Tổ chức dạy học chương “Động lực học chất điểm” - vật lí 10 theo định hướng phát triển năng lực GQVĐ của học sinh miền núi

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

LÊ VŨ THÚY QUỲNH

TỔ CHỨC DẠY HỌC

CHƯƠNG “ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT ĐIỂM” - VẬT LÍ 10

THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CỦA HỌC SINH MIỀN NÚI

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2016

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

LÊ VŨ THÚY QUỲNH

TỔ CHỨC DẠY HỌC

CHƯƠNG “ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT ĐIỂM” - VẬT LÍ 10

THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CỦA HỌC SINH MIỀN NÚI

Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học bộ môn Vật lí

Mã số: 60.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Cán bộ hướng dẫn khoa học: TS. Phạm Kim Chung

THÁI NGUYÊN - 2016

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu,

kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa có ai công bố trong

một công trình nào khác.

Thái nguyên, tháng 9 năm 2016

Tác giả

Lê Vũ Thúy Quỳnh

ii

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn các thầy, cô giáo, các cán bộ ở Trường Đại

học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã quan tâm giúp đỡ tôi trong thời gian

học tập và thực hiện đề tài luận văn này.

Đặc biệt, em xin trân trọng cảm ơn TS. Phạm Kim Chung đã tận tình

hướng dẫn em thực hiện đề tài này.

Thái Nguyên, tháng 9 năm 2016

Tác giả luận văn

Lê Vũ Thúy Quỳnh

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN.................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN......................................................................................................ii

MỤC LỤC ..........................................................................................................iii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN .....................................iv

DANH MỤC CÁC BẢNG..................................................................................v

DANH MỤC HÌNH VÀ SƠ ĐỒ........................................................................vi

MỞ ĐẦU.............................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................1

2. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................2

3. Khách thể, đối tượng nghiên cứu và mẫu khảo sát .........................................2

4. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu......................................................................3

5. Giả thuyết khoa học.........................................................................................3

6. Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................................3

7. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................3

8. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài ............................................................4

9. Những đóng góp mới của đề tài ......................................................................4

10. Cấu trúc của luận văn ....................................................................................5

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI....................6

1.1. Năng lực giải quyết vấn đề trong dạy học....................................................6

1.1.1. Khái niệm năng lực....................................................................................6

1.1.2. Cấu trúc và các thành phần năng lực.........................................................7

1.1.3. Năng lực giải quyết vấn đề ........................................................................8

1.1.4. Cấp độ các năng lực.................................................................................10

1.2. Dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề......................................................11

1.2.1. Bản chất của dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề..............................11

1.2.2. Cấu trúc dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề.....................................14

1.2.3. Tình huống có vấn đề ..............................................................................20

iv

1.2.4. Ưu điểm của phương pháp dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề........22

1.3. Đặc điểm dạy học miền núi........................................................................22

1.3.1. Đặc điểm điều kiện tự nhiên - xã hội - văn hoá ở miền núi ....................22

1.3.2. Đặc điểm tâm lý của học sinh dân tộc trong quá trình học tập ...............24

1.3.3. Một số biện pháp cụ thể trong việc tổ chức dạy học cho học sinh

dân tộc, miền núi................................................................................................25

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1..................................................................................27

Chương 2: TỔ CHỨC DẠY HỌC VẬT LÍ Ở TRƯỜNG THPT MIỀN

NÚI CHƯƠNG ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT ĐIỂM THEO ĐỊNH

HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CỦA

HỌC SINH .......................................................................................................28

2.1. Các nội dung cơ bản và mục tiêu dạy học phần Động lực học chất

điểm - vật lí lớp 10.............................................................................................28

2.1.1. Khái quát nội dung chương "Động lực học chất điểm" ..........................28

2.1.2. Chuẩn kiến thức kỹ năng chương "Động lực học chất điểm" .................34

2.2. Thực trạng việc dạy học phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học

sinh ở các trường THPT ở miền núi..................................................................36

2.2.1. Mục đích điều tra.....................................................................................36

2.2.2. Phương pháp điều tra...............................................................................37

2.2.3. Nội dung và kết quả điều tra....................................................................37

2.3. Tổ chức hoạt động nhận thức trong dạy học vật lí theo định hướng

phát triển năng lực giải quyết vấn đề chương "Động lực học chất điểm".........40

2.3.1. Ý tưởng xây dựng tình huống có vấn đề trong dạy học chương

"Động lực học chất điểm"..................................................................................40

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2..................................................................................69

Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM......................................................70

3.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm...........................................................70

3.2. Nội dung của thực nghiệm sư phạm...........................................................70

v

3.3. Địa điểm thực nghiệm và đối tượng thực nghiệm......................................70

3.4. Phương pháp thực hiện...............................................................................71

3.4.1. Tổ chức thực nghiệm...............................................................................71

3.4.2. Phương pháp đánh giá kết quả ................................................................72

3.4.3. Tiêu chí đánh giá .....................................................................................72

3.5. Kết quả thực nghiệm..................................................................................73

3.5.1. Phương pháp xử lí kết quả thực nghiệm..................................................73

3.5.2. Kết quả TNSP..........................................................................................74

3.5.3. Đánh giá định tính kết quả.......................................................................77

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ................................................................................80

KẾT LUẬN.......................................................................................................81

TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................83

PHỤ LỤC

iv

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

CNTT : Công nghệ thông tin

GD&ĐT : Giáo dục và Đào tạo

GQVĐ : Giải quyết vấn đề

GV : Giáo viên

HS : Học sinh

SGK : Sách giáo khoa

SP : Sư phạm

TH : Thực hành

THPT : Trung học phổ thông

TN : Thí nghiệm

TNSP : Thực nghiệm sư phạm

TNVL : Thí nghiệm vật lí

VL : Vật lí

v

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Các cấp độ năng lực của học sinh .....................................................10

Bảng 1.2. Dạy học giải quyết vấn đề các loại kiến thức vật lí đặc thù .............18

Bảng 2.1. Các tình huống theo các chủ đề phần Động lực học chất điểm........41

Bảng 3.1. Bảng thống kê điểm bài kiểm tra số 1 của 2 lớp TN và ĐC.............75

Bảng 3.2. Bảng tần suất (f%): Số HS đạt điểm xi của 2 lớp TN và ĐC...........75

Bảng 3.3. Bảng so sánh các tham số đặc trưng của hai lớp TN và ĐC............75

Bảng 3.4. Bảng tần suất hội tụ tiến....................................................................76

Bảng 3.5. Xếp loại học tập ................................................................................77

vi

DANH MỤC HÌNH VÀ SƠ ĐỒ

1. Hình

Hình 1.1. Tiến trình dạy học theo kiểu dạy học giải quyết vấn đề..................15

Hình 3.1. Biểu đồ tần suất điểm bài kiểm tra của hai lớp TN và ĐC................76

Hình 3.2. Đồ thị tần suất hội tụ tiến ..................................................................76

Hình 3.3. Biểu đồ phân loại HS.........................................................................77

Hình 3.4. Một số hình ảnh thực nghiệm............................................................78

2. Sơ đồ

Sơ đồ 2.1. Sơ đồ tiến trình dạy học chủ đề 1.....................................................44

Sơ đồ 2.2. Sơ đồ tiến trình dạy học chủ đề 2 - Tình huống 2.1.........................48

Sơ đồ 2.3. Sơ đồ tiến trình dạy học chủ đề 2 - Tình huống 2.2.........................51

Sơ đồ 2.4. Sơ đồ tiến trình dạy học chủ đề 2 - Tình huống 2.3.........................54

Sơ đồ 2.5. Sơ đồ tiến trình dạy học chủ đề 3 - Tình huống 3.1.........................58

Sơ đồ 2.6. Sơ đồ tiến trình dạy học chủ đề 3 - Tình huống 3.2.........................61

Sơ đồ 2.7. Sơ đồ tiến trình dạy học chủ đề 4 - Tình huống 4.1.........................66