Thiết kế học liệu số hỗ trợ dạy học chủ đề động học trong vật lý 10 chương trình giáo dục phổ thông 2018

1

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

KHOA VẬT LÍ

TRẦN THỊ HẢI HẬU

THIẾT KẾ HỌC LIỆU SỐ HỖ TRỢ DẠY HỌC

CHỦ ĐỀ ĐỘNG HỌC TRONG VẬT LÝ 10

CHƢƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG 2018

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

Đà Nẵng, năm 2022

2

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

KHOA VẬT LÍ

TRẦN THỊ HẢI HẬU

THIẾT KẾ HỌC LIỆU SỐ HỖ TRỢ DẠY HỌC

CHỦ ĐỀ ĐỘNG HỌC TRONG VẬT LÝ 10

CHƢƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG 2018

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

Chuyên ngành: Sƣ phạm Vật lý

Khóa học: 2018-2022

Ngƣời hƣớng dẫn: ThS. Trần Thị Hƣơng Xuân

Đà Nẵng, năm 2022

3

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Phòng đào tạo, Ban chủ nhiệm khoa,

Quý Thầy Cô giáo khoa Vật lí trường Đại học Sư Phạm – Đại học Đà Nẵng và

Quý Thầy cô trực tiếp giảng dạy, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập.

Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Cô Trần Thị Hương Xuân – người

đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn, giúp đỡ, đóng góp nhiều ý kiến quý báu cho tôi

trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành khoá luận tốt nghiệp và thầy

Nguyễn Hồng Lĩnh ở trường THPT Nguyễn Trãi đã đóng góp ý kiến phản biện,

nhận xét đề tài và giúp đỡ tôi trong việc thu thập ý kiến từ các thầy cô khác trong

trường.

Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đến gia đình, người thân, bạn bè đã giúp đỡ,

động viên tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện khoá luận tốt nghiệp này.

Đà Nẵng, tháng 5 năm 2022

Tác giả

4

DANH MỤC KÍ HIỆU VÀ CỤM TỪ VIẾT TẮT

Kí hiệu Chữ viết đầy đủ

HLS Học liệu số

GV Giáo viên

HS Học sinh

CNTT Công nghệ thông tin

HĐ Hoạt động

DH Dạy học

TN Thực nghiệm

SGK Sách giáo khoa

MTĐT Máy tính điện tử

GAĐT Giáo án điện tử

5

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ...................................................................................................................7

1. Lý do chọn đề tài................................................................................................................ 7

2. Mục đích nghiên cứu ......................................................................................................... 9

3. Nhiệm vụ nghiên cứu......................................................................................................... 9

4. Đối tƣợng, khách thể và phạm vi nghiên cứu.................................................................. 9

5. Phƣơng pháp nghiên cứu .................................................................................................. 9

NỘI DUNG .............................................................................................................11

CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG

HỌC LIỆU SỐ TRONG CHƢƠNG ĐỘNG HỌC – VẬT LÝ 10 ...................................... 11

1.1. Khái niệm về học liệu số.................................................................................11

1.2 Thực trạng sử dụng học liệu số dạy học trong nƣớc và quốc tế..................16

1.3. Hoạt động tự học của HS ...............................................................................22

1.4. Quy trình thiết kế học liệu số.........................................................................24

1.5. Cơ sở lí luận của việc thiết kế học liệu số trong dạy học.............................25

TIỂU KẾT CHƢƠNG 1........................................................................................32

CHƢƠNG 2: THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỌC LIỆU SỐ TRONG CHƢƠNG ĐỘNG

HỌC – VẬT LÝ 10 ................................................................................................................. 33

2.1. Cấu trúc và nội dung bài học trong chƣơng Động học – Vật lý lớp 10 .....33

2.2. Định hƣớng thiết kế một số bài học trong chƣơng Động học – Vật lý lớp

10..............................................................................................................................33

2.3. Thiết kế dạy học sử dụng học liệu số trong chƣơng Động học – Vật lý lớp

10..............................................................................................................................35

2.4. Sử dụng học liệu số trong dạy và học vật lý ở chƣơng “Động học” ở

trƣờng trung học phổ thông..................................................................................51

TIỂU KẾT CHƢƠNG 2........................................................................................53

CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ........................................................54

6

3.1. Mục đích thực nghiệm....................................................................................54

3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sƣ phạm....................................................................54

3.3. Đối tƣợng thực nghiệm sƣ phạm...................................................................54

3.4. Nội dung thực nghiệm sƣ phạm.....................................................................54

3.5. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm.............................................................55

3.6. Tiến hành thực nghiệm...................................................................................56

KẾT LUẬN.............................................................................................................62

TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................................................63

PHỤ LỤC................................................................................................................65

7

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Trong những năm gần đây vấn đề giáo dục được Đảng, Nhà nước hết sức quan

tâm và được khẳng định trong nghị quyết Trung ương IV khoá VII (2020) : "Giáo

dục đào tạo là quốc sách hàng đầu”. Ngày nay giáo dục được coi là nền móng cho

sự phát triển khoa học kỹ thuật và đem lại sự thịnh vượng cho nền kinh tế quốc

dân.

Vai trò của giáo dục là hết sức to lớn nhưng để làm được điều đó trước hết phải

đổi mới giáo dục, đổi mới từ tư duy giáo dục và cần phải có chiến lược giáo dục

đúng đắn. Về vấn đề này trong “Nghị Quyết Đại hội đại biểu của Đảng khoá IX đã

khẳng định “Đổi mới hình thức giảng dạy, học tập các chương trình giáo dục phải

đổi mới để cập nhật với tri thức hiện đại, thích hợp với lứa tuổi và các điều kiện

giảng dạy học tập cụ thể. Đổi mới phướng pháp giảng dạy theo hướng không chỉ

để nhồi nhét kiến thức mà quan trọng hơn là chú ý việc phát triển tư duy độc lập,

năng động của HS”. Điều đó có thể nói bắt đầu từ hai nhân tố chính của giáo dục là

người dạy (vai trò chủ đạo) và HS (vai trò chủ động), trong đó việc chủ động học

tập của HS là hết sức quan trọng, nó quyết định không nhỏ ở chất lượng giáo dục.

Có nghĩa là HS phải có phương pháp học tập đúng đắn, tích cực và phải có ý thức

trau dồi tự học cho chính mình. Bên cạnh đó người dạy phải có những định hướng

HĐ học tập cho HS, phát triển tư duy tích cực, hình thành cho HS năng lực hợp

tác, tự học, tự chiếm lĩnh kiến thức cho bản thân góp phần nâng cao chất lượng

giáo dục hiện đại.

Trong quy định “Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý, tổ chức đào tạo

qua mạng” của Bộ GD&ĐT ban hành năm 2016 có nói: Ứng dụng công nghệ

thông tin trong đào tạo qua mạng là việc sử dụng các trang thiết bị điện tử, phần

mềm, Học liệu số và mạng viễn thông (chủ yếu là mạng Internet) hỗ trợ các hoạt

động dạy và học nhằm đổi mới phương pháp dạy – học, nâng cao hiệu quả công tác

đào tạo. Một số một mô hình ứng dụng công nghệ thông tin trong đào tạo qua

mạng phổ biến là:

- Đào tạo kết hợp (Blended learning) là việc kết hợp phương thức học tập điện

tử (e-Learning) với phương thức dạy – học truyền thống (theo đó người dạy và

người học cùng có mặt) nhằm nâng cao hiệu quả công tác đào tạo và chất lượng

giáo dục.

8

- Học tập điện tử (e-Learning) là hình thức học tập qua đó người học có thể tự

học mọi lúc, học mọi nơi thông qua các Học liệu số đa phương tiện (lời giảng, lời

thuyết minh, âm thanh, hình ảnh, video, đồ họa…). Các hình thức học tập như m￾Learning (học thông qua thiết bị di động: điện thoại thông minh, máy tính bảng,

màn hình tương tác), u-Learning (học thông qua các phương thức tương tác thực tế

ảo diễn ra bất kỳ nơi nào), hay smart-Learning (phương tiện học tập thông minh)

đều là các hình thái của học tập điện tử e-Learning.

Học liệu số là tập hợp các phương tiện điện tử sử dụng các mô hình dạy học nói

trên để phục vụ dạy và học, bao gồm: sách giáo trình, sách giáo khoa, tài liệu tham

khảo, bài kiểm tra đánh giá, bản trình chiếu, bảng dữ liệu, các tệp âm thanh, hình

ảnh, video, bài giảng điện tử, phần mềm dạy học, thí nghiệm ảo...

Trong bối cảnh hiện nay, tình hình dịch bệnh covid-19 vẫn đang diễn biến rất

phức tạp, khó lường. Vậy nên việc dạy học trực tiếp tại các trường học vẫn chưa

thể tiến hành mà không có rủi ro, đa số các trường học vẫn chọn hình thức học trực

tuyến để đảm bảo an toàn cho học sinh.

Trong khoảng thời gian dịch bệnh bùng phát, nhiều thành phố bị cách ly và

triển khai giãn cách xã hội, khi bước vào năm học mới các em học sinh đã không

thể chuẩn bị đầy đủ tài liệu học tập cho năm học mới và việc kiểm tra sức học của

các em trở thành vấn đề khó khăn đối với giáo viên và phụ huynh. Trong bối cảnh

hiện tại, bộ Giáo dục nói chung và giáo viên nói riêng là những người phải chủ

động trong việc tìm kiếm phương pháp dạy học mới để đảm bảo kiến thức cho học

sinh. Vì vậy việc phát triển và xây dựng mảng học liệu số để nâng cao hiệu quả

học tập trực tuyến trở nên cần thiết hơn bao giờ hết.

Với các tiện ích tích họp trên nền máy tính, điện thoại có tính tương tác cao và

thuận tiện, học liệu số đã ra đề như một xu thế tất yếu, tạo cơ hội cho người học có

thể chủ động tự học, tự trau dồi kiến thức ở bất kì thời gian nào, địa điểm nào. Bên

cạnh đó, với các thiết kế bài học sinh động, chỉ cần bấm chuột, chỉ vài giây sau

trên màn hình hiện ra ngay nội dung bài học với những nội dung và hình ảnh sống

động, qua đó tạo điều kiện cho học sinh được hoạt động và tương tác nhiều hơn với

bài học.

Đối với các em học sinh lớp 10 bước vào năm học mới và học trực tuyến là lựa

chọn duy nhất hiện nay, với những thay đổi về lượng kiến thức của cấp trung học

phổ thông có thể có rất nhiều học sinh không theo kịp bài giảng trên trường và giáo

viên vẫn chưa tối ưu hóa được hiệu quả dạy học trực tuyến. Từ sự cần thiết trên, tôi

chọn đề tài “Thiết kế học liệu số hỗ trợ dạy học chương Động học trong Vật Lý

9

10” là chương đầu tiên của Vật lý lớp 10. Qua đó, tạo cảm hứng học tập cho học

sinh mới vào cấp trung học phổ thông, góp phần đổi mới phương pháp dạy học ở

trung học cơ sở và nâng cao chất lượng dạy học môn Vật lý 10.

2. Mục đích nghiên cứu

Đề xuất được quá trình thiết kế học liệu số sử dụng qua đó thiết kế các tiếp trình

dạy học sử dụng các học liệu số (HLS) thu hút, tạo cảm hứng cho học sinh.

3. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Tìm hiểu về học liệu số

- Xác định cơ sở lí luận và thực tiễn cho việc thiết kế và sử dụng học liệu số

trong dạy học

- Nghiên cứu nội dung chương Động học trong Vật lý 10 và khả năng thể hiện

bằng học liệu số

- Tìm hiểu và vận dụng quy trình xây dựng học liệu số cho một số bài học

chương Động học lớp 10

- Đề xuất các hình thức sử dụng học liệu số trong dạy học chương Động học lớp

10

- Thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm chứng tính khả thi và hiệu quả của học liệu

số trong dạy học chương Động học lớp 10

4. Đối tƣợng, khách thể và phạm vi nghiên cứu

- Đối tượng nghiên cứu: Quá trình sử dụng học liệu số trong dạy học chương

Động học lớp 10

- Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học chương Động học lớp 10

- Phạm vi nghiên cứu: Thiết kế và sử dụng học liệu số để hỗ trợ dạy học một số

nội dung chương Động học lớp 10 trong sách kết nối tri thức về cuộc sống của nhà

xuất bản giáo dục Việt Nam

5. Phƣơng pháp nghiên cứu

5.1. Phƣơng pháp nghiên cứu lí luận

Phân tích, tổng hợp, thu thập thông tin, nghiên cứu các tài liệu liên quan đến

phạm vi nghiên cứu của đề tài để thu thập, xử lý thông tin, tìm ra cơ sở lí luận của

đề tài nghiên cứu

10

5.2. Phƣơng pháp điều tra, quan sát, nghiên cứu thực tiễn

Sử dụng phiếu điều tra để tìm hiểu về sự quan tâm của GV và HS tới thiết kế

và sử dụng HLS trong dạy học chương Động học – Vật lý lớp 10. Trao đổi, thảo

luận với các GV giảng dạy ở các trường trung học phổ thông, quan sát hoạt động

của GV và HS trong một số giờ dạy ở trường để tìm hiểu thực tế của việc thiết kế

và sử dụng HLS trong dạy học chương Động học – Vật lý lớp 10.

5.3 Phƣơng pháp chuyên gia

Sử dụng trí tuệ của đội ngũ chuyên gia có trình độ cao của một chuyên ngành

để xem xét, nhận định bản chất một sự kiện khoa học hay thực tiễn phức tạp. Bằng

cách sử dụng trí tuệ một đội ngũ chuyên gia giáo dục có trình độ cao, ý kiến của

từng người sẽ bổ sung lẫn nhau, kiểm tra lẫn nhau cho ta một ý kiến đa số, khách

quan để tìm ra giải pháp tối ưu cho sản phẩm HLS trong dạy học chương Động học

– Vật lý lớp 10.