Tìm hiểu việc giáo dục ý thức giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc việt nam cho học sinh tiểu học qua môn địa lí lớp 4.

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA TIỂU HỌC

----------

NGUYỄN THỊ MỸ LINH

Tìm hiểu việc giáo dục ý thức giữ gìn và phát

huy bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam cho học

sinh Tiểu học qua môn Địa lí lớp 4

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

SƯ PHẠM TIỂU HỌC

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Văn hóa vốn gắn liền với toàn bộ cuộc sống và với sự phát triển của xã hội. Con

người ra đời cùng văn hóa, trưởng thành cùng văn hóa, hướng tới tương lai cũng từ

văn hóa. Văn hóa của mỗi dân tộc trước hết thể hiện ở bản sắc của dân tộc ấy. Bản sắc

dân tộc thể hiện trọng hệ giá trị văn hóa dân tộc, nó biểu hiện và định hướng cho sự

lựa chọn trong hành động của con người. Những giá trị văn hóa là thước đo trình độ

phát triển và đặc tính riêng của mỗi dân tộc. “Một dân tộc thiếu văn hóa chưa phải là

một dân tộc thật sự hình thành, một nền văn hóa không có bản sắc dân tộc thì nền văn

hóa ấy không có sức sống thật sự của nó”. [5.16]

Việt Nam là một quốc gia đa dân tộc cùng chung sống lâu đời, 54 dân tộc là 54

màu sắc văn hóa tạo nên nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc Việt Nam, được phân bố

ở các vùng miền của Tổ Quốc. Do đặc điểm về điều kiện kinh tế- xã hội và nhiều nhân

tố ảnh hưởng khác nhau, đã hình thành nên nhiều vùng văn hóa khác nhau, từ đó văn

hóa của các dân tộc cũng có những khác biệt và mang tính đặc thù. Giữa các dân tộc

có sự giao thoa văn hoá với nhau vì các dân tộc sống xen kẽ nhau.

Trong giai đoạn hiện nay, chúng ta đang hòa mình vào dòng chảy của xu thế

toàn cầu hóa, xu thế hội nhập sâu vào nền kinh tế thế giới, chúng như một cơn lốc

cuốn hút tất cả các nước trên thế giới. Bên cạnh những cơ hội, những tác động tích cực

mà nền kinh tế thị trường và quá trình toàn cầu hóa mang lại thì nền kinh tế thị trường

và quá trình toàn cầu hóa còn có những tác động tiêu cực đó là lối sống thực dụng, tôn

thờ đồng tiền, xa hoa lãng phí trong giới trẻ, hơn nửa nó ảnh hưởng không nhỏ đến nền

văn hóa truyền thống của các dân tộc trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam. Đặc biệt

là trong giới trẻ, một bộ phận thanh thiếu niên chạy theo cái mới mà quên đi các giá trị

của bản sắc văn hóa dân tộc. Sự du nhập văn hóa, lối sống ngoại lai thông qua nhiều

kênh như sách, báo, mạng Internet…trên toàn cầu ảnh hưởng không nhỏ, chứa đựng

nguy cơ đe dọa các giá trị của bản sắc văn hóa dân tộc vốn có từ bao đời nay của

người dân Việt Nam.

Một thực trạng nữa là nền giáo dục của nước ta hiện nay chưa có những biểu

hiện chưa coi trọng đúng mức việc giáo dục ý thức giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc

cho học sinh. Dẫn đến học sinh dần xa rời các giá trị bản sắc văn hóa dân tộc, ít hiểu

biết về bản sắc văn hóa dân tộc.

Đứng trước thực trạng đó, việc giáo dục ý thức cho học sinh biết giữ gìn và phát

huy bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam là rất cần thiết. Điều này đặt ra nhiệm vụ cho

nền giáo dục, trọng trách to lớn này đặt lên vai của đội ngũ giáo viên trực tiếp giảng

dạy các môn học trong đó phải kể đến môn Địa lí lớp 4.

Bậc Tiểu học là bậc học nền móng của hệ thống giáo dục, góp phần tạo nên

những công nhân tương lai của đất nước. Vì thế việc giáo dục ý thức giữ gìn và phát

huy bản sắc văn hóa dân tộc cho học sinh Tiểu học là một việc làm hết sức ý nghĩa và

cần thiết. Bỡi lẽ các em học sinh Tiểu học còn nhỏ tuổi, rất biết nghe lời thầy cô giáo

vì thế những việc làm để giáo dục các em ngày hôm nay sẽ ảnh hưởng đến các em mai

sau. Lớn lên các em sẽ biết được tầm quan trọng của việc phải giữ gìn và phát huy bản

sắc văn hóa dân tộc.

Môn Địa lí lớp 4 có các bài học về các hoạt động của các vùng miền trên đất

nước Việt Nam như trung du Bắc Bộ, đồng bằng Bắc Bộ, đồng bằng Nam Bộ, duyên

hải miền Trung…Từ những nội dung này là đặc điểm thuận lợi để giáo viên có thể tích

hợp giáo dục cho học sinh ý thức giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc của một

số vùng miền trên đất nước Việt Nam.

Nhận thức được ý nghĩa và tầm quan trọng của những vấn đề trên, để góp

phần công sức nhỏ bé vào mục tiêu giữ gìn và phát bản sắc văn hóa dân tộc tôi chọn

đề tài “Tìm hiểu việc giáo dục ý thức giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc

Việt Nam cho học sinh Tiểu học qua môn Địa lí lớp 4" làm đề tài cho bài nghiên cứu

của mình.

2. Lịch sử nghiên cứu

Vấn đề này được nhiều người nghiên cứu ở những phạm vi và góc độ khác

nhau. Nghiên cứu dưới góc độ bản sắc văn hoá có những tác phẩm tiêu biểu sau:

“Suy nghĩ về bản sắc văn hoá dân tộc”, Huy Cận, Nxb Chính trị Quốc gia,

1994. “Tìm về bản sắc văn hoá Việt Nam”, PGS. Viện sĩ Trần Ngọc Thêm, Nxb Thành

phố Hồ Chí Minh, 2001. “Bản sắc văn hoá Việt Nam”, Phan Ngọc, Nxb Văn học,

2002.

Nghiên cứu về văn hoá các dân tộc thiểu số có:

“Tìm hiểu văn hoá vùng các dân tộc thiểu số”, của Lò Giàng Páo, NXb Giáo

dục, Hà Nội, 1997. “Văn hoá các dân tộc thiểu số ở Việt Nam”, Ngô Văn Lệ, Nxb giáo

dục, Hà Nội, 1998.

Nh×n chung, c¸c c«ng tr×nh, t¸c phÈm ®Òu ®· ®i vµo khai th¸c

nh÷ng ®Æc ®iÓm chung vÒ b¶n s¾c v¨n hãa dân tộc, v¨n hãa c¸c d©n

téc thiÓu sè, việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam. Tuy

nhiªn, nh÷ng công trình nghiªn cøu nµy chưa có công trình nào nghiên cứu về vấn

đề giáo dục ý thức giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam cho HS Tiểu

học qua môn Địa lí lớp 4.

Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu trên là tài liệu tham khảo quý giá, bổ ích

cho tôi trong quá trình làm đề tài này.

3. Mục đích nghiên cứu

Chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài này với mục đích sau:

- Tìm hiểu việc giáo dục ý thức giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Việt

Nam cho HS Tiểu học qua môn Địa lí lớp 4 nhằm nâng cao ý thức của HS để giữ gìn

và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc.

- Tìm hiểu việc sử dụng hình thức và phương pháp dạy học nhằm phát huy hiệu

quả giáo dục ý thức giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam cho HS

Tiểu học qua môn Địa lí lớp 4.

4. Đối tượng nghiên cứu

- Các bài học có nội dung tích hợp giáo dục ý thức giữ gìn và phát huy bản sắc

văn hóa dân tộc Việt Nam cho HS Tiểu học qua môn Địa lí lớp 4.

- Các phương pháp và hình thức dạy học để sử dụng giáo dục ý thức giữ gìn và

phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam cho HS Tiểu học qua môn Địa lí lớp 4.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Tìm hiểu vấn đề lí luận liên quahn đến đề tài.

- Tìm hiểu, phân tích ý nghĩa, tác dụng của việc giáo dục ý thức giữ gìn và phát

huy bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam cho HS Tiểu học qua môn Địa lí lớp 4.

- Thiết kế bài giảng có sử dụng hình thức và phương pháp dạy học nhằm tăng

hiệu quả giáo dục ý thức giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam cho

HS Tiểu học qua môn Địa lí lớp 4.

6. Phương pháp nghiên cứu

a. Phương pháp nghiên cứu lí thuyết

Đọc sách báo có liên quan đến đề tài, sau đó phân tích tổng hợp, hệ thống hoá

các tri thức đã học để làm sáng tỏ những khái niệm công cụ của đề tài.

b. Phương pháp thống kê

Thống kê các cơ hội giáo dục ý thức giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Việt

Nam cho HS Tiểu học qua môn Địa lí lớp 4.

c. Phương pháp quan sát

Quan sát các giờ dạy mẫu môn Địa lí ở trường Tiểu học

d. Phương pháp đều tra bằng Anket

Dùng hệ thống câu hỏi để thu thập thông tin, cơ sở lí luận cho đề tài.

e. Phương pháp thực nghiệm

Đề xuất giáo án và thực nghiệm sư phạm giảng dạy các bài dạy có nội dung về

bản sắc văn hoá dân tộc để giáo dục ý thức giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân

tộc Việt Nam cho HS Tiểu học.

f. Phương pháp phân tích - tổng hợp.

Phân tích và tổng hợp các kết quả thu được sau khi thực nghiệm sư phạm và

đưa ra các kết luận cần thiết.

7. Giả thiết khoa học

Trên cơ sở tìm hiểu việc giáo dục ý thức giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa

dân tộc Việt Nam cho HS Tiểu học qua môn Địa lí lớp 4 sẽ giúp cho GV Tiểu học nói

chung và sinh viên ngành giáo dục Tiểu học nói riêng có cái nhìn tổng quát về thực tế

việc giáo dục ý thức giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam trong

trường Tiểu học. Từ đó, mỗi người sẽ tìm ra được hướng đi đúng đắn trong việc vận

dụng nội dung này vào việc dạy học thực tế.

8. Cấu trúc đề tài

Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phần nội dung của đề tài gồm

có 3 chương:

Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc tìm hiểu việc giáo dục ý thức giữ

gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam cho HS Tiểu học qua môn Địa lí

lớp 4

Chương 2: Tìm hiểu việc giáo dục ý thức giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa

dân tộc Việt Nam cho HS Tiểu học qua môn Địa lí lớp 4

Chương 3: Thực nghiệm sư phạm

PHẦN NỘI DUNG

CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TÌM HIỂU VIỆC

GIÁO DỤC Ý THỨC GIỮ GÌN VÀ PHÁT HUY BẢN SẮC VĂN HOÁ DÂN

TỘC VIỆT NAM CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA MÔN ĐỊA LÍ LỚP 4

1.1. CƠ SỞ LÍ LUẬN

1.1.1 Khái quát về văn hóa

1.1.1.1. Khái niệm về văn hóa

Văn hóa có rất nhiều định nghĩa khác nhau. Trong tiếng Việt, văn hóa được

dùng theo nghĩa thông dụng để chỉ học thức trình độ văn hóa, lối sống (nếp sống văn

hóa), theo nghĩa chuyên biệt để chỉ các trình độ phát triển của một giai đoạn (văn hóa

Đông Sơn)…

Theo Edward Burnelt Tylor, người sáng lập ra khoa học nhân loại học của nước

Anh, trong tác phẩm Primitive Culture (Văn hóa nguyên thủy), lần đầu tiên đưa ra định

nghĩa văn hóa: “Văn hóa là một tổng thể phức tạp bao gồm tri thức tín ngưỡng, nghệ

thuật, đạo đức, luật pháp, phong tục tập quán và cả những khả năng thói quen khác

mà con người đạt được với tư cách là một thành viên của xã hội”. [16.13]

W.summer và A.keller định nghĩa: “Tổng thể những sự thích nghi của con

người với các điều kiện sinh sống của họ chính là văn hóa. Những sự thích nghi này

được bảo đảm bằng con đường kết hợp những thủ thuật như biến đổi, chọn lọc và

truyền đạt bằng kế thừa” [3.16]

W.Thomas coi “ Văn hóa là các giá trị vật chất và xã hội của bất kì nhóm

người nào (gồm các thiết chế, tập tục, tâm thế, phản ứng cư xử” [3.16]

Định nghĩa văn hóa của UNESCO: “ Văn hóa là tổng thể sống động của các

hoạt động sáng tạo trong quá khứ và hiện tại… hình thành một hệ thống các giá trị,

các truyền thống và các thị hiếu - văn hóa giúp xác định đặc tính riêng biệt của từng

dân tộc”[3.17].

Theo P.giáo sư, viện sĩ Trần Ngọc Thêm thì “Văn hóa là một hệ thống hữa cơ

các giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra và tích lũy qua quá trình

hoạt động thực tiễn, trong sự tương tác giữa con người với môi trường tự nhiên và xã

hội.” [13.10].

Theo Tiến sĩ sử học Huỳnh Ngọc Bá “Văn hóa là tổng thể các giá trị vật chất,

tinh thần và ứng xử mang tính biểu trưng, do một cộng đồng người sáng tạo ra và tích

lũy được qua các quá trình sinh tồn trong sự tương tác giữa con người với môi trường

tự nhiên và lịch sử - xã hội của mình, cũng như sự hoàn thiện bản thân mình” [3.21].

Các định nghĩa trên ở mỗi tác giả khác nhau vì văn hóa là là một hiện tượng bao

trùm lên tất cả các mặt của của đời sống con người, khiến cho bất kì một định nghĩa

nào cũng đều khó có thể bao quát hết các nội dung của nó. Mỗi một định nghĩa của

một nhà nghiên cứu nào đó nêu ra cũng chỉ có thể thâu tóm được một phương diện nào

đó của khái niệm văn hóa mà thôi.

Trên cơ sở các định nghĩa trên, tôi xin chọn định nghĩa của Tiến sĩ sử học

Huỳnh Ngọc Bá làm cơ sở lí luận cho đề tài của mình “Văn hóa là tổng thể các giá trị

vật chất, tinh thần và ứng xử mang tính biểu trưng, do một cộng đồng người sáng tạo

ra và tích lũy được qua các quá trình sinh tồn trong sự tương tác giữa con người với

môi trường tự nhiên và lịch sử - xã hội của mình, cũng như sự hoàn thiện bản thân

mình” [3.21].

1.1.1.2. Các đặc trưng và chức năng của văn hóa

a. Các đặc trưng của văn hóa

Từ định nghĩa của văn hóa trên đây có thể nêu ra 4 đặc trưng của văn hóa như

sau:

- Văn hóa có tính hệ thống: Văn hóa là một hệ thống hữu cơ các giá trị về văn

hóa vật chất, văn hóa xã hội và văn hóa tinh thần của một cộng đồng người. Từ những

thành tố căn bản đó lại gồm những tập hợp con nhiều tầng bậc tạo thành một tổng thể

khá phức tạp.

- Đặc trưng thứ 2 của văn hóa là tính giá trị. Văn hóa bao gồm các giá trị (giá

trị thuộc về đời sống vật chất, giá trị thuộc về đời sống xã hội và giá trị thuộc về đời

sống tinh thần) trở thành thước đo về mức độ nhân bản của xã hội con người.

- Đặc trưng thứ 3 của văn hóa là tính nhân sinh. Văn hóa là một hiện tượng

thuộc về xã hội loài người, gắn liền với hoạt động thực tiễn của con người, là những

giá trị do một cộng đồng người sáng tạo ra, thuộc về con người, ở trong con người

mang dấu ấn người.