Thiết kế một số tình huống đánh giá thực trong dạy học chủ đề hệ thức lượng trong tam giác ở trường trung học phổ thông

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

PHẠM THỊ THU

THIẾT KẾ MỘT SỐ TÌNH HUỐNG ĐÁNH GIÁ THỰC

TRONG DẠY HỌC CHỦ ĐỀ HỆ THỨC LƯỢNG

TRONG TAM GIÁC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2019

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

PHẠM THỊ THU

THIẾT KẾ MỘT SỐ TÌNH HUỐNG ĐÁNH GIÁ THỰC

TRONG DẠY HỌC CHỦ ĐỀ HỆ THỨC LƯỢNG

TRONG TAM GIÁC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

Ngành: LÍ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC BỘ MÔN TOÁN

Mã số: 8.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Danh Nam

THÁI NGUYÊN - 2019

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng các kết quả trình bày trong luận văn này là không bị trùng

lặp với các luận văn trước đây. Nguồn tài liệu sử dụng cho việc hoàn thành luận văn là

các nguồn tài liệu mở. Các thông tin, tài liệu trong luận văn này đã được ghi rõ nguồn

gốc.

Thái Nguyên, tháng 4 năm 2019

Tác giả luận văn

Phạm Thị Thu

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình thực hiện đề tài “Thiết kế một số tình huống đánh giá thực

trong dạy học chủ đề hệ thức lượng trong tam giác ở trường THPT”, em đã nhận

được sự hướng dẫn, giúp đỡ, động viên của các cá nhân và tập thể. Em xin được bày

tỏ sự cảm ơn sâu sắc tới tất cả các cá nhân và tập thể đã tạo điều kiện giúp đỡ em trong

quá trình học tập và nghiên cứu.

Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Nguyễn Danh Nam, người

thầy đã tận tình hướng dẫn em trong quá trình hoàn thành luận văn.

Em xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Khoa Toán, Phòng Đào tạo trường

Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện thuận lợi cho em trong suốt

quá trình học tập và làm luận văn.

Em xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, các GV tổ Toán, HS khối 10 trường

THPT Quế Võ Số 3, huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh đã giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi

cho em trong suốt quá trình làm thực nghiệm tại trường.

Dù đã rất cố gắng, xong luận văn cũng không tránh khỏi những khiếm khuyết,

tác giả mong nhận được sự góp ý của các thầy, cô giáo và các bạn.

Thái Nguyên, tháng 4 năm 2019

Tác giả luận văn

Phạm Thị Thu

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

MỤC LỤC

Lời cam đoan ..................................................................................................................i

Lời cam ơn .....................................................................................................................ii

Mục lục ........................................................................................................................ iii

Danh mục các chữ viết tắt.............................................................................................iv

Danh mục các bảng........................................................................................................v

Danh mục các biểu đồ...................................................................................................vi

MỞ ĐẦU.......................................................................................................................1

1. Lí do chọn đề tài ........................................................................................................1

2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................................5

3. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu............................................................5

4. Giả thiết khoa học ......................................................................................................5

5. Nhiệm vụ nghiên cứu.................................................................................................5

6. Phương pháp nghiên cứu ...........................................................................................6

7. Cấu trúc của luận văn.................................................................................................6

Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN........................................................7

1.1. Định hướng đổi mới chương trình giáo dục phổ thông ..........................................7

1.1.1. Vấn đề đổi mới phương pháp đánh giá học sinh .................................................7

1.1.2. Đổi mới hình thức đánh giá học sinh...................................................................8

1.2. Lý luận về đánh giá thực.......................................................................................10

1.2.1. Khái niệm, hình thức, kỹ năng đánh giá ............................................................11

1.2.2. Khái niệm, chức năng của đánh giá thực trong quá trình dạy học ....................14

1.2.3. Cơ sở và nguyên tắc đánh giá thực ....................................................................17

1.2.4. Các yêu cầu sư phạm khi đánh giá thực kết quả học tập của học sinh..............22

1.2.5. Các hình thức, phương thức đánh giá thực........................................................22

1.3. Xây dựng tiêu chí đánh giá môn học theo Rubrics...............................................24

1.3.1. Khái niệm Rubrics.............................................................................................25

1.3.2. Vai trò của Rubrics............................................................................................25

1.3.3. Các hình thức trình bày Rubrics........................................................................26

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

1.3.4. Quy trình đánh giá môn học theo Rubrics.........................................................27

1.3.5. Áp dụng Rubrics trong dạy học .........................................................................28

1.4. Thực trạng vận dụng đánh giá thực trong dạy học môn Toán..............................29

1.4.1. Thực trạng xây dựng đề kiểm tra và đánh giá thực ở trường THPT .................29

1.4.2. Những khó khăn khi thực hiện đánh giá thực kết quả học tập của học sinh THPT

......................................................................................................................................36

1.5. Kết luận chương 1.................................................................................................37

Chương 2: THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG TÌNH HUỐNG ĐÁNH GIÁ THỰC

TRONG DẠY HỌC CHỦ ĐỀ HỆ THỨC LƯỢNG TRONG TAM GIÁC Ở

TRƯỜNG THPT........................................................................................................38

2.1. Nội dung chủ đề hệ thức lượng trong tam giác ở trường THPT ..........................38

2.1.1. Yêu cầu về kiến thức, kỹ năng, thái độ về chủ đề hệ thức lượng trong tam

giác ở trường THPT.....................................................................................................38

2.1.2. Những mạch kiến thức cơ bản ...........................................................................38

2.2. Định hướng thiết kế hệ thống tình huống đánh giá thực trong dạy học chủ đề

hệ thức lượng trong tam giác ở trường THPT .............................................................43

2.2.1. Định hướng 1: Đảm bảo tính chính xác, khoa học ............................................43

2.2.2. Định hướng 2: Đảm bảo tính thực tiễn ..............................................................43

2.2.3. Định hướng 3: Đảm bảo tính logic, ngắn gọn ...................................................43

2.2.4. Định hướng 4: Kích thích hứng thú, khả năng sáng tạo của người học ............43

2.3. Quy trình thiết kế tình huống đánh giá thực trong dạy học chủ đề hệ thức lượng

trong tam giác ở trường THPT ....................................................................................43

2.4. Thiết kế một số tình huống đánh giá thực trong dạy học chủ đề hệ thức lượng

trong tam giác ở trường THPT ....................................................................................46

2.4.1. Tình huống 1: Đo chiều dài của cây cột điện ....................................................46

2.4.2. Tình huống 2: Bài toán hồ nước ........................................................................49

2.4.3. Tình huống 3: Đo khoảng cách hai chiếc thuyền trên biển ...............................52

2.4.4. Tình huống 4: Đo chiều cao của thân tháp trên núi...........................................58

2.4.5. Tình huống 5: Bài toán bể bơi ...........................................................................63

2.4.6. Tình huống 6: Bóng rổ.......................................................................................67

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

2.5. Xây dựng một số tình huống tương tự..................................................................70

2.5.1. Tình huống 1: Khung thành bóng rổ..................................................................70

2.5.2. Tình huống 2: Chiều cao của đường dốc ...........................................................70

2.5.3. Tình huống 3: Độ cao của thùng xe...................................................................71

2.5.4. Tình huống 4: Tàu con thoi ...............................................................................72

2.5.5. Tình huống 5: Bài toán lượng giác và vòng bi ..................................................72

2.5.6. Tình huống 6: Tình huống cửa kính ..................................................................74

2.5.7. Tình huống 7: Tháp Pisa....................................................................................75

2.5.8. Tình huống 8: Giải quyết một số vấn đề thực ...................................................75

2.6. Sử dụng hệ thống tình huống đã thiết kế ..............................................................76

2.6.1. Nguyên tắc sử dụng ...........................................................................................76

2.6.2. Quy trình sử dụng ..............................................................................................77

2.6.3. Tiến trình dạy học bằng tình huống...................................................................77

2.7. Kết luận chương 2.................................................................................................78

Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM.................................................................79

3.1. Mục đích thực nghiệm..........................................................................................79

3.2. Kế hoạch và đối tượng thực nghiệm sư phạm ......................................................79

3.2.1. Kế hoạch thực nghiệm.......................................................................................79

3.2.2. Đối tượng thực nghiệm......................................................................................79

3.2.3. Phương pháp thực nghiệm.................................................................................79

3.2.4. Kết quả thực nghiệm..........................................................................................80

3.3. Kết luận chương 3.................................................................................................87

KẾT LUẬN.................................................................................................................87

TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................89

PHỤ LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Viết tắt Viết đầy đủ

ĐC Đối chứng

GV Giáo viên

HS Học sinh

NXB Nhà xuất bản

PPDH Phương pháp dạy học

SGK Sách giáo khoa

THPT Trung học phổ thông

TN Thực nghiệm

Tr Trang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU

Bảng 3.1. Bảng thống kê điểm số trước khi thực nghiệm................................. 80

Bảng 3.2. Thống kê kết quả học tập của học sinh lớp TN và ĐC trước khi

TNSP ................................................................................................. 81

Bảng 3.3. Bảng thống kê điểm sau khi thực nghiệm......................................... 81

Bảng 3.4. Bảng phân phối tần suất.................................................................... 82

Bảng 3.5. Bảng tổng hợp các tham số ............................................................... 82

Bảng 3.6. Số lượng phiếu thăm dò sau khi thực ngiệm .................................... 84

Bảng 3.7. Ý kiến học sinh về sự cần thiết của việc thiết kế tình huống đánh

giá thực trong dạy học chủ đề hệ thức lượng .................................... 85

Bảng 3.8. Ý kiến học sinh về tác dụng của thiết kế tình huống đánh giá thực

trong dạy học ..................................................................................... 85

Bảng 3.9. Ý kiến học sinh về khó khăn khi tiếp thu kiến thức bằng tình huống

đánh giá thực ..................................................................................... 86

Bảng 3.10. Đánh giá của học sinh về mức độ đạt được của các kĩ năng học tập ... 86

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 3.1. Biểu đồ kết quả học tập của học sinh lớp TN và ĐC trước khi TNSP ...81

Biểu đồ 3.2. Đồ thị đường lũy tích sau TN..................................................................82

Biểu đồ 3.3. Biểu đồ kết quả sau TN...........................................................................83

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Trong kỉ nguyên kinh tế tri thức, hội nhập quốc tế Giáo dục và Đào tạo là lĩnh

vực có vai trò quan trọng đối với mọi quốc gia, dân tộc ở mọi thời đại. Trong xu thế

phát triển tri thức ngày nay, giáo dục và đào tạo được xem là chính sách, quan trọng

hàng đầu để phát triển ở nhiều quốc gia và trong đó có Việt Nam.

Theo Nghị quyết hội nghị trung ương 8 khóa XI số 29-NQ/TW về đổi mới căn

bản, toàn diện giáo dục và đào tạo có nêu: “Việc thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo

dục, đào tạo cần từng bước theo các tiêu chí tiên tiến được xã hội và cộng đồng giáo dục

thế giới tin cậy và công nhận phối hợp sử dụng kết quả đánh giá trong quá trình học và

đánh giá cuối kỳ, cuối năm học, đánh giá của người dạy với đánh giá của người học, đánh

giá của nhà trường với đánh giá của gia đình và của xã hội” [23].

Nghị quyết số 88/2014/QH13 về đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục

phổ thông nêu rõ: “Thi và đánh giá kết quả học tập của học sinh dựa vào chương trình

giáo dục phổ thông phù hợp với lộ trình thực hiện Đề án. Đổi mới phương thức thi và

công nhận tốt nghiệp trung học phổ thông theo hướng gọn nhẹ, giảm áp lực và tốn kém

cho xã hội mà vẫn bảo đảm độ tin cậy, trung thực, đánh giá đúng năng lực học sinh,

cung cấp dữ liệu cho việc tuyển sinh giáo dục nghề nghiệp và giáo dục đại học” [24].

Quyết định số 404/QĐ-TTg chỉ ra chương trình mới, sách giáo khoa mới được

xây dựng, biên soạn đáp ứng yêu cầu và tạo điều kiện thuận lợi thực hiện đổi mới thi,

kiểm tra, đánh giá chất lượng giáo dục; bảo đảm trung thực, khách quan, thiết thực, tiết

kiệm, giảm áp lực cho xã hội và khắc phục bệnh thành tích hình thức, cục bộ [25].

Nhiệm vụ trọng tâm năm học 2018-2019 của Bộ Giáo dục và Đào tạo hướng dẫn

các cơ sở giáo dục phổ thông thực hiện điều chỉnh nội dung dạy học chương trình giáo

dục phổ thông hiện hành và đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học, kiểm tra

đánh giá và quản lý quá trình giáo dục theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực

người học; đề án giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng trong giáo dục phổ

thông được ban hành đã góp phần chuyển biến mạnh mẽ công tác phân luồng học sinh

sau THCS và THPT [1].

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

Chương trình giáo dục phổ thông chương trình tổng thể của Bộ Giáo dục và Đào

tạo nêu rõ mục tiêu đánh giá kết quả giáo dục là cung cấp thông tin chính xác, kịp thời,

có giá trị về mức độ đáp ứng yêu cầu cần đạt của chương trình và sự tiến bộ của học

sinh để hướng dẫn hoạt động học tập, điều chỉnh các hoạt động dạy học, quản lý và

phát triển chương trình, bảo đảm sự tiến bộ của từng học sinh và nâng cao chất lượng

giáo dục. Căn cứ đánh giá là các yêu cầu cần đạt về phẩm chất và năng lực được quy

định trong chương trình tổng thể và chương trình môn học, hoạt động giáo dục. Phạm

vi đánh giá bao gồm toàn bộ các môn học và hoạt động giáo dục bắt buộc, môn học lựa

chọn theo định hướng nghề nghiệp, chuyên đề học tập và môn học tự chọn [1].

Luật Giáo dục nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam năm 2005 đã quy định

“Trong quá trình đào tạo ấy, việc kiểm tra - đánh giá kết quả học tập - một khâu trọng

yếu chỉ được tiến hành thông qua những hình thức truyền thống như các câu hỏi trắc

nghiệm khách quan hoặc trắc nghiệm tự luận. Những bài kiểm tra - đánh giá kiểu này

chỉ đòi hỏi học sinh miêu tả lại những sự kiện riêng rẽ, hiếm khi yêu cầu sinh viên vận

dụng những kiến thức đã học vào một tình huống thực trong cuộc sống” [19].

Trong chương trình giáo dục quốc dân phổ thông, môn Toán giữ một vai trò quan

trọng. Môn Toán được coi là môn học công cụ, cung cấp các tri thức để người học có

thể học tập các môn học khác. Trong phạm vi môn học của mình, môn Toán trang bị

các tri thức toán học, tri thức phương pháp được coi là cách thức học tập, nghiên cứu

toán học, nghiên cứu sự vật hiện tượng, nghiên cứu thế giới quan. Thông qua học toán,

người học được hình thành, rèn luyện và phát triển tư duy.

Trên thế giới, để đánh giá thực kết quả của học sinh các nhà giáo dục đã áp dụng

công nghệ thông tin như học qua trực tuyến, các trang website, hộp công cụ đánh giá

thực được tạo ra, đánh giá bằng văn bản, chấm điểm, thuyết trình… Cần vận dụng kết

hợp một cách đa dạng nhiều hình thức đánh giá (đánh giá quá trình, đánh giá tổng kết),

nhiều phương pháp đánh giá (quan sát, ghi lại quá trình thực hiện, vấn đáp, trắc nghiệm

khách quan, tự luận, thực hành, các dự án/sản phẩm học tập, thực hiện nhiệm vụ thực

tiễn, tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng,...) và vào những thời điểm thích hợp. Việc đánh

giá thường xuyên (đánh giá quá trình) đi liền với tiến trình hoạt động học tập của học

sinh, tránh tình trạng tách rời giữa quá trình dạy học và quá trình đánh giá. Việc đánh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

giá năng lực người học thông qua các bằng chứng biểu hiện kết quả đạt được trong quá

trình thực hiện các hành động của người học.

Theo Jon Muller nghiên cứu thì đánh giá thực “Là đánh giá mà người học yêu

cầu thể hiện những nhiệm vụ mang tính thực tiễn, thể hiện sự ứng dụng có ý nghĩa các

kiến thức và kỹ năng cần thiết”. Ông đã xây dựng hộp công cụ đánh giá thực, đối với

Thomars. Guskey (2003) trong tác phẩm How classrom Assessments improve

learning.Trong nghiên cứu này tác giả đã chỉ ra một số hạn chế đánh giá lớp học rồi từ

đó đưa ra phương pháp đánh giá hiệu quả hơn. Các giáo viên phát triển các đánh giá

hữu ích, cung cấp hướng dẫn khắc phục và cho sinh viên cơ hội thứ hai để chứng minh

thành công có thể cải thiện hướng dẫn của họ và giúp học sinh học. James H. MCMillan

(2001) chỉ ra rằng đánh giá lớp học các nguyên tắc và thực hành tăng cường học tập và

động lực học sinh. Ông cho rằng đánh giá của sinh viên là một phần không thể thiếu

trong dạy học, văn bản này được thiết kế để cung cấp cho giáo viên một bài thuyết trình

ngắn gọn về các nguyên tắc đánh giá cụ thể liên quan đến giảng dạy và tổng quan về

nghiên cứu hiện tại và hướng đi mới trong lĩnh vực đánh giá.

Trong nghiên cứu “Becoming a teacher eight innovations that work” của Giselle

O. Martin-kniep (2000) tác giả nghiên cứu sáng tạo trong lớp học dựa trên nghiên cứu

nhằm thúc đẩy các môi trường lớp học tập trung vào học sinh có giá trị thực hiện vào

các môi trường học đường. Mỗi một cải tiến, một câu hỏi thiết yếu, tích hợp chương

trình giảng dạy, thiết kế đánh giá và dựa trên tiêu chuẩn đánh giá xác thực, đánh giá

điểm số, phản ánh danh mục đầu tư và nghiên cứu hành động được minh chứng qua

giải thích chi tiết, cách thực hiện nó vào lớp học.

Cuốn “Applying Norm- Referenced Measuremen in education” của tác giả allyn

và bacon, xuất bản năm 1977 của tác giả victo R.Martuda, trường đại học Delaware đã

đề cập tới 18 nội dung chính của việc trắc nghiệm theo tiêu chuẩn và theo tiêu chí trong

việc đo lường giáo dục.

Trong nước đánh giá thực cũng là một vấn đề được quan tâm theo Nguyễn Đức

Thành nêu rõ xây dựng hệ thống bài tập đánh giá năng lực Toán học của học sinh lớp

10 theo định hướng của chương trình học sinh quốc tế PISA. Tác giả đã xây dựng được