Thiết kế một số bài học chương “Cảm ứng điện từ”- SGK lớp 11 cơ bản để góp phần nâng cao chất lượng học tập cho học sinh THPT

Số hóa bởi Trung tâm Học Liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

NGUYỄN THỊ VY

THIẾT KẾ MỘT SỐ BÀI HỌC CHƢƠNG “CẢM ỨNG ĐIỆN

TỪ” SGK LỚP 11 - CƠ BẢN GÓP PHẦN NÂNG CAO

CHẤT LƢỢNG HỌC TẬP CHO HỌC SINH THPT

LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC

Thái Nguyên, 2011

Số hóa bởi Trung tâm Học Liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

NGUYỄN THỊ VY

THIẾT KẾ MỘT SỐ BÀI HỌC CHƢƠNG “CẢM ỨNG ĐIỆN

TỪ” SGK LỚP 11 - CƠ BẢN GÓP PHẦN NÂNG CAO

CHẤT LƢỢNG HỌC TẬP CHO HỌC SINH THPT

Chuyên ngành: Lý luận & phƣơng pháp dạy học Vật lí

Mã số: 60 14 10

LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. TÔ VĂN BÌNH

Thái Nguyên, 2011

Số hóa bởi Trung tâm Học Liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

LỜI CẢM ƠN

Tác giả xin chân thành cảm ơn:

Thầy giáo PGS. TS. Tô Văn Bình đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ trong suốt

thời gian thực hiện đề tài.

Ban giám hiệu trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên, các thầy cô giáo trong

khoa Sau đại học, khoa Vật lí, thư viện trường Đại học Sư phạm đã tạo mọi điều

kiện cho việc học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

Các trường: THPT Trần Phú; THPT Lí Thường Kiệt, các đồng nghiệp, các

em học sinh đã tận tình giúp đỡ trong quá trình tìm hiểu thực tế và kiểm nghiệm

đề tài.

Toàn thể bạn bè, đồng nghiệp đã quan tâm, giúp đỡ và động viên!

Số hóa bởi Trung tâm Học Liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

i

MỤC LỤC

Trang bìa phụ

Lời cảm ơn

Mục lục......................................................................................................................................i

Danh mục các từ viết tắt.........................................................................................................iv

Danh mục các bảng .................................................................................................................v

MỞ ĐẦU.................................................................................................................................1

I. Lí do chọn đề tài. ............................................................................................1

II. Mục đích nghiên cứu .....................................................................................2

III. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .............................................................2

IV. Nhiệm vụ nghiên cứu...................................................................................3

V. Giả thuyết khoa học.......................................................................................3

VI. Giới hạn đề tài..............................................................................................3

VII. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................3

VIII. Những đóng góp luận văn .........................................................................3

IX. Cấu trúc luận văn .........................................................................................4

Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC THIẾT KẾ BÀI

GIẢNG THEO HƢỚNG NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG GIÁO DỤC PHỔ

THÔNG...................................................................................................................................5

1.1. Mục tiêu và chất lượng giáo dục phổ thông................................................5

1.1.1 Mục tiêu dạy học Vật lí ở trường phổ thông............................................5

1.1.2. Chuẩn kiến thức kĩnăng kĩxảo [12 ].......................................................7

1.1.3. Quan điểm về chất lượng dạy học............................................................8

1.2. Hoạt động dạy và hoạt động học [31], [10], [11].......................................9

1.2.1. Sự tương tác giữa người dạy, người học và đối tượng dạy học...............9

1.2.2. Chức năng của hoạt động dạy và hoạt động học trong dạy học hiện

đại..............................................................................................................................10

1.2.3. Quan hệ giữa mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học...................12

1.3. Kiểm tra và đánh giá trong dạy học vật lý [26 ] .......................................15

1.3.1. Khái niệm về kiểm tra trong dạy học:....................................................15

Số hóa bởi Trung tâm Học Liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ii

1.3.2. Ý nghĩa của kiểm tra, đánh giá trong dạy học .......................................15

1.3.3. Các hình thức và phương pháp đánh giá................................................16

1.4. Thiết kế bài học theo hướng nâng cao chất lượng học tập [12], [13].......17

1.4.1. Bài học....................................................................................................17

1.4.2.Thiết kế bài học .......................................................................................18

1.4.2.5...............................................................................................................20

1.5. Tìm hiểu thực trạng dạy và học một số bài học chương “cảm ứng

điện từ”- sgk lớp 11 cơ bản ở trường trung học phổ thông ......................................21

1.5.1. Mục đích ..................................................................................................21

1.5.2. Phương pháp tìm hiểu thực tế dạy và học..............................................22

1.5.3. Kết quả điều tra:.......................................................................................22

KẾT LUẬN CHƢƠNG 1...................................................................................................26

Chương 2. THIẾT KẾ MỘT SỐ BÀI HỌC CHƢƠNG “CẢM ỨNG ĐIỆN

TỪ” – SGK LỚP 11 CƠ BẢN THEO HƢỚNG NÂNG CAO CHẤT

LƢỢNG HỌC TẬP CHO HỌC SINH THPT...............................................................27

2.1. Thiết kế bài học vật lí để nâng cao chất lượng dạy học vật lí ở

trường THPT.............................................................................................................27

2.1.1. Các hoạt động nhận thức phổ biến trong nhận thức vật lí [9 ] ...............27

2.1.2. Thiết kế bài học vật lí theo yêu cầu nâng cao chất lượng dạy học

vật lí ở trường THPT [22 ], [24] ...............................................................................28

2.2. Tìm hiểu, phân tích cấu trúc nội dung kiến thức của chương...................36

2.2.1.Vị trí, vai trò của kiến thức chương “cảm ứng điện từ”..........................36

2.2.2. Cấu trúc nội dung của chương [14]........................................................37

2.2.3. Mục tiêu cần đạt được khi dạy học chương theo chuẩn kiến thức kĩ

năng ...........................................................................................................................37

2.2.4. Phân tích sơ đồ cấu trúc logic nội dung và quá trình nhận thức

chương.......................................................................................................................38

2.2.5. Tìm hiểu những khó khăn và sai lầm của HS khi học chương: ............40

2.3. Xây dựng tiến trình dạy học một số bài của chương ................................41

Số hóa bởi Trung tâm Học Liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

iii

2.3.1. Xây dựng tiến trình dạy học bài “ Từ thông, cảm ứng điện từ” tiết

1.................................................................................................................................41

2.3.2.Xây dựng tiến trình dạy học bài “Từ thông, cảm ứng điện từ” tiết 2 .....56

2.3.3. Xây dựng tiến trình dạy học bài “SUẤT ĐIỆN ĐỘNG CẢM ỨNG” ......71

KẾT LUẬN CHƢƠNG 2...................................................................................................83

Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM.......................................................................84

3.1. Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm ....................................84

3.1.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm ......................................................84

3.1.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm......................................................84

3.2. Đối tượng và phương pháp thực nghiệm sư phạm....................................84

3.2.1. Đối tượng của thực nghiệm sư phạm.....................................................84

3.2.2. Phương pháp thực nghiệm sư phạm.......................................................85

3.4. Chuẩn bị cho thực nghiệm sư phạm..........................................................86

3.4.1. Chọn lớp thực nghiệm và đối chứng......................................................86

3.4.2. Các bài thực nghiệm sư phạm................................................................86

3.5. Giáo viên cộng tác thực nghiệm sư phạm.................................................87

3.6. Phương pháp đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm ..............................87

3.6.1. Các căn cứ để đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm..........................87

3.6.2. Đánh giá, xếp loại..................................................................................87

3.7. Tiến hành thực nghiệm sư phạm...............................................................88

3.7. 1. Lịch giảng dạy thực nghiệm..................................................................88

3.7.2. Kết quả và xử lý kết quả thực nghiệm sư phạm.....................................88

3.8. Đánh giá chung về thực nghiệm sư phạm...............................................101

KẾT LUẬN CHƢƠNG 3.................................................................................................101

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.........................................................................................102

TÀI LIỆU THAM KHẢO ...............................................................................................104

PHỤ LỤC............................................................................................................................106

Số hóa bởi Trung tâm Học Liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

iv

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

STT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ

1 ĐC Đối chứng

2 GV Giáo viên

3 GD Giáo dục

4 HS Học sinh

5 KD Khung dây

6 KQ Kết quả

7 PP Phương pháp

8 PPDH Phương pháp dạy học

9 NC Nam châm

10 Nxb Nhà xuất bản

11 MTGD Mục tiêu giáo dục

12 TN Thực nghiệm

13 T/ N Thí nghiệm

14 TNSP Thực nghiệm sư phạm

15 THPT Trung học phổ thông

16 THCS Trung học cơ sở

17 SGK Sách giáo khoa

Số hóa bởi Trung tâm Học Liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

v

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 3.1: Đặc điểm chất lượng học tập của các lớp TN và ĐC..............................86

Bảng 3.2. Lịch dạy các bài ở lớp thực nghiệm..........................................................88

Bảng 3.3. Bảng phân phối thực nghiệm - Bài kiểm tra số 1 ...................................91

Bảng 3.4. Bảng xếp loại - Bài kiểm tra số 1 .............................................................92

Bảng 3.5. Bảng phân phối tần suất - Bài kiểm tra số 1.............................................92

Bảng 3.6. Bảng tần số luỹ tích hội tụ lùi   - Bài kiểm tra số 1 ............................93

Bảng 3.7. Bảng kết quả tính các tham số thống kê - Bài kiểm tra số 1 ....................93

Bảng 3.8. Bảng phân phối thực nghiệm - Bài kiểm tra số 2 ...................................94

Bảng 3.9. Bảng xếp loại - Bài kiểm tra số 2 ............................................................95

Bảng 3.10. Đường phân phối tần suất - Bài kiểm tra số 2 ........................................95

Bảng 3.11. Bảng tần số luỹ tích hội tụ lùi   - Bài kiểm tra số 2.........................96

Bảng 3.12. Bảng kết quả tính các tham số thống kê - Bài kiểm tra số 2 .................96

Bảng 3.13. Bảng phân phối thực nghiệm - Bài kiểm tra số 3 .................................97

Bảng 3.14. Bảng xếp loại - Bài kiểm tra số 3 ..........................................................98

Bảng 3.15. Bảng phân phối tần suất - Bài kiểm tra số 3..........................................98

Bảng 3.16. Bảng tần số luỹ tích hội tụ lùi   - Bài kiểm tra số 3 ..........................99

Bảng 3.17. Bảng kết quả tính các tham số thống kê - Bài kiểm tra số 3 ..................99

Bảng 3.18. Bảng tổng hợp các thông số thống kê qua 3 bài KT TNSP................100

Số hóa bởi Trung tâm Học Liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

1

MỞ ĐẦU

I. Lí do chọn đề tài.

Đất nước chúng ta đang trong thời kì CNH-HĐH. Điều đó đòi hỏi nghành

GD&ĐT phải đào tạo được nguồn nhân lực có trình độ cao cho đất nước. Nghị quyết

BCH Trung ương Đảng VIII đã chỉ rõ: “Mục tiêu của giáo dục đào tạo là đào tạo ra

những con người có đủ phẩm chất, năng lực để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, làm chủ

tri thức khoa học công nghệ hiện đại, có năng lực phát huy giá trị văn hoá dân tộc,

tiếp thu tinh hoa của nhân loại, có tư duy sáng tạo, kỹ năng thực hành giỏi”.

Để đáp ứng được những yêu cầu đó, nghành GD phải đổi mới toàn diện: Đổi

mới về cơ cấu tổ chức, quản lí giáo dục, nội dung, phương pháp dạy học, phương

pháp kiểm tra đánh giá, tăng cường chất lượng đội ngũ giáo viên, cơ sở vật chất.

Định hướng đổi mới PPDH được xác định trong văn kiện đại hội IX của Đảng: “Đổi

mới phương pháp dạy và học, phát triển tư duy sáng tạo và năng lực đào tạo của

người học, coi trọng thực hành ngoại khóa, làm chủ kiến thức, tránh nhồi nhét, học

vẹt, học chay,...”.

Vì vậy, việc nghiên cứu các phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích

cực, tự lực, sáng tạo của học sinh và nâng cao chất lượng dạy học là vấn đề cấp thiết

đối với mọi giáo viên và các nhà quản lý giáo dục trong các trường phổ thông hiện

nay. Hiện nay các trường PT đã được trang bị nhiều phương tiện dạy học khác

nhau đáp ứng ngày càng tốt hơn yêu cầu đổi mới trong dạy học. Tuy nhiên, thực

trạng dạy học vật lý ở các trường PT hiện nay còn nhiều hạn chế vẫn còn tình trạng

đọc chép, truyền thụ kiến thức một chiều, ít sử dụng đồ dùng thí nghiệm dụng cụ

trực quan trong các giờ học. Vì vậy chưa phát huy được hứng thú của học sinh

trong giờ học, chất lượng môn Vật lý chưa cao. Môn Vật lý là một môn khoa học

thực nghiệm nên sẽ có nhiều điều kiện phát huy được khả năng tự lực, sáng tạo, làm

chủ kiến thức cho HS từ đó giúp học sinh đạt được kết quả cao hơn trong học tập

cải thiện được phần nào chất lượng học tập bộ môn. Để đạt được điều đó, mỗi GV

phải biết kết hợp các hình thức tổ chức, các PPDH và sử dụng các phương tiện dạy

học một cách hợp lí để thiết kế bài dạy đạt chất lượng tốt nhất.

Số hóa bởi Trung tâm Học Liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2

Trong thời gian qua về vấn đề nâng cao chất lượng dạy học đã có nhiều giáo

viên nghiên cứu như Đoàn Thu Hường - “Nghiên cứu sử dụng thí nghiệm HS trong

quá trình nghiên cứu tài liệu mới nhằm nâng cao chất lượng dạy học cho HS THPT”,

Lề Thị Mai nghiên cứu đề tài: Sử dụng thí nghiệm học sinh khi dạy học phần “Quang

hình học” – Vật lí 11 góp phần nâng cao chất lượng dạy học Vật lí ở trường phổ

thông dân tộc nội trú, Đào Thị Hạt - Thiết kế tiến trình dạy học một số kiến thức

thuộc chương “Dòng điện xoay chiều” lớp 12 THPT theo hướng tổ chức họat động

nhóm nhằm phát triển họat động tích cực, tự chủ, sáng tạo của học sinh trong học

tập; Lê Xuân Thông- Tổ chức hướng dẫn học sinh ôn tập hệ thống hóa kiến thức khi

dạy học các lực cơ học (SGK vật lí 10 nâng cao) ; Vũ Đắc Toàn - Nghiên cứu tổ chức

họat động ngoại khóa phần “Nhiệt học” ở lớp 10 theo hướng phát huy tính tích cực và

phát triển năng lực sáng tạo của học sinh v.v. Các công trình này thường tập trung

nghiên cứu các hình thức tổ chức hoạt động dạy học hoặc PPDH. Tuy nhiên nhìn

chung trong dạy học Vật lí để nâng cao chất lượng học tập của HS thì việc kết hợp

các hình thức tổ chức, các PPDH là yêu cầu đặt ra cho mỗi GV khi thiết kế bài giảng.

Là một giáo viên đã dạy học nhiều năm ở nơi có điều kiện dạy học và chất lượng học

tập của học sinh còn nhiều hạn chế, chúng tôi nhận thấy việc thiết kế bài giảng là rất

quan trọng đối với việc nâng cao chất lượng dạy học Vật lí. Mặt khác, chương “Cảm

ứng điện từ” là chương quan trọng trong chương trình Vật lý lớp 11. Những kiến thức

này được ứng dụng nhiều trong thực tế đời sống đồng thời kiến thức của chương là cơ

sở nền tảng cho phần “dòng điện xoay chiều” và “sóng điện từ” Vật lý lớp 12.

Với những lí do nêu trên, chúng tôi lựa chọn đề tài: Thiết kế một số bài học

chương “Cảm ứng điện từ”- SGK lớp 11 cơ bản để góp phần nâng cao chất

lượng học tập cho học sinh THPT.

II. Mục đích nghiên cứu

+ Nghiên cứu các biện pháp để góp phần nâng cao chất lượng học tập cho

học sinh THPT khi thiết kế bài học.

III. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu

+ Hoạt động dạy và học ở trường THPT.

+ Các hoạt động dạy và học chương “Cảm ứng điện từ” - Vật lý 11 của học

sinh ban cơ bản

Số hóa bởi Trung tâm Học Liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

3

IV. Nhiệm vụ nghiên cứu

1. Nghiên cứu lí luận về chất lượng dạy học.

2. Nghiên cứu vấn đề dạy và học, nghiên cứu hệ thống các hình thức tổ chức

và các phương pháp dạy học, để góp phần nâng cao chất lượng dạy học của học sinh

THPT.

3. Nghiên cứu đặc điểm HS THPT một số trường tại Quảng Ninh .

4. Nghiên cứu đặc điểm chương “cảm ứng điện từ”

5. Điều tra thực trạng dạy học Vật lý ở một số trường THPT một số trường ở

Quảng Ninh .

6. Thiết kế phương án giảng dạy một số bài của chương “Cảm ứng điện từ”

(Vật lý 11- cơ bản) góp phần nâng cao chất lượng học tập.

7. Tổ chức thực nghiệm sư phạm. (TNSP)

V. Giả thuyết khoa học

Nếu giáo viên nắm vững chuẩn kiến thức, kĩ năng, thái độ của từng bài học và

các công việc phải làm khi thiết kế bài học, đồng thời vận dụng hợp lí các hình thức

tổ chức hoạt động dạy học và các phương pháp dạy học khi thiết kế bài học trên lớp

thì có thể góp phần nâng cao được chất lượng học tập cho học sinh THPT trong

dạy học vật lí.

VI. Giới hạn đề tài

Nghiên cứu phối hợp linh hoạt các các hình thức tổ chức dạy học chủ yếu và

các PPDH trong dạy học vật lí.

VII. Phƣơng pháp nghiên cứu

+ Nghiên cứu lí luận

+ Nghiên cứu tổng kết kinh nghiệm, điều tra ,quan sát

+ Tiến hành thực nghiệm sư phạm

VIII. Những đóng góp luận văn

+ Hệ thống hóa cơ sở lí luận về nâng cao chất lượng học tập khi dạy học vật

lý THPT.

+Thiết kế được một số giáo án theo hướng của đề tài . Các giáo án có thể dùng

làm tài liệu tham khảo cho giáo viên ở trường phổ thông

Số hóa bởi Trung tâm Học Liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

4

IX. Cấu trúc luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, luận văn gồm ba chương:

Chƣơng 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc thiết kế bài học theo hướng

nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông

Chƣơng 2. Thiết kế một số bài học chương “Cảm ứng điện từ”- SGK lớp 11

cơ bản theo hướng nâng cao chất lượng cho học sinh THPT

Chƣơng 3. Thực nghiệm sư phạm.

Kết luận và kiến nghị

Phụ lục