Tín ngưỡng cúng đất của cư dân người việt tại hội an - quảng nam.

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA LỊCH SỬ

*****

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

Đề tài:

TÍN NGƯỠNG CÚNG ĐẤT CỦA CƯ DÂN

NGƯỜI VIỆT TẠI HỘI AN – QUẢNG NAM

CHUYÊN NGÀNH: VIỆT NAM HỌC

Sinh viên thực hiện : Phan Thị Thúy Phượng

Lớp : 11CVNH

Giáo viên hướng dẫn: Ths. Ngô Thị Hường

Đà Nẵng, tháng 05 năm 2015

2

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài.....................................................................................................1

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ......................................................................................2

3. Mục đích nghiên cứu...............................................................................................5

4. Nhiệm vụ nghiên cứu ..............................................................................................5

5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu...........................................................................5

6. Nguồn tư liệu và phương pháp nghiên cứu.............................................................6

7. Đóng góp của đề tài.................................................................................................7

8. Bố cục của đề tài .....................................................................................................7

NỘI DUNG ................................................................................................................9

CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN VỀ HỘI AN, QUẢNG NAM VÀ TÍN NGƯỠNG

CÚNG ĐẤT................................................................................................................9

1.1. Khái quát về Hội An ..........................................................................................9

1.1.1. Đặc điểm tự nhiên .............................................................................................9

1.1.1.1. Vị trí địa lý .....................................................................................................9

1.1.1.2. Địa hình........................................................................................................10

1.1.1.3. Khí hậu .........................................................................................................10

1.1.1.4. Thủy văn.......................................................................................................11

1.1.2. Đặc điểm kinh tế, xã hội .................................................................................11

1.1.2.1. Kinh tế ..........................................................................................................12

1.1.2.2. Xã hội...........................................................................................................13

1.1.3. Lịch sử, văn hóa Hội An qua các thời kỳ........................................................14

1.1.3.1. Thời kỳ văn hoá Sa Huỳnh và văn hoá Chămpa..........................................14

1.1.3.2. Hội An dưới thời chúa Nguyễn....................................................................15

1.1.3.3. Hội An dưới thời Tây Sơn............................................................................17

1.1.3.4. Hội An dưới thời vua Nguyễn......................................................................17

1.1.3.5. Hội An từ năm 1945 đến nay .......................................................................18

1.2. Khái quát chung về tín ngưỡng cúng đất.......................................................18

1.2.1. Khái niệm cúng đất .........................................................................................18

1.2.2. Nguồn gốc của tín ngưỡng cúng đất ở Việt Nam ...........................................19

1.2.3. Một số vị thần cai quản đất đai được thờ cúng ...............................................20

1.2.3.1. Theo quan niệm của Đạo giáo......................................................................20

1.2.3.2. Theo quan niệm Phật giáo............................................................................22

1.2.3.3. Theo quan niệm dân gian .............................................................................23

Tiểu kết chương 1....................................................................................................27

CHƯƠNG 2. TÍN NGƯỠNG CÚNG ĐẤT CỦA CƯ DÂN NGƯỜI VIỆT TẠI

HỘI AN, QUẢNG NAM.........................................................................................27

2.1. Điều kiện hình thành tín ngưỡng cúng đất của cư dân người Việt ở Hội An .27

2.1.1. Điều kiện lịch sử .............................................................................................27

2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội................................................................................29

2.1.3. Điều kiện nhận thức và các yếu tố tâm lý khác ..............................................31

2.1.3.1. Về nhận thức ................................................................................................31

2.1.3.2. Các yếu tố tâm lý khác .................................................................................31

2.2. Quan niệm của cư dân người Việt tại Hội An về cúng đất...........................32

2.3. Biểu hiện của tín ngưỡng cúng đất của cư dân người Việt tại Hội An,

Quảng Nam..............................................................................................................34

2.3.1. Tín ngưỡng cúng đất ở quy mô hộ gia đình....................................................34

2.3.1.1. Thời gian cúng .............................................................................................34

2.3.1.2. Nghi thức cúng.............................................................................................35

2.3.2. Tín ngưỡng cúng đất ở quy mô làng xóm.......................................................51

2.3.2.1. Thời gian cúng .............................................................................................51

2.3.2.2. Nghi thức cúng.............................................................................................52

Tiểu kết chương 2....................................................................................................55

CHƯƠNG 3. ĐẶC ĐIỂM, VAI TRÒ CỦA TÍN NGƯỠNG CÚNG ĐẤT CỦA

CƯ DÂN NGƯỜI VIỆT TẠI HỘI AN, QUẢNG NAM ......................................57

3.1. Đặc điểm của tín ngưỡng cúng đất của cư dân người Việt tại Hội An,

Quảng Nam..............................................................................................................57

3.1.1. Là một trong những thành tố tạo nên bản sắc văn hóa của người Việt...........57

3.1.2. Thời gian cúng đất thường không giống nhau ................................................58

3.1.3. Lễ vật cúng không có sự quy định chặt chẽ....................................................59

3.1.4. Tín ngưỡng cúng đất kết hợp nhiều thần và gắn liền với tín ngưỡng dân gian

bản địa .......................................................................................................................59

3.2. Vai trò của tín ngưỡng cúng đất trong đời sống của cư dân người Việt tại

Hội An, Quảng Nam................................................................................................60

3.2.1. Thể hiện nét đẹp trong văn hóa của dân tộc....................................................60

3.2.2. Gắn kết mọi người lại với nhau.......................................................................61

3.2.3. Góp phần khẳng định xu thế hòa hợp văn hóa là xu thế chủ đạo và xuyên suốt

trong chiều dài lịch sử vùng đất Hội An ...................................................................61

3.3. Hạn chế, biến đổi của tín ngưỡng cúng đất ở Hội An, Quảng Nam............61

3.4. Bảo tồn phát huy những giá trị tốt đẹp và hạn chế những yếu tố tiêu cực

trong tín ngưỡng cúng đất ở Hội An .....................................................................63

3.4.1. Bảo tồn những giá trị tốt đẹp trong tín ngưỡng thờ cúng đất..........................63

3.4.2. Hạn chế những yếu tố tiêu cực........................................................................64

Tiểu kết chương 3....................................................................................................65

KẾT LUẬN..............................................................................................................67

TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................69

PHỤ LỤC

DANH MỤC VIẾT TẮT

- ANCT: An ninh chính trị

- Âl: Âm lịch

- CN-TTCN: Công nghiệp – tiểu thủ công nghiệp

- DL-DV: Du lịch – Dịch vụ

- DSVHTG: Di sản văn hóa thế giới

- DTSQTG: Dự trữ sinh quyển thế giới

- NCC: Pháp lệnh ưu đãi người có công với cách mạng

- NXB: Nhà xuất bản

- PCGD: Phổ cập giáo dục

- PCTH: Phòng, chống tác hại của thuốc lá.

- QĐNDVN: Quân đội nhân dân Việt Nam

- SDD: Suy dinh dưỡng

- THPT: Trung học phổ thông

- TTANXH: Trật tự an toàn xã hội

- VNAH: Việt Nam Anh hùng

- VSATTP: Vệ sinh an toàn thực phẩm

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Việt Nam tự hào là một đất nước giàu bản sắc văn hóa với 54 dân tộc anh em.

Văn hóa Việt Nam là sự kết tinh và hội tụ tinh hoa dân tộc qua hàng ngàn năm lịch

sử. Chính vì vậy, nơi đâu trên mảnh đất hình chữ S thân thương cũng hằn lên vết

dấu thời gian với nhiều nét văn hóa đặc sắc.

Hội An là một trong những đô thị cổ xưa của Việt Nam, có bề dày lịch sử lâu

đời. Đô thị cổ Hội An chiếm một khoảng không gian chừng hai cây số vuông, thật

nhỏ so với đô thị Gia Định bề thế với bề dày lịch sử khoảng năm trăm năm, thật

mỏng so với Thăng Long – Hà Nội với hàng ngàn năm văn hiến, lại không có các

quần thể di tích lịch sử đồ sộ như cố đô Phú Xuân – Huế. Vậy mà, mảnh đất ấy lại

là nơi “hội nhân, hội thủy, hội tụ văn hóa vô cùng đa dạng”, với nhiều lớp cư dân

kế tiếp nhau sinh sống từ nhiều nền văn hóa Việt, Chăm, Hoa, Nhật Bản, phương

Tây... Đô thị cổ Hội An còn là một bằng chứng sinh động về sự hình thành và phát

triển của các đô thị Việt Nam qua các thời đại, mang tính phổ quát của đô thị

phương Đông nhiệt đới gió mùa và được bảo tồn tương đối nguyên vẹn với một

tổng thể kiến trúc phong phú, đa dạng. Với những giá trị văn hóa đó, Hội An đã

được UNESSCO công nhận là Di sản Văn hóa thế giới vào tháng 12 năm 1999.

Ngày nay, trong hệ giá trị văn hóa của phố cổ phải kể đến hệ thống những phong

tục tập quán, tín ngưỡng trong đó có tín ngưỡng thờ cúng mà cụ thể là tín ngưỡng

cúng đất vẫn còn lưu giữ những đặc điểm văn hóa riêng của miền đất di sản.

Có thể nói, tín ngưỡng cúng đất là một trong những tín ngưỡng thể hiện vai trò

to lớn trong đời sống tâm linh của mỗi gia đình, mỗi xóm làng của người Việt nói

chung và người Hội An nói riêng. Nó chứa đựng giá trị nhân văn nhằm ghi nhớ

công ơn của lớp "người tiền trú" đồng thời chuyên chở nhiều thông điệp lịch sử độc

đáo của vùng đất này. Bên cạnh đó thể hiện nét đẹp trong văn hóa ứng xử, góp phần

hài hòa thế ứng đối của con người trước xã hội và trước con người, với ý nghĩa cầu

nguyện âm siêu, dương thái, cuộc sống an lành…đưa mọi người xích gần lại nhau

hơn.