Thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN BẢO AN

THỜI HẠN

TRONG ĐIỀU TRA, TRUY TỐ,

XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2012

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN BẢO AN

THỜI HẠN

TRONG ĐIỀU TRA, TRUY TỐ,

XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

Chuyên ngành: Hình sự

Mã số: 60.38.40

Người hướng dẫn khoa học:

TS. Lê Thành Dƣơng

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2012

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của

riêng tôi, dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Lê Thành

Dương. Các số liệu và kết quả nghiên cứu được là trung

thực, tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm về kết quả nghiên cứu.

Luận văn này chưa từng được công bố ở bất kỳ công

trình nào khác.

TÁC GIẢ

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT



 BAST : Bản án sơ thẩm.

 BLDS : Bộ luật dân sự.

 BLHS : Bộ luật hình sự.

 BLTTDS : Bộ luật tố tụng dân sự.

 BLTTHS : Bộ luật tố tụng hình sự.

 CBXX : Chuẩn bị xét xử.

 CHXHCN : Cộng hòa xã hội chủ nghĩa.

 CQĐT : Cơ quan điều tra.

 GCNBC : Giấy chứng nhận bào chữa.

 KTBC : Khởi tố bị can.

 HĐXX : Hội đồng xét xử.

 TAND : Tòa án nhân dân.

 THTT : Tiến hành tố tụng.

 TNHS : Trách nhiệm hình sự.

 TTHS : Tố tụng hình sự.

 VAHS : Vụ án hình sự.

 VKS : Viện kiểm sát.

 VKSND : Viện kiểm sát nhân dân.

 XHCN : Xã hội chủ nghĩa.

 XXPT : Xét xử phúc thẩm.

 XXST : Xét xử sơ thẩm.

MỤC LỤC



Trang

Lời nói đầu.......................................................................................................1

Chƣơng 1: Nhận thức chung về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ

thẩm vụ án hình sự ...........................................................................6

1.1 Lý luận về thời hạn trong tố tụng hình sự................................6

1.1.1 Khái niệm thời hạn trong tố tụng hình sự ............................6

1.1.2 Phân loại thời hạn trong tố tụng hình sự ...........................11

1.1.3 Ý nghĩa của thời hạn trong tố tụng hình sự........................18

1.1.4 Các căn cứ xác định thời hạn trong tố tụng hình sự..........20

1.2 Các quy định pháp luật về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét

xử sơ thẩm vụ án hình sự...............................................................30

1.2.1 Các quy định pháp luật về thời hạn trong điều tra ............30

1.2.1 Các quy định pháp luật về thời hạn trong truy tố ..............37

1.2.3 Các quy định pháp luật về thời hạn trong xét xử sơ thẩm vụ án

hình sự .........................................................................................40

1.2.4 Các quy định pháp luật về thời hạn có tính ảnh hưởng chung

đến điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự ....................43

Chƣơng 2: Thực trạng áp dụng các quy định pháp luật về thời hạn trong

điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự và kiến nghị hoàn

thiện pháp luật ...............................................................................49

2.1 Thực trạng áp dụng các quy định pháp luật về thời hạn trong

điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự............................49

2.1.1 Thực trạng áp dụng các quy định pháp luật về thời hạn có tính

ảnh hưởng chung đến điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự

.....................................................................................................49

2.1.2 Thực trạng áp dụng các quy định pháp luật về thời hạn trong

điều tra ........................................................................................55

2.1.3 Thực trạng áp dụng các quy định pháp luật về thời hạn trong

truy tố...........................................................................................63

2.1.4 Thực trạng áp dụng các quy định pháp luật về thời hạn trong

xét xử sơ thẩm vụ án hình sự ......................................................68

2.2 Đánh giá chung việc áp dụng các quy định pháp luật về thời

hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự .........75

2.2.1 Những ưu điểm và tồn tại ...................................................75

2.2.2 Các nguyên nhân của những tồn tại...................................78

2.3 Các kiến nghị hoàn thiện pháp luật về thời hạn trong điều tra,

truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự........................................... 80

2.3.1 Kiến nghị hoàn thiện các quy định pháp luật về thời hạn có

tính ảnh hưởng chung đến điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án

hình sự ....................................................................................82

2.3.2 Kiến nghị hoàn thiện các quy định pháp luật về thời hạn

trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự.............84

2.3.3 Một số kiến nghị khác....................................................88

Kết luận ........................................................................................................89

1

LỜI NÓI ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài.

Bộ luật tố tụng hình sự 1988 có hiệu lực từ ngày 01/01/1989 và các lần sửa đổi,

bổ sung vào tháng 06/1990, tháng 01/1992 và tháng 06/2000 nhằm đáp ứng yêu cầu

của thực tiễn đấu tranh phòng chống tội phạm, cũng như từng bước thể chế hóa

đường lối cải cách tư pháp ở nước ta qua từng thời kỳ. Qua hơn 15 năm có hiệu lực,

Bộ luật đã góp phần to lớn, quan trọng vào sự nghiệp bảo vệ chế độ XHCN, giữ

vững an ninh chính trị, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của

tổ chức, công dân, phục vụ tích cực công cuộc đổi mới, đấu tranh phòng chống tội

phạm.

Trong lần pháp điển hóa thứ hai, BLTTHS 2003 đã ra đời và có hiệu lực từ ngày

01/7/2004 với vai trò thể chế hóa những quan điểm của Đảng, của Nhà nước về cải

cách tư pháp, đáp ứng yêu cầu của cuộc đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm

trong tình hình mới, tăng cường khả năng chống bỏ lọt tội phạm và người phạm tội,

chống làm oan người vô tội, mọi hành vi phạm tội đều phải được phát hiện và xử lý

nghiêm minh, chính xác và kịp thời; bảo đảm tốt hơn các quyền dân chủ của công

dân, nâng cao tính an toàn về mặt pháp lý cho công dân, khắc phục việc bắt, giữ,

giam, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án oan, sai; làm cho các trình tự và thủ tục tố

tụng cụ thể, rõ ràng, dễ hiểu, đảm bảo hơn tính khả thi, tạo điều kiện cho những

người tiến hành tố tụng thực hiện đầy đủ quyền và trách nhiệm tố tụng; cũng như

việc xác định rõ chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan và người THTT, phù hợp với

những nội dung cải cách tư pháp được khẳng định trong các nghị quyết của Đảng,

giải quyết đúng đắn về phân cấp thẩm quyền của các trình tự tố tụng hình sự, chức

trách của các cơ quan THTT và trách nhiệm của người THTT trong việc làm oan

sai, góp phần xây dựng đội ngũ cán bộ tư pháp trong sạch, vững mạnh.

Qua gần tám năm thực hiện, BLTTHS 2003 đã phát huy được những mặt tích

cực như vừa nêu, nhưng cũng không ít các hạn chế, khuyết điểm đã bộc lộ cần phải

hoàn thiện hơn nữa. Cùng với quá trình phát triển kinh tế, công nghiệp hóa – hiện

đại hóa đất nước, việc hoạch định chính sách hình sự trong đó có chính sách pháp

luật TTHS là điều cần thiết. Việc sửa đổi, bổ sung phải được tiến hành trên cơ sở

tổng kết thực tiễn áp dụng Bộ luật, kế thừa và phát triển các quy định đã phát huy

tác dụng tích cực trong đấu tranh phòng ngừa tội phạm; đồng thời nghiên cứu và

tham khảo có chọn lọc kinh nghiệm lập pháp của các nước. Một trong những nội

dung cần sửa đổi, bổ sung trong lần sửa đổi, bổ sung gần nhất của BLTTHS 2003

chính là chế định về thời hạn.

2

Bộ luật hình sự đã được sửa đổi, bổ sung năm 2009 là một minh chứng cho thấy

pháp luật phải cùng phát triển với nhịp điệu phát triển của kinh tế, văn hóa, ý thức

pháp luật… Do đó, việc sửa đổi, bổ sung BLTTHS hiện hành là điều tất yếu – tất yếu

cho phù hợp với luật nội dung, tất yếu cho phù hợp với nền kinh tế và quá trình cải

cách tư pháp theo Nghị quyết 49, và tất yếu trong quá trình xây dựng chính sách hình

sự ở Việt Nam hiện nay.

Chính bởi tính cấp thiết và tất yếu đó, và nhằm làm rõ các quy định về thời hạn

trong TTHS cũng như tổng kết thực tiễn, nêu ra những mặt còn hạn chế, tiến đến

hoàn thiện pháp luật TTHS nhất là chế định thời hạn; tác giả đã mạnh dạn chọn đề tài:

“Thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự”.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài.

Các công trình nghiên cứu về thời hạn trong tố tụng hình sự một cách khái

quát hay thời hạn trong các giai đoạn của tố tụng trước đây như: công trình “Thời

hạn trong tố tụng hình sự” – Luận văn Cử nhân Luật học của tác giả Bùi Thị Như

Huệ (2006); “Tạm giam trong tố tụng hình sự – Lý luận và thực tiễn” – Luận văn

Cử nhân Luật học của tác giả Tạ Thanh Trang (2011); “Khởi tố bị can và hoạt

động kiểm sát việc khởi tố bị can tại Thành phố Hồ Chí Minh – Thực trạng và một

số kiến nghị” – Luận văn Thạc sỹ Luật học của tác giả Phạm Văn Đức (2008). Đề

tài về thời hạn trong tố tụng hình sự còn được khai thác ở các góc độ khác nhau

qua các bài viết trên báo, tạp chí như: bài “Hoàn chỉnh về các quy định về thời hạn

trong Bộ luật tố tụng hình sự” của tác giả Phạm Vũ Ngọc Quang (Tạp chí kiểm sát

số 10/2003); bài “Một số bất cập trong quy định của Bộ luật tố tụng hình sự về

thời hạn điều tra và tạm giam để điều tra” của tác giả Hoàng Thị Minh Sơn (Tạp

chí Luật học số 6/2010); “Thời hạn điều tra vụ án hình sự theo quy định của Bộ luật

tố tụng hình sự năm 2003” của tác giả Vũ Hồng Thiêm (Tạp chí Tòa án nhân dân

số 9/2006); “Các loại thời hạn tạm giam trong Bộ luật tố tụng hình sự 2003” của

tác giả Mai Bộ (Tạp chí Tòa án nhân dân số 8, tháng 4/2004); “Quy định về thời

hạn tạm giữ, tạm giam” của tác giả Nguyễn Duy Giảng (Tạp chí kiểm sát số

8/2003); “Thay thế, hủy bỏ biện pháp tạm giam ở giai đoạn điều tra trong tố tụng

hình sự” của tác giả Hồ Bá Võ (Tạp chí Tòa án nhân dân số 17, tháng 9/2008)…

Các công trình này đã góp phần phân tích khái niệm thời hạn trong tố tụng hình

sự, phân tích các quy định của pháp luật về thời hạn trong tố tụng hình sự cũng

như một hoặt một số giai đoạn tố tụng nhất định, đánh giá về thực trạng áp dụng

cá quy định của pháp luật về thời hạn và đưa ra các kiến nghị để hoàn thiện pháp

luật.

3

Tuy nhiên, hiện nay, trong khoa học pháp lý tố tụng hình sự chưa có một

công trình nghiên cứu nào nghiên cứu khái quát về thời hạn trong điều tra, truy

tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Các khái niệm, phân loại cũng như các yếu tố

ảnh hưởng đến thời hạn chưa được khai thác. Đánh giá về thực trạng áp dụng các

quy định của pháp luật về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử nhằm đưa ra các

kiến nghị hoàn thiện pháp luật chưa được nghiên cứu một cách kỹ lưỡng, toàn

diện.

Chế định về thời hạn trong TTHS là một mảng đề tài mới được khai thác gần đây;

tuy nhiên, cũng chỉ giới hạn ở những bài viết trên các tạp chí khoa học pháp lý hay

những bài báo phản ảnh về thời hạn mà chưa có một công trình khoa học nào nghiên

cứu một cách khái quát, tổng kết lý luận và thực tiễn, đồng thời đưa ra những kiến

nghị mang tính toàn diện.

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu.

Mục đích nghiên cứu nhằm đề xuất những kiến nghị để góp phần hoàn thiện

các quy định pháp luật về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án

hình sự.

Để đạt được mục đích trên, Công trình có nhiệm vụ nghiên cứu lý luận về

thời hạn trong tố tụng hình sự, các quy định pháp luật hiện hành về thời hạn trong

điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, đánh giá thực trạng áp dụng các quy

định của pháp luật về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình và

đưa ra các đề xuất, kiến nghị nhất định để hoàn thiện pháp luật về thời hạn trong

điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.

Đối tượng nghiên cứu của Công trình là các quy định của pháp luật về thời

hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự và thực tiễn áp dụng quy

định về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự.

Phạm vi nghiên cứu của Công trình không phải ở tất cả các thời hạn trong

tất cả các giai đoạn tố tụng mà chỉ nghiên cứu các loại thời hạn trong điều tra, truy

tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự; tuy nhiên, để làm rõ hơn các quy định của pháp

luật về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử, Luận văn mở rộng nghiên cứu các

loại thời hạn mang tính ảnh hưởng chung cho hoạt động điều tra, truy tố, xét xử sơ

thẩm vụ án hình sự.

4

5. Phương pháp nghiên cứu.

Luận văn được trình bày trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng và

duy vật lịch sử, lý luận của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Phép

biện chứng duy vật là phương pháp luận để nhận thức bản chất và đặc điểm của thời

hạn trong tố tụng hình sự. Quan điểm duy vật lịch sử được coi là cơ sở phương pháp

luận để nhận thức ảnh hưởng của các yếu tố khác nhau đến việc xác lập thời hạn

trong tố tụng hình sự. Từ đó phân tích lý luận về thời hạn, đánh giá thực tiễn áp dụng

và đối chiếu với thực tiễn áp dụng nhằm làm sáng tỏ những khuyết điểm, những hạn

chế còn tồn tại, nguyên nhân tồn tại và đưa ra các kiến nghị hoàn thiện pháp luật về

thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự.

Ngoài các phương pháp trên, tác giả còn sử dụng hệ thống các phương pháp

nghiên cứu khác như phân tích, tổng hợp, thống kê, so sánh, điều tra xã hội học… để

thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu đã đề ra.

6. Ý nghĩa khoa học và giá trị ứng dụng của đề tài.

Công trình “Thời hạn trong điều tra, truy tố, xét sử sơ thẩm vụ án hình sự”

mang ý nghĩa thiết thực, là công trình góp phần sâu sắc làm rõ khái niệm về thời hạn

trong TTHS; đồng thời phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến thời hạn, so sánh với các

quy định hiện hành trên cơ sở các yếu tố đó. Sự ảnh hưởng và khả năng áp dụng trên

thực tế các quy định về thời hạn trong tố tụng hình sự đã thực sự phù hợp hay chưa.

Luận văn cũng cho chúng ta thấy rõ các mặt còn hạn chế của pháp luật và các

kiến nghị hoàn thiện mang tính toàn diện đối với thời hạn trong điều tra, truy tố,

XXST VAHS trước thềm BLTTHS 2003 được sửa đổi, bổ sung.

Công trình chỉ rõ, phân tích toàn diện về mặt khái niệm, các quy định pháp

lý hiện hành về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự nên

có giá trị ứng dụng trong thực tiễn khi áp dụng pháp luật, khi lập pháp hay là tiền

đề cơ bản trước thềm BLTTHS 2003 được sửa đổi, bổ sung.

7. Bố cục của luận văn.

Bên cạnh Lời nói đầu và Kết luận, luận văn được kết cấu bởi hai chương, cụ thể

như sau:

- Chương 1: Nhận thức chung về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ

thẩm vụ án hình sự.

- Chương 2: Thực trạng áp dụng các quy định pháp luật về thời hạn trong

điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự và kiến nghị hoàn thiện pháp

luật.