Tình hình ruộng đất ở Nà Lữ (Hoà An - Cao Bằng) nửa đầu thế kỷ XIX qua tư liệu địa bạ

TiXH niNH UUOIVG DAT 6 NA LC (HOA AN - CAO BANG)

Nl/A DAIJ THK KY XIX QUA Tl/ LIKIJ DIA BA

NGUYfeN THI HAI'

Ni LQ nim trong vung sinh thai

trdng Ida nUdc cua cac dan tdc

ngdn ngQ Tay - Thai nen con ngUdi den tu

cU d day tQ sdm. Trong lich sd, Na LQ li

trung tam kinh td, chinh tri, vin hda, quan

sU cua Cao Bing - mdt tinh bien gidi thudc

"ndi phen diu thQ tU vd phUdng Bic" nUdc

ta (1). Ngay tQ the ky IX, Cao Bien da cho

xay diing thinh Na LQ, dUa ndi day trd

thanh cin cQ quan sQ quan trpng cda nha

Dudng de chd'ng lai quan Nam Chidu. Td

dd cho den cudi the ky XVII, Na LQ ludn

ddng vai trd li trung tam kinh td, chinh tri,

vin hda cua Cao Bing. Die bipt, vao cudi

the ky XVI dau the ky XVII, Na LQ da trd

thanh kinh dd cua nh i Mac vi bit dau dUdc

ddi thanh phudng (2). PhUdng Na LQ dUdc

duy tri tQ dd cho den nda cud! the ky XIX thi

chuyen thanh xa. Tim hieu tinh hinh rudng

da't phudng Na LQ nda diu the ky XIX se

giup chung ta cd cai nhin khoa hpc hdn ve

tinh hinh kinh te', xa hdi cung nhU nhQng

chinh sach cua cac vua dau trieu Nguyen

ddi vdi vung trung tam tinh Cao Bing ndi

chung vi khu vUc Na LQ ndi rieng.

1. Tinh hinh chung

Khac vdi tai lieu dia ba cua Binh Dinh,

Ha Ddng, Ha Ndi, dia ba cua phudng Na LQ

chi neu ra tdng rudng da't cdng tU dien thd

cac hang ma khdng de cap den di't vien tri

hay than td, phat tU. Thiic td, da't than td

phat tu (tQc li rudng di't cdng dinh cho

vipc thd cung den vua Le) da tdn tai d

phUdng Na LQ mudn nha't li nim 1813. Bia

Den Vua Le lap nim Gia Long 12 (1813) da

ghi rd vd chdng Hoang Trung Cin cung 5

dit bac, 10 miu rudng vio den. Sau khi

dng ba mi't, dUdc tdn lim hi u mai maj,

dUdc cung vio ngiy sinh, ngay gid (3).

NhUng sd rudng niy cung khdng dUde phan

anh trong dia ba Minh Mpnh nim 1840.

Dieu dd chQng td ring, dia ba Ni LQ dQdc

lip chi ke khai rudng da't phai nop thud cho

n h i nQdc. Sd' rudng cda den dUdc chia cho

mdt sd hd ciy dy , hing nim phai nop san

pham de td chQc cung le d den nen khdng

phai nop thud.

Thdi Gia Long, tdng dien tich dien thd cac

hang li 382 miu 13 thUdc 5 ti'c, trong dd tU

dien li 344 miu 7 sio 3 ti'c (90,3%), thd trach

(quan thd) li 37 mlu 3 sio 13 thUdc 2 ti'c

(9,7%), khdng cd quan didn. Nim 1840, Minh

Mpnh cho lap lai sd rudng di't d cac tinh mien

nui phia Bic do nhieu nim chidn tranh loan

lac, nhan dan phieu tan, rudng di't bd hoang

nhieu. Theo dd, tdng sd cdng tU dien thd li

385 miu 13 thUdc 5 ti'c, ting so vdi dia ba

Gia Long 4 (1805) li 3 miu, hoin toan do

khai hoang, thudc loai tU dien. Die bipt, luc

niy phudng Na LQ da xui't hipn cdng dien.

' Th.S. Dai hgc Su pham Thai Nguyen