣợc kết quả nhất

định trong phạm vi ngân sách và thời gian xác định” [5]. Ý tƣởng DA trong lĩnh

vực kinh tế - xã hội đã đƣợc đƣa vào lĩnh vực DH với tƣ cách là một PPDH.

Có nhiều giải thích khác nhau về nguồn gốc của DHDA [120], [126], [127],

[128]. Theo Apel và Knoll [120], khái niệm “Project” trong DH đƣợc sử dụng đầu

tiên trong các trƣờng kiến trúc ở Ý vào cuối thế kỷ 16, sau đó lan sang Pháp. Từ thế

kỉ 18 DHDA đƣợc truyền bá sang một số nƣớc châu Âu khác và Mỹ. Cuối thế kỷ 19

đầu thế kỷ 20, DHDA đƣợc các nhà sƣ phạm Mỹ đƣa vào các trƣờng phổ thông và

tiến hành xây dựng cơ sở lí thuyết cho DHDA và coi đó là PPDH quan trọng để

thực hiện quan điểm DH lấy HS làm trung tâm. Nhƣng đến những năm 1970,

DHDA trở nên xấu đi (trong một vài lĩnh vực) bởi sự thiếu cấu trúc và thiếu tính

chặt chẽ. Tuy nhiên từ đó, có hai giải pháp thu hút sự quan tâm của GV đối với

DHDA và giúp DHDA thoát khỏi sự bế tắc. Một là công nghệ kĩ thuật số đã giúp

HS có thể tìm kiếm các nguồn tài nguyên dễ dàng hơn trƣớc, tạo ra các SP chất

lƣợng cao, có thể ghi lại toàn bộ quá trình thực hiện DA, chia sẻ sự sáng tạo của họ

với thế giới. Hai là GV đã biết thêm nhiều cách thức để thực hiện DHDA tốt hơn,

chính xác hơn và có thể lƣợng giá đƣợc sự ảnh hƣởng sâu sắc của DHDA [118].

Hiện nay, GV trên khắp thế giới đang thiết kế các DA cho HS của mình bởi vì

họ muốn truyền sự say mê học tập, nghiên cứu cho HS và đồng nghiệp, khuyến kích

nhiều kĩ năng của thế kỷ 21 (nhƣ quản lí thời gian, hợp tác, giải quyết VĐ,...) mà

ngƣời học sẽ cần ở các trƣờng Cao đẳng, Đại học và ở những nơi làm việc [118].

5

1.1.2. Một số nghiên cứu về lí luận của dạy học dự án

Sau khi ra đời DHDA đƣợc các nhà sƣ phạm trên thế giới quan tâm nghiên cứu,

sử dụng và phát triển. Các nghiên cứu về lí luận DHDA tập trung vào các vấn đề cơ

bản nhƣ: đặc trƣng của DHDA, khái niệm DHDA, tiến trình DHDA, đánh giá,...

1.1.2.1. Những nghiên cứu về các đặc trƣng cơ bản của dạy học dự án

Mỗi nhà nghiên cứu tiếp cận DHDA theo một góc độ riêng, do đó có nhiều quan

niệm khác nhau về DHDA. Năm 1918, trong bài viết “PPDA”, Kilpatrick W.H. đƣa

ra một ví dụ về DA học tập: “Một nữ sinh may một chiếc áo liền váy, nếu em làm với

toàn bộ tâm huyết, tự thiết kế, tự may, thì đó là một ví dụ điển hình về DA” [101].

Thomas J.W. cho rằng: Các DA đòi hỏi tinh thần trách nhiệm và tính tự lực cao

của ngƣời học. GV không chỉ dẫn trƣớc một cách tỉ mỉ, kết quả DA không đƣợc mặc

định trƣớc và tiến trình DA cũng không đi theo quy trình đƣợc sắp đặt sẵn [115],

[116], [117]. Theo Bereiter C. và Scardamalia M. trong DHDA HS tham gia nghiên

cứu vấn đề một cách hệ thống bao gồm đặt câu hỏi, xây dựng kiến thức, ra quyết định

[84], [85], [86]. Blumenfeld P. C. thấy rằng DA có thể đƣợc xây dựng quanh các khái

niệm, các quy tắc trọng tâm của các bài học chủ điểm, các phần kiến thức giao nhau

giữa hai hay nhiều môn học [87], [88]. Frey K. cho rằng hoạt động nhóm là hình thức

làm việc chủ yếu trong DHDA [126]. Theo Gordon DHDA tạo ra cảm giác chân thực

đối với HS, mang tính thực tiễn, không đóng khung trong nhà trƣờng [97].

Các quan điểm trên kế thừa và bổ trợ cho nhau, làm sáng tỏ dần các đặc trƣng của

DHDA. Theo chúng tôi các đặc trƣng tiêu biểu nhất để phân biệt DHDA với các

PPDH khác đó là tính mở, tính phức hợp và tính thực tiễn của VĐ. Các đặc trƣng

này tạo ra một môi trƣờng thuận lợi cho ngƣời học thực hiện các hoạt động học tập

năng động, sáng tạo trên cơ sở hợp tác làm việc giữa các cá nhân trong nhóm HS.

1.1.2.2. Những nghiên cứu về khái niệm dạy học dự án

Do DHDA có khá nhiều đặc trƣng, nên khó có thể xây dựng một định nghĩa có

nội hàm bao quát tất cả các đặc trƣng của nó. Mỗi nhà nghiên cứu đƣa ra khái niệm về

DHDA theo cách nhìn riêng của mình, trong các định nghĩa đó một số đặc trƣng của

DHDA đƣợc thể hiện, số còn lại chƣa đƣợc đề cập đến. Điển hình nhƣ: Kilpatrick định

nghĩa DA trong DH là “Hành động có chủ ý, với toàn bộ nhiệt tình, diễn ra trong một

môi trƣờng xã hội” [101]. Thomas J. W. cho rằng: “ DHDA là một kiểu tổ chức việc

học xung quanh các DA. DA là những nhiệm vụ phức hợp, dựa trên những câu hỏi